mA-

t-i*

<v

>»*>• /?^

« *r;

f« - . -.. i-i"

Y

*'-•«;

X

^

\

^

>~

^

-<

N

/

y T

.V

T

>--

7'

A

r;

1

^,

^

*

^

^:

X

}

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/bioannisdunsscot01duns

B. lOANNIS DUKS SCQTI

COMMENTARIA OXONIENSIA

B. lOANNIS DUNS SCOTI

DOCTORIS SUBTILIS AC MARIANI

ORDINIS FKATRUM MIXORUM

COMMENTARIA OXOMENSIA

AD IV. l.lliKOS MAGISTRI SENTRNTIAHLM

NOVIS CUBIS EDIDIT

P. MARIANUS FERNANDEZ GARCIA 0. F. M.

PROY. S. lACOBI IN HISPANIA ALUMNUS.

To.M. I. — In I. Lib. Sententiarum.

In doctrinis glnrificate Dominum.
Isai. XXIY, 15.

AD CLARAS AQUAS (Quaracchi)

propo FlorentiAm
EX TYPOGRAPIIIA COLLEGII S. BONAVENTUKAE

iyi2.

Proprietas litteraria

^

?^/^^

Eminentissimis ac Revekendissimis Dominis

S. R. E. CAKDINALinUS

lOSEPIIO 8EBA8TIAN0 NETTO

GREGORIO MARIAE AGUIRRE Y GARCIA

DIO]\IEDI FALCONIO

lOSEPHO CALASANCTIO VIVES Y TUTO

E Seraphico S. Franclsci pusillo Grege

AD SuPREMi Cathol. Eccl. Pastokis amplis.simum Senatum

ASSUMPTIS

HUMILLIMUS EdITOR

D. C. O.

BoMAE, ad S. Antonii,
decurrento Men.se Mariano, 1912.

CENSUKA EX PAKTE OKDIXIS

COLLEOIO DI S. BoMAVENTfKA

Jirozzi-Quuracchi pratao Fireme.

No8 iniru8cri])ti ii lidmo V. Dionysio Schuler, duiii Miuiiiter Geiicra-
lis erat, ad rcvidcndiiin iiovutn cditioncin Commmtarii Oxonitfniti^ iioatri
Doctori.s Subtilis li. loANMti Dl.sm .Scoti ad .Magistruin Sent4-ntiaruni, u
I{. P. Afarinno Ferndndez Garcia paratain rt typis liuiua nodtri Coilcgii
S. Bonavcnturuc coinini.ssum, qua Ccu.sorc.4 dcdigiiati, dccluruniuu nihil ob-
starc rjuoininus priinuiii liiiius cditioni.s volumcn publici iuria -Ifiat, utpote
quod i|iiiii vcl iniuimiim coutra fidein bonosve tnores coiitiueat, iidelitcr
rcfcrt Magistri nostri Scori salubcrrimuin et iu omuibuu catholicuin doctri-
uum dc iS'. TltPoloffia uc Divina Jifvelalione dcquc Jj'o Uno et Triuo, fa-
cili mcthodo, mira iiiduatria a luuduto 1'. Fcruundcz cuiusquc cuptui apta-
tain: iinmo ccnsemus hauc Theologiae Docxoiua Mariani uovain editionein
ct Ordini haud modicuin decoris, et sacrarum Scicntiarum cultoribus plu-
riinum utilitutis alluturum.

Ad Clura» Aqua.s, iu festo S. Uonavcuturac .1012.

Fr. Luciu.s .M" Nunez, Jjcct. (Jen. Prov. ^'. Jacohi.
Fr. ZEritvuiNOs Lazzeui, Prov. SS, Stigmat.

APPKOBATIO OKDIXIS

Fb. I'ACIFICUS monza

T0TID8 ORL)INIS FKATRUM MINORUM MINISTER OENEKALIS
ET IIUMILIS IN DOMINO MERVUS.

DKCKKTUM.

Cuin nova cditio Coinmmlariorum Oxoniensium nostri H. Doctoris Ioan-
Nis Duns Scoti ad IV J.ibro» Mdf/intri Sentnitiaruui, curis Ji. P. Mariani
Ferndndfz Garrla, Lectoris lubiluti iii S. Thcologia, Froviiuiuc S. lurobi
alumni, a duobus Patribus Examiuatoribus recognita fuerit, nibilque in ea
coutru fidcm boiiosvc mores iuveuiutur, eius publicationcin, servatis servan-
dia, pcrmittimus; et Fatri Editori cx iiitimo cordc bcucdicimus ob indetca-
sam diligcntiaiii quu iii propagiiiidam tunti Doctoris doctrinain, ad Ecclesiae
Catliolicae dccus et honorem, totis viribus adlaborat.

Datum Komae, die 25 Augusti 1912, Doininica Septem Gattdiis li.M. V.
in Ordinc Frutrum .Minoruin sacra.

Fr. Flacidus-Anoelus H. Luios,
I^roc. DtUgaUts Geiteralit.

IMPRIMATUR:
Fr, Albertus Lepidi 0. P., S. P. Ap, Magister.

IMPRIMATUE:

Feanciscus Faberi, Vic. Urbis Adsessor.

rUAEFATlO

§ 1. — De Commentarii Oxoniensis Editionibns.

« Potissiinum Ihx; intcr Scoti opcra, ait cla-
rissinuis Lu(;as Waddin^us (1), auctorcm non tani
in fronte pracfcrt quani ipsa sua (li<i,iiitatc rcfcrt.
Pracstantissinii Doctoris in (HchmkIo acunicn, in
(lisscrenclo copiani, in asserendo pondus, in prin-
cipiis stabilicndis firniitateui, in connectendis eon-
stantiam, ])rae rclicjuis ciusdem scriptis lioc ma-
xiujc connncndant; at(|uc uti fclicissimi in^cnii
nohilissimum partum ct amplissimac doctrinae
fcrtilc scminarium, onmcs non tam amplcctun-
tur (piam admirantur, (jui|)pi; quod sj)arsim variis
lil)ris, sivc ipsc sive alii dcxtcnt, lu(; mira contcx-
tura vcl hab(mt ditfusc scrij)tum, vel exubcranti
compcndio c()llc(;tum, aut foccundo j)rinci|)iorum
alvo c()mj)rcssum. Ne<i;lcctis j^roindr aliis Scoti
elucubrationibus, in lianc universim incumbunt,
sivc (jui Plulosoj)lua(' j)raecepta tradunt, sive (jui
Tlicolo^iac m\ stcria j)crscrutantur; indc factum ut,
aliis dclitcsccntibus, lioc dumtaxat j)racstaret ct fre-J5 Ul
qucnti cditione ul)i(jue j^rodiret », uti sc(juens cbro-
nolo^ica scries, (juamvis incomj)lcta, commonstrat.

(1) In Cenaura, cd. Vivos, \'III. p. 1.

X PRAEFATIO.

Sine indicatione anni ct loci describit Hain (1)
sul) 11. 6421 editioiiciii lib. I cuin additionihus ; qui
sine data Vcnetiis (|uo(iue prodiit in f.° (2). —
Lib. IV., a Tliouia Anglico reco^nitus, iinpressioni
Venetiis deditus est, sine indicatione anni, ductu et
inipensa loannis Agrippinensis sociique eius loan-
nis Mantlicn de Glierretzem, quein Eugubii in Bi-
bliotheca coniniunali (11, 17. E. 2) inspexiinus. Pro-
diit (|uoquc Parisiis apud Micbaelcin Friburger,
Martinuin Crantz et Udalricum Gering (3).

1472 prodiit Venetiis apud Vindelinum Spi-
rensem lib. I. a Fr. Rufino Ordinis Cordiferorum
emendatus (4) ; rursusque curante Antonio Trom-
betta 0. F. M. (5); itemque XIII kal. decemb. per
Albertum de Stendael (6) ; et « Quaestiones in I
lib. Sententiarum per Leonardum Aurl (7) ». —
Eod. an. editus est Vicetiae lib. III (8).

1473 sine loci indicatiom prodiit lib. IV (9);
itemque Parisiis (8). — Et Vicetiae, ex Hain (10)
lib. III, (( quem Magister lohannes de Reno im-
pressit MCCCCLXXIII » , uti fert exeinplar a no-
bis examinatum apud Bibliopolam Romanum Sa-
monati.

1474 Tliomas Penketh, Anglus, Ord. Heremit.
S. xlugust., Patavii edidit Commentaria Oxoniensia in

(1) Repertorium BibliograjMcum.

(2) P. Raymond, 0. M. Cap. apud Dictionnaire de Theologie Catholique,
fasc. XXXII, Duns Scot, col. 1943.

(3) Hain, n. 6428.

(4) Id. n. 6422.

(5) Id. n. 6423.

(6) Bruuet, Manuel du Libraire, ttc. t. V. col. 240.

(7) Hain, n. 6424.

(8) P. Eaymond, 1. c.

(9) Hain, n. 6429.

(10) N. 6427.

PRAKPATIO. Xi

(|iiatnor lihros Sentciitianim i*t Qiuxllihctji typis
Alborti Sti'ii(lacl, (|uaiii cditioiKMn Waddin^us ( 1 )
f)rim(ini rcputavit. — Lihcr vcro II his eodcin
aimo iisdciiKjui' typis prodiit; cx Ilain (2) ctcniin
ita cxprurit: « loliaimis S(!Oti 'riicolojii acutiHsiini
(piaesti<jncs in II Scnt(Mitiarum imprcssAc pcr
Ma^istrum Alhcitum dc Stendacd Aniio Doinini
MCCCCLXXIllI »■ cx Fossio(3) autcm : « Ex-
pli(duiit (piacstioncs lolianni.s Scoti Tluu)Ioji,i acu-
tissimi, sac^ri Minoriim ()rdiiii.s, supcr II Seii-
tentiarum ah (^\(*ellcntissimo saera»' riicolo^iae
Profcssorc Tlioina I^enkctli An^dico, cx Ilcreini-
tanorum aedc, iu^enti dili;j;entia cmcndatac et
per Ma^lstrum Alhcrtum de Stcndacl impre.s.sac
aiiiii) Domiiii MCCCCLXXlill ». - Kod. (inno
Venetiis prodierunt lih. II et III tyi)is loannis
de Colonia, ct(r. (4), ct lih. I V .92/?^ indlcatione loci,
iuxta llaiii \('ro(5) Noriinhi'r<^-ac apud Ant. K<»-
hcr;j.<'r.

1477 prodicrunt I\ lihri NCiictiis, expensia et
inandato loannis de Colonia .socii(juc cius loannis
Mantlicn, a Tlionia Pcnkctli cincndati ('»).

1478 VII idus laiiuarii ihid. ]>rodiit lih. 11,
cuius ('.xcmplar cxaminavimus in llihliotlieca Col-
Iti^ii S. .\ntoiiii ^\v Trhc (). l'\ M. - KoiL an. iJo-
noniae t\ pis loaiinis {\v .\ nnunciata dc .\ u;i:usta
prodiit lih. 1.

(1) ScriplorrH, vtv. v. lonnne» Huim Scoliu.

(2) N. (J4'2G.

(8) Cadilof/. Codit'. suff. .Vr im/irrMn. i/iii in /iuhlica Itihliul. .\ioi/ii<i/>r-
chiaiut Florrntiiir ndtirrvdntnr, 'l\>iu. II. col. f>(il-»52.

(4) SbHralfu, Snpplrinmtnm ntl Srrijiturrn, cCc.

(5) N. (M:»).

(♦>) Hrititih .yfuaenin: Cntalotjue oj printrtt hoi>k»: Lonitun /.>.>?, v Jiun*.

XII PRAEFATIO.

1481 libri IV, a Tlioiria Penketh castigati,
prodierunt Nurcrnbergae (1), impensa ct mandato
Antonii Koburger ; et Venetiis, ope ac impensa
loannis de Colonia, Nicolai len^on Sociorumque ;
quam editionem nos ipsi in diversis Bibliothecis
examinavimus.

1490 fiorebat Gratianus Brixianus 0. F. M.,
S. Theologiae Doctor sui aevi singularissimus (2),
an. 1477 a Senatu Veneto evocatus ad moderan-
dum Gymnasium Patavinum in via Scoti (3), dein
Minister Provinciae Romaniae, an. 1488 Lector Re-
gens Conventus Patavini ; qui praeter egregia Opera
ad mentem Doctoris Subtilis conscripta, eiusdem
Scriptum Oxoniense cum Quodlihetis et tractatu De
Primo Principio typis Bernardini di Novaria Ve-
netiis memorato anno edidit, praemissa copiosis-
sima Tahula generali alphabetice disposita, ex aliis
quoque Scoti Operibus fere omnibus. En huius
editionis rationem :

« Ut unusquisque praesentis Operis ac Tabulae sequentis noti-
tiam habeat, cognoscere debet nos primo posuisse textum Magistri
Sententiarum. Et quoniam DoCTOR Subtilis aliquando tangit materiam
primae partis distinctionis, et deinde materiam secundae partis, se-
cundum diversas quaestiones quas ponit, idcirco primo posuimus te-
xtum et deinde quaestionem unam vel duas, et postea secundam par-
tem textus et deinde alias quaestiones, secundum quod intuenti pa-
tere poterit. Et in fine cuiuslibet distinctionis posuimus expositionem
S. Thomae, qui perpulchre, videlicet ponendo semper tres conclusiones,
textum Magistri exponit. Et illa est expositio ubi invenies istam
sententiam : Ista ; ex. gr. : Ista est distlnctio prima vel Ista est di-
stinctio secunda: illa est espositio textus secundum Thomam ».

(1) Hain n. 6417.

(2) Helias Capreolus: Beruni Brixianor. lib. XII, apud Sbaraleam;
Supplementum, etc.

(3j Ib.

PRAEFATIO. Xm

Eod. an. edituin fuiH.Hf ViMictiis lil). II a IMii-
li|)|)<) [*()V('AU'A'\ H Ba<i,'iia(:av{iIlo, dc cjuo intVa, ri^ttTt
P. liayiiiuiulus supra citatus, v.t itcrum lii^ros I\' a
Tlioina PtMikcth (^orrcctos, asscrit loanncs ah Incar-
natioiK^ iii Prolo^o ad suain anni IGO!) cditioncm.

1497 landatus Pliili|)])iis Porcacci, scri^is >fi-
nistcr (jrcncralis Ordinis rcnuiiciatus, iiovam ('ont-
mentatii Oxoniensis Doctoris Suhtilis ac (Juodlibcta'
liiun Quaestionum, Vcnctiis, impcnsa Octavijini
Scoti typis(jU(^ Boncti Locatclli, cditioncm absol-
vit sul) titulo: Scotus norissitne cuni entendafissinio
codice parisino casti(jafus^ quam scrpicntihus Litteris
Francisco Sansoni, tunc tcmporis Ministro Gcnc-
rali, iiiincii})avit:

Phillpiins Jidfjnoairdliits Miiinritdiii Ordinis Pnivstdiiti.^tiiino
Piitri Franrisco Sajoni (sic) TlieoliHionnn rminentissimo totinsi^ue
Minoritanne Professionis Generali Ministro /clicitatein.

« Miraberis, scio, pientissime Puter, quid sit quod ef^o unus ex
omnil)U8 sulttilissimi Doctoria loANNis ScoTi assectatorihus, qui per-
multi sunt numero, lonj^eque ingenio et eruditione praestant, eius sim
demum scripta reco<^noscere ausus, qui omnium qui de re christiana
aliquid scripsorunt sit haud dul)if^ acutissinius, (juuni multo plures
potuissent audacius id onus subiro ac rein tnntam tutius tractare. Sed
quo consilio alii j)rudenti opera al)stinuerint, nequo satis sci<>, uec
si sciam dixerim. I])se ([uod ad me attinet, non humanc solum, sed
pie quoque sum mihi visus facere, et quod illius scripta, per quem
aliquid omnino perieci, aut certe mo perfecisse existimo. quantum in-
genio et industria efficere potui, al) omni laJ)e vindicavi, et quod ho-
nestao meornm discipulonun vohmtnti meum nccomiuodavi otlicium. qui
diu n ino hoc ipsuiii eflUif^itare non destiterunt. iilentidein adinonentes,
inj^rato niiiiium et invidiose tieri quod einiiientissimi Theologorum
scriptn, et (|uae mystorii instar oraculive alicuins verissimi omnis
mirotur posteritas, minima sui parte inoffensa manerent, quneque oh
singularem frugiforam<iuo di^trinam aureis essent litteris scril^enda,
multis foedata inquinamentis pnipeiiKxlum sordescorent. Non quia igi-
tur pliis potui (luaiii (luivis alius hniK' ndivi provinoiam, se«l iiuotl
plus posse volui, totis(|Uo ingenii virilms connixus foci, ut divinum
nlioqui o|iiis iimtrnn ex ]>nrto videri posttet restitiituni. Nam ai qua

XIV TRAEFATIO.

temere ab aliis Doctoris eximii rebus inserta, parisini codicis atque
eiusdem emendatissimi collatione usus, et supervacua maleque cohe-
reutia exemi. Quae contra pro alienis adempta in integrum restitui.
Quaedam vero, ac potissimum quarto Libro, satis habui subiecta linea
pro extrariis notare, ut legentibus observatu faciliora essent. Subieci
ad liaec responsa quae alibi quaerenda ipse demonstrat Auctor. Ad-
ditiones praepterea bipartitas quae ad primum Librum attinent in
unum contuli^ spai'simque toto opere plurium auctorum opiniones limi-
tari margine repraesentavi ; et cum his Aristotelis locos ex ipsius Com-
mentario petitos, per quae tamquam digitus a nobis ad fontem in-
tenderetur.

« Quae nostri studii lucubratio, quantulacumque est, nulli melius
quam tibi, Pater praestantissime, inscribi potuit aut debuit ; quippe
qui non solum dignitate caeteros theologicae professionis viros ante-
cellis, sed ingenio etiam et singulari eruditione ; cuius etiam virtutibus
amplissimis non jjoterit Minoritanum nomen disciplinis optimis et
mox sanctitate non semper florere. Caeterum si nostra haec industria
Tuo sapientissimo probabitur iudicio, aliquid certe sumus. Si minus,
non voluntas accusanda est, quae officio non caruit, sed parum felix
navatae operae eventus, qui nostris non respondit votis, etsi divini
sit potius quam humani ingenii ubique scribentibus iudicium constare,
et in his praesertim quae natura sunt cognitu difficillima.

« Vale, Pater amplissime, et Philippum, qui Tui est nominis obser-
vantissimus, Tua pietate fove et tuere » .

Eod. an. " Aurea in quartiim Sententiarum ex-
positio. Parisiis per Andream Bocard, impensis lo-
hannis Richart, lohannis Petit et Darandi Ger-
lerii Parisiensium civium 1497, die XXIII No-
vemb. (1) „.

1498 Yenetiis prodiit lib. IV (2).

1508 ibid. repetita est editio an. 1497 Philippi
Porcacci (3).

1506 Mauritius Fildaeus de Portu, Hibernicus,
0. F. M., qui eod. an. Archiepiscopus Tuamensis
renunciatus est, praecedentibus longe castigatio-

(1) Hain, n. G43I.

(2) P. Raymond, 1. cit.

(3) Sbaralea, Supplementum, etc.

FRAKFATIO. \'V

rcin C()in|)lcvit; Comttwutarii Oxo/iiiusis editiomin,
cuiiis rationcin ipscinct Hcqucntibus reddit:

« Magister Mauritins cle l'ortu Minoritninift. IfH» Diitir Mhnst^ r.

Ad Lectorem.
« Accipe, .stiidio.se lector, Doctori.s erainenti.ssimi interjiolata vo-
lumina: quae pridem, ne id quidem iniuria, pleri.sqtie iuerqftit orbata,
quae iwtius eruditionis copia quam neces.saria cojj^nitione caeteris pe-
riodis a Doctore fuerant interpc).sita. 8ed quia ex his multa vel scitu
digna alibi fuerant constituta, ul»i quoruradam negligentia, his dun-
taxat inspicientium quae oculis sunt subiecta, deciderant, vetnstiori
institut/) faraulantes inseruimns, ne quid arte quidve doctrinae exu-
berautia conditum sit qiiempiam lateat, nec prae.stantissimi Viri qnip-
piam desideretur. Et (|uae decoro sunt interclusa variata ac anfra-
ctuosa linea com|iressimu.s. Addimus dilutiones nonnullas iuniorum
industria comparatas, quas Doctor intactas reliquerat, pleraque postrao-
dum resarcita, quae lf»ngiori tempestate fuerant alxdeta ; propriis |)08t-
modum sediljus caetera constituta. Superessent novissimae ex})hcatio-
ues, quas nostro examine in phirimos sinticulosos ac j)ropemodum dif-
ficillimos locos annotavimus. Hic se offerunt posteriorum argutiae a
Doctore nostro di.sceptantes eiu.sdemque rationiV)us pugnantes. Com-
mentitias rationes, seu malis, quorumdam ridiculas respitnsiones vali-
dissimis Viri huius argumentis omittimus; e.x adverso in adversarios
instantias relinquimus, importuuas ratiocinationes eorum diluimus;
quae omnia longiori volumine j)ollicemur, quam margines librorum
satis sint, ne in tam den.sa, quo<l esset oj^us, eleraentorura copia j^le-
rtimquo animos occuj^omus ; in j^osterum cumulatius ac seorsum i>roj)rio
quodam vohnnino otlendes. Quorum laliorum studiorumque omnium id
dumtaxat j^ostularem, ut vestrorum omnijim jirocibus, quibus tam se-
dulo sim famulatus, Dei Sumrai ac Optimi gratia nobis j)erfrui con-
tingat » .

Eod. an., iuxta sacpc laudatum V. liayniun-
(lum, V(>n('tlis rccu.si cst cditio IMiilippi Porcacci,
(lc (jua siij>ra.

1513 l*arisiis, opcra Nicolai i\v Tratis pro
loannc Cranioii Lihrario iurato Uni\crsitatis Pari-
sicnsis, prodicrunt saltcm lil)ri I. II. ct III. (Mlioni.**
Mauritii i\v rortu, (pios in Hihliotliccji ('ommumvli
Assisicnsi (\ I, 7. I\ . \\.) vidimus. — Koihm auuo

XVI PRAEFATIO.

probabiliter editus est liber IV, qiii asservatiir in
Bibliotheca Communali Assisi (V. 6. V. 9) m uno
eodemque volumine religatus cum Quodlih., Colla-
tion. et tractato de Primo Principio eo aniio praefatis
typis editis. — " Liber quartus Doctoris Subtilis
Fratris loliannis Duns Scoti, Ordinis Minorum, su-
per Sententias, cum quaestionibus ab imprimis ab
eodem Doctore editis, una cum eiusdem quarti te-
xtus debita insertione. Quem nuper a mendis quam-
plurimis doctissimi sacrae Theologiae Professores
lohannes Griilot et Antonius Capelli, eiusdem Or-
dinis, emendaverunt diligenti admodum diligentia.
Praeposuerunt insuper singulis quaestionibus bre-
vem totius quaestionis sententiam, ut legentibus
facilius quid quisque quaesierit occurrat. Et toti
operi tabulam omnium contentorum indicem ex-
quisito ordine subdiderunt. Impressaque est quam
emendatissime Parrhisiis lohannis Cranion ahnae
Universitatis bibliopohie iurati cura atque im-
pensis.

" Venundatur Parrhisiis a lohanne Cranion
eiusdem civitatis bibliopola in claustro Brunello
prope scholas decretorum e regione divae Virginis
Mariae „.

1515 Antonius de Fantis, Tarvisinus, in Uni-
versitate Patavina Medicinae, Philosophiae ac Theo-
logiae Professor egregius, " studiosus Operum Scoti
maximopere(l) „, " Scoticae doctrinae magnus as-
sertor (2) „, Doctoris Subtilis Commentaria Oxo-
niensia in Sententiarum Libros et Quodlibeta quam
diligenter perpolivit ediditque Venetiis apud Gre-

(1) Sbaralea, Supplementum, etc.

(2) Wadd. Scriptores, v. Antonius de Fantis.

PRAEPATIO. XVII

^•oriiiin (1(; Grv^fSovWH an. ir)15 ciini l\ihula ijefienili
niira artc; a se prinio cxcio^itata ct nia^no lahore
confccta, (juain sunnnis laudihus cuniularunt Do-
inini(;us (jrrinunuis Patriaix^lia A(juilcicnsis ac S.
R. K. Cardinalis, Ordinis Hcrapliici Protcctor, An-
tonius Contarcnus Patriarclia Vcnctiaruni, Cliristo-
pIiorusMarcellus Arcliiepiscopus Cor(;yrcnsis, Anto-
uius Troinbctta, O.F. M., Atlicnaruni Arcliicpiscopus
et Kpiscopus Urhinatcnsis, Ilicronynius Ma^nanus
Episcopus I)U(lucnsis, Komae in Acdihus Pontiticiis
coinniorans, I^crnardinus Prati da Clicrio, O. F. M.
Ministcr (jrcncralis, et An^(dus Arctinus, (Tcncralis
Ord. Serv. H. M., (|uil)us Opus nuncupa\ crat.

Editionis Fantisianac lil). 1. II ct III \idimus
in Convcntu 0. F. M. S. Damiani apud Assisium,
aOsque indicatione anni^ (.[Uixc t\)YiM\u liaheri posset ex
lih. IV.

1516 camdcm Antonii a 1^'antis prodii.ssc cdi-
tioncm (;um Tahitla (Jcficraii, vol. 4. in-S", affirmat
P. Kaimundus (1).

1517, XVir. kalcnd. ^faii, Papiac imprcs.sa
est })cr iacohum dc Kur^-ofranco cditio Fantisiana,
curantc loanne Glarola 0. F. M., (lul cam nuncu-
pavit Fr. Kcncdicto de Bcnedictis Dalmatac, ciusd.
Ordinis.

1518. Parisiis apud loliauncm (Jran lon cditi
sunt IV. Lihri una cum Quudlib., Collation. ct tra-
ctatu ])c Prinio Princ. (2).

1519 cadcm l^antisiana cditio rccusa (v^^t \o-
nctiis in t'.", iuxla P. Kaymundum(l) rt iuxta P.
loanncm ah Incarnationc, intVa cit., (pii Mliani

(1) Loo. oit.

('2) Iirlti«h j^fimrnin, 1. cit.

ToM. I.

XVIII PRAEFATIO.

cod. ari. Parisiis faetam refert « oinniiu) tersain,
atqiie ab addititiis illis et plane adulterinis siif-
fareinanientis quani })urgatissiniani, ex mandato
et speciali providentia R. P. F. Franeisci Liclieti
nostri Ordinis tunc Generalis Ministri ».

1520 Lugduni excusa est editio Fantisiana
in aedihus Licobi Myt, sumptu L^icobi q. Fran-
cisci de Giunta et soeii florentini, " cuius impulsu
at()ue dilioentia et opus ipsum recognitum et ad-
notamenta adiecta sunt,,. — Eod. an. iisdemque
typis prodiit, iuxta Wadingum (1), editio Mauri-
tiana supra descripta.

152L22 Venetiis prodiit nova editio, quam ipse-
met Mauritius paulo ante obitum praeparaverat,
" multisque novis, pulchris atque perquam neces-
sariis additionibus numquam alias in hunc usque
diem impressis exornaverat, appositis etiam oinni-
bus his quae paulo ante per eximium Doctorem
Dominum Antonium de Fantis Tarvisinum sunt
addita vel correcta,,.

1530 Lugduni in aedibus loannis Crespin re-
cusa est editio Fantisiana.

1580 Salvator Bartohiccius Assisias 0. F. M.
Conv. Theologus illustris ac eloquens Orator,
qui an. 1562 egregiam habuerat ad Patres Concilii
Tridentini concionem, Sc?'iptum Oxoniense colla-
tione multorum codicum recognovit, castigavit ac
typis liaeredum Melcliioris Sessae Venetiis edidit
una eum QQ. Quodlibetalibiis^ Collationibus^ necnon
Resolutionibus Melchioris Flavii, 0. F. M., qui Com-
missarius Generalis pro Germania Superiore exsti-

(1) Scriptores v. Mauritius de Portu.

I'RAKKATIO. XIX

tit, et sanotiinonia vitao ac proplietiae spiritu
(;laruit(l).

1597-98 ex eadcni ty|)()<^rapliia alia i^rotliit
editio pluriinis annotationihus exr^rnata, iunH;u|)a-
taque Pliilij)|)() Gesualdo, Min. Conv. (jrenerali
Ministro, eui, liortante fiuidone l>artolu(;eio et
prohantihus Patrihus c(jnseriptis, in votis crat
nniversa Doctoris Subtilis Opera typis mandjnv'.

1609 P. loannes ah Inearnatione, 0. F. M.
Prov. Portu;^alliae, ordinavit, expuij^avit et Co-
niinhriae edidit lih. I, (|U('in in hihliotlieea nostri
Coiiventus Keeei vidinius.

1616 Gre<»()rius Pomoaureus, Ruhensis, S.
Theol. Doetor, Venetiis ty})is Pernardi luiitae,
loan. 1>. Ciotti et Soeioruin lih. l cdidit, [)eeuliari
nietliodo dis])osituin, votuin ferente Felice Centino
0. F. M. Conv., serius S. K. K. Cardinali. Edi-
tionein nuncupavit Cardinali dc Monte Elparo,
Episcopo Praenestino.

1617 Vcnetiis quorpie, typ. loannis Salis, no-
vaui Scripti Oxoniens. curavit editioiiem Paulinus
Berti, Au<z;ustinianus Luceiisis, (juain .Vntoiiio (Jri-
mano Episeopo Tontellensi ae Patriarcliac electo
A^juileiensi nuneiipavit.

1620 " llu;j.() Cavellus Hihcrnus, Dunensis,
ae(jue pius ac doctus, Provinciae S. hicohi ac Coe-
nohii Salmantieensis alumnus, i'x primis tundato-
rihus et directorihus insijrnis Collc<i,ii S. Antonii
Lovaniensis Fratruin Minoruin Ilihcrnorum, cui

(1) Vm. (toiizaga, Dr Orirjine Srraplkicar Itrlitjionia, eto. part Hl —
Mnrtyrolotfium Francinc. iui li. IT Murt.: « ToIobho Houti Mcloliiori» Kiavii
C«inf., <|ui iiiii)iii «■xortiix jtrD-oiiiiii, ormlitioiu", optiini» moriltiH iit<|m' vitao
HHiu-titato iiiulto illiiHtrior, proplictiuu iluiio no iniruciiliH ctiain claruit * .

XX PRAEFATIO.

nmltis annis praefuit, et semper usque ad nior-
tem profuit, sacrae Tlieolo^iae, quam Lovanii et
in Urbe ad insi^ne Aracoeli Coenobium professus
est, Lector emeritus, sui Ordinis Definitor Gene-
ralis, et demum Arcliiepiscopus Armacanus, totius
Hiberniae Primas, disciplinae re^ularis uti exactis-
simus observator, ita etiam perpetuus promotor

et sator Scoti Commentarios in quatuor Li-

bros Sententiarum (1) „ sub sequenti titulo edidit:
" Fr. loannis Duns Scoti Ordinis Minorum Do-
ctoris Subtilis, Thologorum Principis, in Pri-
mum (secundum, etc.) Sententiarum Questiones
subtilissimae; nunc noviter recognitae, et habita
collatione cum selectioribus antiquis editionibus
ac vetustissimo codice manuscripto, ab innumeris
mendis et vitiis, quibus ubique scatebant, casti-
gatae, annotationibus marginalibus, doctorumque
celebriorum ante quamlibet quaestionem citatio-
nibus exornatae ; scholiis per universum opus in
textum insertis, indicibus variis et copiosis, aliis-
que multis (de quibus in praefatione ad Lecto-
rem) summo labore et industria illustratae per Rev.
P. F. Hugonem Caveilum Hibernum Dunensem,
in Collegio S. Antonii Paduani Minoritarum Hi-
bernorum apud Lovanienses sacrae Theologiae Le-
ctorem lubilatum. Accesserunt per eumdem Vita
ScoTi, Apologia pro ipso contra P. Abrahamum
Bzovium, et Appendix ad q. 1 dist. 3 lib. 3, quae
posita in fine eiusdem lib. 3 de Immaculata Con-
ceptione. Antuerpiae Apud loannem Keebergium
M.DC.XX. Superiorum permissu,,.

(1) Wadd. Scriptores, etc.

Il

pnAKKATIO. XXI

Nuiiciipatur Sercnissiinac Ilispaniaruni Infanti
J). Isahcllac (^larac Jui^^cniac licl^^aruni l^rincipi.

(^uia " rcco^j^nitioncin lianc, oinnihus nuincris
absolutain, „ scquutus cst Waddin^us in sua Opc-
ruin oinniuin ScoTi cditionc Lu<^(luncnsi an. 1639,
(piain ct iKjs cuni cditinnc Vcnct. an. 14'J0 cnn-
tuiimus, ut infVa dicHMniis, opcrac prctiuin du(;i-
niiis cx (^jivcllo ipso (piid is ])racstitcrit, cpiatcnus
ad rcin nostram f'a(;it, rcfcrrc :

• In primis ante quamlihet diutinctionem ponitur eadem distin-
ctio ex Maj^iMtn» Sententiaium, nec absciue camia. Primo quia . .

Tertio, quia ScoTus passim ae remittit ad

litteram Mngi.stri, dicen.s: hdhetiir in littfra. Quarto, quia cum Ma-
pistri littera .scateat selecti.ssimi.s auctoritatil)US, tam .sacrae Scripturae
quam Sanctorutu Patruin, ScoTUS multoties novas auctoritatcs non
addit, sed, praeallej^atis Ma^istri auctoritatihaa contentus, firmissimas
ipse addens rationes, e.vcellentem et divinam quamdam conficit rai-
xtionem, solidam et perfectam Theologiam, nuUi hactenua scriptae se-
cundam, .sed omnil)U8 subtilitate et rationum acumine sublimiorem.
Propter hacc et alia, SCOTI distinctionibus Mngistri littera nece.sse
est praefi<jatur, quae inconsiderate in recentioril)Us editionil)Us eat
omissa. Licet enim ScoTUs ipse novas saepe citet auctoritates, id tan-
tum facit ubi Magistro vidit deesse etlicaces; alioquin ubi auctori-
tates a Magistro collectae sunt validiores, nuUas adducit, sed rationes
tantuni subtilissiraas e.xcogitat, auctoritatibus tamen Magistri innixas,
ita ut si auctoritates subtrahantur, rationes illae, alit»«|uin subtilissi-
mae, non thoologicae, sed metaphysicalos potius appnreant.

« Hostitunntur lix*a qunmpliirimn in etlitionil^iis ultiiuis dopravata,
quae translatione, apj)ositione vel a»leinptione unius aut plurium \er-
lK)rum, niillum vel contriariura Auctori sensum ri-<ldebant. Nonnum-
quaiu integrao claiisulne antea oiui.ssae sunt restitutae, et aliae su-
pcrlliiae, n (|uibusdn!n ndditae, nunc omnino delentur, ita ut in I Li-
bro «KX) nd minus loca sint restituta, ex antiquissimis et correctiori-
bus oxeiuplnrilttis improssis, necnon ox votustissimo c<xlice raanu-
scripto, queiii nti hiiiic linoiii nobis siippoditavit Monnsterium S. Mar-
tini huiiis Univorsitatis Lovnniensis. I)o castigatioue vero punctuatio-
nuin et orthographiae non est quo<l dicara, cuin editiones ipsae te-
stentur, tot propemodum fuis.so huiusmo<li menda, quot lineas, eaque
de causa o.xistirao pluriiuos a ScoTi lootinne avei*sos, quia mendos*
ptinctiiatio iiupodiebat sensuiu ot longe re«.idebat oscuriorera.

XXII PRAEFATIO.

« Delevimus insuper additiones multas, quarum nonnullae vide-
bantur inintelligibiles, aliae malam doctrinam continebant; illas vero
quae aliquid acuminis liabent aut doctrinae non reiecimus, sed suis
locis diverso charactere impressas reliquimus, ne aliquando librario-
rum incuria irrepant in textum, prout de facto irrepserunt multae,
omissione manus et asterisci, quibus discernebantur a textu. Unde
ScOTUS frequenter impugnatur et reprebenditur a nonnullis, additiones
pro eius textu sumentibus. Nec si etiam omissa non fuissent prae-
dicta signa, ideo discernerentur additiones a littera, quia quid ista
significent in i^ecentioribus editionibus non indicatur. Adde etiam haec
sigua saepius poni, maxime libro I, ubi nulla est additio, et hinc
plurima incommoda orta, quibus hac editione exactissime occurritur.

« Distribuinus etiam textum^ claritatis causa, et correximus pas-
sim distributionem recentiorum editionum, in quibus- frequenter ver-
siculus aut paragraphus inchoatur, existente sensu textus praece-
dentis adhuc imperfecto

1639. — Recognitionem lianc secutus est Wad-
clingus, et ipse Provinciae S. lacobi alumnus (1),
iu omniuin Operum Scoti editione, quam una
cum aliis Collegii S. Isidori de Urbe Profes-
soribus, iussu Ministri Generalis loannis Baptistae
a Campanea, complevit sumptibusque Laurentii
Durand Lugduni publicavit an. 1639, ut Capituli
Generalis Toleti 1633, sub praesidentia Rmi D.
Nuntii Apostolici celebrati, statutum, ab Urbano
VIII mox approbatum, exsecutioni mandaretur:
" Sedulam operam navabit Minister Generalis, qua-
tenus universa Subtilis Doctoris Opera praelo tra-
dantur in folio „. — Waddingus Comraentarios
adiunxit Francisci Licbeti, iam Ordinis Generalis
Ministri, loannis Poncii et Antonii Iliquaei, pro-
priaque scbolia, annotationes, etc.

1680 Venetiis, typis Stepbani Curtii, recusa
est editio Salvatoris Bartoluccii, de qua supra.

(1) Uti ipsemet testatur Annal. An. 1291 n. LXIV.

PRAEFATIO. XXllI

1754. '' VcMi. I'. ri Dn.t. I.Kiii. Duns SroTi, Or-
(linis Minoruin, Theolo*:,! eniincntis.sinii at(juc* Aca-
(lcniijiL' Suhtiliuin Antcsionaiii, (,)uacstioncs (^uatuor
Voluniinuin scripti O.xonicnsis supcr Scntcntias ct
Quodliheta, a IJ. A. !'. l''r. .\ntonio I^arros, Ob-
servantis Provinciac^ S. Iacol)i ahinino, Ltfct. lul).
Arcliicpiscopatus CoinposteUani Exaininatorc Sy-
nodah, dictac Provinciae E.v-Ministiv) l^*ovinciali
ac P. I )i[;iiiorc, ct in IJoinana T^uria Procuratore Gc-
ncrali Ordini.s, ac-curatc rcco^nitac, et iiixta cinen-
datiorcm ct cxactiorcm ex iis (|uae liucusijiic pro-
dicrunt liuiiis Operis editioncin rjuiiKjue voiuini-
nihus pro inaiori studcntiuin coininodo pu])licac
luci ct utihtati datac. Homae ^r.DCC.LIV. Typis
Aii;j,cli Jiotilij. Supi-riorum permissu ,,. — - iSiincu-
])atur " Illmo ac liino D. D. Andreac dc Ciondar,
Sacrac Tlieolojj^iac clarissimo Doctori, in Saiicta
A])()stoIica Metr()])olitana S. Luohi Apostoli et
llisj)aniarum Patroni Ec(desia Canonico et Can-
toris dinnitiitc ornato „, (jui non soliim laudando
et aus|)i(Ms tiiendo, vcrum ctiaiii oj^ihus adiuvit.
^* (^uij)])(^ iii}4-entem j)ccuniac viin contulisti ad
istam ScoTi Theolo^iam iiovis tyj)is cdcndam, et
(juid(|uid lucri a dix-cnditis exemj)larihiis, uti tit,
colli^ctiir, id omnc in tcmjilo nosrrorum Coinj^o-
stcllano j)crficicndo et ornando, (juod aii. \2\^ a
1). l''ran(isco acditicatum, ij)si dciiidc dlcatum cst,
(juod(juc c^o in lorniam elc«i,antiorem, cum Coe-
nohio ])raeessem, rcstitucrc cocj)i, cssc insumen-
dum constituisti (1 ) „.

\\) l\\ V.\)'\»Ut\ii iitiiiciipiitoriii.

XXIV PRAEFATIO.

« Benevolo Lectori.

« Tibi paucis aperiam, quae rationes me impulerint ad lianc no-
vam Scotisticae Theologiae editionem curandam. Scire te, scire orbem
catliolicum pro certo habeo, quantopere vigeat in Reguis Hispaniae
studium Scholasticae Theologiae... Notum pariter est quantum Scho-
lastica disserendi methodus pro Dogmatica et Positiva^ sive pro Fidei
nostrae mysteriis introspiciendis, explicandis, firmandis, atque ab er-
rorum tenebris, quas nebulones tartarei, hoc est haeretici illis offun-
dunt, in hicem effereudis, tum eorum fallaciis et sophismatibus profli-
gandis ac destruendis inserviat. Quod constat aperte ex implacabili
heterodoxorum odio, quo nempe agitati, velut rabidi canes in Theo-
logiam Scholasticam, Scholasticosque Doctores debacchantur

« Despiciendi sunt ergo crytici isti sine causa garrientes, danda-
que est opera SS. Patribus et qui iis insistunt de Schola Theologis,
horumque utilissimae controversiae, quae doctrinam catholicam et ac-
curatius exponunt, et fortius confirmant, intento studio pervolutandae.
In his autem disputationibus illae profecto locum principem tenent
quas DoCTOR Subtilis lucubravit, vir scientia divina et eruditione multi
iugi cum primis Ecclesiae comparandus luminibus, ac nulli secundus.
Quare per leges Ordinis nosti-i iubentur Lectores (idque sub poena
privationis) Theologiam Scholasticam- ad SuBTlLlS DOCTORIS mentem
discipulis tradere ; cum tamen, ut sententias illius, ubi fieri potest, cum
sententiis componant Doctoris Seraphici, vel ubi dissident atque di-
scordant, utrosque doceant tamquam probabiles.

« Quod quidem praeceptum in Familia Ultramontana (1) maximo cum
iuniorum profectu Ordinisque splendore religiose observatur. Utrum
vero in hac etiam Cismontana mos iste vigeat, nescio. Utinam Prae-
fecti id animo attendant, et in pravae novitatis amatores, si quos
forte reperiant, serio tandem animadvertant.

« Non sine magna animi mei voluptate expertus sum, non Lecto-
res modo, sed discipulos etiam, qui in studio proficiunt, minime con-
tentos in sententiis et conclusionibus quas in Scholae nostrae prima-
riis Auctoribus legere solent, fontes ipsos expetere, hoc est litteram,
unde illi hauxerunt, Subtilis Magistri. Etsi autem nostrae Bibliothecae
exemplaribus Operum Subtilis Doctoris abundant, illa tamen, quae
sunt vulgo prae manibus, magna ex parte obsoleta vetustate, expres-
saque gothicis characteribus, laborem legentibus et fastidium creare
intelligebam, eosque proinde ab hoc laudabili studio retardare. Itaque
statui diligenter incumbere ad scriptum ScOTl Oxoniense in quatuor

(1) Editor Romae haec scribebat.

1'1',AK1'ATI0. XXV

libros Sententiarum cum QnfxUUtctis, ut vocant, quinqae tomiH con-
tentura, Opu.s omnium iudicin praoHtanti.s.simum, noviH typiH e<ien<him.
Fiet id autem charactere comrauni; eritque Operin pretium mo<lera-
tum, ac parva moles, ut omnibus usui esse po.ssit.

« Haec mihi a^itanti stimulos addidit Illmus ac Rmus DominuH,
cui Opua dedicavi, quique pro Hua in Ecclesiam pietate et in Ordi-
nem nostrum benevolentia, mihi auctor fuit ut novam hanc Operis
impressionein curarera, suo aere absolvendam.

« Vides, candide lector, non hic meam me laudem, .sed tuam quae-
rere utilitatem. Nihil etenim Of)eri, nihil irapensis de meo addidi, tan-
tumque curavi, ut recens cussi characteres, charta itidem lx>na, cor-
rectio denique textus ad meliora exemplaria quae prodierunt, hanc
editionem coramendarent, eo nempe consilio, ut mecum omnes doctrinae
Scoticae amore caperentur, et ad eara tenen<lam omnes ingenii, indu-
striaeque nervos contenderent. Id si assequor, laboris me mei ul>erri-
mum fructum collegisse existiraabo. Vale » .

LihiT IV explicit :

" Ut i'V\jro exocMlamus in }4ra(lil)as hcatitudinis,
et pcnitus cvitcnuis latitudincui pocnac durationc
iuHnitac, (tuncta debeinus operari conforniiter Rc-
f)^ulae Supcriori, Scraphieuni Patrem ac Patriar-
cliam nostruni D. Francnscruni iinitando, et adnii-
rahilci inn('niuni roANNis Du.vs Scoti. Laus Deo „.

1893-94. — Parisiis apu<l Vives 1891-95 re-
cusa est Waddin;4'iana cditio oninium Operum Scoti.
Connnentaria Oxoniensia autem (tom. VIIl-XXI)
edita sunt an. 1S93-94.

§ 2. — Iluius Editionis rafio.

Quum DocTORis SuHTiMs Opcra, ollm frcfpicn-
tissima, liodic vix in ma^nis hihliothecis iiivenian-
tur, saluherrimam purissimam ac vivificam ipsius
doctrinae a({uam phirimi nonnisi focdatis iduhunt
canalihus, (pii, cxtrancis adii^ctis suhstantiis, in-
(piinatam sacpc cam transmittunl. Mirum saiu- (piot
in Philosophiac ac S. rhcolo^riju. recentiorihus .Ma-

XXVI PRAEPATIO.

luialibns absona Scoto tribiiinitur, ab ipsius mente
iiecduiii alieiia, verum et explieitis eiusdeni verbis
liaud semel contraria! Hinc Doctor Makianus, " cu-
ius laus quanta sit in Ecclesia inerito soli prave
affecti mente non conspiciunt „ (1), cuiusque " do-
ctrinae grave illud testimoniuin exstat, quod libri
eius absque ullo erroris naevo usque in hanc diem
inviolati perinanserint „ (2), iinmo et a Summis
Pontificibus non solum laudata, verum etiam ut
in Scholis doceretur pluries praescripta fuerit (3),
opinionuin minus probatarum sumina iniuria pa-
rens reputatur; quia quin eius Scripta " tranquille
et solius veritatis inquirendae vel determinandae ra-
tione „, ut ipse cum scriptis aliorum, teste Hurter(4),
fecit, perlegantur, plerumque ne pervolvuntur qui-
dem, sed ex contrarioruin ore germana ipsius sen-
tentia expetitur, vel a priori in pravum accipitur
sensum, quin quid ipse reapse docuerit ab ipsomet
quaeratur.

In votis ideoque erat plurimorum, ut tanti
Doctoris Scripta faciliori methodo, minorique sum-
ptu sacrarum scientiarum cultoribus offerrentur.
Qua ratione iam anno 1910 aureos tractatus De
Rerum Principio ac De Primo Princijjio unico vo-

(1) Ambros. Cathat. Ord. Praedic.

(2) Possevinus S. I. in Apporatu Sacro. Cui consonat clarissimus D.
Salv. Talamo, hodiernus S. Petri in Urbe Cauonicus : « L' ortodossia delle
opinioni di Duns Scoto... e dimostrata chiaramente dalle Opere, non solo
di lui, ma eziandio di quegli assai dotti filosofi e teologi che, per tutto il
medio evo tennero per le opinioni del Dottor Sottile, con quel calore che
sa ogni cultore della storia letteraria di quell' epoca, senza che la Chiesa
le avesse mai riprovate in tempi, in cai gli studi si svolgevano all' ombra
e sotto la dipendenza di Lei » .

(3) Cfr. nostrum opusculum De Vita, Scripitis et Doctrina B. I. Duns
Seoti, § III. nn. 49-67.

(4) Nomenclator, etc. II. col. 458.

PRAEFATIO. XXVII

luniino typis iMlidinuis, })ra(;inis.sa Practationc de
Vita, Scriptis et Doctrina 1j. Ioannis Duns Scoti, in
(|ua ipsius ad liodicrnos jiropulsandos crrorcs effi-
caciani ])au(;is ostcndiinus.

Nunc vcro, cacdcm fcrnic (^ausac (puic coin-
provincialcin nostruin l\ Antoniuin Barro^ incclio
«acculo XVI II ad cditioncin roinanain pa^. XXIII
dcscriptani, parandain iinpulcrunt, inovcnt ct nos
ut Connne.ntaria Ooconicnsia ty})is i\(^ novo mandanda
curcmus. Quod (juidcm arduum o})us, liortantihus
Viris omni ex(;c})tione inaiorihus, hcncdiccntibus,
})rohanti])US ct <)})cm fcrcntihus Kcvcrcndissimis
Patrihus Dionysio Sciiuler, iain Ministro Gcncrali
Ordinis nostri, nuiu; mcritissimo Naziantii Arcliie-
})isc()})o, ac PACirico Monza, i})sius in totius Ordinis
giibcrnio di;j,nissimo Succcssorc, a;j,L:,rcssi suniua
ct }jr()sc(juimur, Deo(}uc favcntc a(; B. V. Mauia
cuin sno dcvotissimo famulo B. Ioanne Duns Scoto
adsistcntil)us, ahsolvcndum studcl)iinus, sub sc-
(}ucnti })c(uiliari mcthodo:

I. 01) })otissiinas rationcs a Cavcllo su})ra,
})a^-. XXI, indicatas, I)o(;toris Suijtilis Quacstio-
nihus cuius(juc 1 )istinctionis tcxtum Ma^istri Scn-
tcntirum Pctri Lomhardi })racinisiinus, uti iam a
Gratiano Brixicnsi an. 141)0 cum Scoti Commcnta-
riis })uhlicatus iiicrat; (}uac (|ui(lcm cditio })arum a
rcccntiorihus diticrt. Ti/poruni varictatc ct o})}K)r-
tunis (lirisionibus textuin clariorvm rcddcrc curavi-
inus, ad calccm insii})cr n|)])ositis S. Scrij)turai' ct
SS. Patruin cxa(;tis citationihus. Maior iutcr lincas
scparatio divisioncm })cr caj>itula \\\ rcccntiorihus
cditionil)Us inductam dcsi;j,nat. — llai'c <juoad
textum Maijistri.

XXVIII PRAEPATIO.

II. CommeMtaria autem Doctoris Mariani in-
tcgTa oinnino dainus prouti in editione Veneta
an. 1490, pag. XIE laudata continentur, quam cum
editione Waddingi (pag. XXII) a Vives repro-
ducta (pag. XXV) contulimus^ adhibitis interdum
aliis editionibus, tam antiquioribus quam recen-
tioribas, ut typographica menda, in praefata Ve-
neta editione frequentissima, detegere ac corrigere
valeremus. Additiones plurimas posteriorum editio-
num, quamvis ab Waddingo retentae fuerint, nisi
in editione 1490 contineantur, expunximus, vel, si
maioris sunt momenti, ad caleem paginarum eas
amandavimus. — E contra in textum Doctoris in-
duximus quidquid citata profert editio, licet in
Waddingiana desit, vel ad instar additionis refera-
tur. Textum item editionis Waddingianae ad fidem
editionis Venetae identidem modificavimus: et pro
I quidem Libro vel in uno eiusdem sensus verbo,
ex. gr. igitur loco ergo ; pro sequentibus vero Li-
bris nihili faciemus eiusdeni significationis diversa
vocabula, quae ex una aliave editione indiscrimi-
natim usiirpabimus. lam vero tam additiones quam
modificationes ex editione Veneta 1490 sumptas si-
gno * ante et post accurate distinximus. Si quae
autem in editione Veneta tjpographorum incuria
desiderantur y ea intra ( ) cum annotatione ad cal-
cem, deest in edit. Ven., ex Waddingo retinuimus.
Sicubi Waddingi lectio praeferenda visum fuit,
lectionem Venetam in nota invenies; sicuti e con-
verso lectionem Waddingi in nota damus quoties
alium a Veneta lectione exhibet sensum. — No-
tae omnes marginales sub litteris a, h, c, etc. in-
dicatae ad textus variationes referuntur.

PRAKI-ATIO. XXIX

III. Docttoris RuiJTiLis tc-xtu inxta pracmissa ?'/<-
ie(jro saiurtc^ fidditercjue scrvato, soqucnitia (iirca ejr-
triictHram (^\\\?> v\U'x\u\\u rdatc ad alias ('ditioncs iii-
nova\iinus, of) fjuidcin consilio, ut cuiusfpu" captui
obviani Doctoris nostri scntcntiani rcddcrcinus.

1) Titulos quaestionnm initialcs separat(*s non
dainus, (juia nc(jue in antifjuioribus cditionibus
liabontur, ct sufficientcr intra tcxtuin sub Propo-
nitlir quaestio cxprimuntur. (Jnacsfionvs ali(pias ab
inviccm srparavitniis \v\ roninnximus^ prouti cditio
Vcncta fert et contcxtus do(;trinac cxpostularc vi-
dcbatur. — Quacstioncs (liflusiorcs, \\\n matcrici
(bvcrsitas id rc(|uin;l)at, in articidos divisimus,
lios(pu^ ali(piando iii j^arafjraphos ^- ea tamcn U'<^e
ordinaric scrvata, nt articuioruni ct jnira(jraj)lioru)n
inscriptiones ipsismct Docrtoris vcrbis «^ textu dc-
sum]itis cxprimantur.

2) Maiori elaritatis causa, rctcnta intra ( )
Waddinjj;i luimcrationc, (juac pro cpialibct i^uae-
stionc una crat, unicani pro umxpKxpic Libn» nnme-
rorum sericm adliibuimus, (pios ubi opus cst etiani
in S('(picntil)us Libris citabimus. (^uid autcm sub
sinu,ulis numcris tractctur, brevioribus titulis vel
))ropositi(»nibus, aegyptlanis, uti vocant, typis ex-
pressis, ihidcm indicalur: (pios titulos ct propositio-
nes, sicuti ct alios similcs sub cliaiactcribus rursi-
vis cxpressos, (piamvis ad scnsum Doctoris ct pK'-
ruuKpie cx ipslus littcia sint desum])ti, cave tamcn
nc pro SroTi tcxtu cns acci])ias, nisi ali(piando
.'ilitcr patcat, ut, cx. <^r., Contra, Ad oppositum, ctc.

ii) Sub uno(pi(»(pie numcro tVcMpicntcr aliam
suhdivisioncm iiivcnics, littcris (/, 1)^ c, ctc. indica-
tam, ut contraria anjnnwnta vcl taviMitcs ratione»

XXX FRAEFATIO.

distiiicte appareant: sub quibus iisdem litteris, ad
numemm inibi ad calcem citatum, solutionem argu-
meutorum vel rationum explicafionem habebis. Con-
fer ex. gr. Lib. I, pag. 552, n. 584, et numerum
correspondentem 597, pag. 567 : item pag. 586,
n. 612 et pag. 588. n. 617.

4) Innumera prope quibus priores editiones
scatebant typographica menda, quantum humana
fragilitas siniit, correximus, ac signorum orthogra-
phicorum , ; : . — ope lectionem clariorem reddere
et sensum Jideliorem exprimere studuimus.

IV. Sacrae Scripturae loca omnia iuxta hodier-
nam methodum citavimus, retenta tamen in textu
Doctoris Subtilis k^ctione, uti eam nobis exhibet
editio Ven. 1490. — S. Augustini quoque citationes
examinavimus, cuius verba interdum in notis tran-
scripximus. Pro aliis vero Patribus, quorum auctori-
tate Doctor rarius utitur, et Philosophis, editionibus
Venetae et Waddingianae ordinario fidem dedimus.

Superest ut Emmis ac Rmis Dnis S. R. E.
Cardinalibus Iosepho Sebastiano Netto, tit. SS. XII
Apost. iam Dlyssiponensi Patriarchae, Gregorio M^^
Aguirre y Garcia, tit. S. loan. ante Fortam Latinam,
Archiepiscopo Toletano, Hispaniarum Primati ac
Patriarchae Indiar. Occid., Diomedi Falconio tit.
^S'. Mariae de Aracoeli, iam Delegato Apostolico in
Foederatis Statibus, Iosepho Calasanctio Vives y
Tuto, tit. S. Adrianiy S. Congr. De Religiosis Prae-
fecto, e Seraphico Ordine assumptis, humillimas
gratias agamus, qui, pro eorum in Doctorem Sub-
TiLEM ac Marianum propensissima voluntate, hanc
Commentarii Oxoniensis editionem ipsis nuncupatam

l'UAEi<ATIO. XXXI

acccpto liabcrc l^oni^nissiinc (lij^nnti sunt ; ([uihus
idcircM) diutissiiniun incoluniitatcni ac onmijrcnani
prospcritatcni, ad S. Ectclcsiac bonuni ct Ordinis
Scrapliici dccus, a Doniino adprccamur.

Monitos tandi-ni lcctorcs vobnniis, liaccr, ct alia
a no])is scripta, vitaquc durantc scrihcnda, Innni-
litcr ct sinccrc nos subl)iccrc iudicio S. Kriinanac
Ecclesiac, cuius scni])cr 8u))diti cssc volunuis, ct
ciusdcin ])c(]il)us su])iccti, stal)ilcs(juc in J'idc ca-
tliolica, uti Lco;ifcr nostcr S. Francis(;us, ^* vir ca-
t]io]i(;us„, vcrbo ct cxcnij)lo n(;s docuit ac pracci-
picndo iussit (1), ct ^[a(i;istcr nostcr Doctor Sin-
TiLiB ac Makianus fi(]clitcr scrai^liiccfpic a(]iin])]cvit:
ut Drus, Domini noHtri Icsu (Jhristi, Putvr (/loriae,
det nobis sjiiritnm sapietitiae et revetationis, in aijni-
tione eiusj i/lumi)iutos ociilos cordis nostri, ut scia-
inus quae sit spes vocationis eius, et quae divitiae
(jloriae haereditatis eius in Sanctis (2), oninil^nsfjuc
ostcndcrc valcamus " illain bcncdictam coniunctio-
ncm (Miristi ct Ec(dcsiac; (|uac coniunctio nunc cst
pcr fidcm ct alicjualcm di]c(^tioncm ; scd in Patria
crit j)cr visioncm ct i^crfcctam fVuitioncm Sj^onsac
non ]ia])cntis maculam, nc(juc ru^^am, ad Sj^onsum
sj)cciosum j)rac filiis liominum : (\\i sit lionor ct
^loria in saccula sacculornm Amcn (15) „.

T)atum Komac, c ('ollc;^io S. Antonii, dic li^
luiiii, S. 'riiauinatur;^() Patavino sacra, 1012.

Fr. Maiua.nus Fkk.naxukz (iah(1a,
(). F M.

(1) K(>);uIhu rap. XM.

(2) /•.>/*»•*. r. I. vv. 17 l.S.

(8) S«oT. Oxon IV. d. 4'-». ii. IJ

DEVOTISSIMAE ORATIONES

TIIEOLOGIS STUDENTIHUS PERUTILKS

A B. lOANNE DUNS SCOTO

DOCTORE SUBTIIJ CONSCRIPTAE

Inter praeclara, tuni philosophica tuin theologica, quae
scripsit Opera B. Ioannes Duns Scotus, ille vere aureus Tra-
ctatus venit enumerandus, cui tituhis De Primo rerum ornnium
Principio (1), in quo inslar aquilae in coeluni volantis, quan-
tum humano ingenio possibile esse videtur, Dei naturam ac
perfectiones mire perscrulatur, ipsius benignissimi Dei speciali
adiutorio innixus, quod ferventissimis precibus in hoc Opere
passini interiectis, dum scriberet pius Doctor impetrabat.

Circa finem « recolHgeiido dicta in hoc Tractatu, mirabilem
facit contemplativum discursum, divinas percurrens perfectiones,
illuminans quidem intellectum, sed magis accendens affectum.
Nectar est suavissimum, cibusque dulcissimus, quibus anima
devota, sed theologica, pascitur, delectatur et inebriatur. Fer-
ventissima oratio est, miris modis mentem incitans, ut relictis
terrenis, in Deura suum celeri volatu ascendat. Utinam quotidie
Studentes theologi eam recitarent! Sentirent proculdubio scin-
tilUs divini amoris suas accendi mentes, doctique evaderent
doctrice gratia, non scientia inflante, sed charitate aedifi-
cante (2) ».

Ante studium.

0 altitudo divitiarum sapientiae et scientiae tuae, Deus,
qua omnia intelligibilia comprehendis! Nunquid inteliectui meo
parvo poteris concludere Te esse infinitura et incoraprehensi-
bilem?(3)

(1) Quem an. 1910 publicavimus ad Claras Aquas una cum Libro De
Rerum Prmeqno.

(2) P. Hugo Cavellus in Scholio ad num. 87 capituli IV huiusce Tra-
ctatus, editionis nostrae.

(3) Cap. IV. n. 75.

DEVOTISSIMAF-: ORATIONES. XXXIII

Veifs bouiuui, orniiia iii sypi^Titia onlinata tecisti, ut cui-
lih(;t iiiteJlectui ratioiiabilil^T viilealur quo<l oriin»' eiis "<» >>r-
dinuturn (1).

DorniiHi Deus noster, de tua iiatuia uiiica, vere prirna,
vellern perlectioiies, quas iiiesse non dubito, aliqualilfjr osten-
dero, si rayan;s (2).

Doiniiu! Deus iioster, ({ui Te priinurn ac novissiniuni esse
praedicasli, docc servuin luuiii Te esse priinum eniciiens, ac
priniuin eminens, fln«Mn(jue ultirnum, ostendere ratione, (|U(jd
certissirna flde tenet ('.i).

l)(jmirie D(His ri(jstor, qui Doctorem venerabiNMii Au^nislinuin
de Te Triiio S(;riose scribentein infallibilitcr docuisti (4), et
Moysi sorvo luo, do tuo Nomine flliis Israel proponendo, a To
doctore vcracissimo sciscitanfi, sciens (juid de Te possit conci-
pere intellcclus mortalium, nornen tuum benedictum reserans
respondisli: Ego suni qui su)n, Tu es vesum esse; Tu es to-
tum esse; lioc ci-edo; lioc si rnilii (^sset possibile, scire vellem.
Adiuva me, Domine, iiujuirenlem ad (iiiantam coj^nitiunem de
vero esse, quod Tu es, p(jssit perlinpTe ratio nostra natura-
lis (5).

Post studium.

Domine Deus noster, Tu prirnum efllciens; Tu ultimus flnis;
Tu supr-cmus in perteclionc et cuncta transcendens (0). Tu pe-
nitus incausabilis (7), ideo infjonerabilis.et incorruplibilis, imo
omnino impossibile nori (^sse, (juia ex Te necesse esse (8), ideo-
quo aeternus, (juia interminabilitatem durationis simul liabens
sine potentia ad succ(?ssionem, (juia nulla successio potest csse

(1) Cap. III. n. Gl.

(2) Ciip. I\'. n. GG.
(8) Cuj). III. n. 43.

(4) Cai». II. 11. l.T

(5) Ciip. I. II. I.

((t) Hx liiic triplici Dci |)riii)itut(* cvidcntcr ostonsa luculontisHiniuui of-
forinat Dortor lirf^iiinontiiin pro (loinonstriiiula Doi fxistcntia, ut vidcrt* ost
hic, c. III. n. IJJ-oS. — />»• Uerum Priucipio, (|. 1. art. III. — Oxou. I.
d. 2. (|. 2. jier tut.

(7) lisdcin in Ioci.i evincit Doctor Dci incuutfHbilitutcin.

(8) Ibid. odtciidit otiuin Doum csao cna uccossariuin.

XXXIV DEVOTISSIMAE ORATIONES.

nisi vel in continue causato, vel saltein in essendo ab alio de-
pendente, quae dependenlia longe est a necessario ex se in
essendo.

Tu vivus vita nobilissima, quia intelligens et volens (1).
Tu beatus, inio essentialiter beatitudo, quia Tu es comprehensio
Tui ipsius, Tu visio Tui clara, dilectio iucundissima; et licet in
Te solo beatus, et Tibi summe sine aliis suflicias, Tu tamen
omne intelligibile siraul actu intelligis; Tu omno causabile
contingenter et libere simul potes velle, et volendo causare (2);
verissime ergo es infinitae potentiae.

Tu incomprehensibilis, inflnitus; nam nihil omne sciens est
flnitum; nihil potentiae inflnitae est finitum; nihil supremum
in entibus, nec flnis ultiraus est finitura; nec per se existens,
simplex penitus, est finitum (3).

Tu es infinitae et suramae siraplicitatis, nullas partes habens
re distinctas; nullas realitates in essentia tua liabens realiter
non easdem. In Te nulJa quantitas, nullum accidens potest in-
veniri (4); et ideo es secundum actum non mutabilis, sicut Te
in essentia tua irarautabilera esse superius iam expressi (5).

Tu solus sirapliciter es perfectus : non perfectus Angelus,
aut corpus, sed perfectura ens, cui nihil deest entis possibilis
alicui inesse. Non potest omnis entitas alicui formaliter inesse;
sed potest in aliquo forraaliter vel erainenter haberi, quomodo
Tu, Deus, habes, qui es supreraura eiitium, irao solus in en-
tibus inflnitus (6).

Tu bonus sine termino, bonitatis tuae radios liberalissime
comraunicans (7), ad quem amabilissimum singula suo raodo
concurrunt ut ad ultimura suum finem.

(1) Circa Dei intellectionetn et voluntatem vid. Doctorera, hic c. IV.
nn. 70 et 73. — Oxon. I. d. 2 q. 2; d. 8. q. 5; d. 39.

(2) Vid. Doctorem, hic c. IV. n. 70. — De Rerum Princ. qq. 3. et 4.

— Oxon. I. d. 2. qq. 1 et 2. n. 245 seqq. — d. 8. q. 5. n. 689seqq. — d. 37.

(3) De infinitate et incomprensibilitate Dei agit Doctor, hic, c. IV.
nn. 68-69; 75-83. — Oxon. I. d. 2. q. 2.

(4) De omnimoda Dei simplicitate fuse agit hic, c. IV, nn. 66 et 85-86.

— Oxon. I. d. 8. q. 1 seqq.

(o) De immutabilitate Dei pulchre et fuse agit Doctor De Rer. Princip.
q. 3. pcr tot.

(6) De infinita Dei perfectione, ubi de infinitate.

(7) Vid. De Rer. Princ. q. 4. art. 2. sect. 1» 2^ et 3*.

DEVOTISSIMAE ORATIONES. XXXV

Tu os intolIi«,'ibilis suh porfectissimn rntione iMtellifrihili;
Tu es tu(j inlelleclui praesens. Tu solus «•« veritas j>ririja;
quippe f{U0(l iion est qnod apj)arot falsuin rst; erj^o est aliud
sibi ralio aj^j^arondi, (juia si s(jla oius natura osset sihi ratio
aj>j)arendi, ajjjjaroret esse quod ost. Tihi nihil osl ratio appa-
rendi, (juia ornnia aj)j)aront in tua essentia Tihi prirnitus np-
apjjarentc, ac j)or lioc niliil Tihi j)Osterius est ratio apparendi.
— In illa, irKjuain, essentia omno int(!lli!.'-ihil(?, suh jKM*fcclissima
ratione intolli;.rihilis, est inlelloctui tno j)raesens. Tu cs igitur
inlclli^.nhilis, j)r'aeclarissima voritas, et veritas infallihilis, et vc-
rilatom omniurn intcllifiihilium cei*tissime comj)i"ohondcns. Tua
asscntia ost j)ei"lccla ratio cojrnoscendi (juodcumfjue cof,'nosci-
hilc, suh (jiiacum(|U(! i-ationo cojjnosciliili.

Pr-aotor j)ra(Nlicta do Te a Pliilosoj)his pi'ohata, saepc Ca-
Iholici Te laudant omnij)otoiitom, imrncnsum, uhi(jue praesen-
tcm, vorum, iuslum et misericordom, cunctis crcjaturi.s, et spc-
cialitor intclli^nhilihns j)i-ovidentcm; (juae oo sunt Catholicis
ccrfioia, (juo non inlcllcctiu nostro caecutionti. ot in plurihus
vacillanti, sod tuao solidissimao verilati firmitor imiituntui- (1).

Domine Dcus nostor, Tu os unus naturalitcr; Tu cs unus
numoralitor. Vere dixisti, (juod exlra Te non est Dcus; nam
ctsi sint tlii iunlli nuncuj)alivo ot j)utativ(\ sed Tu es unicus
numcraliter, Dcus vorus, ox (juo oinnia, in (juo omnia, pcr
qiicMi oninia ; Tu es iMMiedictus in saecula sa(?culorum. Amen (2).

(1) Ex cap. IV. n. 87 seqfi.

(2) II). n. H;». — Di-i iinitiitfin rlurissimi' ovincit SuiiTlns hic, c. IV.
n. 8?i. — /)-• /.Vr. Prinr. <j. 1. prr lof. - Oxun. I. li. 1'. (|. 3.

-«/evCsD^

QUOTIDIANA R. I. SCOTI GOMMEMORATIO (1).

0 Doctor Subtilissime, Ioannes, qui Deiparae Gustos fidus
fuisti; quamque Adam non foedaverat, Iramaculatam clarius
tu priraus perpexisti; nostri tuam da raentibus doctrinam da-
tam coelitus ad Matris laudem Christi.

f. Protege nos, Virgo praeservata ab omni macula.

i^. Ut liberati a peccatis omnibus, per te perveniamus ad
Praeservatorem tuum.

Oremus. — Deus, qui per Immaculatam Virginis Con-
ceptionem dignum Filio tuo habitaculum praeparasti: et qui
per hoc lucis mysterium Seraphicam S. Francisci Religionera
ilkistrare, atque in ea gloriosum Doctorem Subtilem Ioannem
ScoTUM rairiflcare dignatus es: praesta quaesumus; ut qui ex
morte Filii Mariae praevisa, eam ab omni labe praeservasti,
nos quoque mundos eius intercessione ad te pervenire concedas.
Per eumdem Ghristum Dorainum nostrum. Amen.

ciebat

(1) Quam D. Octavius Episc. Arbensis, postea Assisiensis, quotidie fa-

a.t

'(LX?SXS>0'

PliOl.OdLS MAdLSilU SENTKNTIAKLM.

Cupientes aliquid de penuria ac tenuitate nostra cum paupercula
in f^azophylacium Domini mittere(l), ardua scandere, opus ultra virea
nostras a<^ere praesurapsimus, consummationis fiduciam laborisc^ue mer-
cedem in Saniaritano (2; statuentes, (jui. prolatis in curationem semi-
vivi duoluis denariis, suj)erero<^anti cuncta reddere protessus est. De-
lectat nos veritas poUicentis, sed terret immensitas lal>oris: desiderium
hortatur proficiendi, sed dehortatur infinnitas dertciendi, quara vincit
zelua doraua Dei. « Quo inardeacentes, fidem nostram adversus erro-
res carnaliura atque animalium hominum » (8i, Davidicae turris clypeia
munire vel potiua raunitam ostendere ac theolo^icarum inquisitionuni
alx^lita aporire, nec non et Sacramontorum ecclesiasficorum pro modulo
intelli;^ontiat' nostrae notitiam tradere studuimus, € non valentes stu-
diosorum fratrum votia iure resistere, eorum in Christo laudaliililma
studiia, lin<;ua ac stilo noa aervire fla^'itantium, quas bigas in nohia
agitat Chriati caritas » (4).

« Quamvis non aml)i<;amus, omnem humani eloquii sennonem
calumniae atque contradictioni aemulorum semj)er fuiaae obnoxium,
quia, dissentientibus voluntatum motibus, dissentiens qufHjue fit ani-
morum sonsus, ut, cum omno dictum vori rationo j>ortoctum sit,
tamen, dum aliud aliis aut videtur aut comj)lacet, veritati vel non
intellectae vel offendenti imj)ietatia error obnitatur, ac voluntatia in-
vidia rosultet • , (luam Dcits fiuius 8<ieculi ni>ern(itr in illia diffiden-
liae filiis[b), qui non rationi voluntatera subiiciunt, nec doctrinae atu-
dium imj)endunt, aed his (juae .somniarunt sapientiae verba coaj)tar«

(1) Liie. XXI. V. 2; ot Marc. XII. v. 11'.

("2) Luf. X V. ;»;").

(3) Auj;. III. Df Triii. in rnwemio

(4) Aiip. liK*. cit.

(n) II. C.r. IV. V. \. n Kph II v. 1.

ro.M. I.

2 PROLOGUS MAfilSTRI SRNTKNTIARUM.

nituntur, non veri, sed placiti rationem sectantes, quos iniqua volun-
tas non ad intellisentiam veritatis, sed ad defensionem placentium
incitat, non desiderantes doceri veritatem, sed ab ea ad fabulas con-
vertentes auditum (1). Quorum professio est magis placita quam do-
cenda conquirere, nec docenda desiderare, sed desideratis doctrinam
coaptare. Ilabent rationem sapientiae in superstitione (2) : quia fidei
defectionem sequitur hypocrisis mendax, ut sit in verbis pietas,
quam amiserit conscientia, ipsamque simulatam pietatem omni verbo-
rum mendacio impiam reddunt, falsae doctrinae institutis fidei sancti-
tatem corrumpere molientes, auriumque pruriginem sub novello sui
desiderii dogmate aliis ingerentes, qui contentioni studentes contra
veritatem sine foedere bellant. Inter veri namque assertionem et
placiti defensionem pertinax pugna est, dum se et veritas tenet, et se
voluntas erroris tuetur » (3). Horum igitur et Deo odibilem Ecclesiam
evertere atque ora oppilare, ne virus nequitiae iu alios effundere
queant, et lucernam veiitatis in candelabro exaltare volentes (4), in
labore multo ac sudore hoc volumen, Deo praestante, compegimus ex
testimoniis veritatis in aeternum fundatis, in quatuor libros distinctum.
In quo maiorum exempla doctrinamque reperies, in quo per domi-
nicae fidei sinceram professionem vipereae doctrinae fraudulentiam
prodidimus, additum demonstrandae veritatis complexi, nec periculo
impiae professionis inserti, temperato inter utrumque moderamine
utentes. Sicubi vero parum vox nostra insonuit, non a paternis dis-
cessit limitibus. « Non igitur debet hic labor cuiquam pigro vel mul-
tum docto videri superfluus, cum multis impigris multisque indoctis,
inter quos etiam mihi, sit necessarius » (5), brevi volumine complicans
Patrum sententias, appositis eorum testimoniis, ut non sit necesse
quaerenti librorum numerositatem evolvere, cui brevitas collecta quod
quaeritur offert sine labore. « In hoc autem tractatu non solum pium
lectorem, sed etiam liberum correctorem desidero, maxime ubi pro-
funda versatur veritatis quaestio, quae utinam tot haberet invento-
res, quot habet contradictores » (6). Ut autem quod quaeritur facihus
occurrat, titulos, quibus singulorum librorum capitula distinguun-
tur, praemisimus (7).

(1) II. Tiin. IV. V. 4.
(2> Coloss. II. V. 23.
(3) Hilar. De Trin. lib. X. in puinc.
1,4) Matth. V. V. 15.

(5) Ex August. De Trin. III. in ProoeQiio.
(6j Ex eod. ib.

(7) Quos, brevitatis causa, praetermisimus, quia in decursu Operis
habentur expressi.

B. lOANNIS DUNS SCOTT

IlOI-roRtH HCIITII.IH AC MAKIAM

srpKR PHOLor.rM m.\gistfu skntknti.xrim

QUAESTIONES

t. — Prologi divisio. — Circa Piolor/uni huius primi Lihri
Soiiteiitiaiuiu (iua«!iu!itur quifujue. — Primut/i de necfssitato
huius (loctrinac, <H spectal ail ^^cnus causae efficicntis; et est
«jiia»'sti(>: Utrum tieccssurium sit hnmini pro stalu isto ali-
(liKim (loctrinnm spccinleni supcrnaturalitcr inspirari ? —
Secumlura spectat a<l fZfiius causa»» /'or>/»a//.s; et ost quaestio:
Utrum co(jnitio supcr/uiturali.t necessnria vintori trndita
sit sufjlcicnter in sacra Scriptura? — Tcrtium sjxHMat ail
;z-omis <aus:H» materinlis; ot est quaeslio: Utrum Theologia
sit ile Dco tnmiiunm <le subiecto primof — Quartum et
(luintu.m pertiiieiit ad {.'•enus causae finalis ; »'t esl quarta
(|iiaesti(K f,'trum Thcoliu/ia sit prncticn ? Quinta ver«Mjuae-
stio: Utrum ej' ordinc nd pra.rim ut ad fincm dicatur per
ae scientia jn^irficn ?

(Jl AKSTU) 1.

'i. ( ' ) — Piopouitur quaestio. Phimo (juaeritur:
Utrum homini pro stntu isto sit ncccssnrium aliqunm
doctrinnm sjiccialcm supcrnnturnlilcr inspirari, nd quam
ridclicct non possit atlingcrc luminc naturali intcllcctusf

'.\. — Argumonta princijialia (1 1. — Kt vidctur (|U(hI non, sic:
rtK)iiiiiis potcntia halxMis ali(|ii(Ml c(»niiiiuii«' pro primo ol»i«H'lo
nalurali |>ot(>st iii ipKMllihct contentuni suli illo sicut in per se

(1) Morifl t'Ht upuil SclHilaaticoa, ijuargtiunf fiuintiiitH, |irinri|mlin contrn
«■iiiii prnoniitlcrc iir^^iiinnitH, pnitt tntius iiuaratiuitia discusiiionem ordinario

.si)lvcniiii.

4 PROLOGI QUAESTIO I.

obiectuin natui'ale. — Hoc patet per exemplum de primo obiecto
visus et aliis contentis sub illo, et ita iiiductive in aliis obiectis
primis et potentiis. — Patet etiam per ratioiiem: quia primum
obiectum dicitur quod est adaequatum 'potentiae: sed si in
aliquo esset ratio eius, * scilicet primi obiecti, * circa quod non
posset potentia habere actum naturaliter, * obiectum * non esset
potentiae adaequatum, sed * obiectum * excederet potentiam. —
Patet ergo maior. — Sed primum obiectum intellectus nostri
naturale est ens in qua^itum ens; ert>o intellectus noster
potest naluraliter habere actum circa quodcumque ens, et sic
circa quodcumque intelligibile, etiam circa non ens, quia ne-
gatio cognoscitur per affirmationem ; ergo, etc. — ProbatiO'
minoris: Avic. /. Metaph. c. 5., Ens et res prima impressione
imprimuntur in animam, nec possunt manifestari ex aliis: si
autem esset aliquid aliud ab istis primum obiectum, ista possent
manifestari per rationem illius: sed hoc est impossibile; ergo (1).
b) Praeterea, sensus non indiget aliqua cognitione super-
naturali pro isto statu; ergo nec intellectus. — Antecedens
patet. — Probatio consequentiae : Natura non deficit in neces-
sariis, III. De Anima; et si in imperfectis non deflcit, multo
magis nec in perfectis; ergo si non deflcit in potentiis inferio-
ribus quantum ad necessaria eis, propter actus suos habendos-
et finem earum consequendum, multo magis non deficit in ne-
cessariis potentiae superiori ad actum suum el finem conse-
quendum ; ergo, etc. (2).

(2) cj Praeterea, si ahqua talis doctrina sit necessaria, hoc est
quia potentia in puris naturalibus esl improportionata obiecto
ut sic cognoscibiU; ergo oportet quod per aliquid aliud a se
fiat ei proportionata. — Illud aliud aut est naturale, aut su-
pernaturale. Si est naturale, ergo totum est improportionatum
obiecto primo. Si supernaturale, ergo potentia est impropor-
tionata illi. Et ita sequitur quod per aHud oportet ei propor-
tionari; et sic in infinitum. Gum ergo non sit procedere in
infinitum, II. Metaph., oportet stare in primo, dicendo quod
potentia intellectiva sit ex se proportionata omni cognoscibili,
et secundum omnem modum cognoscibilis; quare, etc. (3).

(1) Solvitur ad n. 26 b.

(2) Solvitur ad n. 27.

(3) Solvitur ad n, 28.

PROLOOI nUAKSTlO I. ART. I. .)

1. - Ad oppositumd), II. Timoth. III. v. 10: Omnis scriptura
divinilus itispirala utilis esl ad docendurn, ad nrguenduui,
* ad corripiouluni in ivstitia, u( perferlus sit homo Dei,* etc.
— Praeteroa, liaruch III. v. 'M seqq. de sapientia dicitur: Son
est qui possii scire vias eius; sed qui scit universa norit eam.
Er^j-o nuilus alius potost hahere eam iiisi a sciente universa. HfK*
quanlum ad necessitateni * «mus *. — \)o facto suJMlit: "fradidit
eam Inrob puero suo et Israel dilrcto suo. Hoc quaiitum ad
vetus Testamentum. — Et soquitur: Post haec in terris risus
est, et cum hominihus cotiversatus est, scilicot (juando tradidit
cain, quoad novum Testamentum.

.\RTI(JL'Lrs I.

EXPONITUR SKNTENTIA PIIILOSOPIIORUM TKNKNTIUM QUOD NULLA
KST COONITIO SIPKRNATURALIS IIOMINI NKCKSSARIA PRO
STATU ISTO.

5. ( 3 ) — Controversia inter Philosophos et Theologos. — In ista
quaestione vidctur css»' controvcisia int(;r Philosophos et Thco-
lo^njs. Tcncnt cnim Philosophi pcitcctioncm nafurac, et ncjjant
pcrfcctioncm suj)ci'iiaturalcm; Thcol(t«/i vcro co«rnoscunt dc-
fcctum naturac ct ncccssitatcm ^'•ratiao et peiTecUionum sup«'r-
iialuraliiim.

(j. — Positio Philosophorum. — Dicerct cr^M> Philosophus
quod nulla est cognitio suponaturalis hoinini necessaria
pro islo stalu, scil (ju()«l omncm iiotiliam sihi iicccssariaiu
p(jssct ac(juircr«^ c.\ aclione causarum naturaliiim. — .\d Ihk*
adduciliir simul nurtoritas et rati(> Philosojihi c.\ divcrsis locis.

11) l'rimo jicr illud // Dr .[ninta, iilii dicil, (JIKmI intel-
lectus ngens est t/uo est oninia facere, et inteflectus possi-
biiis est f/uo est omnia fieri. E.\ hoc ar^^uitur sic: Activo na-
turali ct jjassivo dchilc aj>j»ro,\imatis, ct iion imjMvlitis, iuves-
sario siMjuitiir actio, (jiiia iioii dcjK-ndct cs.scntialitcr nisi ah ims
taiiiijiiam a causis j>riorihiis: activum autcm rcsjHvtu omnium

(I) llic oriiiiiiirii- |iri)|i)>iiiiiitiir liri>vit(>r fiiii(lHtii«MitH Hulutioiiia quar-
atiuuin, (|iui«> iilciri>() tid Docturix tuoiitcin (lii-tii tt>u«>nutiir, uixi Hli(|Uiiiulo
«ilittT iiotftiir.

6 PROLOGI QUAESTIO I. ART. I.

intelligibiliuni est intellectus agens, et passivura est intellectus
possibilis, et haec sunt naturaliter in anima, nec sunt * simpli-
citer * impedita; * patet ergo quod * virtute naturali istorum
potest sequi actus inteliigendi respectn cuiuscumque intelli-
gibilis (1),

(4) Confirmatur ratio: Omni potentiae passivae naturali cor-
respondet aliquod activum naturale, alioquin videretur potentia
passiva esse frustra in natura, si per nihil in natura posset
reduci ad actum : sed intellectus possibilis est potentia passiva
et naturalis respectu quorumcumque intelligibilium ; ergo cor-
respondet sibi aliqua potentia activa naturalis. Sequitur ergo
propositum. — Minor patet, quia intellectus possibilis natura-
liter appetit cognitionem cuiuscumque cognoscibilis; naturaliter
etiam perficitur per quamcumque cognitionem; ergo est natu-
raUter receptivus cuiuscumque intellectionis (2).

b) Praeterea, VI. Metaphys. dividitur scientia speculativa
in Metaphysicam et Physicam, sive naturalem, et Mathema-
ticam. Et ex probatione eius ibidem non videtur possibile
plures habitus esse speculativos, quia in istis consideratur de
toto ente, et in se, et quoad omnes partes eius; sicut autem
non posset esse aliqua alia scientia speculativa ab istis, sic nec
practica aliqua alia a practicis acquisitis activis et factivis;
ergo scientiae practicae acquisitae sufficiunt ad perficiendum
intellectum practicum, et speculativae acquisilae sufficiunt ad
perficiendum intellectum speculativum (3).
{^) c) Praeterea, potens naturaliter intelligere principium po-
test naturaliter cognoscere et intelligere conclusiones inclusas
in principio. — Hanc probo : quia scientia conclusionum non
dependet nisi ex intellectu principii et ex deductione conclu-
sionum ex principio, sicut patet ex definitione scire, 1. Poste-
riorum: sed deductio est ex se manifesta, sicut patet ex de-
finitione syllogismi perfecti, I. Pfnorum, quia nullius est in-
digens ut appareat evidenter necessarius; ergo si principia
intelliguntur, et deductio manifesta est ex se, habentur omnia
quae sunt necessaria ad scientiam conclusionis. Palet ergo maior.

(1) Solvitur ad n. 23.

(2) Vid. solut. ib.

(3) Vid. solut. ad n. 24.

PROLOOI QUAP:STI0 I. ART. II. <

— S<n1 tiritiifaliter iiitolli^Mnius priricipia priiiia, in (/uibus rir-
tualiter includwilin' otnnes conclusiunes sciOiles; erfro natii-
ralitf'r possiiriius 8cii*e omn«;s conclusioiirs istjis M-il)i|ps.

Prt)l)atio jirimae partis minoris : (\n\3i tf»rriiiiii prinioruni
prmcipioiiirii sunt coriiniiinissimi; erj^o islos * naluralit<'r co-
«^iioscimiis iit possuiiius iialuralitor cojrnoscere sive int»'llii.''«'rr,
(iuia e.\ /. Physic, conimunis.siina a jioljis primo inttllifinn-
tur, ((uia simt sicut ianua in (loriio, /. Mrtaph.; «'r{.'o trrminos
rlictos iialuralitcr co^nioscinius *: pri)icipiti anfem coynoscimus
in <i(ianluin terminos cofjno\cimifs, I. Posferio)'. : oviH) |)rin-
cipia prinia possumus nalnralitor co^Mioscer*'.

Prohalio secnndae partis minoris: ijiiia torrnini prinio-
ruiii princi|)iorum suiil comniunissinii; vvni) (piando distri-
liiiimtiir ilislrihiiuntur pi'o omnihus conce|)lil)Us inr<'rioril)Us:
accipiunlur autfm tal«»s terinini iiiiivcr-siililcr in priniis pririci-
piis, rt ita «'.\I«'im1uiiI sc ad oiiincs conceptiis particular«^.s. et
p«'i' consc(piens ail «'Xtr«Miia oninium sjn^cialium c(jnclusionuni.
(Jiiarc, t'lc. i i ).

AnTinuLUS II.

AROUIT DOi.TOR CONTRA PRAKDICTAM SKNTF.NTIAM.

7. («J) — ArgUQientuiii I. contra Philosophos C.i). — Contra
istam positioncm jiolcst ar^rni fripiicitrr. — Primo sic: Oinni
a^n'iili p(M' ct)^niitioii«'iii nocessaria cat disti/icfa cojrniiio sui Onis.

Hanc prolKt: (piia omn«» a«;tn)s proptcr fliuMii ovril «'X aj)-
|)«'tilii liiiis: cl omn«' pcr st; avr«'ns a^iit propt«'r nn«Mn; ciyo
omiic |)(?r sc ai/cns siio mo<lo apj)«'til fliM^ni: «'r"^'o sicul ai;«M]ti
natiir.ili cst nccjissarius ajjjictiliis tiitis, j)roj)t»M' «ju«'ni il«'h«'l
ajjfor^'. ita a^^cnti j>cr co^-^iiiti^^ia^m («ju«kI cliani »st per se a«.'t'ns,
«'X //. 1'ln/sicor. * caj). <1«» /''o/'»/<r/ *) iHr^^asjiriiis csl apjM^litus
siii liiiis, j)roj)tcr (jiicm «h-hct aji«'r«', ijui s«'(|uitur ctujnitiimem.
Patcl ciLic uuiior. - S<'il honio non j)ol<'si scin» ««x iiaturalihiis
nncm siuim disfincfc; cr<ro neccssaria «'sl sihi tlc Ikk* tratli
ahijua coi^nilio suiicrnaturalis.

(1) Viii. aoliitioiKMn ii<l ii. 'J.').

(2) Vid. 1'oiifiriiiiitioiH'iii i'x iim-toritiKc .\rt IV ii. "JI <i.

8 PROLOGl QUAESTIO I. ART. II.

Minor patet a) pr^mo ; quia Philosophus sequons natura-
lem rationera, aut poiiit felicitatem esse perfectam in cogni-
tioiK; substantiarum separatarum acquisita, sicut videtur dicere
/. E/hic. et X, aut si non determinate asserit istam esse su-
premam * perfectionera * nobis possibilera, * aliquara * aliam
taraen ratione naturaii non concludit, ila quod soli rationi na-
turali iiinitendo, vel errabit circa finera in 'particulari, vel du-
bius remanebit. Unde /. Ethic. cap. 13, dubitando ait: Siqui-
dem igitur et aliud aliquod deorum est donum homi?iibus,
rationabile felicitatem Dei datum esse, ei maxime humano-
rum quantum ojitimum.

{"') b) Secundo probatur eadera minor per rationem: quia
nullius substantiae finis proprius cognoscitur a nobis nisi ex
actibus eius nobis raanifestis, ex quibus ostenditur quod talis
finis sit conveniens Udi naturae: nullos autera actus experi-
mur, nec cognoscimus iiiesse naturae nostrae in statu isto, ex
quibus cognoscaraus visionem substantiarum separatarurn
esse convenientera nobis; ergo non possuraus naturaliter co-
gnoscere distincte quod iste finis sit conveniens naturae nostrae.

Hoc saltera certura est, quod quaedam conditio)ies fnis,
propter quas est appctibilior et ferventius inquirendus, non
possunt determinate concludi ratione naturali. Elsi enira da-
retur quod ratio naturalis sutficeret ad probandum quod visio
nuda et fruitio Dei est flnis hominis, tamen non concludere-
tur quod illa perpetuo convenit homini perfecto in corpore
et anima, sicut dicetur in IV. dist. 43 (l). Et taraen perp)e-
tuitas huius boni est condilio reddens finera appetibiliorera
quara si esset transiiorius. Goiisequi etiam hoc bonum in na-
tura perfecta appetibilius est quam in anima separata, sicut
patet per August. XII. Super Genesim. Istas ergo et similes
conditiones finis necessariura est noscere ad efficaciter inqui-
renduin finera: et taraen ad eas non sufRcit ratio naturalis;
ergo requiritur doctrina supernaturaliter tradita (2).

8. ( « ) — Argumentum II. contra Philosophos (3). — Segundo
sic: Omni cognoscenti agenti propter finem necessaria est tri-

(1) Cfr. ib. d. 49. qq. 6 et 11.

(2) Cf. iufr. n. 44.

(3) Vid. confinnationem ex auctoritate Art. IV. n. 21 h.

1'ROLOrfI QLAESTIO I. ART. II. 9

plex cofrnitio: Primo quumodo el qunliter flnis ac<|uii"itiir:
secundo cofxriitio omnium <\uao, sunt iiMcessaria ad fln<*ni: tcr-
tio est necossarium (roj.moscor»! (juod oinnia ista sufjtcinnt ad
taloni fiiiorn. — Primum juitot, ((uia si nesciat <iuorno<lo finis
ac(|uiiMliir, nosciet (jualiter ad consocutiononi illius se disponat.
Secunclum prohatur-, (|uia si nosciat ornnia necossaria ad ipsurn
flnom, iiroptcr i^^noiaiiliarn alicuiiis nccessarii jiotci^lt a flne
dencoic. Kt otiam ijuiinturn ad terliitm, si no.sciat ista ikws-
saria suniccns duldtaiido sc i«rriorar'o ali(juod nocossarium, rn>n
etticacitor prosc^jiictiir illud (jiiod cst iioccssaiium.

S<nl haoc tria non jiotost viator r-ationo nalur-ali co;:no-
scere. — Pr'ol>atio primi: (juia Ix^ititudo confcriur tariKjiiarn
pr*aemiiim jir-o rnoritis cius (juorii I)o\is accejitat lamijuam di-
frnum tali i)r'acmi(j; ct j)er conscfjuons iiulla naturali nec«\ssi-
tate s(vjuitur ;i(l actus nostr^os (jualcscumrjuo, sed continj^onter
dafur a Dco, actus ali^jiios in oi-diric ad ijisam tariKjuam nio-
ritorios accoj^tantc. Hoc aiilcm ii(3n est iiaturaliter scihile, ut
vidclur, (jiii;! iii lioc crrahanl i*liiloso|)lii jjonontcs oninia (juae
suiit a l)c(j iiumcdidte osso ah oo necessario. Sallem alin duo
memhra suiit irnmanifosta; non onim jjotost sciri naturalitcr
acccj^falio voliiiifaiis divinao, ut i)ula tamijuam continj.'ontcr
accoj^taiitis talia vcl tali:i diirna vita aotcnia; ot rjuod otiam
illa sn//icinnt, dciicndcf mcrc cx voluiitaic divina circa ca
ad (juao continLiciitcr sc li^ihef; cr;:o, ctc,

!). ('■>) — Instatur contra praedicta argumenta. — (Jonlra istas
du:is r-ationos i?istn/ur; ct jiriino coiitia jtrimam [n. 7] sic :
a) Ornriis nafiira ci'cata c.ssciifi:ilifcr dcjiciidot a ijualihet jwr
fic causa ; ot propicr falcm dcpciidcntiam ox causato coc:iiito
|)ofcst (lcmonsfratioiic qi/in [;i y*o.s7<»r/o/*/| (iuaclih(>f ciiis |mm' sp
causa coiziiosci; ci-m^o cnm natiira liominis sit homini natiir-a-
lifcr' coj^no.scihilis, (|iii;i nuii rsf i)oioiitiac co^'-nitiva«» imiir^ojM)!*-
tioiudis, scijiiifiir ijiiod ox isia iiatur'a cocfinla jiossit natur^a-
litcr coLrnosci (inis illius miiurae.

/)) Con/irmatur r-atio: (|uia sj cx ii:»tura iiilcriori co^^nita
co«fnoscitiir oius lliiis, noii iiiimis Ikk* ost iM^ssihilo in pi^oixK
sifo, (jui;i \u\- miiior dcpciidcntia csl flnili in pr-oposilo ad suum
flnciii (|ii;im iii :iliis.

c) K\ hac ctiam ratioiic vidclur ijuikI lalsa su isi.i pro-
posiiio, /}ni\' sntistantifii' noii roffnnsritur nisi r.v actiOus

10 PROLOGI QUAESTIO I. ART. II.

eius, qiiae assumebatur in probatione mlnoris [n. 7 b\ quia
ex cognitione naturae in se potest finis eius cognosci demon-
stratione quia.

d) Si autem dicatur, quod ratio concludit hominem na-
turaiiter posse cognoscere suum finem naiuralem, non autem
supernaturalem ; contra, Aug. /. De Praedestinatione Sancto-
rum, c. 5: Proinde, inquit, posse habere fidem, sicut posse
habere charitatem naiurae est hominum; habere autem
fidern quemadmodum habere charitatem gratiae est fi.de-
lium. Si igitur natura hominis est naturaliter cognoscibilis
liomini, naturniiter etiam erit cognoscibilis ista potentia ut est
talis nalurae, et per consequens ordinabilitas talis naturae
ad flnem ad quem fides et charitas disponit,

e) Item, homo naluraliter appetit finem istum quem dicis
supernaturalem ; igitur ad istum naturahter ordinatur; ergo
ex taU ordine potest concludi iste flnis ex cognitione naturae
ordinatae ad ipsum.

f) Item, naturaliter cognoscibile est pi'imum obiectum in-
tellectus esse ens, secundum Avic. * ///. Metaph.*, et natu-
raliter est cognoscibile iii Deo perfectissime salvari rationem
entis : finis autem cuiuscumque potentiae est optimum eorum
quae continentur sub eius obiecto primo, quia in illo solo est
perfecta quietatio et delectatio, ex X. Ethic; igitur naturaliter
cognoscibile est hominem ordinari secundum intellectum ad
Deum tamquam ad flnem.

(10) g) Confii-maiur ratio, quia cui naturaliter est cognosci-
bilis potentia ahqua, sibi naturaliter est cognoscibile quid sit
eius obiectum primum; et ulterius potest cognoscere in quo
* perfectissime * salvatur ratio illius primi obiecti; * quod tale
perfectissimum * est finis potentiae; mens aufem nota est sibi,
secundum Aug. XIV. De Trinii. cap. 4; igitur notum est sibi
quid sit eius primum ohiectum. Et novit Deum non * excludi
a ratione * illius primi obiecti; quia tunc nullo modo esset ab
ipsa mente intelligibilis; ergo novit Deum es.se optimum in
quo salvatur ratio sui primi obiecti. Et ita novit ipsum esse
flnem potentiae.

10. — Instatur contra II. arg. — Contra secundam [n. 8]
rationem arguitur sic: aj Si per unum extremum cognoscitur
aliud, ergo et medium : sed necessaria ad consequendum flnem

PROLOOI QIJAESTIO I. ART. II. l 1

suiil iiiodia iiiter iiatLiiurn et fiiKMii suuiii conse4|u<'iiiIum; ifjri-
tur cuni ox coj^^nitioiio iiaturae jKjssit roj?nosci fliiis iiatura»»,
secimduiii prius probala, vidotur qiiod similifrr jios^iiil co-
j^iiosci media iiocossaria ad niiem.

h) (Jonfir)n(itur ratio: Ita (Miiiii iii pioposito «'iiiium a<l
fiiuMii vid(!tur osso iioccssaria coniioxio ad ipsum finom «sirut
in aliis: s(,mI i^rojiter talom conncxionem iii aliis «*x /fliu.' fo-
^•noscuiitur iila (juae sunt ad finem iicccssaria, sicut per ra-
tionem sunilalis coiicluditur taJia et lalia ifMiuiri ad sanita-
tem; crfjo, eto.

1 1. ( " ) — SatisBt priori iustaiitiae [n. 9 «1. — .\d priinumr
licet procedat de fliie ijui est cnusa finalis, noii d«; fiiic altin-
f/imdu per operadonefn, (piorum finiiim distinctio dicetur infra
*d. 1. >[. \i. i'\ !*> I\'. (j. Utriim natura Imninna sit natura in-
fima capa.r /jrat/tudinis, * potcst taiiicn ad isfud et ad se^juens
de .Aiiii-ustino n. U d\ ct ad tertium ^r potentia et primo
obiecto \\\k /'|. dici unica resiK.)iisione, (JikkI omnia accijtiunt
iioslram naluram vcl jiotenfiam infelleclivam esse iKjhis co-
j^'iioscil»ilcm iiaturalitcr; (ju(m1 lalsiim esl, .s^</> /7/rt /•rt^io/i<? ;)/vj.
pria et sprciali sub (jua ad talcm lliiciii ordiiialur, et sub
qua capax esf •:ratiac consummata».', et suli ijua lialict Dcum jiro
jxMfecti.ssimo oliicclo. .Non eiiim cop^noscilur aiiima * iiostra * a
iiobis, nec iiatura noslra jjro statu isto, nisi sul» latione ali(jua
yenerali abstraliibiJi a scnsibilibus, sicuf patcbii \\\\'v\.\, dist. '.i.
Et sccundum talcm ratioiK.Mii ^«Mieraiem non convcnif sibi ordi-
nari ad talom finem, nec jios.se cajjcn? ^^-atiam, ncc li:dicre
sic. Dcum jiro obi(;clo.

'riiiic ;i(l formain: fiim dicilur (ib. ii\ (jiiod cx ciite nd
flnem * cojinito * jiotcsl c(j^niosci flnis dcmoiisiratione ipiia,
dicendum, (juod iion esl verum. iiisi cojrnito illo ciite ad finem
.su/v illn prop)'ia ratione sub (jua liabct fiiicm istuiii. — Kl
tuiic minor est lalsa. — Kt cum j»rob;itur j>er proportiona-
litulctn, dico (juod lic(«t iiKMis sit eadcm sibi, non tamcii pro
stafu islo csi projiorlion.dis sibi I;iiikjii;iiii i»biectiim, iiisi s«.»-
cuiidiim nitioncs {^encralcs (ju:ic jiossunt abstralii ;il» iiii;ivM-
nabilibus.

Ad confinnaitonoH ^^\b. //, dico, (jU(»d iiec aliarum sul»-
slanfi;iiuiii lliics jtrojirii cofjnoscuntur, (jui sciliccl suiil earum
sccimdiim i;itioncs proprias, iiisi ;diqui sint actiis iiuinitcsti.

12 PROLOGI QUAESTIO I. ART. II.

ex quibus conclutlatur ordo earum ad talem flnem. — El ex
hoc palet ad illud [ib. c\ (|uod adducitur contra probationem
minoris, quod ista propositio non est falsa : Non cognosciiur
* moclo* a nobis finis proprius subsianiiae nisi per actus
eius nobis mnnifestos. Non enim accipit propositio illa quod
non possit aliter cognosci finis; bene enim est verum quod
si substantia sub propria ratione cojj-nosceretur, ex natura
sic co<?nita posset eius causa per se cognosci demonstratione
quia; sed non sic cognoscitur a nobis aliqua substantia nunc;
ideo nuUum finem possumus nunc concludere proprium sub-
stantiae nisi per actum evidentem de illa substantia ut sic
nota in universali et confuse. In proposito autem deflcit utraque
via. — Sed probatio minoris tetigit unam viam de ignorantia
actus, supponendo aliam de ignorantia naturae in se.
(12) Ad secundum de Augustino [ib. d\ dico, quod ilia po-
tentia habendi charitatem, ut ipsa est dispositio respectu Dei
in se sub propria ratione amandi, convenit naturae hominis
secundura rationem specialem, non communem sibi et sensi-
bilibus, et ideo non est illa potentialitas naturaliter cognosci-
bihs de homine: sicut nec homo cognoscitur sub illa ralione
sub qua est eius haec potentia. Et ita respondeo ad illud, in
quantum potest adduci contra conchisionem principalem, sci-
licet oppositara minori primae raiionis. Sed in quantum ad-
ducitur contra iham responsionem de fine nalurali et super-
naturali, concedo Deum esse flnem naturalem hominis, licet
non naturaliter adipiscendura, sed supernaturaliter. Et hoc
probat ratio sequens [ib. e] de desiderio naiurali, quam
concedo (1).

Ad aliud [ib. f] negandum est illud quod assumitur, sci-
licet quod naturaliter eognoscimus ens esse primura obiectum
intellectus nostri, et hoc secundum ioiam indiffereniiam entis ,-
ad sensibilia et insensibiUa. Et hoc quod dicit Avicenna non
concludit quod sit naturaliter notura ; miscuit enira sectam
suam, quae fuit secta Mahometi, philosophicis ; et quaedarn
dixit ut philosophica et ratione probata, aha ut consona suae
sectae. Unde ipse expresse ponit * libro III. '•' Meiaphys. suae,
animam separatam cognoscere substantiam imraaterialem in

(1) Cfr. III. dd. 28 et 29.

FROLOGI OUAE8TI0 I. AHT. II. Vi

se; t'i i<l«'o sub ohuicU) jxitno iiitoll»'(:tiis haU;t ponero suljstaii-
liaiii iiiiiiiat«;rialoiii (^ontiiHTi. Non sic Arist()t«.'k»8; setl s«.*cun-
(luin i()suiii vi(l(!tur osso prinium olji«rtuni int»ill(vtus iHiStri
qiiidditas rei s('?isiOilis, ot lioc vel in S(? s^-nsiliilis, vcl iii suo
inloriori, hoc osl ((iiidditas abstrahibilis a scnsibilibus.
(IJ) Qw)(\ aut(Mii aildilur ile Au^ustino in (•oiidrinatioiK* illius
rationis [ib. </], /esjjonddo et dico, ((uod dicluni AfU^'Ustini
debot intollif^i d(; actu priino .su/ficif/ife tix se *oinnino* ad
actum suiiin socundum; sed tamon nunc imiK-ditur, (trojjtor
quod im()(!(lini(uitum actus secundus iion olicitur a pnnio. I)e
hoc aul(!in amjilius dicetur infra (1).

Si vero ohiiciatur contra ista : Homo iii slatu * innocen-
tiae vol * naturae institutae (xjtuit cojjnoscoro naturam suam;
i^Mlnr llnom naturao, o.\ deductione (iriinae rationis [n. !) a];
i^ntur ista cojznitio iion est su()ornaturalis. — Item contra re-
s()0iisioiioin ad ultimani rationom: si ido(j non c(j^M)oscitur
((uid sit obi(3ctuiii (>rimuin iiitollcctus, ((uia non co^Mioscitur
intelloctus sub ratioiK; propria sub ((ua rospicit tale obiectuiu;
orf^"*) noii ()(>lcst coifnosci de ((uocuiii((iic, ((ikmI ipsum sit in-
tolli<;ibilc, ((uia noii cojjnoscitur (lotcntia sub illa raiione sub
((ua rcsjiicit ((uodcuin((uc ut obicctum iiitclli«.ribilo, respondeo
ad primum: rc((uiiorotur dici, ((ualis luorit coj^Miitio hominis
institnli, ((uod us((ue alias ditrcratur (2); saltein r(>s()(>ctu via-
toris pro statu isfo est dicta co«;iiitio su()ornaluralis, ((uia la-
cultatom eius naturuloin excedens: nafuraiem dico secundum
statiim naturae lapsae.

Ad secundum coiicodo ((uod noii habotur iikhIo co^Miitio
de anima vcl dc ali((ua oius (lolciitia ita distincta, «{uod ex
i(isa (Missit cojLjnosci ((iKjd ali((uod obioctum taie * intcllij^ibilo *
sibi (•oircspondoat; s(!d ex i()so actu ((ucin ox(M'rimur conclu-
diniiis (M)tcnliam ct iialuram cuius ist«» actus cst illiKl n»s()i-
c«M'0 pro obi(3cto «(u«m1 ()orci()imus attiiij.M ()er actuiii : ita (jikhI
obi(»ctum (M)t(Mitiao iion concluditur ox co^Miitiono potentiae,
sed ex coi^fiiitiono actus «(u«Mn ex()orinMir. Sed do obioclo su-
pernatxrafi luMitram co^Miitioncm (M)ssumus hab«M'«»; id«H) ibi
«lcllcit ufr:i((uc via C()|>Miosc«Midi (Iikmii prnpriutn illius naturae.

(1) «I. 3 «|. 3.

(2) Cf. II. «l. r.i. (,. 1. - IV. ii. 1. .|. ;t. n. (7).

14 PROLOGI QUAESTIO I. ART. II.

12. — Satisfit istantiae alteri [n. 10]. — Ad arfj^umentum
contra secundnm mtionem [n. 8] patet, quia supponit quoddam
iam negalum. — Ad confirrnaUonem illius rationis [n, 10 ft]
dico, ({uod quando finis sequilur naturaliter ea quae sunt ad
finem et naturaliter praeexigit illa, tunc ex fine possunt con-
cludi ea que suiit ad fiiiem: tiic autem non est *taiis* conse-
cutio naluralis, sed tantum acceptatio divinae voluntatis com-
pensantis ista merita tamquam digna lali fine * et tali praemio*.

13 ('i) — Argumentum III. contra Philosophos (1). — Tertio
arguitur principaliter contra opinionem Philosophorum : VII.
Metaph.: Cogmtlo substantiarum separatarum est nobilis-
sima, quia est circa nobilissimum genus; ergo cognitio eo-
rum quae sunl propria eis est maxime nobilis et necessaria;
nam illa propria eis sunt nobiliora et perfectiora cognosci-
bilia quara illa in quibus conveniunt cum sensiJDiUbus : sed illa
propria non possumus cognoscere ex puris naturalibus. —
Probo : a) quia si in aliqua scientia naturaliter possibili tra-
derentur haec propria, hoc esset in Metaphysica : sed ipsa non
est possibilis naturaliter a nobis haberi de propriis passionibus
istarum substantiarum separatarum, ut patet dupliciter:

Et primo sic: quia illa non includuntur virtualiter in primo
subiecto Metaphysicae, scilicet in ente. Hoc etiam est quod
dicit Philosophus /. Meta^Jliys., quod oportet sapientem omnia
coguoscere aliqualiter, scilicet in universali, et non in par-
ticulari. Et subdit: qui enim novit universalia novit aliqua-
liter omnia subiecta: sapientem autem vocat metaphysicum,
sicut Metaphysicam prol^at ibi esse sapientiam.

bj Secundo probo ratione : quia non cognoscuntur talia
cognitione propter quid [a priori] nisi cognoscantur '■' eo-
rum * propria subiecta, quae subiecta includunt talia propter
quid: sed propria subiecta eorum non sunt a nobis naturaliter
cognoscibilia ; ergo, etc. — Nec cognoscuntur illa propria eo-
rum demonstratione quia [a posteriori], videlicet ex effectibus.
Quod probatur: nam effectus vel relinquunt intellectum dubium
quoad ista, vel adducunt * illum * in errorem. Quod apparet
ex proprietatibus Primae Substantiae immaterialis in se; pro-
prietas enim naturae eius est quod sit co^nmunicabilis tri-

[1) Vid. confiruiationem ex auctoritate Art. IV. n. 21 cj.

F'ROLOOI (JfARSTIO I. ART. 11. 1')

bvs: s<'(l ('fTectus rion osteiuliint istum j^ropriotiJtern, quia non
siiiit ;ili ipsu iii <ju;mtuiii Irinus; nt »i ul) ollV^-i^tihus ar«ruiitur
ad causani, iiiuf^is duruut in oppi^siluin «'t iii Hrrorern (1), <piia
in luillo «'HVjclu invciiilur una ««/jf/v/ nuiiifio nisi \\\ uiio m})-
'posilo. Pnjpri(!tas otiarii istius naturao nd extra est cavsare
coutinffc.nlrr ; et ad opposiluin huius majjis deducunt «'Ih^ctus
in erroi<'m, sicul patet p<'r opinion»'s Pliilo«<o|)lioruri/ poiK-n-
tium Piimum nccessario causnre. — IV' [»i'opri<'fatibu8 <'tiam
aliarum substaiitiariim patet lioc i<l»'ni, ijuia etlwtus mairis
duciint in stnnjdlernitnlon <'l aelernilatcin, <'t neceaxitatem
eaium, (luam in contiiij^oMitiam et novitatem * seoundum eos *
[F^liilosopliosl. — Similitcr videntur riiilosoplii ex rnotilius con-
cludcre ipiod numerus istariim suhstaritiarum sepai*atarum
sit secundiim numcriun motuum coelestium. — .Similitcr (jurxl
illac sulistaiitiac sunt tiaturnliler hcatae ef imiM,'ccahiles, sicut
Philosophi posueruiit. — Oua<' omnia ahsurdissima suiif.

1 I. ('m — Instatiir rontra arg. III. — Contra istam ratio-
nem aiyiio ct j^roho (piod tpia<'cum(jue neces.saria de suhsfan-
tiis scparalis coj^nioscuntur a nohis nuiic p»'r li<l<'m, sive i>cr
commun<'m * vel specialem * revelationem, possuiit co«;nosci
cof^nitioiw* imturali. Kt Ikjc sic : OnorumcunKjue neccs.sa-
riorum n^vclaforum tcrmiiios naturalitcr co;znoscimus, et illa
pt)ssumus naturaliter comprch<Mi<l«'re : sed omiiium necess;i-
riorum revelatoium tei-minos iiatiiraliler cofinoscimus; er'«;<>, <Mc.
— Prohatio maioria: llla n<H'es«<aria auf sunt medinta, aut
imniedinta. Si immcdinta, vvjlo co^niosciintur coirnitis ti»r-
minis, /. Posteriorum. Si mediatu, erj;o cum iHjssumus cu-
jj^noscw»? extr-iMua, i^ossumiis concipere medium inter ea ; et
tunc coniun}^n'ndo illud mcdium cum utro(iue «'Xtrcmo, aut ha-
bentur praemissac medintc, aut immcdiate. — Si innncdiatet
idcm (piod priiis. Si medialc, procedcmus concipiendo m<'diiim
inter «?xtr«Mna, et coniunjfendo cum extremis «juou.siim» v»'nia-
mus a<l imnwdiatn. — Ij.Mliir taiidcm veniemus ad necessaria
immciliata, <iua<' inh'llif;«'mus «'X lermiiiis, «\\ «luihus s«»«iuun-
tur omriia n«x*essaria m»vliafa; er"j;o ista mediata imm' imme-
diata scire pot»'ririius iialiiralit«'r. — Pmhalio minoris princi-

(1) Iiixtii <ic(itietion<Mn IMiilorioplii ; I)(K'torirt iiut4>in incntom i|un«'ri* infrit.
!. «|. '2. — tl. «. <|. .').

1(3 PROLOGI QUAESTIO 1. ART. II.

falia: quia habens fidem et non habens fldem, contradicen-
tes sibi invicem, non conteiidunt de nominibus tantum, sed de
conceptibus : sicut cum Philosophus et Theologus contradicunt
de ista, Deus est trinus * et unus *; ubi non tantum idem
nomen, sed eumdem conceptum unus negat, et alius affir-
mat; ergo omnem conceplum simplicem quem iste habet, et
ille habet.

15. ('6) — Satisfit praedictae instantiae. — Ad istud respon-
deo: de substantiis separatis sunt aliquae veritates immedia-
tae. Accipio tunc aliquam veritatem lalera primam et imme-
diatam, et sit A. In ista includuntur multae veritates media-
iae, puta omnes quae particulariter enunciant communia ad
praedicatum de communibus ad subiectum ; dicantur B. C.
Ista vera mediata non habent evidentiam nisi ex * aliquo im-
mediato *; ergo non sunt nata sciri nisi ex isto immediato in-
tellecto. Si igitur aliquis intellectus possit * immediate * intel-
ligere terminos B. C. et componere eos ad invicem, non autem
posset intelligere terminos A., nec per consequens ipsum A., B.
* et C * erit intellectui suo propositio neutra. Ita est de nobis,
quia conceptus quosdam communes habemus de substantiis
immaterialibus et materialibus, et istos possumus ad invicem
componere. Sed istae complexiones non habent evidentiam nisi
ex veris immediatis, quae sunt de illis quidditatibus sub ra-
tione propria et speciali, sub qua ratione non concipimus
istas quidditates, et ideo nec scimus illas veritates generales
de conceptibus generalibus.

Fxemplum: si impossibile est alicui concipere triangulum
sub propria ratione, potest tamen abstrahere rationem flgurae
a quadrangulo, et eam concipere, impossibile est etiam sibi
concipere primitatem ut est propria passio trianguli, quia sic
non concipitur nisi ut abstrahitur a triangulo: tamen potest
primitatem abstrahere ab aliis primitatibus, puta in numeris.
Iste intellectus licet posset forraare hanc coraplexionem, ali-
qua figura est prima, quia terminos eius potest apprehen-
dere, tamen iila compositio forraata erit sibi neutra, quia ista
est mediata inclusa in ista iramediata, triangulus est sic pri-
rnus, et hanc immediatam non potest intelligere, quia nec ter-
minos eius; ideo mediatara non potest scire, quae ex hac im-
mediata tantura habet evidentiara.

PROLOr.I QIAESTIO I. ART. II. 17

Per hoc ad aiyiinifriliirii, nefjo maiorem. — A«I prohaiio-
neui (lico, <|ii(mI ilhi iifccssaria sunt inediata. — Et cum di-
cis: i^ntiir curn i)()ssiirinis cofjrnosccrc cxtn^riia |)OSsurnus am-
cipcre inodiuin iiitcr extreina, neg<j consequentiaui ; quia inc-
(liuiii iiitcr oxtrciiia ((uaiHl()(|ue cst essentialiter ordinaiuai,
puta, quod quid est alterius extrorni, vol ])assio jirior re-
spoclu postorioris passionis; et tale cai iiK.iliuni ad cojftcludon-
duni univcrsalitcr extrciiiuiii do oxtroiiio. (^jnc(?do i<^Mtur (|uf)d
(|uicuni<iu(! * iiitcllcctus * potcst inlcllip'r(,' cxtrenia jM)tcsl in-
telliij-cr^! tale iiicdiuin int(!r talia (jxtrcnia; ijuia intclleclus cius
includitur in altcro cxtreiiio, vol osl idcin altcri * extronio *.
— Si aut(Mii iiK.Mliuin sit particulare contcntuin sub alloro
extreino, (!t non (jssciitialitcr ordinatuin iiitcr extronia, lunc
\um oport(;t (juod polons conciiMMO oxtivnia (jetieralia possit
concipore iiKMliuin particularc ad illa (»xtrerna jroneralia. —
Ita ost liic, naiii ista (juidditas suh rationo projiria ot par-
ti(tulari, lial»(Mis passioneni alicpiain sihi ininiedialo inhacren-
tern, est incMliuin inlcrius ad c(jiiceptiiiii sihi coininun^Mii, de
(pio dicilur illa passio in coininuni acccpta, ct idoo non ost
ino(liuni * oss(Mitial(i vel * univorsaliter inlorens pa.saioiuMii de
coniiiiuni, s(3d tanfuiii particularittM'. Iloc patot iii oxeiiiplo
illo, (piia non oi^ortct (luod iMjtens concipcrc fi(n>rain iii coni-
inuiii ot pritnitateni iii coininuiii possil co\\c\\)e\o ti ianrfiduni
in particulari, (piia triaiijjfulus (,>st iiK^diuni cont(Miluin suh
n<;ur;i, inodiuni, iii(|uaiii, ad concludonduiii |ii-iiiiitat(Mii |>articu-
Iaril(M- de (Ifiuia.

Hacc ratio tcrtia * (juao addiicta est [n. IIJJ coiitra opl-
nionem IMiilosophoriiin * iwtissiiiK! concludit de Priina Suh-
staiilia iiiiniat(M-iali, ((uia eius taiii((uain ohici-ti hcalillci (xitis-
siniuin ost co^riiitiu noccssaria * nohis *. Kt tmic rcsponsio ista
ad ohiectionein coiitra ipsain su{)[K)iiit unuiii: ((U(k1 naturalit(>r
* in se * iion conciiiimus Douin nisi iii coiico()lu j^jMioraliconiniuni
sihi ct stMisihilihus, (juod inlcrius dist. .'». 7. /. cxi)oiK»tur. Si
etiaiii iio,s.rotur illiid sii()|)osituiii, adhuc o()orteret dicere, con-
cepluni, ((ui (lotosl Ijcri i\o Doo \ irlult^ creaturae, esso iin|)er-
rectuin; ((ui aut(Mii IhMot * res|)eclu Dei ot * virtulo tjtsiux es-
scntiae ess4,' (MM*rccliiiii. Sicut or^'o dictuin cst de conco()lu ^'e-
iKMali ct s(M3ciaIi, ila dicalur sccunduni aliam viaiii de im-
jH'rfcf/(. t'\ pcrfccto coin'C()lu.

•|'..M. I. 2

IS PROLOGI QUAESTIO I. ART. II.

1(). (i^) — Argumentum IV. contra Philosophos. — Qu arto
l^rincipnlitoi' ariiuitur sic: Onliiintuiii ad aliquciu fineui, ad
(jueiu est e.\ se iiulisposiluni, necesse est paulatim promoveri
acl (lispositioneiu respectu illius finis: sed houio ordinatur ad
fiueiu supernaturahMii, ad (pioin ex se est indispositus; ergo
indij.i-et paulatiiu disi)oni ad hai)eiiduiu illuui fiueui: hoc autern
fit per coi>-iiitioiiein ah(]uain sui)eiiiaturaleiii; erg'0, etc.

Si imletur (piod ai>-eus perlectum potest statiin reino-
vere imperrectionem, et slatim agere, respondelur , quod si
posset de pot(Milia ahsoluta, tamen perfectius est coniinuni-
care hoinini ali(|uain activitatein respectu suae perfectionis

* et actionis * conse^iuendae (juam iion cominunicare: potest
autem hoino iiahere activitateui alitjuam respectu suae perfe-
ctionis finalis; ergo perfectius est quod hoc sihi comraunice-
tiir: quod noii potest fieri sine aliqua cognilione imperfecta
praecedente istam perfectam, ad quam ordinatur finaUter.

17. (i-M — Argumentum V. contra Pliilosophos. — Quinto ar-
guitur sic: Omne agens utens instrumento in agendo non po-
test per illud instruinentum in aliquam aclionem quae excedit
naluram illius iiistrumenti : lumeii autem intellectus agentis est
instrumentum qiio anima nunc utitur in intelligendo naturaliter;
ergo non potest per illud lumen in aliquam actionem quae exce-
dat illud *luinen *: sed dlud de se est liinitatum ad cognitionem
liahitam per viain sensuum; ergo anima iiou potest in aliquam
actionem [cognitionem] ({uae non potest haberi per viam sensus:
sed multorum aliorum cognitio est necessaria pro statu isto

* nohis, quae non possunt haberi per viam sensus; * igitur, elc.

Haec ratio videtur concludere contra eum qui fecit eam;
secundum eiiim deductionem istam lux increata non poterit uti
intellectu agente ut instrumento ad cognitionem alicuius sincerae
veritatis; (luia talis, .secundum eum, non potest haberi via seii-
suuin siiie speciali illustratione (1). Et ita sequitur quod iii co
gnitione veritalis sincerae lumen inlellectus agentis imllo inodo
liabeat aliquam actionem. Quod videtur inconveniens; quia isfa
actio perfectior est communi * (onmi) * intellectione; et per
(consequens (a) ) illud quod perfectius est in anima iii quantum
intellectiva oportet concurrere aliquo modn ad islam actionem.

(1) Cfr. infr. I. d. 3. q. 4.
(a) Deost iu ed. Veu. 14 9U.

I'ROLOOI QUAESTIO I. ART. III. l.'

Istao tluac latioiios [IV. el V,] iioii vi(|»Mitur pluriinuiii
ffllcuces: Priinu t'iiini fssel efflcax si ess«;l probatuiii «jumI
homo ordiiiatiir niialiffr a«I (•oi/nilioMoin siijicriiaturahMn, cuius
proliatio pcrtiiicl ad i|uaeslioncs de bealitudine *IV^<I. lU*,
et si cuni lio<' ostendcn^tur <'«)<rnitionpin naturalcni non snlli-
cicnlcr disponcrc pro stalu islo ad cojj-nitioniMii suiMMnatii-
ralcni coiisc(jucnilain. — Secunda ratio jiclil duo. scilicel, ali-
quorurn co^niiioiicin (;sse luvcssariaiii (jua«; iidn jiossunt co-
cnosci jicr viain sciisuum, et «juod luiiicn iniclUictus ajjrentis
est ad talia coj.Miosciliilia liniitatuin.

T)'('s fViio primae rali«incs jirolialiiliorcs ajijKirciil.

Articulls III.

RKSl-ONDKTI.R DIRECTE AI> (JIAESTIONEM.

18. (2i>) _ Naturale-Su|)ernatiuale. — Ad (juakstmne.m \'/\-
tur rcsjiondco. distin^^ucndo jiriiiio, (jualitcr ali^juid dicitiir sit-
jiernaturale. — Potentia ('iiim r«'c«'ptiva coinjiaratur ad «f/«>/»
(juein rccijiit, vcl ad ar/ens a «juo recipil. — I^iuio modu
ijjsa est jiotcntia naturalis, vel violenta, v«'| n«'Utra. * I)icitur *
natu)'alis, si naturaliter inclinctur: riolenta, si sit contra iii-
clinationem n;ifiiralcm: neulra, si nctjue inclinatur ad istain
roriiiam * «jiiam rccijiit *, iie^juc a«l oj)positam. In liac aut«'m
comjiarationc luilla cst supernulurufitas. — .Sed comjiarando
n.rcplivum ad tn/ens a «juo recijiit lorinam, «»sl uaturalilas
(juando r«'ccj)livum comjiaratiir ad lalc a;.,'ens «juod natuin csl
naturalitcr imj)rimer«> tal«>in rormam in tali jiasso: superna'
turulila.s autcm (juando coinjiaratui* atl talc apMis «ju«mI non
est naluralitcr imjircssivum illius forinae in illud jiassunul).

i<i. (21) _ Cognitio naturalis-supernaturalis. — Ad jiroposi-
tuin «lico, (juod comjiarando intell«'ctum jiossiliilein ad uolitiaui
ucluuleui in se, nulla esl silii cof^Miitio sujiernaturalis; «juia in-
tcllectus jMi.ssiliilis (juacuiiKjue coj;iiilion«' naturalit«>r jierflcitur,
et ad (juamcunKjue naturahter inclinatur. — S«>«1 ^- "ndo
modo l«Mjuen(lo, sic esl .supernaturulis «juia ^(MKM-.ilur al» alnjuo

(1) Diiri torinHa 8i>u lialiitiiH iiitriiiiiiH'*' 8ii|u'riiiUiirnl*>s, «>t non tantuin |M>r
rcHpoctiiin mi ii^ciis, iiiici>t StMiTii.Dt pturilii. iiiMxiinr I. d. 17. q. .'{. n. is HM]q.
— II. (l.M)80(|i| — lll. il. iM. n. (\*i 8»>q<|.

20 PROLOGI QUAESTIO I. ART. III.

agente quod non est natum raovere intellectum possibilem ad
talem cognitionem naluraliter. Pro statu autem isto, secun-
dum Philosophum, intellectus possibilis natus est moveri ad
cognitionem ab intellectu agente et phantasmate; igitur sola illa
cognitio naturalis est quae ab istis agentibus potest imprimi.

Virtute autem istorum potest haberi omnis cognitio m-
complexa quae secundum legem communem habetur a via-
tore, sicut patet in instantia contra teriiam- rationem prin-
cipalem [nn. 14 et 15]. Et ideo licet Deus possit per revela-
tionem specialem cognitionem alicuius incomplexi causare,
sicut in raptu, non tamen tahs cognitio supernaturalis est ne-
cessaria de communi lege. — De complexis autem veritati-
bus secus est ; quia, sicut ostensura est per tres rationes pri-
raas contra primam opinionem adductas [nn. 7. 8. 13], po-
sita tota actione intellectus agentis et phantasraatum, multae
complexiones remanebunt ingnotae et nobis neutrae, quarum
cognitio est nobis necessaria. Istarura igitur notitiara est ne-
cesse nobis supernaturalitei tradi; quia nullus earum noti-
tiam potuit naturaliter invenire, et eara aliis docendo tradere;
quia -sicut uni, ita cuilibet ex naturalibus erunt neutrae.
(•22) utrura autera post primam traditionem doctrinae de ta-
libus possit aliquis assentire naturaliter doctrinae traditae. De
hoc in III. lib. dist. 23.

20. — Revelatio. — Haec autera priraa traditio talis do-
ctrinae dicitur revelatio; quae ideo est supernaturalis, quia
est ab agente quod non est naturaliter motivura intellectus
nostri pro statu isto. — Aliter etiam posset dici supernaturalis,
quia est ab agente supplente vicem obiecti supernaturalis. Nam
obiectum natum causare notitiam huius, Deus est trinus et
unus, vel similiura, est essentia sub propria ratione cogmXd^:
ipsa autem sub tali ratione cognoscibilis est obiectum nobis
supernaturale {i). QuodcumiTue igitur agens causat notitiam
aliquarura veritatura, quae per tale obiectum sic cognitum na-
tae sunt esse evidentes, illud agens in hoc supplet vicera il-
lius obiecti. Quod si ipsura agens causaret notitiam perfectam
istarura veritatum qualem ipsum obiectum in se cognitum cau-
saret, (tunc perfecte suppleret vicem obiecti; sed si agens non

(1) Vid. infr. I. d. 3. q. 2. n. (16).

PROLOOI QUAESTIO I. ART. IV. 21

ity i)orfi'ctiiiii iiolitiarn causat sicut obit^ctuiii iii Sfj causarot («)),
tuiic iinpt;r/'ecic supphit vicem ohi«'cti, pro (juaiito scilicet iuiiier-
fecta iiotitia, quaiii facit, virtualiter continetur iii iJla peiii^cta,
cuius obi<'ctuni in se cof,Miituni esset causa. Ita iii i^)roj)osilo:
naiii revelans liaiic, Deufi est trinus, causat in * init'll»'clu *
ali(|ualeni notitiain liuius veritatis, licet obscuram, quia causat
de obiecto iion sub propria ralione co^Miito; quod obioctuiu si
co^Miitum (!ss<'t, natiim <»sset causare notitiani perl<}ctain et cla-
rani veritatis illius. Pro (juaiito i^ntur ha<3c notitia obscura iii
in illa clara inclmlitur <Mniimnter sicut iinperfecturn in j^er-
fecto, pro tanto revelans lianc obscurani et causans supi^let
viceiii obiecti illins clara<' notitiae causalivi; pra<»cipue curn
iion possit nolitiani alicuius veritatis causare, nisi ul supi^lens
vicem alicnius obiecti, nec veritatum taliuin (b; illo obi<'«:to iio
titiain causarc posset ut siipi)leiis vicem obi<»cti alicuius infe-
rioris naturaliler niotivi intelbictns noslri, * et * (juia nullum tale
virtualiter includit aliiiuain notitiam istarum veritatum, etiani
n<^c obscuram; ij^Mtur oportet (iU(jil in causando etiam istaiii
obscuiam aliiiualiler suppleat vicem obiecti supernaturalis.

I)ineit'ntia * aut<'in * istorurn duoruin mulorurn ponendi
sHpernaturalitatcoi nolitiae rev<>lata<' patet sepai-arido unuin
ab alio: piita, si aj^ens supernalurab; caiisan;! notitiam obiei^ti
iialuralis, ut si inlunderet G<;oinetriam alicui, illa esset super-
natur'alis primo inodo, et non secundo iikkIo: si autein infun-
derot iiotitiam biiius, Dcus est trinus, vel similium, liaec su-
IKMMiaturalis esset utroque modo, (^uia secundus iiiferl primuni,
licet iioii e converso: iibi aiitem (38t priinus tanluni, ibi non
est iiec«»sse <|U(mI sit sic sii|M'rnalnralis, <jiiiii naluraliter possit
liaberi: iibi vi'ro esl .secundus iikxIus esl n<'c<'ssitas ut sujmt-
n:iliii:ilitt'r li;ibe;ifiir, (iiii:i nafiii-;iliter liaUMM noii pol«»st.

.Articui.is IV.

CONFIRMANTIR TRI.V I'RIN(:n'ALI.\ ARiUMENTA ART. II.

21. (23) — Confirmatio. — Trcs rationes pritnac * faclae su-
perius contra opimoiiem Pliilosophoium, * (|uibus innititur ista
solulio, conflrmantur \Hn' aucturitatcs. — a) /*»i»;»o ,n. 7' \)er

(a) DffHt iii cU, W-ii.

22 PROLOOI QUAESTIO I. ART. IV.

auctoritatem Au<>-iist. De Civit. Dei, lib. XVIII, c. 41, * iuxta
finem, ubi ait:* Philosophi, inquit, nescie^iies ad quem finem
referencla ista essent, inter falsa qicae locuti sunt, verum vi-
dere potuerunt {\).

b) Secunda ratio [n. 8] confirmatur per August. XI. De
Civii. c. 2: Quid prodest nosse quo eundum sit, si ignoratur
via qua eiindum sit? In hoc enim erral)ant Piiilosophi, quia
etsi aliqua de virtutibus vera tradiderunt, tamen falsa mi-
scuerunt, secundum auctoritatem praecedeiitem Aug., et patet
ex eorum libris. Improbat enim Aristoteles politias dispositas
a multis aliis, //. Politicorum; sed nec ilia Aristotelis est ir-
reprehensibiUs, XII. Polit., ubi docet deos esse honorandos:
Decet, inquit, culium exhibere diis. Et ibidem *c. 5:* Lex
mdlum orbatum tradit nutriri. Et in eodem lib. c. 8. dicit
quod oportet fieri aborsum in casu (2).

cj Tertia ratio [n. 13] confirmatur per Aug. XI. De Ci-
vit. c. 3: Quae remota sunt a sensibus nostris, quae tesli-
monio nostro scire non possum.us, de his alios testes re-
quirimus.

Et hoc confirmat totam solutionem principalem [art. III]:
quia enim * veritates * illae, de quibus argulum est, nobis
* ipsae * ex se sunt neutrae, nullus potest suo testimonio cre-
dere de ipsis, sed oportet testimonium supernaturale requirere
alicuius superioris tota specie humana.

d) Qualiter autem prima revelatio sive traditio talis do-
ctrinae fleri potuerit et facta sit, est dubiura, an scilicet lo-
cutione interiore, an exteriore, an cum aliquibus signis adhi-
bitis suflicientibus ad causandum assensum. Ad propositum
suflicit quod utroque modo potuit supernaturaliter revelari

(1) En integrum D. Augustini textum: Quidquid Philosophi quidam
inter falsa quae opinati sunt verum videre potuerunt, et lahoriosis disputa-
tionibus persuadere moliti sunt, quod mundum istum fecerit Deus, eumque
ipse providentissimus administraret, d<i honestate virtutum, de amore patriae,
de fide amicitiae, de bonis operibus, atque omnibus ad mores probos perti-
nentibus rebus, quamvis nescientes ad quem finem, et quonam modo essent ista
omnia referenda, propheticis, hoc est, divinis vocibus, quamvis per homines,
in illa eivitate populo commendata sunt, non argumentationum concertationi-
bus inculcata, ut non hominis ingenium, sed Dei eloquium contemnere formi-
daret qui illa cognosceret.

(2) Cf. n. 39 b.

II

rnor.Oiii ni akstio i. aht. v. '''

lali.s (Idctriiia. Sod iicutic» iimmI*» jMjtiiit :iii lioiiiiiK! siiio ori«»rt^
|M'iin<> ti-:iili.

•i'i. c-') ~ In.staiitia contra praedicta argnmeuta. — n} p,n-
ponitfir. — (^)iitr:i ist;ts ti«'s nitioiics instdliir sirniil. «iiicmI «;•
ipsiis (lcstriuuit : i(iii:i i|U(mI ((slciKliliir cssc n«'c<'ss;iri(» coirno
.sct'ii(liiiii, lioc (»st('ii(litiir (3.ss(i vcrurn, ((iii:i iiiliil scitiir iiisi ve-
ruiii; ciiro ((uiil<(iii(l ista(^ ralioiios ostciidunt * inlcljcctui * oss<"
nfccss:iriiini co^niosci : itut:i ((iiod Iruitio l)(^i in se sit fiiiis ho-
iniiiis, ((iio;i(l priiiuim ralioncin \n. 7 , ((ikmI via (lovcniondi
ad ii)sain osl por incrita, ({iia(.> Doiis acccptat iit di^rna tali
pracinio, ((iioad secundain [w. S', ((iiod I>cus cst Iriiius ot
contiiiirciilor c;ius;ins, ct Imiusniodi, i(iioad lcrtinin in. 13];
toluni illud ostoiiditur esse voriini. Vcl orjro illac rationes non
suiit nisi ox lldo, vol o.\ i()sis coiicludiiiir oi>()Osiliim cius i(uod
l)rol):int.

fi) Sulritur. — Rcspondeo: natur:ili r:»tiono ostcndilur
n(»ccss:iriuin esso scirc altorain i);irtoiii dclcrniinate huius con-
tr:idictioiiis: frvitin cst /inis: fruitin non est finis; Ikh: ost,
i(U(mI inlcllcctus iion sit moro duhiiis vcl nculor in Ihh' pro-
hlcnuilc, an fmitio sit finis, quia l:dis diihit^itio vcl i^rnoian-
tia imiH'dirct iiKpiisiiioiK^m llnis. Noii autcm ostcnditur rationc
iKitiinili 1(11(^1 /lacc (lars sil iwvi^ssario co^Miosccnda. Et Ikh"
inodo i;ilionos pracdicl^io, ut suiit natiiralcs, concludunl dc al-
t«M:i parto contradictionis, hac ret illa, non (trterminnte de
har, nisi e.\ creditis taiiliim.

.•Vnrir.iirs V.

SOLVJTNTUR AROrMKNTA.

«!; I. — Solrnntur nrgutnenla Pliilosoplwrnm.

ZA. (•'J-') — Soliitio argumeuti a n. «i. — .\d .\rj;umoiita pro
opininne Aristofelis. — Ad priniuiii dico ((IKmI covrnitio dt^lMMi-
dct ;il) nniina rofjnosrenti' ot obieelo enifiiito; <(uia s<'cundiim
.\ii;riisl., /,V. I)e Trin. c. ult., a cof/nosrente et rinjnilo pnritur
nolilia. X.wei oiyo anima hah«\»t surtlcicns :ictivum ol passivum
iiitra so pro (|uant() actio rosiH'ctu comiilionis convcnil aninme,
nnii UiiiKMi h:ih«>t inlr:i si^ surtlcions nctiviim pro «luanlo actin

24 PROLOGI QUAESTIO I. ABT. V.

convenit obiecto, quia sic est ui tabula nuda, ut dicitur
De Anima. Est igitur intellectus agens quo est omnia fa-
cere: veruin est iii quantum * factio sive * actio competit
animae respectu cognitionis, et non in quantum obiectum est
activum.

Ad confirmationem rationis dico ad maiorem quod 7iatura
quandoque accipitur pro principio m/rms^co motus vel quietis,
prout describitur II. Pliysicorum: quandoque pro principio
activo naturali, prout natura distinguitur contra artem sive
propositum propter oppositura modum principiandi, * sive sit in-
trinsecum, sive non, dicitur, modo sit naturale *. — Primo modo
non est vera maior ; quia non correspondet omni passivo nalu-
rali principium activum quod sic sit natura, quia multa sunt
naturaliter receptiva alicuius perfectionis, cuius non -habent
principium intrinsecum activum. — Secundo modo etiam pro-
positio maior est falsa in quibusdam, quando scilicet natura
propter sui excellentiam ordinatur naturaliter ad recipiendum
perfectionem ita eminentem, quod non possit subesse causalitati
agentis naturalis secundo modo dicti; et ita est in proposito.
— Cum probatur mmor, dico quod polentia passiva non est
frustra in natura; quia licet per agens naturale non possit
principaliter reduci ad actura, tamen potest per tale agens
dispositio ad ipsum induci, et potest per aliquod aliud agens
in natura, id est in tota coordinatione entium, puta per agens
* priraum * swpernaturale, complete reduci ad actum.
(26) Obiectio. — Si autem obiiciatur, quod illud viliflcat na-
turam, quod ipsa non possit consequi perfectionem suam ex
naturalibus, cum natura rainus deflciat in nobilioribus, ex II.
Coeli et Mundi, res'pondeo: si felicitas nostra consisteret in
speculatione illa supreraa, ad quain possumus nunc naturali-
ier attingere, non diceret Philosophus naturam deflcere in ne-
cessariis; nunc autem concedo illam posse naturaliter haberi;
et ultra hoc dico aliam erainentiorera posse 7%aturaliter recipi'.
ergo in hoc magis dignificatur natura quam si suprema sibi
possibilis poneretur solum esse illa naturalis. Nec mirum quod
ad maiorem perfectionem sit capacitas passiva in aliqua na-
tura quam eius causalitas activa se extendat, * ut patet de
corpore humano *. — Illud autem quod additur de II. Coeli et
Mundi non est ad propositum; quia Philosophus loquitur ibi-

FROLOOI QUAESTIO I. AKT. V. 'i'i

deni do oi}_'nnis ccjrrosjKHulf-iitibiis poNnitiao inotivae, si * ij>s;) ♦
iiiesset st«!llis, (jiiod ii:itiira dtHlisset »ms orffana ; et conco<lo iiiii-
versalitor, (jiiod cui daliir j)ot<'ntia quao nata ost essi? or^^^anica,
ei datur a natiira orj^^animi. iii non (jrl>atis dico; s<'d in proj)osito
dico (jiKxl dala ost jMjtcntia, s4'd noii or«ranica: non tani»Mi sunt
naturalilcr dala oiiinia alia jjraetor j)ol<'ntiain concurivnlia ad
actuni. A lMiil(jsoj)lio i^atur ibi liaberi jiotosl quod naluraliter
ordiiiabil»! ad aliijuoni actuni vol ol>i«H:lum iiaturalitcr baliet
potontiani ad ilhiil ot * ad * or«ranuni * roquisituni ad actim), *
si jiolontia ost oi^ranica; sod iion sic ost do j)ostorioribus re-
(juisilis ad actimi.

Aliter tamon j^ossot dici ad maiovem, (JU(mI ij»sa csl vera
loqnondo do j)ottMitia j)assiva naturali iit jiassiva comjiaratur
ad (ictivam; iion autom ut jiassiva conij)aratur ad aclum re-
ceptum. Ditron-ntia mombrorum jjalct iii j)rincii)io snlulio)iis
* istius * quaestionis [n. 1S|. — Minor vero esl vei*a stx:undo
modo, non primo.

Possot autem te)'/io modo facilius dici ad minorer^K no-
{jraiido (jiKxl licct absolut»' intolloctus j)Ossibilis sit naturaliter
roccptiviis lalis intolloctioiiis, non taiiion pro stalu isto, causa
cuius dic(,'lur inloiiiis, dislinctione lertia.

24. ('^") — Solutio ai*g. b n. 6. — a) Aliorum soiytio im-
qjrobatur. — Ad secundum dicitur (|iio<l diversa ratio scibilis
divci*sitatom sciontiarum inducit: oanidom (Miim conclusionom
domonslrat Astrolo;;us et .Naturalis: jiula, (juod lerra est ro-
lunda; sod Astroloji^us j)«'r mcdiiim matlicniaticum, id ost a
niatoria abstractiim; Naturalis autom |)or modium circa ma-
toriam coiisi(l(M'atuiii. riido iiiliil j)i-oliibot do oisdom robiis, de
(juibus j)liilosoj)liicao scioiitiae tractant, socundum (JIKhI sunt
co^nioscibilia limiiiK? naturalis rationis, eliam aliam sciontiam
tractaro, secundum (juod coj^noscuntur lumino ilivinao rove-
lationis.

Contrn hoc: Si do co«rnoscibilibus m Tlieolosria ost * co-
^:nilio iradila vol * j)ossibilis iraili in aliis sciontiis, licot iii alio
luniinc, ci!4:o iion ost do ois nocossiiria co^-nitio tlioolojjica. —
ConsetiKcntia \yMol in oxoinj)lo oiiis, (jiiia jK^r medium j)hy-
sicum co;j:nosc(Mis torram ossc rotundam, non indip^t ci>^Mn-
tione eius j)or inoilium matbiMnaticum, tamijuani simj)licitor ne-
cessarium.

•^(i PROLOr.l QUAESTIO I. AKT. V.

Dicta autPin responsio ail secwidum exj)onitur sic, * quod
scilicet * haliitus el est Imbltas, et est forma : in quantum est
hnbilus habet distinctioneni ab obiecto: * seil * in quanlum est
fovma potest distingui a principio activo: respectu auteni ha-
bilus scientiflci principia sunt causoe etfectivae. Licet igitur ubi
est idem scibile, puta, quod ierra est rotumla, non sil distinctio
per obiecta, tamen est ibi distinctio per principia, quibus
Mathematicus et Physicus hoc ostendunt: et ita est distinctio
habituum, in quantum sunt formae, * et non in quantum sunt
habitus *.

{^^) Conira istud: Forma est communis * .seu consequen'^ * ad
habitum, quia omnis habitus esf forma, et non e converso : im-
possibile e^t autem aliqua esse distincta in ratione superioris,
et non esse distincta iii ratione inferioris; ergo impossibile est
aliqua esse distincta in ratione formae, et tamen esse indistincta
in ratione habituum; hoc enim esset ac si aliqua essent di-
stincta in ratione animaiis, et indistincta in ratione hominis.

— Praeterea, supponit ({uod principia sunt distinctiva habitus
conclusionis in * ali({uo * alio genere causae quam ut princi-
pia effectiva; quod falsum est, quia si aliquam rationem causae
distinctivae habent ad iiabitos istos, non habent nisi rationem
causae eHfectivae. — Praeterea, seraper stat ratio: quia quan-
tumcunKfue possent poni habitus cognoscitivi distincti, non tamen
salvatur necessitas unius habitus, quasi alia cognitio sit im-
possibilis, ponendo possibiUtatem alterius iiabitus undecumque
distincti.

b) Solutio Doctoris. — Ideo ad argumentum respondeo,
quod in illis scientiis speculativis etsi tractetur de ornnibus
speculabilibus, non tamen quantum ad omnia cognoscibilia
de eis, quia non quantum ad propria eorum cognoscibilia, sicut
patuit prius in fertia ratione principali contra opinionera Phi-
losophorum n. 13'.

25. (,29) — Solvitur arg. c n. 6. — a) Aliorum sotutiones.

— Ad iertium respondetur sic: quod prima principia non pos-
sunt applicari ad conclusiones aliquas nisi sensibiles: tum quia
termini eorum sunt abstracti a sensibihbus, et ita sapiunt na-
turam eorum: tum quia intellectus agens, per querc debet fleri
applicatio, limitatur ad sensibilia. — Contra, certum est intel-
lectui <piod illa principia prima sunt vera non tantum in sen-

pnoior.l olAESTIO I. ART. V. V?7

sihilil»ii'«;, s«*il in iti^i n^iihilihns ; non ♦•iiim ina^s duhitatur
t|u<xl (•(Hitra(lictr)tia noii sunl siiuul v«'ia tU; eo4l»Mn iniina(»'riali
ijuiiiii iiiatcriali; <iiiar<' n^sponsio iiulla.

h) VA u\(H) alitt'!' (licitiir, iiuod teriiiinu-i jniuii in-incii)ii
Mst t'ns (|U(»(I (liviihliir iii decon fjcneru, ct ilhnl iinii t'3f1<'ii(lit s<*
ad ohicctuiu tlK^ihjv^it;"'"- — //'^t-' nihil ralet, ({iiia non iiiat.n'*
(luhitamus (juod C(jiitrailictoria non sunt siiuul vcra (h' I>»'o
«jiiarii dc altcro, ut tjiiod /V//s esit heattis et non heaiust
'* vertfs ot non verus, (jiiaiu dc alho *.

c) Alia (lalnr resptjnsifj, ijuod (\v uiaiorihus soluui non
^'•juuMtur coiiclusiones, S(»d cuni minorihus atliuuctis: nunc
lutcni ininorcs non suiit naturalitcr riiaiiifV»stac, (juao dchcnt
illis adiuiiun. — Contr(t, iuint»rc«< sutncii(la(> siih j)riinis princi-
l^iif: i»ractlicaiit il(3 sumi^tis siil» terminos suhi»x.'tos prituorum
I»riii('il»i(jrum : scd iKjtiim est tcrminos primorum principionim
dici (1(3 (juolihci, ijuia sunt commiiiiissimi ; er^'(» . . . .
(^"i (l) So/ufio f)o('t(>ris. — l.lco resjiofuleo, (juod st'cu/ula
jKWs )ninoris cst lalsa, haw. scilicct, (ju<»(l in priniis pi'incipiis
inrluduntnr virtudliter oin/ws conclusio/ies scihiles. — .\d
jirohationeiii dico, ijuod sicul teiiuini suhitvti sunt commuiies.
ita et termini pracilicati ; (jiiando itritur tcriuini suhi(H.*li sic di-
strihiiti accipiuriliir pro omnihiis, non atn^ipiuntur nisi resix^-
ctu terminoriim piacilicatorum, (jiii suiit communissimi, et jhm*
consciiu^Mis virtut(» taliuiii piincipi(»rum non sciunlur dc inferio-
rihus nisi pracditata coinniunissiina. — Hik: patet rntione:
'luia mctlium iioii iKitcst esse propter <piid resj^t^ctu * ali-
ciiius * passionis, nisi ♦ illa passio * includilur virtualiter in ra-
tioiie illius medii: in rationc aut(Mn suhiecti principii communis-
siiiii iioii incluililur propler (juid alitpia passio particularis,
^»»(1 tantum * passio * commuuissima : * id^Mu suhiectuiu noii
potest esse tnedium vel ratio co;.rn(»sceudi alia iiisi sub illa ra-
ti(»ii(; communissima, et imm* consitjueiis noii est ♦ ratiu co^Mio-
scciiili iiisi passioiies communissimas: s«'tl praeter i>assion<^s
toiiimimissimas suiil multae aliae pa.ssiones 8i*ihil«»s, ad <|uas
iioii i»o.ssunl rationes primorum * t»MMuinoruni * principioruiu
'•s.st> m<'ilia, tjuia non iiicliiilunt illas; »m*^'o sunt nniltae ventatt»s
scihilcs (jiiac non includiintur in priiui'* principiis. — Uoc patel
'X hoc exenipln: ijuia istiid, omne tntnm est mnius smi fnirfe,
ctsi includat istani, liuatertuirius est mnior hinario^ el alias

2(S PROLOGI QUAESTIO I. ART. V.

siiniles de codem praedicato, non tamen incladit istas, scilicet:
qi(aternarius esl « dwplus » ad binarium, et ternarius se
habet iti proportione sexquialtera ad dualiiatem ; nam ad
ista praedicata oportet habere media specialia conciudentia
ipsa. — * Tertia 2:)robatio '^ logica est : quia licet contingat
descendere sub subiecto universaiis affirmativae, non tamen
sub praedicato: multa autem praedicata contenta sub praedi-
catis primorum principiorum sunt scibilia de inferioribus ad
subiecta illorum; igitur illa praedicata per prima principia
non sciuntur de illis subiectis.

(31) Contra istud obiicitur: De quolibet affirmatio vel nega-
tio est de necessitate vera * et de nullo obiecto simul;* se-
quitur ergo de necessitate hoc esse album vel non album,
ita quod licet ibi descendere sub praedicato et sub subiecto.
— Respondeo: illud principium, de quolibet affirmatio vel
negatio, etc, valet istam: de quolibet cuiuslibet conlradi-
ctionis altera pars est vera, altera falsa; ubi duplex est
dislributio ex parte subiecti, scilicet de quolibet et cuiuslibet,
et sub utroque distributo licet descendere; igitur de hoc huius
contradictionis altera pars esi vera, altera falsa. Sed sub
praedicato confuse tantum non licet descendere, quia non se-
quitur: de quolibet cuiuslibei altera pars, etc, ergo haec
pars; et ita in aliis principiis semper praedicatum universalis
afflrmativae stat confuse tantum, sive sint ibi duae distribu-
tiones in subiecto, sive una. — Et in proposito exemplo adhuc
patet propositum, quia de liomine * scibile * verum est quod
sit risibilis, nunquam tamen per hoc principium: de quoli-
bet, etc. * de homine vero * potest plus inferri nisi risibile vel
no7i risibile. Altera igitur pars praedicati disiuncti nunquam
scietur de subiecto per hoc principium, sed requiritur aliquod
principium speciale, * ut definitio subiecti vel passionis, quod est
medium et ratio ad sciendum risibile determinate * de homine.

§ 2. — Solvuntur argumenta principalia.

26. (32) _ Solvitur arg. I. princ. — a) Aliorum solutio. —
Ad argumenta principalia. — Ad primum [n. 3a] distinguo de
obiecto naturali, quod potest accipi vel pro eo ad quod natu-
raliter, sive ex actione causarum naturaliter activarum potest

rROLOGI yUAESTIO 1, ART. V. 2^>

pnlenlla altinf/ere, \e\ pro illo ad (JikmI potcnlia nntui afiter
inclinatur, sivo possit illiid noturdliter altinjrore, sive non, —
Possel er^ro maior ne«fari int«'liij;»'n(lo * obi^^c-lurn * naturaie
prinio modo ; «juia ol)i»K!tun» prirnurn cst adacquatiin^ iKjlcn-
tia»', et ideo abstractum ab omnibus illis circa (juae potcst po-
toritiji opei-ari; riori autem oj)orlel, si intelleclus jMissit riafu-
iiililcr iiifclli^T-re tale commune, (piod possit int«?lli^'»Me (JU^mI-
ciiiiMpi»' coiitj^ntum sub illo; (piia int<'ll»'ctio alicuiiis coiitciiti
iiuilto «!Xc»'Il<iiitior est int«?II<'cti()ne confmn tulis communis. —
Et sic, concessa minorc in utr(M|u<! sensu, eonciusio intenta
nori babctur, scilicet de ?iaturafiler altingibili, «piia sic maior
Cuit falsa.

Contra lianc responsionenr arr/uo, (juia destruit .seipsam.
Primiiiii ciiiiii obiectum <\st adaet/uatum pot(!ntia«', * »'tiam
p«'r ipsum, et vcrum est, * boc est, qiiod iiiliil i-espicit poten-
tia pro obiecto, nisi iri iiiio csl ratio illius primi, ct in ipio-
cuiiKjue est ratio illius prinii illud resjiicit itotentia pro obi<'-
cto; er}zo imjiossibile est ali<piid css«» obi<x'tum primitm natu-
raliter, (luiii ((iKMllilM^t contcntum siib illo sit /)er se obi«^ctum
iiaturaliter; da «'iiim oppositum, ct tunc non est adaequatum
'" uiiiv«'rsalil«'r sive * !iaturalit«'r, s«'(l excedenSy «»l aliijuid «'o
inlcrius «'st adaeijuatum, et ita j)rimum. — Ratio autem (juae
adducitiir j)r-o r-esjionsione fallit securidum rallaciam fifjurae
dictionis ; licet r'iiim cns, ut «'st (jn^Mldaiii iiit«'llii:ibil(; uno actu,
sicuf bomo <>st inl<'lli^-ibilis iina inlcllectione, sit naturaliter
atlini^ibilc, illa eiiim unica intellectio entis ut unius obiccli «'st
iiatur-alis, non tamen ens ut primum obiectum, id est adaequa-
tn,n, jiotest iM)ni * jtrimum obi<'clum * natur-alit^^r- atlin^zibile,
riisi (jiKMllilMH sub oo contentum sit natui*aliter atlinj^ibile; «juia
cst prinium obioctum ul includitur in onmibus per se obitvtis.
Commutatur ij^ntur hoc aiii/uid m </iuile c/uid, cum ar^uil: ens
♦'st natui"alit«*r attin-^^ibile; er«ro ens ut primum obi(H:tum, hoc
esl adaequnlum, est nafur*alit<'r attin|.:ibil«'; «jiiia antecrdetis «»st
verum ul ens est imum intcllia;ibile sinisailaiv, sicul alfntm; s«mI
C07i.s*^7*<c«.<f (!oncludit «Ic cnte ut includitur iii omni intclliiribili,
non ut B»^orsurn ab illis intelle<'tum.

{^■^) b) Solntio Dortoris. — Ad ari.aimeiilum iy-itur t»st afia re-
\ponsio nnilis: «juoil )ninor «»st l'als;i d«» obiecto natur'ali, id est
nnturafitcr attimjifiifi ; vcra alio modo \\y^ obiccto a<l (]ti(Ml

•AO PROLOGI QUAESTIO I. ART. V.

naluraliler inclinalur potentia; cl ita debet intelliiii aiictori-
tas Avicennae. — Uuid auteni sil poneiidum obieclum primum
nalurahter aUingibile, de hoc inlVa, dist. .?il).

Confiriaatur responsio per Ansel. De Lib. Arbit. c. 2: Nul-
lai)i, inquit, ut puto, Jiabonus potestalein, quae sola sufficiat
ad actuni. Potestaiern aulem vocat quod nos communiter dici-
mus polentiam, sicut patet per exemplum eius de sensu visus.
Non est i<>-itur inconveniens potentiam esse naturaliter ordina-
tam ad obiectum, ad quod noii potest naturaliter * ex causis
naturalibus * atlingere. sicut quaeUbet ex se sola ordinatur ad
actum, et tamen non polest ex se sola attingere.

27. — Solvitur arg. II. princ. — Ad secundum argumentum
[n. 3 6] nego consequentiam. — Ad probationem patet ex dictis
in responsione ad confirmationem primi argumenti pro opinione
Philosopbi [n. 23], quod superiora ordinantur ad perfectionem
raaiorem passive recipiendam, quam ipsa possint aclive pro-
ducere, et per consequens istorum perfectio non potest produci
nisi ab aliquo agente supernaturali: non sic est de perfectione
inferiorum, quorum perfectio ullima potest subesse actioni
agentium inferiorum.

28. (3i) — Solvitur arg. III. princ. — Ad tertiura [n. 3 c] dico
quod veritati complexae alicui flrmiter tenendae intellectus pos-
sibilis est improportionatus, hoc est, non est proportionatmn
mobile respectu taliura agentiura quae ex phantasmatibus et ex
lumine naturali intellectus agentis non possunt cognosci. — Curn
autem arguis: igitur flt proportionatus per aliquid aliud, con-
cedo : et per aliud in ratione moventis, quia per rnovens super-
naiurale revelans assentit illi veritati; et per aliud in ratione
formae, quia per istura assensura factura in ipso, qui est quasi
quaedam inclinatio in intellectu ad illud obiectura proportionans
illud isti. — Cura ultra de illo alio quaeris, an sit naturale vel
supernaturale, dico quod supe^^naturale, sive intelligas de
agente, sive de forma. — Cum infers: ergo intellectus est
improportionatus ad illud, et per aliud proportionatur, dico
quod ex se est in potentia obedientiali ad agens, et ita suffl-
cienter proportionatur ilH ad hoc ut ab ipso moveatur. Simi-
liter ex se est capax illius assensus causati a tali agente, et

(1) q. 3.

I'ROUJ<;i nr-AKSTIO II. M

est yinturnUtcf capnj'. Nori opoi^tol «Tf.n» ij»«<iim \m' iiliinl |»io-
|)ortioMiiii illi assf^iisiii in locipiciulo. — Statiir i'.Miur iii s«\:iiinlo,
III Mi iii priiiio, (jiiiii vt'ril;»s ista n»v«'lat;i iioii rst siilllci«Milfir
idcliiialivii iiilt,'ll»'ctiis iiil ;issfMiticn(luiii silii, ol ila cst iinpid|>or-
liiiiiitlt' a^^^tuis, t't piissiiiii silii iiiipit»|)(»rlioiiitlt'. Sod atrons «iiHM»r-
iialiiralf fst sutllcifnlfr iiicliiialivuiii iiilfllfctus a<l istain Vfri-
tatfiii, ciiusaiitlo iii ipso asseiisuin, ijiio projitjrtioiiatur liuic v»;-
ritiili, ita <pi(»il iioii oportct intcllcctuin pfr iiliuil proj)ortioiiari
lali ajzcnli, ncc IbrniiM' ab ijiso inijircssiic, sicut ojxjrtet ijisurii
proj)ortioiiari tali ol)i«H:lo j»cr aliuil, iluj»lici inotlo j^raeilicto.

(JlAKSTK) II.

2S). — Propoiiitur quaestio. — rirn,n OKjnitin sifjyrnn-
turdlis necessariit riatnri sit sn/Jiiicnter trndita in aarra
Scrijtturo ^

:50. ( ' ) — Argumeiita piinci))alia. — * Viilclur * ijuotl iion:
a) (juia c(»^^iiilio iicccssiiria nuiii|uaiii tlfruit i.nMicri liiiiniiiio:
s('(l Sacra Scrijitniii iion t'i:il iii l(';r(' n;iturac, (juia Moys«»s
jdimo scrijisit Pcntiilfiicliiiiii ; iicc tota crat iii IfUf Mosaica,
Nfil laiitum vfius Tcsliimfiilum ; fr}_'o, ftc. (1).

ffj Itfiii, i|uicumqnf ;iiiclor scifiiliiirum liumaiKiriim ((u:iiito
aciilior intfllectn taiito jtlus vitat suj»frl1uil:ittMii iii Iradfiiilo:
sfil in Sacra Scrij»tur;i viilfiilur ct»iilinfri sn(»frllii;i, iil caere-
moiiiae et liistoriac inult;if, ((uoriini co;.:nitio non viiletur ne-
CfS.saria :«(I Halulfin; (Mp», f tc. (2).

cj IttMii, inult:i suiit (If ((iiihus iion coj;n(»scitnr ccrtitutli-
iKilittM* e.v Sacr*a Scrijituiii, utruin sint jM.vcata inortalia, vel
iiiMi: ijuoriim tiiiiifn coffiiitio est necessaria ;i(I .salutem, ((uia
iifscitMis illud «?sse jifccatuin iii(»rt;»lf iioii snlllcitMiter vilabit
illinl : (M"}j:o, etc. ('A).

:U. ('^) — Contra Mfj. XI. De CVr//(//t', cap. ;i, hMjutMisde
Scrijitur.i caiionic;i :iir. Cui fiileui habeinus ile his rehus tjuas
niitordrr nitn e.rpeilit, nrc j>e>- no.^inietipsos twsse idanei suuius.

{ I ) Solvitur ati ii. ir» n
(iJi Sdlvitiir ai| ii, 1."> /<
Cti Solvitur ail ii. l.'> - .

32 PROLOGI QUAESTIO II.

32. — Haereses variae recensentur. — In ista quaestione sunt
haereses innumerae damnantes sacram Scripturam, vel partem
eius, sicut patet in libris Damasceni et Augustini de Haere-
sibus. — Quidam vero haeretici nihil de Scriptura recipiunt.
— Quidam non vetus Testamentum, ut Manichaei, sicut in
lib. Aug. De Utilitate credendi patet, dicentes vetus Testamen-
tum esse a malo principio. — Quidam vero iantum Testa-
mentum velus accipiunt, ut Tudaei. — Quidam autem ali-
quid utriusque, ut Saraceni, quibus Mahometus immundus
ahas immunditias iiummeras immiscuit. — Quidani aliquid
diciam. in novo Testamenio, puta haeretici diversi, qui di-
versas sententias Scripturarum male intellectas habentes pro
fundamento, alias iieglexerunt: verbi gratia ad Rom. XIV. v. 2:
Qui in^rmus est olero. manducet; item lacob. V. v. 16: Con-
fitemini aJlerutrum peccata vestra, ex hoc errarunt circa sa-
cramentum Poenitentiae quidam, dicendo illud posse dispensari
a quocunique non Sacerdote; vel aliis huiusmodi auctoritatibus
innitendo male intellectis.

33. ( 3 ) — Octo viae in communi proponuntur. — Contra omnes
istos in comniuni octo sunt viae eos rationabiliter convincendi,
quae sunt: praenunciatio prophetica, Scripturarum concordia,
auctoritas scribentium, diUgentia recipientium, rationabilitas con-
tentorum, irrationabilitas singulorum errorum, Ecclesiae stabi-
litas, miraculorum claritas (1).

34. — Praenuntiatio prophetica. — aj Ratio. — De primo
patet quia solus Deus potest naturaliter, non ab alio, futura
contingentia certitudinaliter praevidere; ergo solus ille, vel ab
illo instructus potest ea certitudinaliter praedicere: taha autem
multa praenunciata in Scriptura impleta sunt, ut patet conside-
ranti libros prophetales ; ex quibus non est dubium, quin se-
quantur pauca quae restant, secundum Gregorium, in homilia de
adventu.

b) Auctoritas. — Istam viam tangit August. XII. De
Civit. c. 10, ubi ait: Vera se narrasse praeterita ex his
quae futura praenunciavit cum tanta veritate implen-
tur, ostendit.

(1) Nonam addit Doctor [n. 42]: testimonium eorum qui foris sunt; et
decimam n. 43.

PROLO<iI yl AESTIO II. '^*'

'A7}. ( -i ) — Scripturarura concordia. — fij Kuiiu. — ij»,- se-
cuiido, scilicol scripl(iruru/n concordta, sic: Iii iioii «'viilon-
tihiis ox UTiiiiiiis, luic e\ principiis oviilriitiiim linlMMililtU'*, iion
consoiiaiit riniiitrM' ot inrjlIilMlitoi- niiilli ilivprsiriKNb* (Iis|M)sili,
nisi u cnu^a suporion; ipsiji-uni int«'II<'(tus iiiclin«'ntui' ad avsrn-
suni: sod scrijjtoivs sacii Canonis vario dispositi, ol ilivorsis
toniporibus oxistentos, in taliluis iion «'vidrntiljus oinnino con-
sonaltant.

h) Atictoritds. — lianc viaiii portractat \u<z. XVIII. I)e
Civildle Dci, c;i|i. 11('/): .Aucfores fiostri sayir paiici esse de-
biierunt, ne multitudine vilesceret, quod reliyione carum (b)
ita esse opo7'teret, nec tanirn ita pauci, ut eorum non mi-
randn sit consensio. Neque enini in multiludinc Pliilosopho-
rum, (jui lnho)'e etiam lilterario monumentn suorum dogma-
tum rcti<juerttnt, facilc quis inveneril, inlcr tjuos cu)ictn
qtiae sensere convcnianl. Et lioc Aujx. iii*oIiat in cjcmplis ibi.

Maior otiani assiimi^ta iion tantuni jndbatur por cjcui-
plum do * Prophctis, * ut vidotur proliari' .\u.i:ustinus, s»hI
otiani |)or rationcm: ijiiia cuiii intolloctus iiuantuin ad ass«'n-
suiii sit iiatus niovori ah obiocto cridcnte in sr, vol in nliit,
niliil aliud ab obi(^cto vidctiir laloin assonsuin |)osso causaro,
iiisi virtualitcr incliidat ovidontiain ol)iocti ; nani si niliil talo
movoat intolloctiim, romanobit sibi Tboolo^na ncutra; nibil au-
tom (!st talc il(» non ovidontibus cx t»'rminis, nisi int»'ll«'cfus
su|)«'rior nostro; iiiliil autoni iiitolIiLrons suporius boniino potost
liomincm oiroctivo docoro iiisi I)«'us(l).

C) Sofritur obiectio. — iS7 auteni dicatur bi«- i|UimI jm)-
storioro.s, licol alit«'r dispositi ipiam prioros, ot aliis t«>mpori-
bus oxisl«Mitos, tamen babu«'runt «loctrinas pra«'c«^d«Miliuiu in
scripluris, el ac«|ui«'V«Munt « r«»«l«'ndo. siciit discipuli doctrinao
Majj-istrorum, cl ita niliil .scripsorimt dissoimm a prioribus. li-
cot Dous noji docorot bos ot illos, contra hoc vid«»tur .\uiru-
sfinus obiicero nbi prius, dic«Mis do Philosophis: Qui bibora
litterario nntnumcnta suurum dotjninfnm rcliqucrunl, otc,
«luae discipiili lctrcntcs, lic«'f in aliipiibus ossont ass«'nfi«'nfos

(a) Kit. \'rii porporiim : v. '2, iiixtii |iriitoip. riipit.

(b) Aliutt fnriim, n\. ilnriim.

(1) Cfr. tHtni'll II. (1. 11. l|IIUivt(li>llf : Cliiiin .{ili)rlii.<i riinliiiiirii.* ]>':>mI

rffrrfivr iiliifiiiil riiii/iarr iii iiifrll';-(,i hitininin riinfinliti f

loM. I. 3

31 PROLOGI OUAESTIO II.

prioribus, ut discipuli, aliqua tamou improbaveruiit, ut patPt
ibidem de Arislippo et Antistone, qui ambo Socratici, lamen
in (juibusdam sibi contradixeruni; et quaiido(]ue discipuli ma-
gistro, ut Aristoleles Platoni, Quoraodo igilur non conlradixis-
sent posteriores nostri prioribus in aliquibus, si non liabuissent
doclorem communem, eorum inlellectus inclinantem ad eadem
non evidentia?

d) liistaiitia 'proponitur. — Respondeo, quia non evidentia
tradiderunl priores, ideo posteriores non potuerunt eos per ra-
tiones improbare, et noluerunt eis discredere, nisi possent ra-
lionem cogentem pro se babere, reverentes eos ut magistros
veraces; sed Philosopbi discipuli per ralionem potuerunt ma-
gistros impr-obare, quia materia circa quam altercabantur
potuit habere rationes sumptas ex terminis. Exemplam: non
ita contradicit discipulus Historiographus magistro Historiogra-
pho, sicut Philosophus Philosopho, quia hisloriae de praeterito
non possunt esse evidentes, ut avertant discipulum a magistro,
sicut possunt esse philosophicae rationes. — Sohiiur. — Co)t-
tra illud: saltem Ezechiel prophetans in Babylone eo tempore
(juo leremias in ludaea prophetavit, cum non s(jlum illa dice-
rent quae a Moyse quasi communi eorum magistro habuerunt,
sed et aiia multa, in illis potuissent discordare aut dissentire,
cum non essent evidentia ex terminis, nisi habuissent aliquem
communem doctorem supra intellectum humanum.

3(). ( '5 ) — Auctoritas scribentium. — a) Raiio. — De tertio,
scilicet auctoritate scribentium, sic: Aut libri Scripturae sunt
istorum Auctorum quorum esse dicunlur, aut non. Si sic,
cum damnent mendacium, praecipue in fide et moribus, quo-
modo est verisimile eos fuisse mentitos, dicendo: Haec dicit
Dominus, si Dominus non fuisset locutus? — Aut si dicas eos
fuisse deceptos, non mentitos, vel propter lucrum mentiri vo-
\msse, primum improbatur ex dicto Pauli, //. Corin. XII. v. 2:
Scio hominem in Christo, etc. et subdit ibi: Verba arcana
audisse, quae non licet homini loqui. Quae assertiones non
videntur fuisse sine mendacio, si asserens non fuit certus; quia
asserere dubium vel est mendacium, vel non longe est a raen-
dacio. — Ex ista revelatione Pauli et multis aliis revelationi-
bus factis divorsis Sanctis conciuditur quod intellectus eorum
non potuerunt induci ad assentiendura ita firmiter illis, quorum

PROLOOI QUAESTIO II. 'Vy

notitiiuii noii potu«TUiil liiihfre ex naturalihiis, siciit assenso
riiiit, iiisi ab 5if.n'iit«? suporiiiiturali. Sccundum iniprohaiur, sci-
licfi i|iio(l iioii fiHMiint |)ro[)t(>r lucruni inoiititij (|uia pro illis,
ad (|ua(' voliicruiit lioniincs iiKJucoro inl crodonduin, ti^bulalio-
nos ma.xinias susfinuorunl.

Si aiitcni libri fion sunt i/foru?n, sod iilioriini, lioc vide-
tur iiiconvenions dicoro; (juia ila no^^-iibitur f|uicuin(jUo lilKM-
oss«.' illius auctoris (uiiiis dicitur csse Quaro er*jo soli isti
lalso ascripti sunt auctoribiis (juorum non orant? — Praetoroa,
ijut illi i|iii iiscrij^sorunt libnjs istos ojs fiiorunt Cliristiani, aut
non. .Si noii, ikmi vidoiiir (|uod voliierunt talos libr(»s conscri-
bore, ot aliis ascriboro, ot ox Ikjc nia'.''nincaro soctani cuius
contriiiiiiiii Ifiiuorunt. Si rucrunt (Jliristiaiii, (juomodo illi Cliri-
stiiiiii niciidiicitcr talos ois ascriiisoruiit, ciini lex eorum damnct
niciidiicium? siciit inius. Kt proptcr ideni, (|iiomodo assereront
I)cuni locutum esse multa (|uac ibi narriint, et h(X' i^ersonis
(|iiibus libri intitulantur, si taliii iion accidorunt illis personis?
(Jiiomodo cli:uii libri isfj riiissciif if;i iiufliontici (»t divuLMti
osso taliiim auctorum, nisi ruissont corum, ct ipsi auctoros co-
rum iiulhcnlici liiisscni?

h) Auclui ilas. — Do (|uo Hichai. l. l)e Ttin. c. '^: Certe
a sKninior sanrtilatia riris sunt nof/is traditn. I)o hoc etiam
Au;^. A7. De Ciinl. iJci, c. '.'>, I(^(|Uons i\o Christo, dicit sic: Jltc,
iiKpiif, prius pcr Projthctas, dcindc pcr sci])suni, postca pcr
Aposlolos, qunntuin sntis csse iudicarit, fociitus, Scripturant
condidil, (juae canonica nominatur, cmincntissimae aucto-
ritatis, cui fidcin linbcmus dc lus rchus quas iijnorarc non
c.V})cdil, ncc pcr nosincli}isos nossc idonci sumus. VA .\u^.
iii Xl/I. h'j)ist()/n (u/ Ilicronifuiutn, cl liabotiir in (laiKjne
dist. \): Si ad sncras Scripturas ndmi.ssn fucrint rel officiosa
mcndacin, ipiid in cis rcnianchil auctoritittisf Kl idom ad
oiimdciii III ciidcm cpist(i|;i (1): * I:i/o sotis ei.s scripturanim
li/tris ipn inin cnnonici ap})c/lnntur didici hunc honorcm
tiinorcmipic dcfcri-c : iit nu//um coruin nuctorcm scrihendo
a/i(piid crrassc firmissimc crcditm: ac si aliquiit in cis offcn-
dcro Liltcris ipiod ridcatur contrnrium ccritati, nihil ntiud
qunin rc/ nicndosnin cs.^ic codiccm, rc/ intcrprctcitt non n.Kse-

(1) Epiat. .\l.\.

36 PROLOGI QUAESTIO II.

ciUum esse quod dictum esl., vel minime intellexisse non ambi-
gam. A lios autem ita lego, ut quantalibet sanctitate, docirinaque
praepolteant, non ideo verum putcm quia ipsi ita senserunty
sed quia mihi vel per alios auctore.s canonicos, vel probabili
ratione, quod a vero no7i abhorreat persuadere potuermit *.

37. ( 6 ) — Recipientiuin diligentia. — a) Ratio. — Quarturn,
scilicet recipientium diligentia, sic patet: Aut nulli credis de
contingeiiti quod non vidisti, et ita non credes munduin fuisse
ante * te, * nec locuin esse in mundo ubi non fueris, nec istum
esse patrem tuum, et illam esse matrera tuam: et talis incredu-
litas destrueret vitam politicam. Si igitur vis alicui credere de
contingenti quod til)i non est, nec fuit evidens, maxime creden-
dum est communitati, sive illis quae tota communilas approbat,.
et maxime quae communitas famosa et honesta cum maxima
diligentia approbata recipil: talis est Canon divinae Scripturae-
tanta enira apud ludaeos sollicitudo fuit de libris habendis in
Canone, et tanta apud Christianos de libris recipiendis tamquam
authenticis, quod de nulla aha scriptura habenda pro authen-
tica tanta sollicitudo fuit inventa, praecipue cum tam solemnes.
communitates de Scripturis istis curaverunt, taraquara de con-
tinentibus necessaria ad salutem.

b) Auctoritas. — De hoc Aug. XVI 11. De Civit. Dei, c. 38:
Quoraodo scriptura Enoch, de qua ludas in Epistola sua facit
raentionem, non recipitur in Canone, et inultae ahae scripturae,
de quibus fit mentio in lib. Regum? Ubi innuit quod sola illa
recepta sunt in Canone quae Auctores non sicut horaines, sed
sicut Prophetae divina inspiratione soripserunt (1). Et ibidem
c. 41 : Illi Israelitae, quibus credita sunt eloquia, Dei, nullo
modo pseudo prophetas cum veris Prophetis pari licentia
confunderunt, sed concordes inter se, atque in nullo dissen-
tientes, sacrarum litterarum veraces ab eis agjioscebantur
et tenebantur auctores.

38. C^) — Rationabilitas contentorum. — a) Ratio. — De
quinto, scilicet rationabilitate contentorum, patet sic: Quid

(1) En D. Augustini verba: Ego existimo etiam ipsos, quibus ea quae
in auctoritate reUgionis esse deberent, Sanctus utique Sjnritus revelabat, alia
sicut homines historica diligentia, alia sicut prophetas inspiratione divina scri-
bere potxiisse; aique liaec ita fuisse distincta, ut illa tauiquam ipsis, ista vero
tamquam Deo per ipsos loquenti iudicarentur esse tribuenda.

I'HOLOni (JLAKSTIO II. '^l

ralionabilius (jiKun Deurn Uunquan» fineni ultimuni sui»or oninia
(lili^M, et proxirnufu sicut seij)surn? i<l «'st a<l i(l»'ni a«l «(ual se,
secundiun Gr-e^'. In ijuihus duolius |)r-aoc«'j)tis universa I^ex jjffn-
def e( J'r(,p/ietae. iMattli. XXII. v. 10. Itern Mattli. Vl^. v. Ti:
Ornnif/ errfo qnaeen.nKjue vnltis, iil fneiant vobis hnrnines, e(
vosfacite i/lis. Kx islisijuasi cx jirincipiis pr*acticis alia pr-actica
<^oiis('(juuntur in Scr'i|)tur-a ti-ulita, lioiK^sta et i-alioni consona,
sicut (le corurn r-ationahilitate j^atcre potcst sinfj-illatim cuilibel
pertractanti do. praecepiis, consilii.s et sacranientis, ijuia in
omnihus videlur ess(! (jua»<i (juaedam ('X|)licatio le^Ms nalurae,
(juae secundum .Aj^oslolum ad lioni. II. v. !.">, scriptn esl in
curdi/jns fiostris. — II(jc de moribns.

b) Ancloritas. — Et d(» Ikic .Vult. De Cirit. Dei, lil). II.
c. 28: Siliil turpe nc fta(iitiosuni speclandnm, iinitnniinmqfe
j)roj)onitnr, nbi rcri Dri aut praecepta insinnantnr, nut mi-
luicuia narrantnr, aut dona /audanlnr, aut beneficia po-
stuiantnr.

c) Rntio. — Ih' credibi/ibns i)atet:(juia niliil cicdimus de
D(*() (Ju^kI ali(juani irnper-lWctionem iriip(jrtet : iino (juid^juid cr"e-
dirnus vcrirm es.sc, ma^Ms attcsialur pcrlectioni divinac (juarn
cius oppositiim. Patct dc Trinitnte pcrsonarum ct incartnt-
tionc Vcr-lii ct liiiiiismodi. Niliil cnirn crcdimus inci'cdil>ilc:
quia lunc iricnjdiliilc (;ssct muridum ca ci"cd(M'e, sicut dediicit
.Aui/ust. Dc Cirit. Dei, Lll. c. ."): muiKlum tariicn ea cr-cdciv
non est incr-cdibilc, (juia lioc vidcmus.

d) Anctorilas. — I)c liac autcm Ici:c «'t lioncstatc Chri-
stiaiiorum palct pcr .Xu^Mistinum, De ftiiilate credcndi, c. 17:

Vuiijns mariunt, c/ focminnrnm. clc.

:{9. C) — Irrationabilitas siiigulorum erroruiii. — aj Rntio.
— |)c se.rto, sciliccl ih^ irrnlionabi/itate sinffulorum errornm,
palct sic : (Jiiid Pai^-ani pro idololatria siia adducciit, colcntes
opcra manuum siiarum, iii (juibiis nibil cst numinis, sicut satis
oslciidiinl IMiilosojilii ? (Juid Sai-accni vilissimi jioivi, Mabometi
discijiuli, pro suis scriptiiris allcjiabunt, cxiM'ctantcs pi*o lM»ali-
tudiiic (jiiod porris convcnil, scilicct 'julam el coitum ^ (Juam
pi'oniissioiicm d«'spicicns pbilos«ipbus. (jiii fuit (|u;»si il|ius sivtae,
Avic. IX. Mel. c. 7, alium IIikmii, (jiiasi |MM't'»rtK»r*em «»t boniini
mavis coiii:ruenteni, as.scrit diccns: Lcj' nostrn, ipKnn dedit
Ma/iD/ncl/i, oslcndit dispositioncm fclicitntis ct niiscriae qune

38 PROLOai QUAESTIO II.

suni secundum corpus, et est alia promissio quae apprehendi-
iur intellectu. Et sequitur ibi: Snpieniibus magis cupiditas
fuit ad consequendum hanc felicitatem quam corporum; quae
quamvis daretur eis, non tamen attenderunt nec appretiati
sunt eam comparatione felicitatis quae est coniunctio Primae
Veriiati. — Quid ludaei, qui novum Testamentum damnant,
quod in suo veteri promittitur, ut ostendit Apostolus ad Heb. ?(1)
Etiam, quam insipidae sunt eorum caeremoniae sine Christo \
Christum etiara advenisse, et ita novum Testaraentum ab eo prin-
cipaliter promulgatum sicut authenticum fore recipiendum, Pro-
phetae eorum ostendunt: Non auferetur, ait lacob, Gen. XLIX.
V. 10, sceptrum de luda et dux de femore eius, donec reniat
qui miitendus est, et ipse erii expectatio gentium. Et similiter
illud Daniel. IX. v. 24: Cum venerit sancius sancto?'um. — Quid
asini Manichaei fabulantur primum raalum, cum ipsi, etsi non
primi, tamen valde mali essent? Nonne vident omne ens, in
quantum ens, bonum esse? Nonne etiam in novo Teslamento
potuerunt videre esse vetus authenticum et approbatura? —
Quid sinouH alii haeretici, qui unum verbuni Scripturae male
intellexerunt, secundum Aug. in lib. LXXXIII. Quaestionum,
([. 69: Non potest, inquit, error oriri palliatus nomine chri-
stiano, nisi de Scripturis non intellectis. Et hoc ideo quia
praecedentia et sequentia non contulerunt. Unde ibidem infra:
Solet circumstaniia Scripturarum illuminare sententiam.
Nec etiara alia loca Scripturarura contulerunt, unde haereses
ortae sunt per se legendo, quae conferendo repulsae sunt : quia
conferentes diversas sententias adduxerunt, quae ex se invicem
mutuo videri poterant quomodo et qualiter essent intelligendae.

b) Auctoritas. — Contra istos est illud verbum Aug. Con-
tra epistolam Fundamenti: Non crederem, inquit, Evangelio,
nisi quia Ecclesiae caiholicae credo. Igitur irrationabile est
aliquid Canonis recipere, et ahquid non, cura Ecclesia catho-
lica, cui crpdendo Canonem recipio, recipiat totum aequaliter.

Item, doctrinae Philosophorum aliquid continent irrationale,
prout de poUtiis diversis ordinatis a diversis Philosophis probat
Arist. II. Polit.; sed etiam politia sua in quibusdam est irrationa-
bilis, sicut patuit ex solutione quaestionis praecedentis [n. 21 b].

(1) Cap. III. et VIII.

PROT.Or.r QUAKSTIO FI. 39

* Ipso ciiim lra(l»'iis ijolitiinn siiam dicil: Kxpedil fr nd d-hi-
peranliani coituui fact^re senihus. lU^m «licMt, milliim nrba-
tum <1«'I)(M«' mitriri. Similif«'r dicit <(ihmI si <jiiis «r«Mi«'rav»Tit
filios iijtr:) siifflciciitiam (liviliiinim, :iiit('<|iiam s<'iiliutiir vita
llaf ohoi-siim. puiiit cliiim (lcoriim |)liir:tlif;it«Mii Tullius, Dc .\ft-
tura Dcorurn *.

10. (5) — Ecclesiae stabilitas. - Uc scpfimn, scilic»'l tl»^
Eccleaiac stabilifatc, jKitcl (juo:t<l Cnput |)cr illud .\u|.nist. Dc i'ti-
litntc cretletidi, c. 17 ({uasi in linc: ('umif/itur tnntum au.ri'
lium Dci, tnntnm firofectifni, /'ructutnffue ridcnmna. itnlti-
tabiniua nos cius Kcclesiac conflcre ijrciniu, ipffic nsquc iitl
consum inn fionem generis lnnnani ab ajmstolicn scflc jicr suc-
cessiones cpiscoporum firmatn, frustra haereticis circumla-
tranfibns, ct pnrfim plcbis ipsius iuflicin, partim Consilio-
rum f/rnritatc, parfim ctinm mirficulormn mniaffite flam)ni-
tis, culnicn (iiiclorifnfis obfiiiuit {l)^ \\t pariim posl : Qimf
est nfiuil i/uofl fam iyu/ralum /mfcsf csse ojii afi/nc auxilio
dirino, finnm tanfo Inliore /irneflictae auctorifati ri'Uc rc-
sislere^ riwlf» (;:im;ilicl .\cliiiim V. vv. !Ws»hj<(.: Si cst e.r ho-
minibus consilium hoc anf o/ms, flissolrcliir; si rero c.r Dco
est, non polcritis dissolrcrc, nc forfc et Dco rificiimini re-
/lupnnrc. VA I,iic:m' WII. v. W'*, ait Domiiius |'»'lro: Ki/n ro-
t/ari /n'o fc, J*cf/-c, iil non ilcficiat fidcs fnn \ ,•! fn nfiijinimlo
conversus, confirma frntres tiios.

FirmiMis ciiim fc]cclcsi;ic in membris |);itcl |»cr illii<l Aui:.
De Utililate credcnfU, c. 17: Imperifum etinm rufi/us ma-
riinn /ucniinaruini/uc in tmn multis flirersisf/ue i/cnlibus
et credit et /trficdicat. Similcm s»Mitciili;im dicil : Cimtrn epi-
slolam Fundnmenti : (Jnis enim lanlinn inultifudincm ad
peccfitfi /n'onam, nd lcf/cm contrariam cnrni ct sani/nini
sc)'ranifam induccrcf, nisi Dcns f V.\ coiiliriiKiliir, <|uia s»'*Ui
liidacorum iioii imiiicl in viu'(»rc, si(Mit coiilr:i eos ol)iii'il .\\\<i.
iii jwimo sermonc dc mlrenfu : Vos im/unm, conrcniot o
lntlnei.

.Si obiicilnr ih' |)crm;in«'ntia sccUk' .M;iliomcli, /•»•.<;>();<(/«■() :
illa inccpil pliis <(ii:im sc,\<-«Mitum :imiis posl l»'g«Mii (lliri^^li,
»'t m lir<'vi. l)t'o cooptMMiitc, lini«'tiir. •(u:«c miiliiim <lcliiliiala

i1) iii <'<l \'< II ir.<() iiii(|iiikiitii!uiii (litTrrl .n .\ii^ ttxtii»

40 PROLOni QUAKISTIO II.

est aniio Christi 1300, et eiiis cultores inulti mortui et plu-
rimi suiit fufjati, et prophelia dicitur esse apud eos, quod cito
finienda est secta illa.

41. (10) — Miraculorum claritas. — a) Ratio. — De octavo,
scilicet de miraculor-um claritaie, sic palet: Non potest esse
testis falsus Deus: sed Deus invocatus a praedicante Scriptu-
ram, ut ostenderet doctrinam eius esse veram, fecit aliquod
opus sibi proprium, utpote miracula, ac per hoc testiflcatus
est illud esse verum quod iste praedicavit.

Co?ifirmatur hoc per Richar. /. De Trin. c. 2., ubi supra:
Do7nine, si est error, a te decepti stcmus: nam tantis signis
confirmata sunt, quae non nisi per te fieri posseni.

b) Obiectio solvitur. — Quod si clicatur, miracula non
fuisse facta, aut etiam quod ipsa non testantur veritatem,
quia Antichristus faciet miracula; contra primum dici po-
test illa sententia Aug. De Civit. lib. XXII. c. 5: Si ista mira-
cula facta esse non credunt, hoc nobis unum grande mira-
culum sufficit, quod iam terrarum orbis sine ullis miraculis
credidit. Nota valde illud capitulum; (juia si quidquid quod
(iredimus dicatur incredibile esse, non minus est incredibile
homines, inquit, ignobiles, infimos, paucissimos, imperiios,
i'em tam incredibilem, tam e/flcaciter, mundo et in iUo
etiam doctis, persuadere potuisse, ul. mundus illud credat,
sicut iam credidisse videtur, nisi per illos aliqua wAracula
fierent, pe)- c^uae mundus ad credendum induceretuv.
Unde subdil ibi: Qui propterea exiguo numero ignobilium,
infimorum, imperit07'um hominum credidii, quia in tam
contem^rtibililnis testibus multo mirabilius Divinitas seipsa
persuasit. Quid enim incredibilius quam ut ad legem contra-
riain carni et sanguini doctores pauci et rudes et pauperes
possent plurimos potentes ac sapientes converlere? Quod spe-
cialiter patet de multis sapientibus, primo fidei rebellibus, po-
stea conversis : ut de Paulo, prius perseculore, postea Gentium
Doctore, et de Augustino, prius per Manichaeos seducto, po-
stea Doclore catholico, de Dionysio, prius Philosopho, postea
Pauli discipulo, et de Cypriano, prius mago, postea christianis-
simo Episcopo, et de innumeris aliis conversis.
(") Goiitra idem secundo dici potest illud August. De Civit.
Dci, lib. X. c. 18: An dicet aliquis ista falsa esse miracula.

PROLOr,! gu AKSTIO II. tl

nec fnisse facUi, sed tncrulacitci' scriplaf Qnisquis hnc ilicit,
si (le his rebiis iie(jat omnino nllis litteris esse credendunif
poiesf etiam dicere ner deos itllos curare mortalia, »'U!. Kl
ibidcrii «lc «'odern: .^/ lihris maf/icis, sive (([Kod houestius
piUfrnt) theuryiris c)'cdunt, (juid causae est, cur ill>^ lAtteris
iioUnl credere ista facta esse?

(.'odti-a i(lori) tertio: quia iju:i«>iUuii lacla iion uisi a riiruis
j)i"(jt«'r"vi«'ntil»us rH';/aii jtossurit, ut surit riiiracula facta a Sil-
Vf>str'() cor-aiii (ioristaiiliiKj, lam iii ciwatioiic leiir-ae oius, (juarii
in (lis|)utatiorio cius coiitra ludacos, (juae lacta * jK^stca * lani-
quaiii celeher-rMriia inunduni ikjii latucruiit.

Contra secundum dici jiotcsi. (ju(mI si ijuis invocatus iri
testciii si;:iiiiiii (•oiisucluiii tcstificatioriis jiciriiitlal adduci, et
pr^acsciis rioii coiitr^adicat, talis taciturnitas non stat cuiii veri-
tatc iiei-tccta : niii-aculuin aul(Mii cst tolc si^Miuni Dci ut t».'Stis;
ic-ilur' si ijcrrniltal iiiiracula (icii a dacinoniltus, non coritr'adi-
cciis. cnunciaiis scilicct illa iioii cssc testinioriia sua, rioii vi-
dcliir cs^c pcrlcclc vcrax: (|U()(I cst iiiijiossihilc.

Ml j)cr Ikm' dicitiir :id iUiid iU' Anticliristo, (juod j^raedixit
illu Miiracula laciciida iioii cssc If^stimonia vcritatis. sicut jiatcl
Matlli. XXI\'. V. l sc(j(j. cl //. ad Thessalon. c. II. v. 1 sc»j(j.

Itciii, coiiiia idcm cst ditlcrciilia iiiir-aculorurii (juac liuiit
a l)c(), cl (|iiac lliiiit a diaholo, dc (jua difrcr-critia ti'actat Au^.
J)r rtUilair credendi, iiroi»»' liiiciii [cmii. ir»l: MiracutuuXt
iiKjuil, rocu qtiirtiuid arduum nut insolitum suyra spem vel
f/irnlfntrin mirantis (ipparet: (iu;ic(lam sofum faciunt ad-
niirntionem, quardam mafjnatn (/ratifim, henerotentiami/ue
rimrifianf, (jiialia liici'uiil (^liristi ruiracula. iil iM-rtractat ihi
dillusc.

('■-) lt(Mii, contrii iitriimiiue jKJtest dici, (JikmI sunt ali(jua iiii-
i'a(Mila lacta iii le^'c cliristiana. iii (|uil)us jion jMttest essi» de-
ccjitio, (jiiin sint facta, iiec (juin sint tcstimonia verilatis, (juia
a Dco r;i('ta, sciliccl rajitus Paiili, et revclatio coiitinp^nlium
tiiliiroriim. l^rimum jiatct, (juia iiiijMjssihilc esl ali^jucm dcfipi
iii crcdciido sc vidcrc cssriitiam l)ci; cr;:o imjM)ssil)ilc ruit Pau-
luiii crc(|tM-c sc illiiiii vidcrc, nisi eam vid(M'et: s«hI Iu»c assenl
i\r sc //. ml CitrintJi. c. 1*2. v. '.^ se(j(j., struiidum cXJ)ositionem
Saiicloruiii; illiid i^^mIui' tuil vcrc ractum, et iion taiitum ajijia-
i'ciitcr. - Pndtatiu primi antecedrntis: (juia nullus jKilest d»»-

42 PROLOGI QUAESTIO 11.

cipi circa ali(]uod princlpium primum credendo se intelli-
^eve illud, cum non intelligat tale principium, quia tunc non
constaret ex terminis apprehensis (piod esset principium, et
quod non(l); er^^o raulto magis non potest decipi circa Deum
visum. Consequentia ista patet: quia plus flislat visio Dei ab
intellectione cuiuslibet obiecti, etiam quanfum ad perceptio-
nem intellectus iudicantis, (juam distet intelleclio principii com-
plexi ab iniellectione cuiuscunKjue non principii. — Item, qua-
liter intellectus crederet se quietari, si non quietaretur, nonne
poterit cognoscere inclinationem suam ad verum quod non vi-
det? Si crederet se videre Deuu), crederet se quietari in Deo:
si non videt, non quietatur (2). SiuUius, ait Augustinus, nihil
dici poiest quam quod falsa opinione anima sit beata, II.
De Civit. c. 4.

Secundum, scilicet quod a solo Deo fieri potuit, est ma-
nifestum, quia nuUa creatura potest animam beatiflcare, nec
simpliciter, nec ad tempus.

Secundum patet ex multis Prophetis in utroque Testa-
mento. Unde contra falsa miracuh) Antichristi posset sibi obiici
sallem de istis duobus, hoc modo: Si tu es Deus, fac rae vi-
dere essentiam divinam nude, et post visionem memoriam
certam habere visionis, et certitudinem quod illa fuit visio
essentiae divinae, et tunc credam tibi. Item: si tu es Deus, dic
raihi, quid faciam vel quid cogitabo, vel appetam pro taU hora.

cj Auctoritas. — Et huiusraodi viae etficaciam <\\ mira-
culis innuit Salvator loan. V. (3). Opera quae ego facio, ipsa
testimonium perhibent de me: si mihi non vultis credere,
operilms saltem credite.

42. (i^) — Testimonium eorum qui foris sunt. — Nono quoque
loco potest adduci tesiimonium eorum qui foris suni. lose-
phus, in lib. XVIII. Antiquitatum, pulcherrimum testimonium
ponit de Ghristo, ubi inter alia de b^su ait: Christus hic erat,
ubi eius veram doctrinam et resurrectionem ex mortuis con-
fitetur * in his verbis dicens: Fuit autem his temporibus le-
sus sapiens vir, si tamen eum virum nominare fas est;
erat enim mirabilium operum effector et doctor hominum

(1) Cfr. infra, d. 3. q. 4. n. (7) seqq.

(2) Cfr. infra, d 2. q. 2. n {'A\).

(3) vv. 36 et c X v. 38.

PHOLOOI QrAESTIO II. l3

eorum qui lihtinicr qtuie vera aunt audiunt: nt uiuUits qui-
dein ludaeorum et muftos etiaui ex Gentibus sihi adinnxH.
ChyHstns hic erat. Hunc, aci:usatione primorum nustrae gcn-
tis viroruiii, cuni Pilalus in crucem nf/ctulum essr de<;/erisset,
no7i desinunt hi qui ah initio dile.rerunt onn Afiparuit enim
eis lerlio die iteru)n virens, sccundam quod dicinilus inspi-
rati Prophctae vel haec vcl alia dc eo innumcra miranda
fulura esse praedi.rerant. Sed ct in hndicrnum diem Christia-
norum, ipii ah ipso nuncupantur, etiam numen perscveraret
ei f/enus *. Uoin do |)i-()i)lietiji Syhillao nofa illiid XV III. De
Civil. c. 'Z'.\: Icsus Chrislus, Dci filias, Salrafor. It»'iii: Contra
epistahn/i Fundai/>cnli nol;« (inomoilo sini2iiii ha«'n'tici, «1«^ la-
tliolicis inqiiisiti, non a<l su'>s inittnnt, scil a«l voros catholicos,
(juasi ctiani illi soli ab oniniltiis «'tiaiii lia»'n'ticis catholici ik»-
inincnlni- (1).

1:5. — Deus non deest quaercntibus salutera. — Drriino
v\ iiltiino potcsi addiici, qiiod Drus /lon dccst quaercnfihus
toto corde safutcm: iiinlti aut(Mn dili;:»Miti.ssinM' iinjuiicntes
salutcrn ud haiic scciani coiivcrsi snnt; cl ((iianto lcrvcniiorcs
lacli siiiit in iii(|uirciido, taiito in hac s(M-ta aniplius conllrinati,
suliitoi|Uc iii ca pocnitciitcs kW inalitia ad honani vitain inutati
siinl; lornKMifa (luoiiuc pro ca plurcs inaii^na cxiiitationc spi-
ritiis p(Mp('Ssi sunl. (Jiiac non vidcntiir prol»abilia, nisi l»cus
liaiic sccfain, sacrac Scripturac iiinit(Milciii, irrclrai.'ai>ilitcr aj)-
proliarct et ordinarcf ad saliit(Mn.

11. JM — Doctrina sacri Canonis necessaria est et sufficiens
viatori. — llahiio i^jitur confra hacrcticos. (|uoil dot-trina (la-
nonis csf rcra, vidcndum cst scciindo, an sit nccessaria el
sa//i(icns viatori ad consf^iucndiim llnciii siium.

l)ic() ijj-itnr, ipiod isf^i tradit ijuid sit tinis hoininis in jiar-
firalari, i|iiia visio ct Iriiitio Iici, cf lnic tjuantiim ad circmn-
stiuitias ciiis apjwfihilcs ; pufa. ipiiHl ipsa hahetur post ivsur-
rcclioiicm ah hoiniiK^ immortali, cl iii corporc ci in anima
simiil, siiic fliic [n. 7 h\, ~ I|)Sii etiam dctcrininat (|uac siiiit ne-
ccssiiria ad llnciii, cf i|iiod illa saffirianl : (jiiia dccem mandala,
Matfh. XIX. V. 17: Si ris ad rilam inijrnfi , s('rrit mandafa,

(1) Vfrlm .\iiKii8tiiii : Cum omttm hiirrrlici »e cnlhitlit-tvi liici \;^i»t. qnar'
rrnli Ininrn ftrrrifriim aliriii, iihi iul rathiilifiim i K«*('l«>.<iiMiii i coHV^iiattir,
niilltm harrrticnriiin vrl iHitilirnm miam vrt duniiim niitlmt ontrHfirrr <• f*.

44 PROLOGI QUAESTIO II.

de (]uibus habetur in Exod.{\). Horum explicatio, et quantum
ad credenda, el qiiantum ad speranday et quantum ad ope-
randa explicatur ex diversis locis Scripturae. — • Proprietates
quoque substantiarum immaterialium in ea traduntur, quaii-
tum possibile est et utile viatori nosse. — Ista ergo conferendo
ad tres rationes, quibus innititur solutio quaestionis praece-
dentis [nn. 7, 8 et 13] patet, quod sacra Scriptura sufficienter
■continet doctrinam necessariam viatori (2).

45. C'^) — Solvuntur argumenta principalia n. 30. — a) Ad
primum argumentum principale: ad minorem respondeo,
quod lex naturae paucioribus fuit contenta, quae memorialiter
ad fllios per patres devenerunt. lili etiam liomines raagis erant
praediti in naturalibus, et ideo rnodica doctrina inspirata po-
tuit eis sufflcere. — Vel aliter ad iilud et ad aliud de lege
MoysL potest dici, quod ordinatus procpssus Scripturae ostendit
eius doctorem, secundum Aug. LXXXIII. Quaestionum,q. 53 [3).

b) Ad secundum dico, quod dulcius capitur quod latet
sub aliqua senlentia litterali quam si esset expresse dictum,
et ideo ad devotionem conferunt illa quae expressa sunt in
novo Testamento sub figura velata fuisse in Veteri. Haec quoad
caeremonias. Sed quoad historias, in (|uibus exempla sunt
legis declarativa, sirailiter ex toto jirocessu Scripturae patet
ordinala Dei gubernatio respectu horainis et totius creaturae.

c) Ad tertium : Origenes in homdia de Arca Noe dicit:
Nulla scientia omnia scienda expUcavit, sed illa ex quibus
possunt alia ^ufficienter elici. Unde multae veritates ne-
cessariae non exprimuntur in Scriptura, etsi ibi virtualiter
coutineantur sicut conclusiones in principiis, circa quarum iu-
vestigationem utilis fuit lalior expositorum et doctorum.

(1) Cap. XX seqq.

(2) Quin tamen excludatnr divina traditio, cuius necessitatem, utilita-
tem. existentiam evincit Scotus infra I. d. il. q. 1. n. (5) et IV. d. 17 n. (17).

(3) Inchoatio ergo quaedam facta est snb paedagogo, ut magistro i^ier-
fectio servaretur ; cum tavien idem Deus et paedagogum parvulis dederit le-
gem illam, scilicet per famulum smm, et magisterium grandiorihus, id est,
Evangelium per Unicum smim. Quidquid est, mihi crede, in Scripturis illis
cdtum et divinum est: inest omnino veritas et reficiendis instaurandisque ani-
mis accomodatissiina disciplina, et plane ita modificata, ut nemo inde haurire
non possit quod sibi satis est, si modo ad hauriendum devote ac pie, ut vera
religio poscit, accedat. — S. Aug. De Utilitate credendi, c. 6.

I'ROLO(;i QUAE8T10 lU. ARl. 1. 40

(1) Sulintur isffmfin. — El si obiicins: mnlta in jiclilms
hiirnanis siiiit (iiihiji, utnim sinl |)ec,catu mortalia, ♦*tiam siij)-
positis (jiiiiiibiis (loctiiiiis (l(K't()ium ct oxpositorum, rrsj^on-
deo: iioii cst diibia via salutis simplicitor, ({uia a taliluis tam-
rjuaiii a jM^riculosis (lclwt liomo sibi cav«^i(' ct cusfodir»* S4%
110 liomo, (lum se cxponit pcriculo, inciclat iii poccatum. Quo«l
si iioluoril (piaororo salutom, s(hI iiou curando e.xpoiiat se pe-
riculo, ul>i lortc d»; j^^onere actus non est peccatum inortalc,
tamon poccabit mort^litor se tali i^oriculo oxi^onoiido.

QU.\ESTI() 111.

10. — Proponitur quaestio. - Ufrum Theoloyin \if de
Dt'() fniHfjunm de subietHo priuio {i)'^

ARTICJLrS I.
PROPONI.NTUR QUAESTIONKS HIC EXAMINANDAE.

17. i ' ) — .Vrgumenta principalia ex I" Via. — Quod non
ariruitur dunbus niis. — Prinui cst ustoiidcrc istam nc^^ativam
iiL se; (juac probatur:

a) primo imt nucfoi'ilntein Ikwlii, Dc Trin.: Foriun. iii-
(jiiit, siiiiple.r subiectum esfte non pofest (2).

I>) Itom secundo, matoria iioii coincidit ciim aliis causis,
iie(juc iii idcm numem, ikmjiic in idom spccie, ex //. l*/njsi-
Cfjrum: Dcus aulcin cst finis liuius scicnliae ct c/ficicns; non
i{.'itur mafcria (!i).

c) Itcin tcrfio, ox /. Posteriorum, subicctuni scioiitiao lialK»t
pnrtes, principin ct pftssiones: Dcus autcin non liaU^t partos
intcfjralcs, cuin sit simplox; iic(juc jiartcs subicctiras, cum sit
siiii^ulare cx se; \m\uc Ui\\to[ pritu;ipin, cum sil primuin prin-
(;ipiiiiii; iic(juo jiassiones, (juia passio inesl subiocto, ita (IU^hI
est cxtra ciiis cssciitiam: iiiliil aulcin sic inost I)eo(-l).

IH. — Argumenta principalia ex II' Via. - - Secunda via ••-!
ostondcro (jiiod (iliud cst hic subiccfuin ; non erp> istud. —
Anteccden& inobatiir inulliplicilcr: n) Drimo imm* .•\ufjustiinim,

(1) Cf. Urpnrt. I'r..l. .|. I

(2) Vid. 8.>l. tui II. 7S „.
(.')) Vi(i. aol. a.l 11. 78 />.
(4) Viii. 8ul. tid n. 78 e.

40 PROLOGl QUAESTIO III. ART. I.

De Docfi'ina chrisiiana, I. lib. c. 1 : Oyiinis doctrina vel re-
rurn est, vel signoritm ; igitur res vel si<i"na sunt subiectuin (1).

b) llein secuiido, Scriptura habet qualuor sensus, scilicet
anngogicmn, ti-oj^ologicum, allegoricura et Uiteralem: sed
cuilibet sensui correspondel aliquod subiectum prirauin, sicut
aiii scientiae habenti ununi sensuni correspondet subiectum se-
cundum illum sensum; igitur hic sunt quatuor subiecta (2).
( 2 ) c) Item tertio, (juod homo sit subiectum, probatur aucto-
ritate Commentatoris, /. Ethic. in Prologo; quia secundura eura
scientia moralis est de homine quoad animam; medicinalis
est de homine quoad corpus. Ex hoc ergo accipitur ista pro-
positio:quod oranis scientia practica habet pro subieclo primo
illud cui acquiritur flnis practicae, et non ipsura finem: flnis
autem istius scientiae acquiritur horaini, et non Deo; ergo i,3).

d) Item aliter, et quasi in idem redit: flnis scientiae est
per actum suura attingere obiectura priraura, inducendo in
ipsura formara principaliter intentam a scientia: puta in spe-.
culativa inducere in illud esse cognitura, quia cognitio ibi in-
tenditur; et in practica inducere forraam ad quarn oriJinatur
eius praxis : flnis autem hic intentus est bonitas raoralis, quae
non intenditur induci in Deo, sed in homine; igitur homo est
obiectum primum eius (4).

49. — Gontra : Aug. VIIL De Civit. Dei, c. 1 : Theologia
est sermo vel ratio de Deo.

50. — Proponitur quaestio lateralis. — Secundo quaero:
utrum Theologia sit de Deo sub aliqua ratione speciali?

51. (^) — Argumenta principalia. — Quod sic arguitur:
a) Hugo, De Sacramentis, in principio, vult quod o^jera re-
staurationis sint hic subiectum; ergo si Deus est hic subiectum,
hoc erit sub speciali ratione, scilicet in quantum restaurator.
— Iteni Gassiodorus, super Psalmistam, vult quod Christus
caput cum membris sit hic subiectura; igitur specialiter ut
incarnatus et Caput Ecclesiae erit hic subiectum (5).

(1) Vid. sol. ad n. 79 a.

(2) Vid. sol. ad n. 79 h.

(3) Vid. sol. ad n. 79 c.

(4) Vi'i. sol. ad n. 79 d.

(5) Vid. sol. ad n. 80 a.

I'HOr-0<lI OLAKSTIO III. AHT. I. \'

h) It<.'m, Deus nbaolnle «'St sul»i«'<'tuni Mctiijjhysica»'; i}.'ilur
si liic «!st subieclurn, Ikk; »Mit suh nliqua rntiotie sj^eriolt.
— (!onsef/'ienti(i piuliatui', quiii non sul» finlom ryiioii»* oiiiniiio
liic ct il)i fsl siihifcium. — Aiifrredena proliatur |>»'r Pliiloso-
pliiim, 17. Mflnji/ij/s.: Ilonornbilissiinarn scienlinm oporief
esse rir<'(i nohi/issiinnnt (jenus: illa, sfcuiMluiii ipsuiii, ♦♦sl
liiiiusmodi. — H<m' ctiam confirnuitur, ijuia il)i vocat M«*ta-
pliysicam l'hi'olo(/inni (1).

(•) INmii, (Jomm»'iitator. I. l'h>isiroruin, cominento ultiiii»»,
«iicit ijiioil Avic<'iiiia multum p»'ccavit, jm)Ii«'iu1o M»'tai»liysicaiii
proltaif Priiiiam (^ausam ess»', cuiii f.^<'nus subslaiiliarum s<'pa-
ralariim sit ilii suliicclum, «'l iiiilla sci«'ntia prohat suuiii subic-
ctiiiii «'ss»-: raliu aul«'m iioii val«'r«'t, iiisi iiit»'lli«ror«'t ipKMl ipsa
«'s.st't ihi j)iimuiii suhi»'<-tuiii; «'riio, etc. (*4J).

(I ) ll<'iii, ista sci«jntia est lionorahilissima; ergo est de ho-
norahilissimo suhi<'cto suh ration»' honorahili.ssima : huiu>moili
aut«^m ratio <.'st ralio finis <'l ttoni. De line aut<'iii jirohatur
j)t'r Avic, VI. Mi'tn2)/ii/\., »lic«'nl»'m: Si srientia essrl de ornni-
bi(s cnusis, ilhi (lune f.v.vc/ de finr esset nobitissintn. Kx li«x'
coiicludilur <l«i bono : (juia s«'ciiiidum rhilosoj)lium, II. .Metn-
phi/s., .jiii j)onil iiillnilatem iii finihus d»'struit naturam hom,
(juia d<'slruil naluram linis; ».'X hoc eriro accijiitur (juod ralio
honi «^st rali<» finis (1{).

'vi. — Ooiitra: cojznitio contrncta pra<*sujijMiiiil co«:nition<Mii
absoluhun, »'t ahsolula est certior, «'X /. Metnplu/s.; si criro
isla <'st de Deo suh aliijua ralion»' sjnHunli, alia »'sl j)rior el
cerlior <l<' I)<'o absolnte: talis non jioiiitur; «'rp», elc.

■"■).■ I. — Proponitiir altera quaestio lateralis. — Utrum ista
scientia sit de oninibifs e.r nttrihuli<nir ipsoritm nd ftrimuni
eins suhiccfuin ?

• l. l ' ) Argiim. princ. (i). — ^woil sic: I\ . MrtapUy.s.:
Kndein rst srirtilnt de aliipio, et de attrihutis nd ipsum ; et
exemjilillcal ihi dc .v^/to: se«l omnia alia attrihuuntur ess4'ntia-
litur ad subieclum juimum liiiius; er^:o, elc.

(I) Vid. 8ol. Hil n. HO l>.

{'2) Vid, aol. nii n. HO c.

(.3) Vid. Hol. iul n. HO rf.

(i) Vid. »ol. Hd n. S7.

48 PROLOGI QUAESTIO III. ART. II.

55. — Contra: Aug. XIV. De Trinii. c. 1: Neque huic
scientiae tribuendum est * aliquid quod sciri ab homine
potest in rebus humanis, ubi plurimum super-vacanee vani-
tatis obnoxiae curiositatis est, * etc. (1).

Articulus II.

DISTINCTIONES PRAEAMBULAE.

56. — Divisio. — Girca solutionem istarum quaestionum
sic proceclo : primo distinguo de Ttieologia in se et de Theolo-
gia in nobis: secundo assignabo rationem primi subiecti:
tertio distinguam de Theologia quantum ad p)<^^t'^^ ©ius,

57. — Theologia in se — in nobis. — De primo dico, quod
cognitio quaelibet m se est illa quae nata est haberi de ob-
iecto eius secundum quod natum est manifestare se intellectui
proportionato. Cognitio autem eadem in nobis est illa quae
nata est haberi in i?itellectu nostro de obiecto illo intellecto.

Theologia ergo in se talis est cognitio qualem natum esf
facere obiectum theotogicwn in intellectu sibi proportio-
nato [nn. 61 seqq.l. — Theologia vero in nobis talis est co-
gnitio qualem intellectus noster natus est habere de illo
obiecto [n. 70]. — Exemplum : si aliquis intellectus non possit
intelligere geometricaUa, posset autem alicui credere de geo-
metricalibus, Geometria esset sibi fldes, non scientia ; esset
tamen m se scientia, quia obiectum Geometriae natum est fa-
cere de se scientiam in intellectu proportionato.

58. — Assignatur ratio primi obiecti. — De secundo dico,
quod ratio primi subiecti est coniinere in se primo mrtualiter
omnes veritates illius habitus cuius est. — Quod probo primo
sic: quia obiectum primum continet propositiones immediatas,
quia subiectum istarum continet praedicatum, et ita evidentiam
totius propositionis : propositiones autem immediatae continent
conclusiones ; ergo subiectum propositionum immediatarum con-
tinet omnes veritates ilhus habitus * ad quem inchnant. *

Probo idem secundo, quia primitas hic accipitur ex /.
Posteriorum, ex deflnitione Universaiis, secundum quod dicit

(1) Vid. sol. ad n. 87.

rnoLoni yLAK^iHo lu. aki. il i»

a(l(n^(piationeni: uljiei-fiim muUmii s»* hiilx-t inl lial>ittirii sicul
causa ;nl »'(IV'ctuiii, nori cst <'iiirri cnusa (idde^iiuitd uisi coriti-
iieat in'irnit rirtu(/litnr totuiii pn»rlurii; * ij^itur* olii«rtuni iioii
(>ss(!t a(lac<(uatuiii lialtitiii iiisi coiitirii'r-«'t vii-tualitcr* opiriia illa
ad «piae coiisidcrala liabifus talis inclinat*; t'r<:(>, ♦'tc,

Kxjioiio (|iio(l (li.xi yrirno rirtuoliter, rjuia illud ost pH-
rnnm (jiKjd iion dcix-iidct ah alio. Ita f'v>H) primo * rirtuulitrr*
con/inere ost ub (liiis 7ion dejjcndere in con/inendo, s»*(| alia
ab ip^^o, lioc psf, (juod, [i*'V iinpossibilo circuinscrijito (nniii alio,
rnancntc intcllcctu ciiis, adhuc continenH, ot iiiliil aliud continot
nisi ]M'i- rationcni oius (1).

r>!». (•>) Obiectiones. — (tj Projtonuntur. — Coiitra islud
(irguitur diijilicifcr. prinu) sic: Sicuf sc liubct obicctuiii jui-
inuni ]i(itcntiac ad jiotciitiani, ita obioctuni jirinuini liabitus se
babct ad liabifurn: scd obiccfuni jiriiiiuni jMjfciifiao cst ali(jiKKl
(;onimuiic ad iiniiiia jicr so obi(^cta illius jMifcnfinc, * ot noii vir-
tualitcr (•onfincf illa *; oi*^'o jiriniuin obiocfuiii liabitus est ali-
(jiiid (-oniniiiiic ad oninia jicr sc dbiccfa cius, et iioii aliijuid
rirtnuliter contfnetia alia.

Ifcrn secundo : ({unx in sciontiis ;i.ssif.Miatiir coiiiimuiitiM- jiro
su/jiecto prinio ali^jiiid ijikmI csf comiiiiiiic ad oiiiiiia illa ijita(»
considcraiifur iii illa scjcniia. siciit in (rcomctria linru, \i\
.\ritlimotica /lUinerus, iii Motaj)liysica eus.

/)) Solruntur. — .\d priniutn rosj)oiidco, •jiiod jirojHirtio
obiocfi ad jMitontiam ost jimjiortio mo/iri ad /nohile, vol nctiri
iid /)^/.s-.v/ry'//< ,* l»roj)ortio subiocti ad liabiftim ost sicut jirojior-
tio cttKsui' ad effrctuiii. (JiiaiidocttnKiiK; aitt(Mu ali^juod atrons
a^rit iii aliijiKMl j)assum, jMitcst ijuodlibct aj:(Mis oiusdom ratio-
iiis iii (jiiodlibcf jiassum eiusd(Mii rationis apM"o; crpi jirima
o.xfroiiiii iiidjiorfioiiis activi ad passivum sunt coinmunia ad
oiniiia jMM- S(» oxtr(Miia illitts proportioiiis; naiii int(M* illa com-
niuni.ssima ost a(Iac(|uati(i, (itiia in (itKM-tiiiKiuc csl rutio tiiiius,
iiliKJ rosjiicit (luodlibcf in ijuo est ratio alforius: sod jirima
oxtrcma iiidjiorfionis cuusue ad ef/'ectuni iioii sunt coniinitnis-
siinu, •jiiia iiitcr illa iioii ost adacijualio; noii oniiu s(>)iuiltir,
si communo j^otesl causan» liabifum. (jtiod sj>ocialc possit, ei
o convcrso; iioii (Miim iiuodlibcf «•oiitciifum siib illo commuiii

(1) Cf. Rrprrrt. I'r..l .|. 1. iirt -J.
ToM. l.

50 PROLOOI QUAESTIO III. ART. III.

respicil haijiluin illum ut effectuni elus, sed taiilum aliquod
piTinuni obiectuni contenlivuin, qnod virtualUer cont inet omnvA
ad ({uoe liabitus se e.xtendit.

Ad secundum dico, (^uod inultoruin habituuin specie dil-
ferentium potest esse ali^iufxl obiectum comraune, sicut ab ob-
ieclis (3orum potest abstrahi obieclum commune; et hoc modo
in scientiis assignalur obieclum cummune, a quo non est lia-
bitus unm secundum specierji, sed tantum secundum genus.

60. ( <5 ) — Theologiae partes integiales. — De fertio dico,
quod Theologia essentialiler non tantum continet necessaria, sed
etiam contingentia. Quoii patet, quia omnes veritaies de Deo,
sive ut trino, sive de aHqua persona divina ut comparatur ad
inira sunt tiecessariae, ut quod Deus est trinus, et quod Filius
dicitur gerierari a Patre, et huiusmodi: illa vero in quibus
comparatur ad extra sunt contingentes, ut quod Deus creat,
et quod Filius est inca^^natus, et huiusmodi. Omnes autem ve-
ritates de Deo ut trinus, sive de persona determinata, sunt
theotogicae * scientiae *. Similiter veritates contingentes, quia
ad nullam cognitionem naturalem spectant. — Ita (juod primae
partes integrales Theologiae sunt duae, scilicet: veritales neces-
sariae et veritates contingentes [n. 92].

Articulus III.

RESPONDETUR AD PRIMAM QUAESTIONEM QUOAD VERITATES

^MCCESSARIAS.

61. (*) — Deus est primum Theologiae obiectum. — Ex dictis
patet responsio ad primam quaestionem [n. 46]. Et primo lo-
quendo de Theologia in se quantum ad veritates necessarias
ipsius, dico, quod primum subiectum Theologiae in se [n. 57]
non potest esse nisi Deus (1).

62. — Probatur. — Quod probo per tres rationes : a) Prinia
accipitur ex ratione primi obiecti, et arguo sic: Primum ob-
iectum contiiiet virtualiter omnes veritates dlius habitus, cuius
est primum obiectum [n. 58]: sed nihil continet virtualiter omnes
veritates theoiogicas nisi Deus; ergo, etc. — Probatio mi-

[1) Cf. d. 8. qq. 1 et 2 per tot. et infra, n. 75.

PR0I,O<lI (JCAKSTIO Ml. Ain. III. -^A

noris: Niliil ;iliu'l coiiliiift cas iit r«uAa, sive ut illud utl <y</od
hdhemil altrihutifmam, iiisi I)ous, quia Dous iiulli attrihuilur;
nt'c jiliquiil (•oiiliiict «':is iit i'IJ't^ctu!> (I«'iiioiistration«' 7///V1, iiain
nulliis «'frfclu.s (lciiioiisirat I)<niMi *oss«'* tritunn, <juae est |m)-
tissiiiia vi-ritas llicolo^iica, ct siinilia.

//; Siuundo sic: 'riicolof^^ia pst ^W liis «juao siint .so// iu-
tal/ectui (lirino tuifurfiiiter cof/uita ; cv^io est dc ali({UO s^jli
Dco iiaturalitcr iioto: s<^l solus Deus est sibi soli naturaliler
noliis; cr^^o, etc. — Prohfitio primi, M'ilic»'t ant(.'cede/iiis: Si
jsta sciciitia csl dc ;ili(|iiil»us alicui alii iiilcllccliii iiaturalilcr
ii()li>, ov<jro practcr ista ali(|iia alia smit ('(jfjiioscihilia iialu-
ralilcr S(.)li iiitcllcclui divino, (juia iiilinilus est, el ideo pluri-
iiioruiii coj.Mi(jscilivus (|uani intcllcclus flnifus; i«.Mtur adliiic alia
scicntia cst sujM^rior (juaiii isla (piac crit (l«» iialuralil»*r 110-
tis inlcllccliii crcalo. Pro/mtio min<jris: (}uia ouinis essentia
C)'euta aliciii inlcllcctiii crcalo jMJtf^st esse naturalitcr nola ;
* cr^'o soli iiitcljcctui incrcalo cst csscntia incivata naluraliter
!i(»la * 1 1 1.

r) Tertio sic : Iii nulla scicntia Iradiliir ita distincta co-
{.niitio dc aliijuo ali(j (jikmI ikjii cst •^ulticctuni cius primuin si-
cul traditiir iii illa (jiiac csscl dc illo ut \\r suliiccto cius primo;
(jiiia iii iiul)a sci(,'iilia Iraditur ita dislincta co<;iiitio de non \wv
S(,' siihicclo siciit (l«» per se «mus suhiecto, tunc eiiim noii css4»t
r:ilio ({luirc illiid suliicclum <*ssct ma^is siiliicctum eiiis ({uain
aliiid; iiriliir si hciis noii sil liic Mihicctum, tiinc iioii traditur
ila distincta co^Miilio d(j Dco siciil tradcrctur d«» eo in alit(ua
ali.t iii ({Ua jjosset esse suhicclum: scd jMjtest «'s.s«? suljiectuiu
iii alia scicntia ; ij^iliir illa |Mti«'st «•ss«* prior ista.

{V.\. (^) — Peisiiadetur. - Pract«'r autem istas tr«»s rationes
suiil ali((uae persuasione.s :

a) I'riiiift lalis csl :Tlico|(j^'ia, scciiiidnm Au^r. .\7//. /)/• Trtn.
c. IfC-). pio ali((ua (tarlc sui est sapientia, piH) aln{ua parte

1) lii II. d. A. <| '.1. II (G) »fi|(|. liocot SfoTiit. noii viiJ«>ri iiiotniviMiifMs
|><iiii-ri' intflicttiii Aii^cli iiuiititiii rnM** n |iritu-i]iii> oo^niiioniMii liiytiiK-tntn,
iii-tt iilistrHctiviiin, (■.•«Hfiitiiii' (iivintic, iiii i|tiiiiii tntncti • tion podiiot |H-rtin
p-rr r\ nntiirnliliux, iii-t|ni> iilii|iiii nctionr nnlurnli • — IiIihi sibi i|wii
n|)|>riiiii- con.toniiH.

(-) llitrf nmiiiii i/iini' fim unhuf I i r/nini ritrn liiifuin d ''-r rt ciir-

iiiiliter /ecit rt pn tiilit, arrundiim iti»tiiirtiuiiriii ijiinm driiivii*:. ...i.,...ii iusrrpi-

52 PROLOGI QUAESTIO 111. ART. IV.

sui est scientia: si aufem esset tauturri de aliquo non oeiern<y
formaliter, de illo esset Ibrrnaliter i^cientia, et nori sapientia
aliquo rnodo, quia nec ex 'primo siibiecto, nec ex altribu-
tione, quia aeterna non attribuuiitur ternpor-alibus.

bj Secunda persuasio: quia superior portio rationis ha-
bet ali({uarn perfectioiiern propriam sibi correspondentem : ista
autem si est de subiecto non aeterno ut de primo subiectOy
curn aeternum non attribuatur atl non aeternum, sequitur,
quod nuUo inodo est de aeternis, et ita iiuUo modo perficit
portionern super^iorem rationis, et ita esset aiiquis habitus intel-
lectus omnino iiobilior isto perficiens istam portionem : quod
est inconveniens.

c) Tertia ijersuasio est, quia, secundum beatura Aug. XIV.
De Trin. c. 1, ista scientia est de illis quibus fides gignitur,
defenditur et roboratur; er^go est de illo eodem subiecto quod
est primum subiecfum fidei: sed fides esl de Veritate Prima;,
ei'go, etc.

dj Quarta persua.sio est, quia nobilissima scientia est cirxa
nobilissimum genus, ex VI. Metaphysicae, et /. De Anima:
haec autem conceditur nobilissima; ei'go oportet quod sit de-
Deo ut de subiecto *pr"imo*.

Articulus IV.

RESPONDETUR AD QUAEST. : « UTRUM THEOLOGIA SIT DE DEO
SUB ALIQUA RATIONE SPECIALI » ?

64. ( '•) ) — Proponimtur diversae sententiae. — Ex his dictis
respondeo ad secundam quaestionera [n. 50]. — Ad intellectum
cuius pono exemplum: Homo iiilelligitur ut aninial rationale,-
ut substantia, ut mansuetuyn natura, ut nobilissimum anima-
lium. — In primo intelleclu intelligitur secundum rationem quid-
ditativam prupriam : in secundo in communi: in tertio per ac-
cidens, id est in propria passione: iii quarto in respectu ad

mus, ad scientiatn pertinent, non ad snpientiam. Quod autem Verbiim est
sine temporc, sine loco, et est Patri coaeternum et ubique totum, de quo si
qaisquam potcst, quantum potest veracem proferrc sermonem, sermo ille erit
sapientia. Ac per hoc Verbum caro factum, quod est Christus lesus, et sa-
pientiae thesauros hahet et scientiae. — August.

PHOr.OOI QfAESTIO III. AKT. IV. 53

^Und. — Sed porliH^tissiina iiotili}» il»- ln^inin»' iion |)Otost os«e in
reqjectu ad aliiKl, qiiia ist;i i)r;i»'siij)j»iiiit notitiam nhsohdi:
n«!<- (In lioiniiif! siil) rationc passionis, i\\\\\\ notitia passionis
pra»'Siii)j)onit notitiain suhircli: iiec ilr^ hoiniiie in xnirersali,
■quia illa »'st cnn/usn ; <'rL'"<) nohilissiina co^Miitio (lc lioinin»' ost
SOciiiKliiin rationein (inidditnlirnni.

Ita (jtiain possct ixjiii ali^jua scicntia dc lico nj sul» ration»?
respectus nd ex/m, ut n/i<ini poimiit siil» ratione rfjKirnfo-
ris, vel gut>ernntoris, vcl cnpitis Kcctesiae (\): vel possct poiii
de I)»'0 //) sul) aliqua r.ition»! attributa/i, (piae est quasi pas-
«io, sicul ali((iii poiiunt dc I)«'o lianc scicntiani css»^ siib ratione
boni {'i): vcl poss<'i loiii do Dco c) sul) ratione coniinuni ct
univ»'rsali, ut cnlis, vd cntis infiniti, vcl necesse esse, vel ali-
cuius talis (W).

()."). (10) — Deus non est obiectiun Theologiae sub aliqua ratione
communi. — Contra istas onin»?s position«'s ar^uitnr, ct prinio
iir^uitiir coiitra istaiii dc ralione connnuni [n. (51 cj.

aj Nulliis conccptiis coniniunis dc D-h) conline/ rirtu.n-
liter oinnes vcritat«'s propric thcoiojj-icas iM'rtiii»'iites ad pln-
r/tlihitrni pe)'sonaruni ; nain si sic, cuiii illi conccptus com-
niuii«'s naturaliter concipiaiitiir a nohis, «'rfjo proiM)silioin's iin-
nicdiafae lU' illis coiic<'plihus poss»Mil a nol)is iiatnralit»'r t-oncipi
v«'l inl^^lli^n; ct pcr illas |iioiM)sitioncs imnicdiatas iM>sscnius
«cir«' conclusiones. o\ ii;i tolam Theoloi^nam ndtttra/iter ac«|ui-
rere.

b) Secundo, (iui;i cx iiiio conc<'ptus coniiiiun«'s non sunt
.so/i Dco natur;iliicr iioti, ciijo ii«h' vcritati^s inclu.siic in illis
communihiis conccptihiis, th' ((uihiis est Tli«»ol«iiria ; <»r^t) si »'ss»'t
d«' Dco siih r;ition«' l;ili «•onimuni, iioii ovct stdt lh'n nnturn-
liler nota : «uiiis oppositiim osl«'iisum «'st iii priinn ijitae-
slione [n. iV* b\.

<i(i. Neque sub aliqua ratione attributali. — Conlra aliam
jiusitioncm Ar ratioiic nltributnli [n. (H b\ posset aivni |>or
«asdcin r;ition«'s; s»hI adhiic ar^uo pcr alias speriates:

ti ) Priuio, ((ui;i <-o«4:nilio eius t/uod nnid est ♦♦sl jmtu»-
clissim;!, iil dnit IMiilosoplius 17/. Metnph.; eruro couMiilio

(1") Kciicitiir iiil n. «i7.

(2) Kriieitiir itd ii. liii.

(3) lii*iii'itiir nd ii. ti.').

54 PROLOGI QUAESTIO III. ART. IV.

illius * sub ratione * esseniiae est perfectior cognitio *de Deo*"
({uam cofjnitio proprietatis attributalis, quae se habet quasi
passio huius natiirae, secundum Damasc. lib. I. c. 5.

h) Secundo, quia si illae proprietates realiter differrent
ab essenlia, essentia esset realiier causa ipsarimi; ergo sicut
differunt raiione, ita essentia de sua t^atione habet rationem
incausati: illae autem licet per identitatem cum essentia sint
incausatae, non tamen secundwn suam rationem formalem
primo includunt incausationem sui.

c) Tertio, quia illud secundum suam propriam rationem
* formalem * videtur esse actualius in se, cui magis repugnat
communicabihtas ad plura ad extra : sed esseniiae repugnat
conimunicabilitas ad plura ad extra, et nulli proprietati attri-
butah, nisi quatenus est illius essentiae, vel idem illi essentiae
in qnantum infiiiitae.

d) Si vero dicatur quod quaehhet proprietas est infinila,.
et ideo incommunicabihs propter infinitatem ; co?2/rrt, infinita&
isla est in eis propter identitatem earum cum essentia, sicut
ex radice et fundamento omnis perfectionis intrinsecae.

67. (II) — Neque sub aliquo respectu ad estra. — Contra
viam etiam de respectihus ad extra [n, 64 a] potest argui sicut
contra alias duas vias; sed facio rationes speciales:

a) P r imo, quia respectus ad extra est respectus ra^/o>2/s.*
sed scientia non considerans subiectnm suum sub raiione reali
non est realis, sicut nec Logica est realis, hcet consideret de
rebus ut eis attribuuntur intentiones secundae; ergo Theologia
non esset realis: * quod est falsum *.

b) Secundo, quia absolutum et respectivum non faciunt
aliquem unurn conceptum per se ; ergo conceptus aggregans
illa duo in se est conceptus unus per accidens: nulla autem
scieiitia prima est de conceptu uno per accidens, quia talis
praesupponit scientiam de utraquc; parte, et ideo si scientia
subalternata sit de aliquo uno per accidens, praesupponit duas
tractantes de partibus illius totius separatim; si igitur Theo-
logia esset de tali uno per accidens, posset esse alia prior
ea, quae esset de conceptu uno per se.

c) Tertio, nulhis respectus ad extra videtur Deo neces-
mrio convenire ; ergo nihil theologicum necessario conveniret
Deo ut est subiectum Theologiae. — Prohatio consequeniiae :

PRuLOOI QIJAESTIO III. AHT. IV. ';»

(jiKxl conveiiit alicui siih niiioiio moii sibi ii«»coss;irjo iiili;»»*-
reiitis iioii ('onvj-njt ilii noo'<s;irio: s»hI *orniiis* r»'si»»ctiis a«I extra
ost liiiiiisino«li ; riizo, olc. Rl ita iiiilhi vorilas tlii-oioj/ica n»HM*s-
sarin ♦•ssot. — Kt luioc coiirlusio prolialiii- |M'r priinnin <'t se-
cu/nlfnn ratioii»'s j»ositas :i(l priniaui f/uat^siiotwin, srilic»'l «le
riitione prirni ohiecti (ri. i'^'* n . <'f nnfi^ \t,f/ nm rinfir.-n-
hter [ib. b].

08. — Sed sub ratione qua est « haec essentia». — Coiu-rtlo
ipihir tpuirtuin in«»ml»rum, scilicr-t, «{iiod Tli»'olo«:ia ♦•sl «ie I)eo '
sub nitione qua est haec essentifi, sicut |M'rrectissima scienlia
essft (ie liomiiie si esset swundiim «jiiod Jiomo, iion aut»'m
siili ;ilif|ii;i ralionf if/iiversali vei acriftenlali {\).

()l>. (''2) — Habitus evidens ex obiecto — non evidens. — .\«i pri-
niam f/unestifinem n. 10] de Tli»'olo<ria nostrfi dico, <|ihhI ijuaiitio
lialiitiis est in aliijuo int»'ll»'ctii hfibens eritlentifini ex obieeto,
lunc iirimiim olii(vtum illius lial»iiu<. nt >'sf /liius, noii lantum
conli/ief rirhuiliter illum liahiliim. ^««»1 ut iiolum illi iiil«'ll»'ciui
contiii«'t ijisiiiii li;il»ilum, ila ijiiod noiitia ol»i«rti iii illo iiil«'lli-ciu
conlin«'t eridentiuin * isiius * habilus, ut iii illo iiih^llti-lu; ijuia
iiil«'llt'ctiis co;iiiosc«'iis tai(M)bi('ctiim jM»t«'st «'licere oniii«'m c«niciu-
sioiiiMii liuius lialiilus. — In liabitu vt-inji/tv hubente eriflentiinn
e.r obieclo, scd ♦ tanluiii * c:iiisatam aliunde ijuam aii ol»i«\'to
noto, iion <»jM)rt«'t d;ir«> jirimum ol»i«>ctiim cius liaiM'iis duas di-
cfas condilioiics. immo n«'utraiii «»i»ortet darc. ijiiia j)«'riiid(^ ♦'st
luibilui. ut iii /loc, ;ic si ««^sel tl«' continf/entibus, tjuae n«'Ulro
iiiodo liabeni (»bi«'ctiim j»rimiim. T;ili fr^) lialiiliii iiori eviticiili
♦'\ obiecto ibitiir subifctum jirimum. il«' tjiio nolo j»rimo, id
♦^si jwMteclissimo. * v«'l jirimo. id esl. cui imiiH^di;!!»' insuiil j>ri-
ma«' vt-rilates liaiiitiis illiiis ♦.

70. -- Theologiae nostrae, ut nostra est, obiectum est ens in-
finitum. — Tli«'oloL'i;i aui«*iii iiostra (n. TiTJest li:ibiHis non hn/>ens
eriiientinm e.v obieclo: «'liaiii ill:i ijiia»' «'sl iii nobis d«' llieo-
l<»i:ricis neccssariis non ii»;i^'is, ut in iiobis lialjol evi«l«»iiliain
«'\ obi«'clo c«tjrnito ijn^im iila ijuac «'St A*' continfjentibus;i^r\io
Tlieolo^i:i«» nosir;ii', /'/ nosfrn est, iioii ojiortel «i:«ri ol)i»vluin
jiiiiiiiim iiisi jirimum iioiiim, il«> <jiio iioto iiiiiiKtiiatt» ctf.Mio
si;iiiliir |,iirii;i«' v.iit ti"< llltltl {»rinium llttlum isf r.K itifiiii-

56 PROLOGI QUAESTIO III. ART. V.

taui; (luia isle est conceptus porfectissimus quem possumus
liabere de illo ({uod est in se priinum subiectum (1). Quod tamen
neulram praedictarum conditionum habet; quia non continet
habitum nostrum virtualiter in se, nec multo magis ut nobis
notum continet ipsum habitum. — Taraen quia Theologia nostra
de necessariis est de eisdem de quibus est Theologia in se, ideo
sibi assignatur subiectura primuin, quoad hoc quod est veritates
conlinere iii se, et hoc idem est subiectum Theologiae nostrae
<]uod est piimum subiectum Theologiae in se; sed quia illud
non est nobis evidens, ideo non continet istas ut nobis notum,
immo non est nobis notum.

Si arguis : ergo non est primura obiectura nostri ha-
bitus, respondeo: verura est: non est primura subiectum da^s
evidentiam, sed * est * subiectum primum conlinens omnes
veritates, natum dare evidentiara, si ipsum cognoscere-
tur (2).

Et haec dicta sunt ad duas quaestiones de Tlieologia ne-
cessariorum.

Artigulus V.

DE PRIMO OBIEGTO THEOLOGIAE GONTINGENTIUM.

71. C'^) — Assignatur ratio primi obiecti Theologiae contingen-
tium. — Nunc autem videndimi est de veritatibus contingen-
iibits theologicis [n. 60], quid sit primum subiecium Theolo-
giae. — Et quoad istas dico, quod nullum subiectum virtualiter
continet veritates nisi necessarias de ipso; quia ad contingentes
de ipso aequaliter se habet ex se et ad oppositas (3). Tamen
* respectu * contingeniium est ordo: quia aliqua est prima vera
contingens; et ita subiectum primum multarum veritatum con-
tingentium potest poni illud de quo primo, id est immediate,
dicitur praedicatum primae contingentis, quae est quasi pri-
mum principium in ordine contiiigentium, vel * de quo subiecto
immediate dicuntur * praedicata piurium primarum contingen-

(1) Cf. infr. d. '^. q. 2. n. (17)

(2) Cf. d. 3. qq. 1 et 2.

(3) Cf. Quodlih. q. 7. n. (10).

PROLOOI QUAKSTIO III. ART. V. .'»7

tiimi, si i)liir«'s siiiit priinaf; * coiitiii<^t'iilos *. Uiciliir out«Tii
'priiHnni subiectnin pri/nae veritalis continyentis quo»! vi-
sum ut talo iiLitum «'sl pritno rideri coniunf/i ciini pnte-
ilic(i/o iilo; ({ui:i primiim iiotum iii roiiliii^nMitiliiis iion «>st nisi
p(.>r iiituitioiicm cxlnMiioriim; <>r<;o primum iiituihilc, ciii iiisit
primum i)ra«'(licatum primac V(>ritatis (•oiitiiiu:(>iitis. cst pri-
mum suhiectum omiiiiim vt>ritatum coiitiii^«?iitium «irdinata-
rum.

72. - Obiectum prinium Theologiae contingeutium in se, in
Deo et in Beatis. — Ex his ad propositiim dico, (pKjd essenlm
divinn csl primuni suhiectnm Tltcohtjiae continyentis, cl
Ikk: mod«) sumpla (pio pra«'dicliim est ipsam esse subiectuiii
priiiium Tlicol(j^Ma«' ttecessariae [n. ()8j; et hoc tam liuius
Tlicoloiriac coiiticeniis in se, «|uam iif cst in inlcllcctu diritio
ct fjcnffjruin. Totius icitur Tlic(»ln^ri;ie, in se et Dei oi bea-
torum, primiim suhioctum cst essentia dirina ut hnec. (^uiiis
vi.sio iii hcatis cst siciil iii Metaphysica cof.niitio enfis; et ideo
hcala visio non csl Thcolo^-ia («i, sed esl (juasi pcrfocta iiicoui-
plcxa appiv^hciisio siihiccli, pracccdciis iiatiiralilcr sciciitiam
Thcoloi^Mac (f>).

7;{. — Obiectum primum Theologiae nostrae contingentium.
— Suhicclum vcro Thcoloj/iae nostrue contingentis ridetnr
idciii sufnectuin primtim (piod ct tiecessariar, et hoc rnodo
siipra cxposito ^11. 7()|; (juia ikui uI (■oiitiiiciis virtualiter in se
hahitiim, cliamsi iiiluilivc vidcrclur, sed iit coj;iioscihil«> a iiohis
proximum illi ciii iiiluitivc ikiIo iialum es.sci i.ra«.>«licaliim jtri-
iiiac coiiliiicciilis cvidciilcr iiics.se.

Cotitru, vidctiir (jikmI Vcrftum sil suhi*'cliim adae(|uatuiii
Th«'(»loc;iae contiHf/cnfiinn, lam illius coiitin}.,'eiilis tn se, «|uaiu
iil cst iii iiilillcctii diritto, (|uia csl primuiii suhicctuin oniniuin
irliciilorum rcparalioiiis iiostrao. — Respondeo: alitjuod con-
liiip'iis polest priiiio dici iW l':iirc. et ali(|u«Ml «le Spirit»» SancU»,
«'I alifjiiod yW l)co liiiio, ut <-/v.>r;;r ; eruiit i;;itur jMTsonae (juasi
parl(>s suhi(>cli, sicut cliaiii alii|iia ii«'ce8s;iria sunt priiii«» v»M'a
(h- divcrsi^ pcrs«»iiis.

(i«) VA. \'i'ii. rntJiri/nrifii.
lA' l''il \ rii riitfiriiiiriiil III

58 PROLOGI QCAESTIO III. ART. VI.

Articulus VI.

DEMONSTRATUR CHRISTUM NON ESSE ADAEQUATUM
TIIEOLOGIAE OBIECTUM.

74. ('M — Argumenta contra primam opinionem. — Ex prae-
dictis apparet improbatio illius opinioiiis, qiiae ponit Christnm
esse prbnum subiectum [n. 51]; quia a) tuiic veritates necessa-
riae de Patre et Spiritu Sancto non essent theologicae, pula :
Pater generat, Spiritus Sonctus procedii; nec veritates ^o^-
tingentes de eis, puta : PoAer creat 'per Filium, Spiritus
Sanctus temporaliler missus est visibiliier et invisibititer ;
nec veritates necessariae de Deo trino, ut quod esi omnijio-
tens, immensus ; nec contingentes, ut Deus creat, gubernat
mundum, remittit peccata, punit, proemiat. — Et huiusniodi
consequentiae omnes probantur : quia ad nullam scientiain
per se pertinet alicjua veritas nisi sit, de subiecto priino, vel
de eius parte subiectiva, vel integrali, vel esseirtiali, vel de
aliquo essentialiter ad subiectum attributo: sed patet (juod
Pater vel Spiritus Sanctus vei Trinitas noii est Christus, nec
pars aliqua aliquo dictorum inodorum, nec attribuium ad
Christum essentialiter : tum (juia Christus cum dicat duas na-
turas, et hoc iii quantum est sidjiectum, secundum ponentes il-
lud, sequitur quod ut hal^ens naturam creatam erit essentia-
liter prior Patre vel Spiritu Sancto, vel Trinitate, quia essen-
tiaiis attributio non ost iiisi ad essentiahter prius: tum quia
Christus secundum divinitatem eliam non haliet aliquam talem
prioritateni, secundum quam possot Paler vel Trinitas ad Cliri-
stum attribui.

b) Contra istam oXv<xm opinionem sunt duae rationes ul-
timae positae supra in solutione secundae quaestionis contra
opinionem de respecta ad extra [n. 67 b, c].

c) (^ontra idem est prima ratio posita ad solutionem
primae quaestionis [n. 62 a]-, quia veritates necessariae de
Patre et de Spiritu Saiicto et de Trinitatf^ inipossibile est
contineri virtualiter primo in Christo, (juia si Verbum in-
carnatum non fuisset, dlae veritates necessariae nihil minus
fuissent. — Tertia etiani ibidem [ib. c] valet ad hoc, quia

PROLOni (jUAKhTIO III. Al!'I. VI. .')!>

non css(>l tradnitla liic ali<{ua iKitilia do D<m>, iiisj ut iii(-lii*lilur
iii Christo, hoc est «lo Verbo lan'>(tn, ct ila iion oss«'t fiistiti-
clissimn nolitia df I)<'o (|ua<' tradi j)oss»?t; iuitur «^«''.♦•l alia
prior nMjuir<'iiila.

('•'>) <lj A(l JKJC otiam laciuiit alitjuoc pnrsunsiones loi ji. <»:?]
l)fjsita«', ijiiia ista Hnilns «jua»' «'st Cliiisti ut «'sl snjtpositnm
iinnm iii diiahus iiaturis noii «'sl uiiitas nflerna: istaiii aui«'nj
oixjrl<,'t |ioii«'r<; roriiial«'rri iinilal«'iii priiiii sulii<'cli ; «'ri.'o jirirnum
subiocliiiii ui |iriiiiuiii iiuii «'st ali«|uid n<'f«'riiurii

Illa «'tiaiii pcrsuasio d«' /^ide vi«l«'lui coinlud«'re; iioii «'niiii
«'st trcjlihnn vd Vfiiim llicolo^iicum lninc lntminem rsse cru-
cifi.rnin, ikhi implicaiKlo V«'rl)urii iii sultK'ct«.. <|uia liUuC ho-
miiK-iii iii ciu«"<! p()lii<'ruiil lud;ici ii.ituralitcr videre. S«hI cr<»-
dituiii <'st «'I vcriim (lic<)|o<ricum \'crl)um «^'«se homiii<'m <!<'
Virjrinc riatiim, \'i'rl)iiiii <^sse hoiiiinciii criicidxum, \'<'il)Uiu
ess<' hoiiiiiHMii ^«'sur^^-cni^^m. ef sjr «h; :diis arti«'ulis jicrtiu«'iiti-
hiis ad liiimaiiiiatcm. P<'rtiii<'iit<'s aut<'m a<l l)ivinilat<'in j);it<>t,
ijiiod iioii conv<'niiiiit jjrimo (Jliri^to i:l (ihrisfus <^<i, s«h1 alitjui
aliis jicrsonis, aliijui Tiiiiifafi.

l''r^'"o ohicctum ndneqnn/nm Tlwohnjint mm est Cltnstns,
s«'d aliijiiitl ijuasi comriiuin' Verbo, d<' ijuo jn-imn traduntur
aiiiciili j)<'rtiiiciif<>s ;id rejinrnlionem,f{ l*afri cl Sjiirifui S;incto,
scilicel dc (juihiis suiit ali<jiia<! tli«'olt)i.Mcac v«'ritat«'s.

7.'). — Piaedicta exemplo declarautur. — \i<l«'tur ic^iiunli-
c<'iidum, (jiiod sicut si in Mcdicina c(jrj)Us humaiiiiin sit jiri-
muiii suhicclum, (lc (juo considcialui- ihi, * ul * jiassit). saiiitas,
<•( iiilliriiifas. »^1 sj)«'('i«^s corjioris huriiani (>ss«miI «orjius sic mi-
xlum (!t sic, jiufa corjms sani/ninenm <>t corjms j>lilei/mnti-
cn.i/i, <'lc., hoc fofum, corjms sanijninenm sannm, non esset
jirimiim suhi<'cfum: iiim (juia iiimis jurticulare: tum «luia in-
cliidif jiassioiK'!!! coiisidcran<lani dc sulii<>ct(j, <jua<> non |)Ot(^st
<'s.sc i-;itio suhiccti, (juia suhi<'cfum ut suhK'ctU(n est prius na-
fuia i»;issi()iic, cl il.i jussio «'>si't jjrior seijjs;!; el breviler
(juiihpiid dio-retiir dc aliijun Mc<licina tradila, scilicet <juin1
csscf dc i;ili j)articul;iii ct d«' ciit«> jicr acci(l(Mis, s;illeiii iiu-
jiossihilc css«'t jiriiiKim scienliam dc corjiore hominis cssc de
corjiorc homiiiis snni/ninro sano: imino, si i|u:i essel dc ijjho,
ali;i j)oss<'l <'ssc jirior, sive d<> coijM^rc homiins in communi ;
«jui:i ij)sum iii commuiii h;dict aliiju;is jjassioii.^s co</ik)sciI»iIcs

60 PROLOGI QUAESTIO III. ART. VI.

de ipso per rationein communcni, ut est prior inferioribus,
sive de eorpore mnguineo, cuius ratio est naturaliter prior
coryore sanguineo ^ano; et ista ratio prior continet virtua-
liter aliquas passiones de corpore tiorninis sanguineo sano,
quia eius ratio praecedit corpus san^uineum sanum. Ita in
proposito, Christus dicit verbuni hoyninern, secundum Damasc,
lib. 3; ante igitur notitiani quae esset de Christo ut de primo
subiecto iiata esset alia esse prior de Verbo, si qua sibi insit
per rationem qua Verbum, et ante istam alia de Deo quan-
tum ad illa quae insunt per rationem Dei, ut est communis
tribus personis.

Si igitur Theolooiam teneraus secundum se esse primam
notitiam, ipsa non erit primo de Christo; et si aeque est de
veritatibus communibus et propriis tribus personis, ipsa non
erit de aliqua persona ut de subiecto adaequato, sed de Deo
ut est communis triiiius personis (1).

Et tunc salvabitur quod omnis veritas theologica vel est de
pr-imo subiecio, pula, quae inest Deo per rationem Dei: vel
quasi de parle subiectiva primi subiecti, puta, quae est pro-
pria alicui personae: aut de aliquo quod attribuitur ad su-
biectum primura, vel quasi partem subiecti, ut puta, de creatura
quantum ad respectum quem habet ad Deum ut Deus, et de
natura assurapta quantum ad respectum quem liabet ad Ver-
bum suljstentificans.

76. ('6) — Proponuntur argumenta alterius opinionis. — A liter
taraen ponitur Christum esse subiectum primum, secunduni
Linconiensein in Exaemeron, et hoc ut Christus est unum tri-
plici uniiate: quarum prima est ad Patrem et ad Spiritum
Sanctum, secunda Verbi ad naturam. assumptani, tertia
Chrisii capiiis ad membra (2).

a) Et pro ista opinione de Christo videtur esse prima ratio
posita ad primani quaestionem et penultima [n. 62]: quia
septera articulos fidei pertinentes ad humanitatem non con-
tinet Deus ut subiectum, quia per naturam Divinitatis non con-
veniunt Deo: illud autem sul)iectum primo continet passionera
per cuius forraara passio sibi inest: Christus autera et istos
continet, quia secundura huraanitatera sibi insunt; et praetpr

(1) Vid. n. 68.

(2) Cf. III. d. 6. q. 2. n. (3). — Beport. ib. n. 2. — De Rer. Princ. q. 25

PROLOni «JUAKSTIO III. AHT. VI. 01

lioc (Jliristiis contiiH-t icalitrT Jilios ixTtiiK-iilcs jni Ik'itofem,
i(iii:i .s<;('Uii)luni hiviiiitalciii ilhi (licuntur incsso sibi.

0) Itcm, subicctu i)artiufii (iocliina»' <l('l»ont continori sub
subiccto Itjtius, vol ut iiarles sul»ipctiva«% v«>l ut i|Uiisi intejjrra-
les: non aut«Mn coiitin«Milur sul» l)co sic ut suhiccta partiuin sa-
cra«^ Scri|)lura«?. — Qu(mI />/v>/y^//;<;- |K'r niossas niultas in |)riiici-
piis lil)r(jruiii assifiirnanlcs caiisas inatcrialcs ali«juas, (|ua«* non
siiiil ;ili(iui«l Dci, undc supcr Oscam liicit Crlossa, iiikhI malc-
ri;i lihri Osc:i(> csl deccnt tri'/jif.\.

c) l'ra«'tcr«\i, iii ali<|U(j liljro Scriplurac iiiliil proprium «l»*
iJco narratur; <|uia milliim racliim ibi narratur ubi nNiuiratur
ex partc D(?i ali<|iii(l, nisi inrtu«Mitia tantum j,'eneralis: cr<jro ta-
lis lil)«M- noii cst (|r Deo.

11. — Soivuntur. — n) A«l primnin dico, (luod veritatcs
enunciatac (■o/ilinf/cn(er dc (^liristo in miUo siilticcto c<jiitiii«Mitur
virtiialit«M\ sicut sul)i«'ctuni «licitiir conliiien' passion«Mn, «piia
limc iii«'ssenl necessnrio ; taiii«Mi lialj«'iif ali<|U(Ml subiectum. «lc
<|uo imiiie«lial«> «Miunciantur «>t priiiio; illiid cst Verbum: iiam
vcrilates llwolo^ricae «1«' lncariiali«)ii«', Passi«)iic, .Nativitate, etc.
simt isliic: Vc)'hu)n est fnctuni liomo: Vcrbum est homo nntus:
Ver/jcni cst fioino pa.ssu.s, «'lc.

Cum dicis: passio inliacr«'l sccini«iuiii iialuiam liumaiiita-
tis, rcspondco : liumaiiitas iioii cst ratio i)iimi siibi^^cti, ad
<|Uo«l sl«'t r«'s«)luti«), s«^«l esl «iiiasi ])nssio prior, m«'«liaiis intcr
piimum siibi«'ctiim islarum v«'rilalum, «|uo«l cst Vcrbum, cl
alias i)«)sb'ri«)r«'s passioiics, ut nntu.s, «'tc. I*at«>t cnim <|u«kI hu-
nnoiitns noii p«)l«'st csse rati«) subi«>cti r«>sp«>clu passioiiis priniae
«jinie est esse incar)uitn)n, «|uia illii«l diciliir de VerlK», non
pra«'iiil«>ll«>cla liiimanitatc iii ipso ut iii subiccto.

I)} .\(l sccu)idu))i «lic«», «(ii«i(| sulllc('r«'l scienliae siibiivlorum
piirtialiiim atlribiilio ad primiim subi«>ctum, «lualis attribuli«>
ad hciiiii pot«'st salvari «Miiuscuiii<|U«' iiial«'riae assi^Miala«> |mm"
(»l«)s.sas a<l(liiclas.

.Mitcr laiiieii potest dici, t[\u^\ mat«'ria cuiuslilK»l libri cst
Dctis, (|c i|iio ibi iiarr:iliir <|u«»modo ^'eiius liumanum ^uUTiia*
verit; sc«l H;,.ns vcl pers«tii;i ^'ub«'riiata csl materia ivinola; el
it:i inl«'lli;jr«>ii«l:i«> siiiit (ih^ssa^' lales.

^'") c) Vrv lioc pal«>t a«l (crtium, tjuia iu«l c.sscl aliquis li-
b«<r milliim Dci iiiir:i«iiluiii oontin«Mis, lainiMi «(uililtcl coiilinet

{)•> PROLOGI QUAESTIO III. ART. VII.

])rovicleiitiain et <4'ubernationeiii Dei circa lioniiiiem in communi,
vel (ietermiiiatam {zentem vel personam, in tantum quod si
eamdem historiam de Piiaraone scribat Mo3'ses in Exodo, et
aliqiiis Aegyptius in (^bronicis Aeiiyptiorum, subieclum histo-
riae Moysi est Deiis, de ({uo traditur ibi gubernatio hominuni,
misericorditer liberando ludaeos oppressos, iuste puniendo Ae-
gyptios oppressores, sapienter ordinando Ibrmam liberandi
congruam, ad hoc ut populus liberatus logein gratanter acci-
peret, potenter sibi propria signa faciendo. Subiectum vero
historiae Historiographi esset regnum, vel rex, vel populus
Aegyptiacus, cuius actiones et casus circa ipsos contingentes
ipse intendit scribere, ita quod incidens est sibi quid Deus fe-
cerat, sed principale quid gens sua fecerit vel passa sit. Prin-
cipale aulem est Moysi quid Detis egeril vel permiserit, sed
quasi incidens est sibi circa quam materiam hoc contigerit.
p]t dato qnod alicubi nullum miraculum enarretui-, tamen quid
Deus permiserit assistendo secundum comraunem influentiam,
et non irapediendo, hoc principaliter intendilur in libro illo
in quantura est pars Scripturae, et qualiter illud convenienter
ordinatum sit ad bonum alioruin, si fuit ordinabile, vel iuste
punituin, si fuit raalum. Hoc frequenter additur in libro eodem
vel alio, aut si permissum fuit, nec hic punitum, non tacet
Scriptura aUbi de illo in generali, quod alibi punietur.

Artigulus Vll.

SOLVUNTUR ARGUMENTA PRINCIPALIA PRIMAE ET SECUNDAE

QUAESTIONIS.

78. (18) — Ad arg. primae quaest. ex I. via n. 47. — a) Ad
primum argumentum p}-imae quaestionis: ad Boetiuni dico,
quod loquitur ibi de subiecto accidentis, et non de subiecto
considerationis (1).

bj Ad ahud de IL Phys. dico, quod intelligit de materia
ex qua, * quod ipsa et efficiens non coincidunt, et non intel-
ligit de materia * in qua vel circa ({uam. — Vel melius,
quod subiectum scientiae secundum veritatein non pertinet ad

(1) Cf. IV. d. 12. q. 2. n. (5).

I'HUI.U(.1 (Jt.Vl-JslIO III. AHT. \1I. iHi

^'('nus Cdimne inatfi-idlis, s<'<l ;i(| j;»mhis causfie efficienlis ; iW-
ciliir hinicii siihifctuin s<'i«Miliy«' nidtfria |»f'r i|iiuiiiii<'irn simi-
lilutliiMMii ad r;icliuin'iii, iihi siniul coiicurniiil ratio nljiecti circn
(jiiod (.'t raliu i/mliTific suscrplirac, i\u'yj ractio (*st acliis tr.in-
si*Ms (>.\lra. .Non sic osl (U; actu jiroprio scicntiac: laiiicri iii-
lcilii.Mliir transire, (|iiia noii trM'iiiiiiatur iii 8«', hc^I a*l aliud
circa (pKnl est, liccl iion recipiatiir iii illo circa (jikmI »»sl, s<'(l
niaiicl in sciciilc Kt proptcr lianc proprictalcin inatcriac, s<'i-
licct C8SC circa (piud, suhicctani dicitur nialeria rfsjM^ctii
sciciifia»' ct actns cius; * (juia ct artilcx circa aliquid opera-
tur, ct iii codcm rccipitiir cius (actio: ratioiH! |)rimi dicitiir
sul)iccluni malciia iii scicntia; iiuii ralionf secundi, (juia actus
sciciilis iio'i traiisit *.

r) .\i\ iliiiij d<' /. Pnslcr. dicu, (JU(J(I suliiccluiii cuiiislilM't
sciciiliac natnraliter invcntac cst ;iIi((iiiH| unirersale, idco
sul)icctuiii t;dis sciciili;ic uj)ortct (piod liahcal partes suhieclivas.
Isliiis aiil(Mn .sciciitiac subiccluni cst esscntiu haec ut siiujula-
ris, (juia iinpcrrcclionis cst in natura crcala universali, (pujtl
iii iiiiiltis sin^.Milarihus dividatiir; ista i<zitur iiii|)crtcctiont.' ablata,
rcMuiiict (pi(jd isl:i cssciitia cst scibilis sinc divisibilitate cius
iii iiarlc^ siil)icctiv;»s. — T;iin(Mi possct dici ijiiod personac
ilirinac sunt i/uusi parlcs siil)icctivac ipsius ♦'sscntiac divinao;
.sod c.ss(3ntia iii eis iiun nunicratur.

Quod aiitcin udditur dc jtassionihus, dicunt aliqtti, i|Uixl
atlrihuta suiil i/uusi passioncs liuius csscnliac. Scd hoc
non ralel, (jiiia * uiniic jittribiiluin /'/ hoc potcst per sc sciri
tbcolojjficc i\i' l)co, licct aliipiod iit confuse cocfiiituin sil incta-
pbysicc co;jiiiluiii dc ipso; sicut ciiiin !)• us sic cl sic, id osl,
ut ///(■ cl iit con/use co^Miiluni. pcrtinct ad Tli»?olo«,Mcum «'t
Mct:ipbysicuiii, ila ctiaiii iiuodlibcl attributuin sic ct sumptum
cst ipiasi considcratio nttributoriiiii iiaturaiiter a iiobis intolii-
iribiliuin cst considcratio nictapliysica ; non sic autcm attrii>ula
t;»iiluiii C()nvcni(Mitia liuic oss«Miti:ic ut hueCf ot non oi ut a nobis
luiiif iialiiralil(M' iiilclii;.Mlur, scilicct coiil'us<» * («).

irt) Wiui : ('(HiHiiitTittio itltrilititoriiin luitiirHlitor it iiohiM iitti*lli);ibiiium
<*Ht coiiniiirratio int*tn|i)iyMic>t. iiini siiit Hliqiiit iittrlbiitA |N<r m* tNntiiiii ron-
vt>nii*ntiu liiiio (*8Hi>iitiii(* iit harr, (*t non tit n iioliit nnnr nMtumiitcr intrl*

li^itiir confuHt*.

04 PROLOGI QUAESTIO III. ART. VII.

Quod autem additur, quod passio est extra essentiam
sitbiecti, haec est vera ubi passio est realiter causata a sub-
iecto; sed in Divinis illud (juod habet rationein passionis nou est
causatum, quia per identitatem transit in essentiam; tamen
quantum ad scibilitatem scitur per essentiae rationem, ac si
esset realiter distincta ab essentia.

Quod tertio diciiur de principio subiecti, dico, quod non
oporlet principia scihiUs esse principia in se ipsius subiecti ;
quia entis in quantum ens, quod ponitur subiectum Metaphysi-
cae, nulla suiit principia, quia tunc essent cuiuslibet entis; sed
oportet cuiuslibet subiecti esse principia per quae demonstren-
tur eius passiones de eo, ex quibus priiicipiis tamquam ex
mediis demonstrationis formantur principia complexa, sicut
propositiones per se notae. Hoc modo cuiusHbet subiecti pos-
sunt esse principia, quantumcumque inprincipiati respectu sua-
rum passionum.

79. (19) — Ad arg. primae quaest. ex II. via n. 48. — a) Ad
alia secundae viae: ad primum dico, quod illa auctoritas
exprimit materiam huius scientiae in communi, non subiectum
primum formale, * esse res et signa huius *.

b) Ad aliud dico, quod quicumque sensus in una parte
Scripturae non est litteralis, in alia parte est litteralis; et
ideo Ucet aliqua pars Scripturae habeat diversos sensus, ta-
men tota Scriptura habet omnes sensus istos pro sensu lit-
terali.

c) Ad tertium dico, quod argumentum est ad oppositum
dupliciter: primo, quia ?i07no ponitur subiectum Moralis scien-
tiae vel Medicinae, pro eo quod continet virtualiter omnes
veritaies illius scientiae; nam corpus humanum continet vir-
tualiter rationem sanitatis; ideo enim sanitas hominis est talis,
quia corpus humanum est sic complexionatum; simiUter anima
hominis continet virtuahter rationem feliciiatis naturalis * ho-
minis *, sicut patet ex 1. Ethic, ubi ex ratione animae concludi-
tur ratio felicitatis naturahs hominis. Non sic homo continet
rationem finis huius scientiae; quia flnis supernaturalis vel
obiectum eius non includitur in ratione hominis; et ideo non
potest esse subiectum huius soXenixd^Q primum. — Secundo sic:
hoino est flnis ultimus istarum scientiarum, ad quem tam sa-
nitas quam felicitas naturalis ordinatur. Probatio : quia omnis

1'ROLOOI (JIAKSTIO MI. ART. VII. tJ5

jiinor (•onciijiisiMMitiyc i^raosiipponit amoroiii aiincitiaod): saiiitas
aiitoin vol (■«•licitas ainatur ainoro conciipisciMitiaf ; idco illinl
qno(l ainaliir ainorc ainicitia»; *a concupis^-iMito «'.st nlliinior *
fjiiis r(iiarii aliijuod illoruin : sc<l istiid esl corpus, ox iiiia parte,
ct aiiiina cx alia; ifjitur si lionio sccundurn corpus vel ani-
in;iiii «!st .snbicctuin liuius sciciitiao, s«,'(|uifiu' i|ii<mI finis »^t sii-
Wiccluni liuius scicntiac.

(l) Ad quartuiii dico, ijiKjd priiiia propositio est lalsa :
«piia niliil aliuil cst linis sci«'nlia«j «|uain attinf.'«'r«' pcr actuin
|)r(jpriuiii obi«'ctuin illiiis scicntiae; noii «puj«l iii«lucat ali«juain
rorniaiii pcr actuin suuin in obicctuin, «luia .sci«Milia non est
ali«{ua (lualilas factiva.

«0. (-20) _ Ad arg. princ. secundae quaest. \\.h\. — a) A«l pri-
uiuui arf.nini«'iituiii .secundae quaesfionis, «piando arf^aiitur imm-
IIuf:oiieiii et Cassiodoruin, dicitiir, (pi«>d lo«piiiiitur liic iion de
fointuili suhieclo, s<»«l de maleria proxinui, d«' «|ua tlillusius
tractatiir iii Scripfiira, jiropt^M' ordincin iiniii«'dialiorcin ipuMii
liabcl ad nn«'iii.

h) Ad secundum dico, <|Uod M«'tapliysica non «'st •!«• l>c<j
taiiii|uaiii lU' primo suhiec/o. -- Quod prohatur: «juia pract»'r
sciciilias specioles ojiortet css«» aliijuaiii cominuncin^ iii «(ua
prob«)iitur in comniuni oiiinia «juac suiil communia illis sjn^cia-
libus; ii:itur |)ra«'lcr sciciilias sp«'cial«^s «^jiortet «•ssc aliam com-
miiii«'in d«' entc, iii (jua tra«latur cofrnitio passionum d«' cntc,
«puu» sujipoiiitur in aliis sci«'iitiis sj>«'cialibus; si ifjitur alitjua
«'Sf naturalilcr de I)«'o, j)ra«'lcr istaiii. cst alia «lc cnlc naltira-
lilcr .scila tii ijtiaiitum «'ns,

Cum voro prohnlur, ijuod est sci«'ntia «!«• I)eo, jici- IMiiloso-
jiliiiiii 17. Mclapli., dico, (juod ralio cius sic coiicUnlit : nobilis-
sinia scieiitia «^st circa nobilissimum p'iius: v«»l ut prinmtn
ohieclum, v«'l tit <onsidcratum iii illa scicnlia pcrfecti.ssimn
itKuli) ijiio jiolcsf consid«'rari in aJKjua s<*ientia natttralilcr ac-
«juisii.i. Iicus vero iion «'st subi«'«'lum jirimum in Mclaj»hysica;
<'sl taincn (*onsi(I('ratum iii illa scicntia iiobilissimo iikhIo «|iio
jiotcst iii aliijua sci<Milia consid«'rari naliiraliUM' uc«|uisita.
('-•) fj Ad Commentatorent, I. J'hi/s., «Iic«), «juod Avjcemui. cui
contiadixil, bciic dixif, cl CAHnmcntaltir malc. (JuiKi pruhntiir

(1) Cf. n. d. «;. .|. 1? n. (.1) ■(.q(|.

ToM. !.

60 PROLOGI QUAESTIO III. ART. VII.

'pritno: quia si yli(|uas suijstaiitias separalas esse esset suppo-
situin in scientia Metapliysicae, et conclusurii in Naturali scientia,
ergo scientia Naturalis esset siinpliciter prior tota Metapliysica,
quia l^iiilosopliia naluralis ostenderet de subiecto Metapliysicae
si est, quod supponitur toti cognitioni scientiae Metapliysicae. —
Secundo, qui;i per omnem conditionein effectus potest demon-
strari de causa quia est, quam impossil)ile est inesse effectui nisi
causa sit: sed niultae passiones considerantur in Metaphysica,
quas impossihile est inesse nisi ab aliqua causa prima taliuni
entium; ergo ex illis passionibus metaphysicis potest demon-
strari aliquain primam causara istorum entium esse. — Minor
probatur: quia multitudo entium, dependentia et compositio
et huiusmodi, quae suiit passiones metaphysicae, ostendunt ali-
quod esse actu simplex, independens et necesse esse. Mullo
etiam perliectius ostenditur primam cansam esse ex possioni-
bus causatorum consideratis in Metaphysica quam ex passio-
nibus naturalibus ubi ostenditur primun) movens esse; perfe-
ctior enim cognitio et immediatior est de Primo Ente cogno-
scere ipsum ut primum ens, vel ut neces.se esse, quam co-
gnoscere ipsum ut primum. movens.

dj Ad aiiud dico, ({uod ratio fi)tis non est ratio nobi-
lissima cognitionis, sed illud quod est finis, sicut ratio fan-
damentoUs illius respectus: Deitas autem est ratio funda-
mentalis respectu flnis ut finis ad creaturas; igitur Beus est
primum obiectum ; quod concedo, et ita argumentum est in
oppositura.

Cum autein ostendiiur de bonitate ex //. Meiaph., dico,
quod si per aliquam appropriationem bonitas sit fundamentum
finis, tamen Divinitas est radicale et primum fundamentum
ipsius. Bene autem sequitur: si non est finis ultimus, ergo non
est bonum, * ergo non est bonum aliquod; * quia si nullum est
perfectum bonura, nullura est bonuin: nullura autera bonuin est
sirapliciter perfectura quod ordinatur ad aliud, quia quod est
tale habet bonitatera diminutam; si ergo quodlibet ordinatur
ad aliud, nihil est bonura. Non oportet autera bonitatem esse
propriam rationera finis, sed essentia magis erit propria et
fundanientalis ratio. — Et per haec patet ad dictum Avicennae,
VI. Metaph., quod non debet intelligi de fine, sed de ratione
fundamentaii respectu ipsius finis.

I

PROLOrfl (jUAKallO 111. A1',T. VIII. 67

Articilijs VIII.

SOLVITUR QUAKSTIO: « AN THKOLOGIA SIT DK OMNIKIS
i:X ATTHIUUTIONK IPSORUM AD PHIMIM KIUS SUBIECTUM ? »

si. (22) — Opinio ne<,'ans. - Pi-oponilni . — Ad lerlinm
iiniieatiuneiii \\\. '■>'.'>] vidcliir jirofjdbililcr poss»» dici (jnod Then-
/of/ifi non est de oinnibHs sribililjus; ({iii:i (juidditatos distiiicta»'
jili csscntia diviiia, ut est haec ossenlia sinjrularis, coiitiiient prinio
Miultns verilates de se. — Quod profjntur, quia per inipossi-
l)ili' lircuinscrijito oiniii alio, si illac (luidditalcs ('^s«'nl incrca-
tac, adliuc coiilinerciit tales veritates, sicut j^atct de linen et
de nuniero (jiiantuin ad piopositioiics iininedialas de eis. Kt
scciindiini li(»c |)osscl poni (juod in intcllcctu divino essi'iit ha-
l)ii;is disiincfi scicntiales s<x'uiiduin ralioiieni: utpotc Thcolojria
csscl, (puuii causaret essentin dirinn nt hner in intcllcclu;
(fcoinclria aiitcin iii intcllectu eius eswl ipia»' virtutc linene
cs<ct iii intcllcctu ciiis, ct sic de Arithinetica virtutc nutneri,
cf sic dc aliis.

Ifeiiiitur. — Conlrn illud ariinitu.r Iripliciter: n^ l'iiino,
(piia vilcsccrct intcllcclus divinus, pro co (juod * |M>rllceretur *
al) ali(pi() alio ah csscnlia sua ; naiii iii isto instanti naturae
iii (pio iiitclliizit liiicani adliuc cssct (|uasi in |M)teiitia ad veri-
talcs coLnioscciidas cxislcntcs iii linca, cl virluti» illius (puddi-
talis co;.Mi(jscit cas; erj^o liiiea ipiasi circctivc iinpriiner«>t co-
^Miitioncin islaruin vcritatuni iii intelltctu divino; et ita linea
essel niotiva inlcllcctus diviiii.

b) Secundo sic : Oniiiis potenliac aituahilis a divci"sis
ohicclis pcr se virtulc i^ropria coruin priiniini ohiivtuni «'st
ali(piod coininunc eis: .se<l si linea virtuto sui causaivt verila
t<Mii in iiitcllcclu divino, |)ari ratioiic •'! aliae rcs causahunt
veritatciii iii iiilcllcctu eiu.s, et ita priinurn ohiectuni inttdkvtus
diviiii cssci cns coinmune ris, cl iion csscntia divina sin^Milaris.

Nec (ohstat (pi(Ml (aU ohi«H't;i alia attnhiiuntur ad «<asen-
tiani suain; ita «Miiin alia eiitia attrihuuntui ad substanliam,
«'t faiiicn ohiccfuiii infcllcclus nosiri csl ens.

mi IVrst iii ''1, \

68 PROLOGl QUAESTIO III. ART. VIII.

c) Tertlo, quia essentia sua est primum obiectum: patet
quod noii coinmunitate praedicaiionis; er^o est primuni se-
cundum virtutem: non autem esset primum obiectum vir-
tualiter, si quodlibet aliud virtute propria imrnutaret intel-
lectum eius.

82. ('2'^) — Tlieologia Dei est de omnibus cognoscibilibus (1). —
Ideo dico atiter, quod divina Theologia est de omnibm cogno-
scibilibus; quia obiectum primum Theoloi^iae suae facit omnia
alia actu cognita in intellectu suo, ita quod in primo signo
naturae est essentia sua primo cognita in iiitellectu suo; et in
secundo signo naiurae quidditates virtualiter continentes ve-
ritates proprias; in (ertio autem sigiio sunt istae veritates vir-
tualiter conlentae in illis quidditatibus sibi notae. Et non est
ordo secundi ad tertium secundura causaliiatem, quasi illae
quidditates causent aliquid in intellectu eius; sed est tantum
oy^do effeciuum esseiitialiter ordinatorum respectu eiusdem
causae: puta, quod essentia sua quasi prius natura causat illas
(piidditates sibi notas quam veritates de eis fiant notae (2).

Exemplum: si Sol illuminaret aliquam partem propin-
quam sibi, et alia pars remotior non esset illuminabilis nisi a
Sole propter eius opacitatem, Sol tamen illuminaret partem
aliam remotam; non autem pars illuminata primo es^eX causa
liluminationis secundae; esset tamen ordo inter partem pro-
pinquam et remotain, sicut ordo eflfectuum eiusdem causae; et
tamen non est ordo causae ad effectum, quia pars illuminata
nihil agit in partem opacam remotam. !ta in proposito, hoec
esseniia Dei in intellectu suo facit alias quidditates actu notas,
et ({uasi posterius naturaliter facit veritates illas in istis con-
tentas notas intellectui iUi; tamen illae quidditates flnitae nul-
lam virtutem habent respectu intellectus divini imrautandi, quia
intellectus divinus non est natus perflci ab iUis quidditatibus,
({uia ille est infinitus, et illae quidditates finitae, et inflnitum
a flnito nullo modo perflcitur; ita quod si in tertio insianti
naturae divina natura non moveret ad ulteriorem notitiam
veritatum, nunquam infellectus intelligeret eas, quia a nullo
alio motivo illam notitiam posset habere.

(t) Cfr. Report. Prol. q. 3. n. 9seqq.
(2) Cfr. d. III. q. 4. n. (18) seqq.

PROLOOI nUAKSTIO III. ART. viil. 69

Sic fjrpo Drus de omnihus (•of/noscihili/fKs solum hahet
COf/nilionem tlu^ologicam, (jiiia liiiiturn virtiii<' pi-inii oliitfti
tlH?i)lo{^'ici actuiintis iiit<!ll«'ctum eius, ita ijuod Ttioolo^^ia I)«m
noii fst tanluin do oiiiiiilius, so<l ost otiani oiniiis (•0|;iiilio po«-
siliilis hahfri a l)«'o dc eis, ot absolut<' ipsa <'st de <iuocuni<|u<»
oiiiiiis ro;;iiilio, iioii incluilons alicjuaiii ini|i<'ir<'cti(jnein <'X s**,
<iuia i[)sa sola <l<' (lUocuimiiK? couiiosciliili iion incliidit lirnita-
tioiieni; quacliltcl aulPiii alia, ([iiia csl a causa liniitata, inclu-
dif ii<x'0.ssario liniitafioiiciii.

s:i — Non autem Tlieologia Beatorum. — S<'d de iniell<H!ti-
lnis rrcnlis hcalornm alitf*r est : (jiiia inlell<'ctus eoruiii nati
suiil imniulaii a ([iiidditatilius cr^nitis ad co^-nitionem vcri-
tatuiii inclusaruiii iii <is; <>! idco jiracter istam veritatcin theo-
lo^Mcam, ({uaiii liahcnl (!•' illis i[iii(lditatihiis ut ostensis in
essentin fJei, [lossuiif lialMTc nafuralcm co;,Miifioncni de eis ex
[)r(»|)ria iiKjfioiic carum. Theologia i'.;ifiir t/eatorum tU' >\ui-
hiisdam crcatis 7ion esl oaniis cognilio possihitis de ipsis tali
inteilectui.

(2'') S<'d duhiiim csf, aii sit dc omiiihiis * coi/iioscihilihus *, licet
ali<(ua alia sil t\i' ([uihusdam coj^nioscihilihus. — llic (lislin«.'uen-
(liiiii (^st dc Tlicolof^^^ia i)f se, et ul cst hahitus perficiens in-
ti'lli'rlinn rreatunt Itrnlnm. — f^ritno iiiodo cst de omnihns
scihilihus; ([uia omnia alia nata suiil sciri virtutc jirimi ol<-
iccfi flicoloLrici. Serundo niodo dico, (juimI ])ossihile esl eani ess«»
dc ([uocuiii([ue, iiniiio ct de omnibus scihilihus. Patct, (juia sci-
hilia omnia non sunt infinila. De farto aiifeni iion liaU»! li-
milationcm nisi <'.\ voluiifafc l)<i osfciid<'iilis ali([ui(l in ess<>n-
lia sua ; et id«.'o actualifcr Tli<»olo^Ma coruiii est de tot <jUol
voluiifaric I)ciis ostciidit cis in csscntia sua.

si. — Neque Theologla nostra. — I)»' Theolopa aulem no-
sl,(i dico, tjiiod i|)sa non rst nrtualiler ontniuni sribilium
jiro siafii isfo; ([iiia sicuf Thcohj^^ia lM»atoruiii hah<»l l<»rini-
iiiim. ifa t'l iiosira, ex votuntate th'i rt»rW«/i//.'{. Tcrminus au-
lciii |ii-a('ll.\us a volunlafc divina. (|iiantum ad iwelaliuneiu
ygrnrralem {a\) «»st coruiii ([uae sunl in s;icra S'ri|>lura, «juia
sicuf hahctiir in AjMxal. iilt. v. 18: ifui apposuerit atl hat-r,
apjinnrl ri I)t'ns plagas tpnir apponuntur in lihrtt i.v/o. I^itiir

«o »l«'rrtt iii t'tl Vfii

70 PROLOGl QUAESTIO III. ART. VIII.

Thcologia nostra de facto non est nisi de his quae continen-
tur in Scriptura, et de his quae possunt eHci ex ipsis(l).
(23) De possibiUtate Tlieologiae nostrae dico, quod non po-
iest esse de omnibus: tum propter defectum intellectus nostri
non potentis in speciali concipere raultas quidditates; revelatio
auteni secundum communem legem non est nisi de his quorum
termini naturaliter possunt concipi a nobis: tum propter de-
fectum Theologiae nostrae, quia non potest esse cum cogni-
tione evidenti de eisdem cognoscibilibus, secundum aliquos,
et per consequens de naturaliter nobis cognitis non potest stare
Theologia nostra revelata.

85. — Theologia tamen omnis est de omnibus quantum ad
aliqua. — Tamen onmis Theologia, sive nostra, sive beatorum,
sive Dei, est de omnil^us entibus quantum ad aliqua de eis co-
gnoscibiha, sciUcet quantum ad respectus quos habent ad es-
sentiam divinam ut est liaec essentia; quia respectus non
potest cognosci sine cognitione amborum extremorum; et ita
respectus qui est ad hanc essentiam ut haec non potest cogno-
sci sine cognitione huius essentiae ut haec.

86. — CoroUarium. — Sic ergo, ut vere dicatur, Theologia
est de omnibus, et est omnis cognitio, non includens im.per-
fectionem. Et ideo in intellectu Dei, qui non potest habere
ahquam cognitionem imperfectam, est omnis cognitio; non ta-
men * intellectui creato * est omnis cognitio simpliciter, quia
praeter eam potest haberi alia cognitio de ahqua quidditate
speciali movente intelleclum creatum. — Ipsa etiam sola est
cognitio de omnibus quantum ad aliqua cognoscibiUa, scilicet
quantum ad respectum eorum ad hanc essentiam ut haec: si
tamen haec essentia ut haec terminet respectuin creaturae, et
non sub ratione alicuius attributi naturaliter a nobis inteiU-
gibilis.

Et ista est forte ratio una quare non possumus scire de
intellectu creato quod ordinatur ad hunc fyiem ut hunc; quia
non possumus cognoscere respectura fundatura in natura in-
tellectuali ad istara essentiam tamquam ad finem p)roprium,
quia nec extremum ad quod est respectus (2); ideo nec ra-

(1) Noii exclusa traditione, prouti n. 4-4 in not. praemonuimus.

(2) Vid. n. 7.

FROLOOI QUAKSTIO III. AHT. IX. Tl

tjonprii ttnnf/inls n^^poclii illiiis iintiir;ie iii s«», >u la .-jiu;u |i,i-
((Uiiiilur (In i))ifff/ini'.

H7. -- Ad arg. princ. posit. n. 54 et 55. - .\<l priuiurn
arj.'uriM'iitiirii dico, (jikxI (■oiicliiilil di' 'rii('ol()<ria iioii in sr, sptl
proiit tniditiir in sncrn Scri|)fiiru, ct (h' li;ic Njquilur Aujpistimis.

AnTKirus IX.

AN THKOLOGIA SIT SCIKNTIA, KT rTRI M SrMALTEHNANS
VKL SIHALTKRNATA ?

H8. (•^tt) — Pioponuntur hic quaerenda. — lu.vta Ikm- i|uucr«>:
Llriun 'r/it'nf()(/i(i .si/ scientici in se ^ \''A (ttrntit (id nlii/Knm
scicnlifiui hdhrnt hnhifnflinr^n nfi(/fuun snl/nllrrnnnlis w|
Miljnllrrnnhtef

sl). — Scientiae conditiones. — \>\ * printnm (pntrslifjneni*
dico, i|uoil nndlKnr iiicliidit scirntin slriclr snmptn: jirinto,
• jiiod sit cognitio cr)-t(t, lioc ost alisquc dcccptioiic d dultila-
tioiic: * secxndn, (JU(j(I sit * de cog^ttto nerrssnrio: * lerttOf
(jijod sit * Cdnsntd n cnnsn rridrntr intrilrrliti : * i/ttnrlOt
i|iiod causa .sit * applicata ad cofziiitiiiii pcr iliscifrsum si/Htj-
(/i.sticnni (\). llacc apj)arciil cx dclliiitioiK' Scirr, I. l\)sterio-
rion {'.i). ritiiiiiim. scilicol caiisalio scicniiiic pcr discurstun a
causa ad sciluiii, iiicliidit iin/)erfrctioncin c.\ parlc .scienfifte,
.scilicct (|Uod sit ctlcctiis ;ic(piivocus, ct ciiaiii pofenlidlilnlria
c.\ p;irtc ititelfecfus nripicnlis

'•><). — An Theologia in se et in divino intellectu eas habeat?
— Vlv^i) 'riicolo«ji:i i/i se uoii csl scientin (piaiiluin ad nltt-
nin/n coiulilionein scicnliac; s«'d (|ii:iiituiii ;id ;ili:is ircs cuii*
dilioiics cst sciciiti:i in se, ct iii intelfrcfn tlirino.

lU. (•-") — An in beatoruin intellectu? Itruiu .onciu
scicnli;i sil (|iiaiiluiii ;i I iinnrlnin coiidilioncni iii iiitc||«rlu Ac/i-
lornin, iliiliiuiii csl.

n) VA vidcliir ipiod iion, pcr Aiii:iist. .VI'. hr Trinit.
c;ip. I(i: Fortdssis, iiupiit, rofnhites non erunt nosfrae r>>oi-
hitiones tih dliis in nfin eitnlrs ntifio' redruntes, sed < >i

(1) Cfr. Ilt. .1. -M. II (1.-J.

(2) Vi.i l>iKluriiii: iWrr. I. l'rol iiii 1-4.

72 PROLOGl QUAESTIO III. ART. IX.

scientiam nostram unico intuitu videbimus; ergo intellectus
beatorum iion discurret, et ita iion habent scientiam quantuiii
ad istam quai-tam conditionem * scientiae *.

b) Sed oppositum videtur, quia quidditas subiecti, in quo-
cumque lumine videtur, conlinet virtualiter veritates quas po-
test facere nolas intellectui passivo a tali obiecto. Si igitur
quidditas lineae visa in lumine naturali potest notas facere ve-
ritates in se inclusas intellectui nostro, pari ratione et ut visa
in essentia divina: sed omnis veritas causata in intellectu no-
stro per aliquid prius naturaliter notum, causatur per discur-
sum, quia discursus non requirit successionem temporis, nec
ordinem ipsius, sed ordinem naturae, scilicet quod principium
discursus sit naturaliter prius notum, et ut sic sit causativum
alterius extremi discursus.

Hoc potest concedi, videlicet quod beatus vere potest lia-
bere scientiam theoloi^icam quantum ad omnes conditiones scien-
tiae, quae («) omnes conditiones scientiae vere concurrunt in
cognitione beatorum.

Auctoritas August. non cogit, quia loquitur dubitative
et cum forte; nec ilhid intendit asserere, sed quod verbum
nostrum non sit aequale Verbo Dei, quantumcumque verbum
nostrum sit perfectum. — Aliter potest exponi auctoritas Augu-
stini de visione beata quae respicit tantum essentialia in Deo.

92. (28) — Qualiter in Theologia salvatur secunda scientiae
conditio, sc. esse de necessariis. — a) Sed aliud dubium est in ista
quaestione; quia sicut ad Theologiam pertinent necessaria,
sic et contingentia [n. 60]. Quod patet de Theologia nostra, quia
omnes articuU de Incarnatione sunt de contingentihus; in Theu-
logia beatorum patet, quia omnia cognoscibilia de Deo in re-
spectu ad creaturas extra sunt de contingentibus : (de contin-
gentibus autem (b) ) non videtur posse esse scientia, ex deflnitione
scientiae [n. 89]; ergo non videtur quod Theologia, ut extendit
se ad omnia ista contenta, posset habere rationem scientiae,
sive cum discursu, sive non.

b) Hic dico, quod in scientia perfectionis est quod sit evi-
dens et certa, * quia scientia est habitus necessario verus, ita
quod idem manens non potest esse quandoque verus, qiiando-

(a) Wad. quia.

(6) Deest in ed Veu.

I'HOr.OGI (JUAKSTIO III. AHT. IX. T.\

<[U(' riilsiis, sicut n<'c quarido^iiu' sciciitia, (inainliMju»! non sci«*n-
li;i, iii VII. McUtpli. In iiccossario fst (jhi«*clurii ?iece.*isarii, ita
(jiiod ncresailna iioii taiiturn («st comlitio o/v//'<7/' *. (Juo<l aul»'rii
sit tlc tteceasfiriij nhiccto, liaoc est tori(litio obiecti, nori co-
^;ff7/o/i/.s; quia (luaiitiiincuintiuo sciciitia sit de nccp.ssari(j, ipsa
iii sc j)ofcst psso coritiiifjciis ct pcr olilivioneni dcNMi. - .Si
i;.Mtiir ali(iiia alia co^^nitio »*st ccrta «!t ovid«MJs, ct ({uanturii
est i\i' so p<M|)otiia, ipsa vidolur iii sc foriiialit^M- jxM-tcclior
«juaiii scicntia, (jiiac rcfjuirit necessitnton t)hinvAi: s(^\ conti/i-
gcnliii ul jtcrliiiciit ad Tli(?olo;^iaiii iiala siint lialMiro co«;!iitio-
iMiii <ertain ot evidenton, ot quantuiii «^sl «'.\ parto sui «'vi-
dciitiaiii pcrpetiiani. — IIoc j^alct, (jiiia oinnia conliri^r^Milia
tlic(ilo<.rica siiiil iiata vidcii iii jMiino ol)i«?cto tlH^oloj^^ico, ot in
eodciii riala o><l vidcri coiiiiinctio istaruin vci-itatuiii coritinc-cn-
tiuiii: visio aiilcin «^xtrenioruin vorilatis coritiiii,nMitis ot unio-
iiis (,'oruiii iKiccssario causat cvidciitcin certitudiiicni «1«' tali vc-
rlitalc cvidonto. (jiiaiiluin ost ctiarn «'X irjrlo ohiccli theoiof/ici
osiciidcntis talia v(Ma, iiata sunt vidori in tali ohiocto pcrpcfno,
(jiiaiiliiiii cx sc csl. I;j-ilur (•oiitiii^''cntia ul iicrtinoiit ad Thcolo-
^iaiii iiata siiiit lial)(3ro i)«'rlc»ctior«Mii cof^Miitioncni (juam scien-
lia (|«» ncccssiiriis ac(|uisita.

c) Scd iiiiiKjuid corurn c«viiiti() csl scicnfiaf Dico, (Ju^mj
scciiriduiii illaiii ralioiKMii scicntiac j)ositaiii in /. Posterioriim,
tliiac rcijiiirit ncccssitateni ohiccti, non jiolost de ois oss<» scioii-
li;i; ijiii;i co^Mioscon' continc^ciis iit iiccoss;«riuni iion ost c()«j:ik>-
s{-i>\-i> (•oiiliri^'-,'ns. — Tauicii scciiiidiini (jiKjd accipil Hliilos4)plius
scicntiniii , \ II. FJhic, iit dividitiir contra opinioneux i\\ m&pi-
cio/ion, hciic jiotcsl ossc scicntia * do ois *, quia ost hahitus
ijiio (lifcrniinnte verum tliciinus.

i):{. Theolopia rectius dicitur sapientia quam scientia. —
Mairis t;uiicii jirojiric j)olcsi dici qiiod Tli«'oloj:ia socundurn
so «'st sapicnlin; ijiiia i\\' necessariis coiitciitis iii oo ipsj» ha-
hci cvid«'iiii;uii cl ii<'ccssit;»t«Mn «'l cortitudiiicni, ol ohi«H'lurn al-
lissiiiiuiii cl j)crrcclissiiiiuiii * cl iiohilissiniuni *. Ouantuni au-
lciii :i(l conlini/c/ilia liahcl cvidcntiain iiiaiiiloslaiii d«' coiitin-
'jciilihiis * iii sc visis, v«»l * iii ohici-lo thcolo^i»*») iit iii si» visis,
• t iioii cvidcnli:uii iiiciidicalarii :ih aliis priorihus: und«» nolitiu
'•oiitin^rcnlimii iil li:ilictur iii «•;» riia;:is assiniihilur intcllcctni
I>riiici|iiortiiii ijii;iiii scicntiac coiiclusioiiuni.

74 PROLOGI QUAESTIO III. ART. X.

Articulus X.

UTRUM THEOLOGIA SIT SCIENTIA SUBALTERNANS
VEL SUBALTERNATA ?

!)4. {•^•') _ Conclusiones de Theologia in se. — Ad secundam
quaestlonem (1) dico, a) quod haec sclentia nulli sabalterna-
tur ; (juia licet sui)iecturii eius possit aliquo rnodo contineri sub
subieclo Metaphysicae, nalla tainen princtpia accvpit a Me-
taphysico, ({uia nulla passio th(^ologica deriionstrabilis est in
ea per principia entis, vel per rationem suniptarn ex ratione
entis. — h) Nec ipsa aliam silri subaUernat ; quia nulla alia
scientia accipit principia ab ipm; nam qiiaelibet alia in ge-
nere cognitionis naturalis habent resohitionern suam ultinio ad
aliqua principia iuHiK^diata natur^aliter nola.

Proponitur obiectio. — Contra: i^esohitio non stat in
cognoscibiUbus nisi ad pej-fectissimuui cognoscibile, nec de
eodem nisi ad seipsurn ut perfectissime cognitum: linea au-
tem per-fectius cognoscitur in Ver^bo (|uam per motionem sui-
ipsius; ergo resohitio conclusionum de linea non stat ad quid-
ditatem hneae, vel ad principia de ipsa, nisi ut videntur in
Verbo : illa auleni habetur per Verbam visum; ei^go resolutio
ultima ({ukrumcumque conclusionum et priucipiorum stat ad
visionem Verbi ; igitur ista subalternat alias notitias, ({uibus
omnibus dat evidentiarn.

Solviiur. — Ad hoc respondeo, (piod etsi Metaphysicus
cognoscens di.s-tincte quidditatem lineae vel totins, perfectius
coji'nosceret aliquod principuim immediatum de linea vel de
toto, (luam Geometer tantum confuse cognoscens hneam vel
totum, tamen Geometrae * mathematico * (^st illa pr^opositio
immediata per se nota, nec pi'obatur pei' istam Metaphysici,
sed ex conceptu confuso terminoruin fit complexio evidenter
vera. Sed tamen Metaphysicus eamdem per se notam per-
fectius cognoscit. Et hoc magis esset evidens si tanturu per di-
versa moliva vel media cognoscei^etur linea a diversis, et aeque
distincte ex parte obiecti, licet iion aeijue clnre. — Ita in pi^o-
posito, principium immediatum de \\\wa potest esse evidens in-

(1) Utrum Theologia ad aliquam scientiam habeat habitndinem aliqtiam
subalternantis vel subalternatae f Vid. n. 88.

I'F10L0«I yUAKSTKJ 111. AHT. X. '■»

tollcctiii moto a liiioa *ail iiotitiaiii liiicaH* et clarius i'vicli'iis iii-
tollcctiii moto a Vorbo ad iiotitiam liiioa**, sicut liiiea riariiis vi-
(lotur; laiin'11 jjrinripiiim iiiio modoco^Miihiiii nondfunmstrnl se
alio moilo iiotum, sod utro(}u«' modo ost por s»» notiim, licot cla-
rius sic v«.'l sic. Suliaitcriiatio autcm rcquiiit <|Uo(l iiotilhi |iriiici-
piorum scioiitia»' siipcrioris nit consa iiolitiar jiriiiciiiiorum iiife-
rioris sciontiao: *(pio(l non ost liic*. — Ho<' dc Tlicoloiria in sc.

0.'). ('«0) _ Theologia nostra non subalteinatur Thenlogiae Dei et
Beatoium. — Sod (piid dc Tlicolo;:ia noslra i Ks^otiio snhal
lernn, si talis notitia daretur alicui, vcl si osi daf;W

Ad lioc (lirunt //nifkun (piod ost .snhollrrnala ; siibaltcr-
iiatur oiiim scientiae I)ci ct hcatomni.

Contra Ik.ic arj4:uitur sic: aj Isti alibi poiiuiit (pi-nl scien-
lia iion pofost sfaro ciini fUlc: sod iit dicuiif (|U(m1 cst sub-
alforna stat cum (idc ; or«;o stat. sccuudum cos, ct noii siat;
i^^nlur coiitradicuiil sibi.

h) Practcr(!a, scicnlia dc Dco iion pi>tcst tsso iiim nnn:
iirifiii' iiiilla ost snhaltcrnata.

r) Praotcroa, scionfia sccundiim lationcm causae iioii do-
pciidcf nisi i\\) nhieclo, vcl snhirrlo, vcl Inniine: sod rcsp»rlu
inlcjlccfus riatoris^ ri<in hmlnroni iiullam liabot ralionoiu
Cdusae; orj^^^o, ofc.

(I) Pnu^toroa, sciontia suhnllernans ct sutnillernata uoii
sunt jtrimo do eisdem vorilatibiis vcl pracdicitis scitis. Hoc
patcf. (juia iibi suballcriiala incipit ibi suballcrnans dcsinit.
Sod baoc jiolcsl cssc dc eisdem i\r (piibus «».st scuMitia beatn-
)'nm ; crjzo, otc.

e) Praofcroa. Iiabons MMonfiam siibaltcriialam |H>to>.l lia-
boro scioiifiam siibalfciiiantcni, ct o coiivorso: setl in proposito
ost impossibilc ulniiiKjUo; orp), olc Maior palol (|Uoa«l

ufriiiiKpK^: primo, (piia balM^ns principia dc coiiclusiono |)0-
tcsl sciro conclusioiicm. Similifor patol secundunif qiiin prin-
cipia subaltcrnanlis siiiit univoi*s;ili(»ra, ot sic onlino co;;ni-
lionis inicllccliialis |irius iiota, (piia ibi, siM'unduni i|U«mI hinus,
iion proccditiir a nni(/is [U) iioti'*, scd ,\ s«misu. — Minor
cliani patot (pioad utruiiK|uo iiiombruni; (juia sicut r/d/ui* noit
potcst rhirr rnleVC, sii' hi'iilii< iinii jHiti'-;! fi:«l>crc fitlrni 1 ! >.

\ii} l.ti. \ iii. iiiiniif.

(1) Cf. m. (t Jl. p.r lut. - /{rp,.rf Prol. t] l\. iin. IKI?.

76 PROLOGI QUAEST. IV. Ef V.

QUAESTIONES IV. ET V.

96. — Proponitur quaestio IV (1). — Utrum Theologia sit
praciica ?

97. ( ' ) — Argumenta principalia quaest. IV. — Quod non,
arguitur: aj loan. XX. v. 31: Haec autem Hcrrpia sunt, ut
credatis : sed credere est speculativum, quia ei succedit visio;
ergo, etc. (2).

bj Praeterea, practica ponitur esse circa contingens, III.
De Anirna, et /. Ethicor.: sed obiectum huius scientiae non
est contingens, sed necessarium ; ergo, etc. (3).

c) Item, Boetius, De Trinit., assignat tres partes specula-
tivae, quarum una est Theologia, secundum eum. Et quod lo-
quatur de ista videtur, quia subdit ibi de subiecto illius, quod
subiectum eius est p^-ima substantia, de qua dicit quod sub-
stantia Dei materia caret (4).

d) Ilem, omni practica aliqua speculativa est nohilior :
nulla autem est nobilior ista; ergo, etc. — ' Probalio ptHmae:
tum quia speculativa est sui gratia, practica vero gratia usus:
tum (juia speculativa est ceriior, I. Metayhysicae (5).

e) Item, haec inventa est, omnibus necessariis existentibus,
propter fugam ignoraniiae ; quod apparet, quia sollicitudo
circa necessaria impedit ab inquisitione huius doctrinae; ergo
ipsa est speculativa; sic enim arguit Philosophus, 7. il/eto^^/i?/-
sicae, quod Metaphysica est speculativa (6).

98. — Contra, ad Roman. XIII. v. 10: Finis [a) legis est
dilectio. — Item, Matth. XXII. v. 40: In his duobus prae-
ceptis tota lex pendei el Propiheiae. — Item, Aug. De Laude
charitatis : Ille tenet quidquid latei et quidquid paiet in di-
vinis sermonibus qui charitaiem servat in moribus. — Hae
autem aucloritates probant (|Uod ista scientia non est praecise

(1) Eesolvitur Art. V.

(2) Vid. solution. ad u. 145 o.

(3) Vid. solution. ad ii. 145 b.

(4) Vid. solution. ad n. 145 «■■

(5) Vid. solution. ad n. 145 d.

(6) Vid. solution. ad n. 145 e.
(a) Vulg. plenitudo.

PHOLOOI or;AKST. IV. KT V. AHT. I. 77

l)ro|)for spern/fu-i: spoculativa uuUmii ultia sj»eculari iiihil re-
• (uirit, secuiKluiii Avic, /. Mclapluisic.

!>!>. (2) — Proponitur quaestio V(l). — Secundu quaiTo:
Ulrum cx ordine ad ina.rini ut ad finem dicalur per se
scietdia practicn ?

100. - Argum. princ. quaest. V (2). — Ai>'uilur (jurMl sic:
a) III. De Anima (licil Pliil()s()plui><: Intelleclus extensione
fil practicus, r/ (/ifj^cr/ n specnUUiro fine.

/>) Ilciii, /. Metnjdiysicae: Prnctica est niinus no/n/is
quani specuinlirn, quin est r/ratia usus: hoc aiyunientuiii
non toiiprot, nisi iisus psset per sc finis illius hahitus.

c) Itoni, //. Metnpfnjsicae : Finis specu/ntivne reritns,
practicae nutem opus.

lOi. — Contra, 17. Mc/nphiis. (listin^niit Philosophus pi-a-
cticas a spccn/nttris pciios o//iecln, ol noii poncs fines, sicut
palel ihi; (listiii«:uit cnini .sciontiam tam actiram (juam fncti-
vam a specula/irn penes ohiectum. Item, 17. Ellnc. distiii-
{,'uit ratioci/intimni a scien/ifico pon(« ohioctum necessarium
et continfjens. VA III. I)e Animn assijjnat oi^icctum practicae
i)oniiiii, iioii (pio(icum(|uo, sed agi/ji/e et con/ing'ens. — Kr^ro
scientia est practicn per se ex obiecto ; non i^nlur a prnxi
ut a fine.

U)'^. (3) — Divisio quaestionum. — Ad istas quaestiones
s(jivon(ias accipio iiimm }4:onorai«*, ([uod al) omnii^us concetlilur,
(piod /ut/jilus practicus nlifpio modo extenditur ad pra.vim.
— iii spociali ij^nlur jirimo vidondum est, quid sit praxis, ad
(luam dicitur cofjnitio j^ractica o.xtondi: sociindo, qKnliler co-
gnitio practica e,rtenda/ur atl ipsnm jnui.rihi: U'rtio, rr quo
cognilio hn/te/ /ntem extensionem.

AnTinr.ts I.

Qi;in SIT l-n.V.Ms aD (Jl A.M DICITUH t.uoMTIO
1'UACTICA K.XTKNDI.

Io:i. — Dpfinitio praxis. — Dico ivilur prirno, (|uod /)»vij*i5,
ad (piam coi:nitio practica oxhMiditur, osl a) achts alterius

(1) Kcsolvitiir Art. IV.

(2) Vi«l. soliition. 11(1 II. 14G.

78 PROLOG-I QUAEST. IV. ET V, ART. I.

po/eniiae quam intelleciiifi : h) naturaliier posterior intel-
leciione: c) naius, elici conformiter rationi rcctae, ad hoc
ut sit acius recius.

104. — Declaratur I. praxis conditio. — Prima conditio
apparet, (juia stando praecise in actibus intelleclus nulla esl
priixis, quia nulla est exiensio intellectus, quia non extra se
tendit, nisi ut actus oius respicit actum alterius potentiae.

Et ,s/ dicas unum actum intellectus extendi ad alium di-
rectura ]jer illum, non propler hoc secundus est praxis, ut
mot.io l(K|uimur, nec primus est cognitio practica, quia lunc
Log'ica esset practica, ({uia dirigit in actibus discurrendi.

105. — Declaratur II. praxis conditio. — Secunda conditio
patet, quia actus non habentes ordinem ad inlellectum, cuius-
modi sunt nctus vegetativi, aut actus naturaliter praecedentes
intellectionein, ut actus sensitivi, non dicuntur praxes, nec di-
citnr ad eos extendi notitia practica, ut sunt priores intelle-
ctione. Similiter actus appetitus potentiae sensitivae, quatenus
praecedunt actura intellectus, non sunt praxes; hoc enim modo
communes sunt nobis et brutis; nec respectu istorura actuura
est cognitio practica, nisi ut aliquo raodo est raoderativa isto-
rnni actuura, et isti actus sequuntur intellectionem moderati-
vam, ut sunt per ipsara raoderati.

106. ( ^) — Corollarium: Cuiusnam potentiae sit praxis. — Ex
his duabus conditionibus sequitur corollarium, quod praxis,
ad quara extenditur habitus practicus, non est nisi actus vo-
luniatis elicitus vel iraperatus. — Quod palet: nara nullus
alius actus ab actu voluntatis elicito vel imperato est essen-
tiaUter posterior intellectione, quia quicumque alius detur, ali-
quis eiusdem rationis cura illo posset esse prior, sicut patet
discurrendo per oranes actus aliarura potentiarura. — Hoc patet
secundo sic: quia praxis est actus qui est in jjotesiate cogno-
scentis. Quod probatur ex VI. Ethic, quia artifex eget virtute,
id est arte, ad recte agendura: non autera indiget virtute re-
spectu illius quod non est in poteslate sua; ergo artifex in
potestate sua habet factionem, et raulto raagis prudens habet
in potestate sua actionem, qua est formahter virtuosus. — Ex
hoc ultra: si omnis praxis est in potestate cognoscentis, et
nihil est in potestate eius nisi actus voluntatis elicitus vel ira-
peratus, sequitur propositura, ut prius.

IT.ul.UUI ijCAKM. l\ . I'. I S. Aill. I. 7!»

107. — Obiectio contra praedicta. — aj Proponitur. — (>>ii-
trii isUiiii (•()iichisi(>ii«'iii vidctiir sfijui (jikhI Iuik! ali(|iiu intcf-
lcctii) ciil pni.xis, (|iiiii ;ilit|iiy iiit(j||oclio polost os.so yctus
iiiiliciiitiis voluiitLitis, siciit iittus jiltcrius potcntiac inijjciiilur
al) i|»s;i. Kt tuiic iiltra : (^r<j-o primn conditio t-sl 1'alsa. scilicel
(Iiio<i |)r;ixis csl opcnilio alfrrius iM)tciitiu«; ah iiil(;INrlu.

hj So/ritnr. — liespofuteo : licct spcculalio sit (|uac«l.iiii
oi»ci'ali(^ «'I ila i^rtuis sic extc/utenfln nonien, taiiicii ut prn.ris
tlicitiir vo|;i opcratio ad (luaiii iiitcllcctus iM)tcst (^xtcndi, iiiilhi
iiitcllcctio cst pnixis; cl Ikjc iiiodo accipitur (iiiaiido ad praxini
co«riiitio pniciica dicitur ♦•xlciidi. — Cinn v^Wnv arrpiitnr: iii-
tcilcctio csl iiiipcnit;i a voluiitatc; ov*zo cst pnixis;?io/i se(/uttur,
scd sc(iiiitur: «Mjro «'st pr;ixis. vd practien ; ipsa ciiiiii nala
f>st dcnoiiiiiiai i (iuasi accidentalitcr a praxi, ;id i|uani cxtcnsi-
hilis cst ; non ;iulcn) «st tcniiiiius lalis exlcnsionis. TaiiKMi «'
convcrso hciic conccditur (piod omnis praxis cst actus «dicitus
volunt;itis vcl iiii|»cr;ifu>^. Indc cx isla secunda condilionc in
Hmic opposiluiii priniae cst raccn» lallaciani conser/ueniis, \Kt-
iKMido consetjuens.

los. ( i ) - Declaratur III. piaxis conditio. — Terlia coiulUio
pr()h;itiir cx diclo IMiilosophi, 17. Ktliic, (|Uod electio recta \\o-
ccssario rc(|uirit rationem rectam; (|uo(l noii t;iiilu:n vcruiii
«'st dc ch^ctioiic strictc sunipta, scd p;iri rationc «lc iiu:ilil>ot
volitionc rccta, (iiii;i ipsa rciiuirit r:itionciii nvtain, cui c«)n-
roriiiitcr clici;itiir, Oniiiis auh-iii praxis vt»l csl volitio, vcl s»'-
iliiciis volitioiiciii, * ut palel* cx corollarnt pnn>c««d»'ntc n. 10<> ;
crpj oiiinis praxis, ad lioc iil sit recta, nata cst cotiforiniter
elici rntioni rectae. — llcni. cx dictt) \w\i. \V. I)e Triu. c. 7,
intcUcclus intcllifj-it sihi ct ;iliis; crj^o si«-ut iiotesl iu«licare tle
aclii suo, il;i polcst iudic;irc tlo :ictihus ;iliaruin potcnli;»ruin ;
erjj^o i\i' aclu naturalilcr poslcrit^rc ;ictu suo potosl iutlicaiv
prius ii;ituralitci- ;intc(iuaiii ;ictus illo diciatur, ol por conse-
(lucns si rcclc iudicot, oport«'t illiiin :icluiii tonroniiitor olioi
* r;iiioni rcct;ic *, si dclH':it i\sse roctu.s.

100. — Corollaria. V.\ du:ihus «•onditit^nihus nllinus pr;t
xis sc^iuilur a), (|iiod ;iclus iitiperatus a volunlat»' non osl
priiiu) praxis, scd (iu;isi per accidens; «luiu noc priint) osl
poslcrior intdlcclionc, iicc prinio natus olici conroriniter rationi
reclac. Oportot i;.rilnr ;ili(iiiciii aliiim acluin esst» primo prn-

80 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. II.

(vim : iste non est nisi voUtio, (\\\vix per istam liabet actus im-
peratiis dictas contlitiones; ergo prima ratio praxis salvatur
in actu elicito voluntatis.

h) Tunc ultra, quandocumque aliquid est primo iale
coniunctum cum alio posterio7^e, si potest separari ab illo,
adhuc esset tale. Si igitur actus voluntatis potest separari ab
actu alterius potentiae * sequentis*, separatus ab illo posteriori
ille est praxis: separatur autem circa quodcumque obiectum
circa quod potest esse actus voluntatis, circa quod non potest
esse actus inferioris potentiae, cuiusmodi sunt omnia imraateria-
lia; ergo circa omne tale obiectum est actus voluntatis, et iste
solus est praxis. — Secundo, hoc idem probatur ex intentione
Philosophi, ///. De Anima, ubi inquirens principium motivum,
postquarn conclusit duo esse motiva, videlicet appetitum et ra-
tionem, subdit: Intellectus non movet sine appeiitu; volun-
tas autem app^etitus est. Et consequenter ostendit quod appe-
titus duo quandoque sunt sibi contrarii. Ideo est ponere quasi
unum movens specie, quia duobus appetitibus communis est
ratio speciei intermediae, videlicet ratio appetitus. Vult ergo
expresse quod sicut appetitus sensitivus habet rationem prin-
cipii motivi cum sensu et phantasia, ita voluntas habet ratio-
nem principii motivi cum intellectu et ratione; igitur sicut
actus appetitus sensitivi sine quocumque transitu ad extra est
vera praxis, quando sequitur actum intellectus, ita et actus
voluntatis, qui ponitur aeque principium motivum, est vere
praxis, quia semper sequitur actum intellectus. Et hoc etiamsi
sit solus sine actu imperato, immo cum actu in appetitu
sensitivo opposito illi quem imperaret; quia ipsa, ut habens
appetiturn sensitivum quandoque contrarium est principium
motivum et operativum, cuius operatio sit praxis.

Articulus II,

QUALITER COGNITIO PRACTICA EXTENDATUR AD PRAXIM.

110. (6 ) — Extenditur per duplicem relationem aptitudinalem.
— Ex hoc articulo patet secundus: nam illa extensio- consi-
stit in duplici relatione aptitudinali, scilicet conformitatis et
prioritaMs naturalis. — De prioriiate patet per illud quod
iam adductum est in primo ariiculo de VL Ethic. — De con-

1'ROLOGI QUAEST. IV. KT V. AHT. III. 81

fnrmilatc aiilorn liah».'tiir ihidciii, iihi dicit qitiMi vnitas (.•oiisi-
iloratioiiis practicao esl confo.sso so habens ai)|M>titiii recto.

Dixi ojttihtdinali, qiiia nciitra n^latio n'«|iiiritiir rtr/wj//.v.
(Jui)(I autom praxis nctudlitcr .s«'t(ualur C(>nsi<|oratinn»'iii. «juae
(•onrorniis sit ipsi considcrationi, lioc oninino <'st nccidentale
ipsi coiisidcrationi ot conliiipjns. Si i|.:itur al» aduali oxl»'n-
sioiKi diccnitur practica, nuUa esset nccessario practica, s«h1
eadcm (juanihxju»' practica el quandoijuo si^oculativa : (|U(hI
iiiliil cst. Kv'ji;o siilllcit duj^lcx ^/yy///«^//Wi//.s cxtensio, siv(» «p//-
tudo ad e.rtensinnem. — Uoc dcctaratKr, i[mii communitcr con-
ccditiir c(jj,Miiti()iicm praclicam cxtcndi ad praxiiii iil dirccti-
v;uii ad diiectiim, sivc iit rc;,'ulativam ad rci:ulaHim. C(jj.'ni-
tionem autcm cssc priorem iiaturalit«.'r praxi ct contormein
iion cst csse conformatam praxi (juasi priori, sed «_»s.se conlor-
iiiativam praxis (juasi jiostcrioris, sive esst» cui praxis sit coii-
formanda, (jikmI cst c(j<^niitioiicm dirijj^erc et ic^^ularc in pra-
\im. — ('friirii autem sic dirij^^ere vel contbrmarc sibi praxim
^it ali^pia clllcicntia iii (to^niitioiic irspcctii praxis, dc Ikk-
'J.~>. distinct. II. lifn-i i[..

1 11. ( " ) - Ditl"erentia practicum inter et speculativum. — Kx
isto secundo articulo patct (piod })rncticuni ct sjnuulatirum
iioii sunt ditfcrciitiac ciscntialcs scicntiac vcl iiolitiae in com-
Miuiii, (juae est ((uoddam absolutum; (juia practicum dicit du-
l»liceni rcspectum notiliac aplitiidinalcm, * (|ua(» (»st (|uasi (|iK>d-
tjam subicclum *, ad praxim iit ail lcrmiiium; spcculativum
iiilcm i»rivat illum rcspcclum diipliccm : iicc rcsiM'ctus luv pri-
vatio cius (!st dc cssentia absoluti, s(hI est (juasi divisio j^(Micris
pcr proprias passiones spccicrum, sicut si dividatur numcrus
pcr jia»- ct imjuir vcl liiic;! per rectutn et cutn^um : alicui
aiilcni ii(»titiae convciiil praclicuiii per se secuudo modo, ex
caiisa iiilrinscca picdicati in subiccto, alicui s|)eculalivum.

.\HTICULUS III.
A QUO COONITK) IIAMKT TAI.KM KXTKNSIONKM.

irj. (•'<) — Expouit opinionem tenentem habitiis et ar*"-
dici practicos ab obiecto, iutellectum vero a fine. r;..-.

I\) QiiiifHt. ftrmn tdifjnid nliiiH a vulnntatr rau»rt r^rtnir (itrijji i ■. -
/'/k/i iii voliiutalr f

'roM 1. G

82 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. III.

titiui arliculum sunt opiniones. — Una est talis: quod ab alio
dicitur ititellectas practicus, et ab alio habitus vel actus. Hoc
ostenditur: quia verum operabile et non operabile sunl obiecta
specialia Ibrmaliter diversa; ideo per se distinguunt illa quae
per se respiciunt ipsa, puta liabitus et actus, qui dicuntur
praciici, quia circa operabile. Sed intellectus non dicitur pra-
cticus nisi sit operans {a}, ({ualis non est nisi illud quod ap-
prehendit ordinet ad opus, (|nod non sit nisi motus ex ap-
petiiu finis. Ita quod practicus intellectus includit in suo actu,
non formaliier ut aliquid de essentia actus, sed connotando,
ordinem necessai'io ad desiderium finis explicite, et eorum
quae sunt ad flnem implicite. Quapropter cum speculabile or-
dinari ad opus accidat speculabili, licet non accidat oi ordi-
nabile esse, differentia inter intellectum speculativum et pra-
cticum inde proveniens erit accidentalis, et per respectutn ad
aliquid extra iiitellectum, licet difl^erentia habituum et actuum
sit formalis secundum differenliam formalem obiecti op)era-
biiis el non operabilis. Unde in ///. De Anima dicitur quod
intellectus specuiaiivus et praciicus differunt fine, et ex VI.
Ethicor., obiectum iniellectus practici esi verum confesse se
habens appetiiui recto. — Exemplum: intellectus speculativus
apprehendit sanitatem ut obiectum [b) conveniens; appetitus
vero appetit illam, et sequitur aliquo modo consilium intel-
lectus practici, quod sanitas est acquirenda. Stanle itaque de-
siderio finis, intellectus practicus ex hoc principio, scilicet, illud
per (|uod melius potest acquiri est procurandunj, prucedit di-
scurrendo, et terminatur discursus in uitima conclusione con-
silii. Et totus ille discursus, sicut sumit pi'incipium ex appre-
hensione finis desiderati, qui est primum obiectum intellectus
practici, ita est, ut ista inventa ad flnem operetur, et ideo vo-
luntatem flnis praesupponit, et ad electionem sequentem con-
silium ordinatur.

113. (•>) — - Tribus reiicitur argumentis. — Contra hanc
opinionem, quae, ut breviter dicam, in hoc consistit, quod di-
stinctionem intellectus praciici et speculaiivi ponit penes
finem qui accidit obiecto, * vel qui flnis ordinat ad opus *, sed

(a) Wacid. operativus.

(b) Wadd. bonum.

FROLOOI (JlJAKST. IV. KT V. AHT. III. 83

hiihitus sjjccHlddri ot prnctici ditrcrunt poiios ohiectorum
sjMTiiiliinii (li(r<,'i-«'uliiirii IbiMiiiiltTn, nrguitnr :

n) Uuia <le hnhitiOus (licitiir //. Mr(nj)h. ■ Finis specula-
lirne es/ veritus, praciicne nuton opv.s.

Ij) Sirnililor, lunc liahitus practicus «'ssci ni mtcllcclu spe-
culnliro, wox. ii)l('llf>ctus illo liabilu (lic(*tur pmcticus: ([uwi
vidclur iiicoiivciiiciis, (|iiia oniiii lial>ifu dciKjniiiiatur lial>ens
sfcuiiiliiin iiaturani liahiliis.

Instnntine. — Rcspondcnt \u\ primuin, (jU(j«l sciontiae
l)iacticac fliiis cst opus iii poteiitia cl aplitudiiic, in (|uaiituin
cius obicctuin cst opcrnhilc per se; .scd obicctum oi)cral*ilo
<-()iisid(M-atur s(^cuii(liiiii illuin liahiiiim iii ?</u'r^;*sa//, (|uae con-
sidcratio iioii siillicit ad Iiik', ({uod subiiciatiir opcrationi in actu
cl iii particiilari ; ct (iiiia actus cst inclior jM)tcntia iii l»onis,
idfo i(i(juirilur talis considci-atio particularis ct iii actu; ista
aulcin cst pcr aliimi liabitum a sciciilia practica, ot isto habitus
aliiis solum cst iii iiitcllcclii praclico.

Ad sccu.nduui dicitiir (JikmI (lenonunntirc i)Ot« st dici pra-
cticus, ijon simplicit(!r, scd secuudum quid, scilicot intolli«^'cii(lo
dcnomiiiationom (iori ab liabitii.

Solvunlur. — Contrn : i<^nliir liabitus et actus piacticus
pdssiiiit cssc in inlcllcctu sp(,'culativ(>: ipiia liabitus vol actus
c.\ iiatiiia siia j)racticiis potcst cssc in iiitcllcctu sine tali ro-
lalioiic ad actiiiii voluiitatis, (jualcm poiiit. Consapteiis coiico-
drrct. scd aliiiiii liabitiim j)oiicrct possc lial)<M'i iii mtclloctu
pracfico c.\ actibiis, nun taiitiim practici.s, scd cx actibus iii-
lcllccius practici j;cnorafum. — Contra: babitus practicus
Licnci-atus cx aciibiis practicis sulllcorot ad ea ad (juac illo
liabilus {^n»noratus ox actibus intollccliis practici, (|uia voluiitas
impcrans considcrationi proptcr talciii nn<>m, non dat aliam
ratioiKMii considcratioiii in diri^MMido, noc pcr cuiis4m|U(Mis ha-
bitiii {^(MKMMlo cx consi(l«M'atioiiil)Us * similibus *. —• Iteni, Uiuc
iiiiilla acci(l(Mitia ciiisd(Mii spocioi css(Mit iii c<Hl(Mn: iioii oiiini
proptcr ordinom voliintatis ct iioii ordiiKiii potcst |H>iii dtstinclio
sprcilica actus liiiius ct illius, similiter ikv liabitus.

( ; llcin tertio contra opiiiioiKMii iii se * arKUO sic*: sub-
icclum ma^Ms (bMiominatiir a por s«» coiiditiono sui accidcntis
cl i'sscntinli, (juam a conditiono (MUsd(Mn nccidentitlt ; or^fo si
iiitcllcctiis polcst dici practicus rx conditioiio accuiontuli .sui

84 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. HI.

habitus, piita ex ordine voluntatis ordinantis actum eius ad
aliud, multo magis potest dici practicus ex ordine essentiali
actus, quo actus dicitur esse essentialiter practicus. Ideo ab
eodem videtur inteUeciu.s dici pi'acticus, a quo habitus et actus,
licet non ita accidentaliter dicatur illud de iiabitu et actu, sicut
de intellectu respectu cuius est accidens per accidens.

114. (10) — Exponit opinionem tenentem habitum et actum dici
practicos a fine(l). — AUier dicitur quod illud a quo habitus
et actus dicuntur practici est finis, et extensio cognitionis pra-
cticae ad praxim quae est extensio ad finem. — Pro hac opi-
nione sunt auctorilates positae prius. — Arguitur etiam per
rationes sic:

a) Primo, quia aut habitus dicitur practicus ab obiecto,
aut a fine. — Quod noM ab obieclo probo: quia intellectus
extensione fii practicus, quod non est verum nisi de eodem
intellectu prius speculativo et postea practico extenso ad opus;
igitur circa idem obiectum potest esse consideratio practica
et speculativa.

b) Secundo sic: quia Medicina dividitur in speculativam
et practicam, et tamen ipsa est de aliquo eodem subieclo,
ut de sanitate vel de corpore sanabili.

c) Item., actus dicitur praciicus quia bonus vel malus
moraliter: bonitas et malitia moris competunt actui ex cir-
cumstantiis: inter circumstantias autem prima et praecipua est
circumstantia finis.

115. — Eam confutat, probans habitum dici practicum ex
obiecto. — Gontra istam positionem arguo sic: a) quaero, an
habitus et actus dicantur practici propter extensionem actua-
lem ad opus, vel propter tantum exteusionem apiiiudinalem?
Non propter actualern, ut habetur in //. art. [n. 110] et ipsi
concedunt, quia tunc faber non actu opei"ans non haberet co-
gnitionem practicam: ergo propter extensionem aptitudina-
lem: sed aptitudo non convenit uni naturae quae repugnat
alteri nisi propter aliquod absolutum in tali natura; quia enim
haec natura est talis, ideo sibi convenit talis aptitudo; igitur
praesupponit in ista consideratione aliquam conditionem intrin-
secam, per quam sibi conveniat aptitudo talis: ista conditio

(1) Cuius rationes solvuntur ad n. 147.

PHOLOOl oUAKST. IV. KT V. AltT. III. 85

consifUiratioriis in so est ab aliqua cdusa eius priore: causae
auUTn fiius prioros sunt inic.lU-ctus ot obiectum; or^'o sibi
convcnit al> ali(|Uo obiocto vol intolloctii: non ah intcllectu,
qiii;i tiiiK; oinnis consiibTatio es.sot practica, cuni omiKfS sint
in int«'lioctu, ot oniniiini sit iinus int«'Hoctus.
(") Solcuntur instfinlidc. — Si ilicatur (]UfHi otiain finia
ost cansa priur, iniino prima iiilor omnos. socuiidum .Vvic,
VI. Melaj)/i., ot ita ab ij)S(j pcjtcjst oss<; conditio talis naturao,
ut ci (•(jiiv«.'ni;it taiis aptituiio; conlra, flnis iion est causa nisi
in (piaiitum nmalus ol desideratus movol otHciens ad «^tllcioii-
diini: se«l aptitudo «licta convenit considorationi, sivo sit finis
anialus siv«^ noii; p(;tost oiiim iii iniollcctu osse talis cojjfiiitio,
i|u:ditorciim(pio voluiitas se baboat, iiiiino «'tiainsi voluntas
iion essot coniuncta intelloctui; cl if;i a llii»' t;iin(|uam a /?/ifl/i'
caus/f non coiiv«'nit aptitudo ista co;:iiitioni, niliil oiiim iiiost
ab ;ili(iua caiisa (pi(3d inost illa causa non causaiite.

Si dicas: finis aptus juitus ost am;iri anl«'(juam aptilu«lo
ista iiisit co^-iiitioni; contra, boc non salvat iirojKisitum: (|uia
eir«rtiis niliil babot ab ali(|U0 causanto (|ui;i illud nntum osset
causaro, nisi actii causet; ori^^o coj^nitio non bab<'t aj)tilu«li-
n«'m, sivo n;iiiir;iin istam ([iiam conseipiitur lalis aplitudo, a
liiic a.ptitu.flinalitcr c\\\\<\\\\U}, nisi ttrlo (musoI; non antcm
c;iusat actii ut caus;i liii;«lis, nisi iit nrtu tirnalus «'l ilcside-
ralits movoat «'llicioMs ;ii| a^ondum.

b) Pr;i«Uor«';i, ;iut liiiis iit clicitus «'t habilus cxtra lacit
liabitiim «'sso practicuiii, ;iut nnis consideratus aut intentus.
Non iit elicilus «»t habitus exlra, ijiiia sic esl p«)st«'rior babilu
et «'ficftus ;di(juo ino«lo: «'llcctus aut«»in n«>n distiiij^uil c;iusam.
Si iit nujtiilus, sic liabol r:itioinMn obiecti; er^M) obi«H'tum «ii-
sliii;jiiit. — Si aut«Mn intentus * ot aniatus*, boi' iam «vst iinpm-
b:ituiii. iiiii:i iiaturalitcr ;iiitciiii:im inlciid:ilur i'>t «■o;.'nitio talis.

cj Praotor«\T, si sci«Mitiani os.so practicam ot ordinari nd
pra.cini iii ;id finrin coiiv«'rtaiitiir, or^:o Moralis s<'i<>iilia iion
«»st pr;ictic;i. — Cunset/ucns «\sl c«intra IMul«)sopbum, /. Klhic.
* c. '*.* cl 10. - Consequentia ;iiyuitur: (|ui;i finis oius «il
fclicilas, ipi:»!' sccunduiii ipsuiii. .V. Kllnc, consislil in spectt'
liilinnc, iioii in pr;i.\i.

Sulriintur aliac inslantiae. — Si dicatur, «piiMJ tolicilas osl
lliiis r«Miiotiis, scd lliiis pro|iini|uus csi pr.ixis, scibcot diri^ora

86 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. III.

in aclurn virtutis propter felicitatem; conira, ad dirigere non
ordinatur necessario nisi apiiiudinaliler : necessario autem est
practica; ergo hoc erit, secundum dictam responsionem, quia
aptitudinaliter ordinatur ad dirigere; hoc est idem quod di-
rectivum esse; igitur est practica, quia direcliva: sed esse
directivam et esse practicam idem sunt, ex secundo art.
[n. 110]. — Ex dicta igitur responsione sequitur quod ipsa est
practica, quia est practica; hoc nihil est. Itera, dirigere est
actus intellectus, quia eius est habitus, scilicet prudentia, a
quo est iste actus elicitus: nullus autem actus intellectus est
praxis ex primo artic. [n. 104].

(12) Ideo dicitur aliter, quod finis scientiae Moralis, sicut et
prudentiae, est actus virtutis moralis, ad quem ordinatur, et
ille actus est praxis.

Conira, non omnis cognitionis practicae finis est praxis;
aliqua enim est intellectio practica respectu praxis potentiae
inferioris, puta appetitus sensitivi vel motivae potentiae: nul-
lus autem actus potentiae iiiferioris est finis actus intellectus,
quia nihil ignobilius est per se flnis nobilioris: actus intelli-
gendi est nobilior et perfectior quocumque actu cuiuscumque
potentiae inferioris sensitivae.

Diciiur quod licet intellectio sit nobilior in esse naiurae
quam operatio potentiae inferioris, non tamen in genere moris,
quia melius moraliter est foriiier agere quam cogitare for-
titer agere.

Contra hoc dupUciter: primo, quia falsum supponitur ;
nam actus potentiae inferioris non est bonus moraiiter, nisi
quia conformatur ralioni rectae ut regulae suae il); ergo recti-
tudo rationis est causa bonitatis talis in actu islo, et non e
converso; sed actum rationis esse sic rectum (a) est ipsum esse
bonum moraliter, sicut intellectio potest esse bona moraliter.

Confirmatur, quia prudentia est simpliciter nobilior vir-
tule morali ut est in appetitu sensitivo; igitur et actus eius
ut eius est melior actu illius ut illius; igitur iste ut practicus,
sicut potest intellectio esse practica, est melior illo ut practico
sive bono moraliter.

(a) Wad. regidam.

(1) Cf. II. dd. 40 et 42. per tot. — III. d. 33.

PROLOOI QUAP:ST. IV. KT S. Alll. III. 87

Ex hoc pjiU'! (juod prohiitio dc rorfitdve /urliler nyrre
iioii valcl; rnniiido (Miirn (|ii:i«'ritiir «'.vccllcntia uiiiiis ad aiicruin
non dob(U coinijarari optitiiuui ad iiifinium, schI optiiniiiii ad
(>|)liinnm, vol sifiiplicittM- ad sirnj)Iicitor; siciit or«,'o esl acci-
j)or-o oj)tiiniirn ihi, j)Uta /hrtiler (iijrrp., ita ost acci|)Ore in
inl('ll<'(tu (lictnrr srrumlu/n prudcntinin /nrtilrr iiifert'. Hoc
sfjciindiirn nsl ni(?lius (^tiarn rnoralitcr * ct rorrnalitcr *, ijuia iit
n^^Mila liahct lionitatcrn riioi'aicin Ibrrnalcni, ijuaL' cst rccliiudo
lirojiria, aliud, * scilicot /ortiter iigcrr, ox se * pst lanluin
l)oiiurn rnatorialifcr, (jiiia o\ so non (^st honiini inoralitcr, cir-
curnscril)cndo ordiiKun ad rc^MiIain istani, ot ad voluntatcin iin-
|)or'antcm.

Secunilo, r-csjMjiisio iioii vidctiir :id i)i(>|)ositum. Quacritur
onini iimlc inlcllcctin sit practica, iion iam siiiijionoiido cain
(»ss(» j)racticam, j)otissirnc cum ikh: siij)|)()ii;ilur do ij>sa prima
circumstanfia, (jiiao ost /inis, scd inijuii';itur : iiritiir cum «juao-
riliir do intcllcctioiK! i)i-actic:i, cf jiriin:» circuiiisiaiiti:i, a •jiia
Ibi-ct |)ractica, ijisa taiitum accij)itiir iit cst illiid ijikmI ost in
cssc nnturae. I^ritur sic distin«»aicr(! d(; ijisa s(H'iinduin iMniita-
foiii inoris ol nnlurac iiiliil :iliud osf ijiiain jiiMcsiijijKHK^ro
(jiiod (imicritiir, ct distiiijj^ucrc :iliiiuid prout ci.Msidcr:iiiir jtr:i(»-
cisc sul) altcro iiKMnhro distinctionis.

1 1<). — Alia opinio. - n) E.rpunitur. Idco mrrii/itur
islii opinio iih iiliis, cf dicitur ijiiod li;il)ilus dicilur j)racticus
;i lino (jui est considcnifio j)rai fic':i. jirojirius cnim linis cuius-
cuiiKjuc lialiitus ost actus oiiis.

li) liciicilur. -- Scii conlru illud: si coiisidoratio ilia
ijiKic csl linis li;iliifus osl jinictica, ov\io ij)s;i li;ilM't causaiii
cx i|ti:i dii:itiir |ir;ictic:i ; :iiit ci<.n) fincm iliius coiisidcralioni.s
ot lioc iam iiiij)r(ili;ituin csl. ;iuf otiicctttm : ot tiiiic s«'(juiliir
ijiiod ij)suin oliiocliim ost jirior causa. a (ju:i toiii lialiilus di-
ciliir |)r':icficus, iju;iiii coiisidcnitio ijisa ; cl fiiiic lialN>lur j)rt)-
posilum, (jiiod :i|i obiecto tain hubitus, licot iiio«liato, (juain
ihiifs dicitur practints.

I 17. (' ') Sententia Doctoiis. — aj K.rponitur ct prnbatur.

- (ionccdo crc^o (juod iKiliitiis iion dicitur primo practims i\b

tictii proprio, ijui:i illo osl jiracticus a caus;» prioi*»'; ini* co*

l^iiilio ;ilii|ii:i li;iliitu;ilis vc| acfiuilis osl j»cr s«' p,"-f'''" <|ui:i

ordinatur ;id jini.xiin ul ud fincm.

88 PROLOGI QUAE8T. IV. ET V. ART. III.

Potest taraen quamioque habere primam extensionem, sci-
licet conformitatem ad praxim, a fine ipsius praxis; non ta-
men in quantum est finis, sed in quantum est primum obie-
ctum.

Primum patet: quandoque etiim prima principia practica
sumuntur a fine praxis, et ita ille finis ut causa prima in ge-
nere isto includit virtualiter totam notitiam, et ita ipsa notitia
habet ({uidditatem suam et aptitudinem ab illo flne.

Secundum patet, ideo enim finis praxis dat talem aptilu-
dinem, sive naturam habentem talem aptitudinem, quia ut
obiectum primum includit principia, et mediantibus ilHs con-
clusiones, et ita totam notitiam practicam. Non autem in quan-
tum finls: tum quia a fine ut finis est nulla natura vel apti-
tudo naturalis habetur, nisi ut amato et desiderato, et sic
movente efficiens; prius auteni natura quani ametur includit
talia principia et conclusiones, veritas enim principii practici
necessarii non dependet a voluntate magis quam speculativi, nec
conclusiones necessario illatae ex tali principio: tum quia quod-
cumque aliud * quod * includeret virtualiter talem notitiam,
eodem modo daret notitiae conformilatem talem; puta si ipsa
praxis includeret prirno in genere isto talem notitiam, vel illud
circa quod est talis operatio, sicut quandoque contingit, sicut
fuit taclum in responsione ad tertium argumentum in quae-
stione illa de subiecto Theologiae [n. 79 c]; homo enim forte
est subiectum tam Moralis sbientiae quam Medicinae; non au-
teni felicitas vel sanitas, quia utriusque finis ratio includitur
in ratione illius circa quod est praxis.

b) Solviiur obiectio. — Si dicatur quod principia prima
practica semper sumuntur a flne; ergo semper finis primo in-
cludit virtualiter notitiam eorura: si concedereiur consequens,
tamen staret quod non in quantum finis, sed in quantum est
obiecium. Et tunc posset dici quod horao est flnis tara sanitatis
quam felicitatis naturalis, ut tangitur in responsione praedicia,
sed * saltera * {a) non est flnis proximus praxis. ~ Quod si ne-
garetur consequem, negandum esset antecedens universaliter
suraptum, quod particulariter est verura, ubi scilicet ratio flnis
non concluditur ex aliquo pertinente ad cognitionera practicam.

(a) Wad. taliter.

PROr.Or.I QUAEST. IV. KT V. ART. IV. SO

V<!l aWUn- iK>s.s«l exjioni (inlecedens sic: pri//ta princi-
pia, etc, verurii est, inter illa ((iiae suinniitur ex circunistan-
tiis nioralibus, presupposilo actu /jo/io secnndum f/enus, quia
sic obicctuui non «»st circurnsfanlia : alio ino<lo accii)i«Mi(lo actuni
n?(de, et sic obicctuin est circuinstanlia. — Kx isto vidi-lur
(t/ilecedens iinjn-obatuni : ;i «ino «'iiini suniitiir prima circuni-
sfaiilia actns nu(l«; considcrati vidctur «'ss^,' prius quocuiii<ju«'
ali«», «t ita ol>i«'ctuin a (juo siwcificatur priino av-lus, ut «licatur
Ixmus ex «r«Miere, circunistanlionabilis ult«'rius aliis circunistan-
tii"^, iil sit pleii«' moralis, vidctur ornnino priinuni in co«rnilione
pia«ti« a. I)(.' Ikjc non op(jrl«'t niod(j prose(|ui, an coiududat,
vel non, (luia in secnndo lihro [i) haliet locum.

c) K])ilof/Hs. — Hiwitcr erjjo ad h\(nc nrticulum «lic«>,
(1U(J(1 scicnlia practica noii liali«'t primam «'Xtcnsionem silii
coiiii)«'t«'nt«'m a fine in (inantum liiiis, propt«'r ration«'s primo
addiictit.s.

ARTicru's IV.

SOLVITUR (JUAKSTIO: « ITRLM KX ORDIXK AD 1'RAX1M UT AD FINKM
DICATIR PKR SK SCIKNTIA PRACTICA »^

lls. (' i) — Conlbrmitatem habet ab obiecto. — Kx Ii«h- pat«'t
soliitio secundae quacstionis proposilac n. !M>J, cuius 1«mh^) par-
t«'in nef/atiram ; scd primaiii rclati«)nem, scilicet confortnittt-
tem, liabct per se ab ohierto, «iikkI vel est ivctitudo praxis,
vel aliipiid virtiialilcr iiicluilcns ipsani rcctiludiii«'m : «'t idco
^(•L-^iiilioiii illi praxis cst c(jiirornialtilis, ut sit nvta, (luia co-
j.:iiilio est talis cof/niti.

ll!>. — llndo ro^jnitioui practicae conveniat prioritas. — Sed
i\c alia rclalioiie, .scilicct t\t' prio/'itate, «»st dubiiim. umb» con-
vciiiat coj^mlioni. - Dim, ipmd praxim ii«'i-i'^s;irio iKitura-
lilcr pracc«'dil ali(|iia co;.Miitio. sicul patel ex /. ftrt. |ii. it)r> ,
«,'t sccundiim lioc praxi c«)nvenif iK»st»'rioritas, el co^MUlioni
prioritas, c\ ralionc potcnliaruiii ordinatarum nnturnlilcr iii
a;j«'iido, scilicct iiilclbvlus ct volunfatis. S«nI non .s«'miK»r ista
inlcllectio piior est praclica, scd lantum (luando est determt-

(1) Scil <l 7 u n II. .1 l!) — ('>';,n,/. .| IS (HT i..t

90 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. IV.

nativa rectitucUnis respectu ipsiiis praxis, et lioc vel Ibrma-
liter vel virtualiter, Quando iii apprehensione praevia iiulla
est determinatio formalis vel virtualis de rectitudiiie praxis,
licet ibi sit prioritas, deficit conforrnitas, quia ipsa non est
cui debeat praxis conforraari, ut sit recta, quia nihil determi-
natum * dicit vel * ostendit de rectitudine praxis.

Quando etiam in appreliensione praevia est determinatio
de rectitudine praxis, sed potentia cuius est praxis non est
aliquo modo deierminahilis aliunde, tunc illa cognitio, licet
determinativa, non est conformativa praxis * sive potentiae
practicantis *, ideo non habet conformitatem priorem in ra-
tione regulae diri^^-entis, nec sic est plene practica.

Potest igitur dici, quod licet absolute, ex natura intelle-
ctus et voluntatis, sit cognitio prior, tamen quod cognitio con-
formis, * id est conformativa *, sit prioi', hoc est simul ex
ohiecio et ordine poieniiarum et ratione potentiae sic pra-
cticantis, scilicet voluntatis, quae sit aliquo modo regulabiUs
aUunde. Nam si obiectum determinat inteUectum ad cognitioneni
rectitudinis prius naturaUter quam voluntas veUt, et vohuitas
sit aUquo modo regulabiUs aUunde, non tantum apprehensio
praecedit praxim, sed apprehensio conformis.

Hoc autem accidit quandocumque determinata rectitudo
praxis est circa cognoscibile necessarium, sive ut principium
per intellectum, sive ut conclusio per scientiam.
(i<^) Quando autem rectitudo determinata coniingenier con-
venit praxi, tunc non est obiectum aliquod determinans intel-
lectum ad cognitionem rectitudinis determinatae antequam vo-
luntas veUt, et iioc loquendo de intellectu et voluntate in com-
muni; nam illud contingens non determinatur ad alteram par-
tem ante omnem actum voluntatis. Comparando tamen in spe-
ciaU ad inteUectum hunc et voluntatem hanc, istam praxim
potest praecedere cognitio conformis, quam primo praecedit
cognitio determinativa rectitudinis, et quam non, non. Non po-
potest autem praecedere in omni intelUgente, sed in iUo solo
cuius voluntas non est primo determinans rectitudinem iUi
praxi.

Exemplurn praedictorum: rectitudo huius praxis amare
Deum est necessaria, et includitur virtualiter in ratione Dei.
Hanc praxim in quocumque non tantum nata est praecedere

I

PHOLOOI yUAKST. IV. KT V. AHT. V. ^ 1. 91

siriij)li(;iti'r ajipn^hfMisio, sed fliiifii ronformis apprf^honsio,
cui soihcot praxis f»st coiiformaiKh», ut sit n«cta. K.\ ohi«H*to
itritur, (jikxI est primo <'.\ se dot<!rrninativum int»'Ileclus :i<l no-
tilijm rcctitiiihnis (U)lerminatae ipsiiis pi-axis »'1 ''X «»nliiit.' in-
l('ll(!ctus ct voluiitatis iii ()por*amlo, halH'tur hacc iiotitia prior
jjraxi (!t coiitoiiiiis, ct ita in qualihct alia, cui convcnil luv
cos.sario rcctiludo {hjtormiiiata. S('(l rcctitudo huiiis praxis, sci-
licet cnlcri' Deum in sncrificio al/aris, osl confinffcm: (jiian-
(l(;({uc ciiiiii cst actus rcctus, iil modo: (|uand()<juc non, ul iii
vetori Testarnento, (juia noii est aliijuod obicctum dctermina-
tivuni iiitcllcctus ad iiotiliam huius rectilU(liiii>< antc oinnem
actum v()luiitatis, ot idco noc ista praoccdit ut conlnrmis omiwm
acluiii voluiitatis: alicuiiis t;imcii jiracccdit. |»uta illiiis solius
(juae noii jirimo dctcrniinat roctitudiiicm liuic jtraxi, (juaiis osl
voluiitas liumaMa. Ilacc ciiiiii roctitudo dotcrminatur a voliin-
tatc diviint acccjitaiitc iiiiiic lalciii cultuiii. ci alias noii.

Ilacc autcm, (juac iam dicta siinl, do hoc vidolicot, iindo
diijilcx rclafio, scilicct vonfo)'inifnii\ ct priorifatis, convcnial
iioiitiac j)racticac, intclli^Miitur gcncrafifer, iiisi ojjortoat jii'o
iiitcllcctu (iiritio aliijuid atldcrc, vidclicct, (juod jiolcntia jira-
cticaiis, ciiiiis jtraxi notitia conlormis csi, jirior sit aliijuo iikhIo
dctormiiiahilis aliuiidc, sivo alii tanMjuaiii ivjjulac conlbrfna-
hilis in a«rondo; (jU(mI aii rcijuiiatur ad lalciii notitiam vcl non,
taiic-cliir iii rcsjionsioiic ad (pHwtfnn ohi«H:lionom In. I'i9 «juao
lil coiili;i solutioiicm ({naestionis jirincijialis.

.\rticut,us V.

SOLITIO yUAb-ST. 1'HINCM'AI.IS « AN THKOLO^HA SIT PRACTICA » ?

•^ 1. — Alioritni scntcnfiac.

("') Ilis visis, rcsjM)ii(loiid(im cst ad jinnntin i^uacstiuncm [ii.'.»i' .
iihi simt ({uintiuc riat' tciiciit(»s jiartom nciiativnm (juac8tioiii>.
IJO. — Proj)onitur prima via. - liia dicit sic dcdarando:
a) (jiiod (lujilcx csl actiis voluntatis, sciliccl unus iter/icicnx
volimtalcm, aliiis (jiii pcrficitnr a voluntatc. Primus aciiis cst
rcsjicctu fiiti^, ct cst ojicratio j)crl'ccta (juam mlra sc voluntas
clicil cl (jua fliii iillimo sc uiiit. S«rundus actus est ros|H'clu

92 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 1.

eorura quae sunt ad finem, unde est actio bona, qua voluntas
extra se in aliud tendit, sicut est quaelibet actio directiva in
finera. — In primo actu non indiget voluntas directivo, sed
sola obiecti ostensio sutficit: talis autera actus ad scientiara
sirapliciter speculativara pertinet; in ipso enim est speculatio
solumraodo, ut voluntati obiectura suae operationis perfecte
ostendat, ut in ipsum statira perfecta operatione tendat. In alio
autera actu voluntas indiget directivo, et hic ad scientiam pra-
cticam pertinet, quia in ipso est speculatio, ut actionem dirigat,
quod est propriura practicae. — Actus autera qui perficitur
a voiuntate non est finis huius scientiae, nisi finis sub fine;
sed alius qui perficit voluntatem. Et ex hoc habet ista scientia
perfectissime quod sit speculativa, quia actus principaliter in-
tentus in ista scientia est actus voluntatis circa finem, in quo
non indiget directivo, sed tantum ostensione obiecti; ergo non
est practica * scientia, sed tantura sirapliciter * speculativa,
cura in actu suo principali non indigeat directivo (a).

b) Pro hac via est auctoritas Augustini in Sermone de
lacob et Esau: Omnia, inquit, opera nostra mnt ut mun-
detur oculus quo videatur Deus.

c) Itera potest argui sic: non requiritur directivura ubi
non potest esse error: scientia practica est directiva; igitur
scientia beatorum non est practica, quia beati errare non pos-
sunt; ergo nec nostra est practica, quia est eadem cum illa
beatorum.

d) Item potest argui sic, secundura intellectum istius
alibi [b): quia Deus non habet scientiam practicam: maxime
autem habet istara, vel solus; ergo, etc.

121. (•") — Improbatur. — Contra hoc sic arguitur: a) Prirao
rationem positionis eorum duco ad oppositura quadrupliciter :
1) Primo sic: Etsi voluntas non potest errare circa finera in
universali ostensum, potest tamen, secundum eos, errare circa
finera in particulari ostensuni; ergo ad hoc, ut recte agat
circa fiiiera particulariter ostensum, requiritur ostensio directiva
* flnis *: ostensio autem finis in Theologia est finis non in uni-
versali, sed in particulari, quia ad Metaphysicura pertinet illa
ostensio in universali. Unde si beati errare non possunt circa

(a) Wad. directioue.
{b) Ed. Ven. articuli.

l'ROLO<iI gUAEST. IV. ET V. ART. V. § 1 . ^'*'

obifciuiii llioolo:riciim iii uliijiio actu, orrrn naturaIit»M- («i liaiMui
(•o}^Miiti()iH'iii (lin^clivam lespcctii iijicuiiis actus «'liciti circa
ohicctum tli(;olo<;iciim.

Procferea, habitiis dirtjctivus noii ixinilur |)r<jpt«'r suh-
stantiam actiis, s<'(l proptor cirrnnistnnliani, sicul teinpe-
rantia iion iioiiitiir jiroplcr sul)slantiam actus com«Hlon<li. vel
altcrius liuiusmodi, scd projitMr circumstantias; er«:o licel vo-
luiitas esset determinata proj)ter mbstnntiam actus tcndiMilis
in fliiem in partiiMilaii, nMpiirerctur tamcii direclio (piantum
ad circttnistantiatn illius actus, ud (juam non «'.xtcnditur di-
rectio (piae est circa substantiam actus.

2) Ex istisduabus rationibus ar^^uilur: (piia ubicuMKjuecon-
tiiiLnt 111 pra.xi errare et recte a<,n're, ibi est notitia praciica
n(?c('ss;iria ad dirij^n^ndiim : iii isla aiitcm jira.xi, (|ua(? cst di-
leciiu /i/iis, ut pcrlinct ad Tlicolofziam, continjzit erraic du-
pliciter, ut osteiidunt ratioiics istae, tum rati(jnc obiecti ostensi
in particulari, tum ratione circunistantiarttni actus; erjio, etc.

:>) Praet(M'ea tcrtio sic: cuius dilc(Mio principalit(M' intcn-
dilur e.xtra ji^eiius co^nitionis, eius cotriiitio princii)alit(M* iii-
tcndilur iiitra j.nMius co^niiti^jiiis : dilcctio vcro liiiis, |»er eos,
|»riii(ipalit(M- iiitcnditur c.xtra •renus co^niitionis; er^o coj^ni-
tio (iiiis principalilcr intciiditur in trcnere cojirnilionis: sed in
(jualibct sciiMitia jiriiicijialilcr intcnditiir co^Miitio sui subici'ti
primi; (m*^^o finis (»st jirinciiialc subicctum islius scientiae: a
(iiic aiilcm sumuntur j)rincij»ia jiractica : principia practica
concludunt conclusioiics jiraciicas; i«:itur isia sci(Mitia, (piae
jiriiiKi iiit(Mi(lit dilcctioncm flnis (».\tra i.renus co^Miitionis, esl
|)ractica.

"*) l) Praetorea, ad idcm ^(MIUs s(»cundum iira.xim vel sp«-
culatioiKMii p(M'tinciit principia et conclusioiK^s: conclusiuiies
ciiim jMacticac resolvuntur in principia practica, iion 8p«H*ula-
tivii; crjr() ciim co^^Miitio llnis sit directiva in actibus circa ea
quac sunt ad lliicni, ct co;:nitio c>oruni (puK» sunt ad llncin
sii (jiuisi inclusa in coc^nitionc iiiiis, * ct llnis sit (|uasi priii'
( ijiiiim *, si coc-nitio corum ipiac sunt ad IIikmii sit co^Miitio
foncliisioniim practicarum, coi^nitio flfis crit coLMiitio prictica.
• juia d(! principio practico.

(ri) Wuil. iifVfsaiiriu.

94 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 1.

Sic patet responsio ad rationem eius priniam; quia falsum
accipit, (juasi voluntas esset determinata ex se: quod impro-
bant(«i(luae rationes primae. Similiter si voluntas esset deter-
minata, adhuc tamen cog-nitio esset practica, sicut probant ul-
timae duae rationes.

b) Ad a uctorilatera eorurn dico, quod videtur concludere
quod risio Dei est flnis huius scientiae, quod ipsi non conce-
dunt. — Respondeo igitur, quod auctoritas loquitur de ilUs ope-
rationibus exterioribus, quae sunt ieiunia, vigiliae, et orationes;
tamen actus quicumque exterior natus est conformari aUcui
actui iiiteriori, a quo habet suam bonitatem, et eliam ad ali-
quem interiorem ordinari, et finaliter ad velle.

c) Ad secundum respondeo, quod sicut agens per se in-
tendit iiiducere formam, nec intendit remotionem contrarii
nisi per accidens, ita habitus ^jt^r se dirigit, per accidens
autem exchtdit errorem; et si habitus est perfectus, non com-
patitur secum errorem, immo si compatitur est imperfectus:
beati igitur, licet non possint errare, non sequitur (|uod non
habeant habitum etiam directivum; quia eo per impossibile
circumscripto, errare possent; sed eo posito, propter perfecfio-
nem eius, excluditur omnis error.

■ Ad tertium dicetur infra post solutionem huius quaestionis
primae, solvendo quartam ohiectionem contra eam [n. 139].

122. ('■') — Proponitur secunda via. — Secunda via ponit
quod iicet finis recte possit elici et non recte, negat tamen
dilectionem finis esse praxim, quia non est circa obiectum
contingens. Dicit autem Commen. /. Ethicor., quod praxis est
operatio secundum electionem, electio autem est tantum circa
contingens, ex III. Ethicor., quia est appetitus consiUativus,
consilium vero non est nisi de contingente. Ex hoc etiam pro-
batur descriptio praxis posita in /. art. quaesiionis [n. 103],
esse insufflciens, quia omittit obiectum praecisum. — Conse-
quenter dicit haec via, nullam notitiam esse practicam quae
extenditur ad volitionera ultimi finis tantum, quia non est
verum contingens.

123. — Improbatur. — Contra istam viam a) est quarta
ratio posita contra praecedentem.

(a) Ed. Ven. probant.

l'HOLO(il QUAKST. IV. KT V. AUT. V. ^ l. 95

hj Ilciii, vfn; praxis fst illa oiif-ratio a<l quani imniiat
viiliis a|)iM'tiliv.'i, qiiia (iiuiflibcl talis virlus ««st hai)itiis <'I«»-
ctiviis, (;.\ II. EthiCt «'lcctio auteni cst praxis, ut (jslcmlctur
coiilia tcrtiattt riam statim [n. 12')]: s(}«l ad (liicctioiiciii llnis
inciiiKil iioii taiituiii cliaritas, sfnl aiiKjr aci|uisitus liahitualis,
(jiii t'st virius a|)p(,'litiva, (|uia cst liabitus a|)]M*titivus *ac<jui
situs* consoiius rati(jni reclac

c) Motivuni vero liuius viao s(^lvelur in solulione sccumlat;
ralionis principalis ad prirnani (|ua(!sti()neni [n. 14.") /y].

12 1. C^») — Proponilur tertia via. — Tertin via jionit ipiod
vcl volilio iioii cst jiropric praxis, scd tantnni actus ea |)Oste-
lior, V('l si ipsa est praxis, lioc non est nisi in ordine ad actuni
aliijucni inipcratuni polcntiae inferioris, piita apjicfilus s«'n-
sitivi, vcl jiotentiae iiKjlivae, vd liuiiisinodi.

Vn\ liac via tcrtia arjjfuitur: a) (juia oinnis j^raxis s^^^jiiitur
clcclioiiciii ; (jiiod jiroiialur jK'r Pliiiosojiliiiiii VI. hlhiior.: jirin-
cijiiiiiii aclus est clcctio, iion cuius «^ratia. scd toicli' niotiis. id
csl, non /hia/c, scd c//'e<'tivai/i : iirinciiiiiini aMtciii ctrcctivum
iialuraiitcr jiraecedit circctuiii; erjjo, ctc.

hj PracUMva. Iiabitus jiracticus «j^cncratur cx jjraxibus:
s<3d liabilus practicus ^eueralur ex aclilms scijucnlibus elc-
ctionern; i^''itur ilii siiiit jiraxes.

c) Ilem, Commcntalor sujicr /. Kt/uc: Praxis esi operatio
.sccunduia electioncm; vv\zo jiraxis .scijiiitur eI(X*lionem.

125. C-J') — Improbatur. — Contra istud, scilicet quo<l non
laiituiii actus sciiucns electioncm sit jnaxis, j»robatur: a) (juia
17. Kthic. dicit Pliilosojilius (ju^mI iion est eleclio reiMa sinc va-
lione recta ct liabilu virlulis; crtro virtus \wv se requirilur
ad clcctionciii r(vtain(l): iioii rciiuircrclur autem si e5aj«»l lia-
l)itus ^.'•«mcratus cx actibus posterioribus elecli(jne, (juia luiic
iKni inciinarcl pcr se nisi ad actus istos ixisteriores eUvtione.

It) 1'raclcix'a, sub alia forma arf^uitur idem : (piia habitus
ex eisilem actibus p»neralur :i(l (pios incliiKit, cx //. Ethic: ^h\

(1) Si-ilicrt i(«l i'li>otioii)'iii virhiotiniii iii rtnmii Arii>toti<lis; iiani • ■impli-
citrr r«'ctn clectio prnccM-ilit littliitiiii) iiiorulfin, (|iiiik |H*r ipnAiii i'li*cUuiii'ut
p'iu>ratiir virtiiH iiiornlii« in prinio ^rniiii • lOxt/n. 1. d 17. q. S. fi. (12);
• rpiin Hrcnniiuin pcrtVciniii (lictuinfii intcllfctus di* Hliquu Rf;iliiti |M>t.^t
vioiv pfrlfctn cli-ctio circuiiiHtnntionntn oiiiiiihua cirfUinntantiiit, ipiui- (
priiiin gcncrntivn virtutia » Jli. IV. d. 14. (|. '2. n. 13).

96 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 1 .

virtus moralis per se inclinat ad electionem rectara, quia, ut
apparet per definitionem eius, //. Ethic, virius est hahitm
electifus, etc. ; igitur ex eleclionibus per se generatur virtus
moralis, et per consequens non tantum actus electionem se-
quentes sunt praxes.

c) Praeterea, non solum falsum est negare electionem esse
praxim, quod arguitur ratione iam facta, sed, sicut probatum
fuit in primo m^ticalo [n. 109], actus voluntatis elicitus est
primo praxis, et imperatus non nisi propter ipsum ; ergo si
electio sit sola sine ordine ad actum imperandum, puta propter
defectum materiae actus exterioris, ipsa sola vere erit praxis.

Hoc declaratur sic: non habens pecunias, cui tamen in phan-
tasmate praesentantur pecuniae, antequam ahcuius actus electio
sit principium etfectivum, vel ordinetur ad aliquem actum (a)
imperandum, si eligat illas hberaliter distribuere, si haberet,
quantum ad actum et habitum virtutis non requiritur ulterior
prosecutio * vel distribulio *, quia * aliquo * obiecto praesen-
tato in phantasmate, circa quod potest esse actus liberahtatis,
complete habetur electio, ex qua generatur hberalitas vel quae
elicitur ex hberalitate, et non requiritur (&) ulterior prosecutio
* nec ad ahquid * exterius, nec ordo ad exterius, si tantum
materia actus exterioris deficiat.

d) Praeterea, ordo iste electionis ad actum imperandum
non polest esse nisi ut causae ad causandum eflfectum: sed
quod causa non sit in se tahs ex se ut prior est effectu, sed
tantum quia actuahter ordinatur ad efhciendum, videtur in-
conveniens, cum nihil habeat causa ab effectu ex ordine ad
ipsum.

(2-2) e) Tunc ad auctoritatem VI. Ethic. dico, quod ibidem Phi-
losophus statim subdit: electionis autem appetitus et ratio,
quae gratia alicuius, id est practica, sunt, supple, principium.
Ad hoc autem ut electio sit recta, requiritur virtus in appetitu.
Unde sequitur: Neque sine habitu morali est electio, scilicet
recta; igitur virtus habet actum elicitum iramediatiorem sibi
quam sit ille cuius electio est principium ut imperans; prius
enim actus voluntatis elicitus, qui est electio, est actio bona,
quam actus exterior imperatus ab electione bona sit bonus.

(a) Wad. ad aliquid.
(6) Ed. Ven. sequitur.

PROLOOI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 1. 97

(Jiiod prohiitur [kt Pliilosoi^hum ; ihi oriitii statim i>ost illud,
neqiie sine hdbitu eat electio, sulMlit: liona uclio eniui sine
urnore n/m est. Sed si ista sit maior ad probamlum ijikhI
I)ra<'(li.\il do oloclioiio, siimetur ista minor siib: Ilona flrctio
est bona actio. Concedo i<^ntur auctoritatem anirmativani, qiKxl
electio est priiuipium aclus uude motiis, quia actus ah ipsa
impfTatus est actus moralis. S»'d e.\ lioc non s«tpiiiur (jikmI
solus iste sit actus * boniis * sive pra.xis, immo ost •■leclio
piior praxis, proj)ter (|uam etiam ista est bona jji-axis.

f) Ad aecundnm: si maior est vera, dic(j, i(U(mI habitus
jiraclicus «jreneratur cx ('lcctioiiihus, sicut pracdictiim cst de
i\\\*i,()\\U\ lre(pienter lihcraliter dare, etiaiii sine actii imiMM'ato,
si lacultas ik^ii adsit, posset iii ipso jj^eiKTari libcralitas; ot
taineii (]uaii(lo illi actus impcrati sunt impossihilcs, volimtas
noii communiter elijrit freiiucnter recte circa materiam istorum
a(;tiium. (juia quod non creditur alicui possihile, aut ij)sum
iioii viilt, ;nil tciiuiter vult, secundum .\\vj:. Idco communiter
non {,'encralur hahitus practicus (jui cst virtiis siiic praxihus
impcratis sequenlibus electionem; iioii taincii «,'eneratur ex illis
scijuentibus, sed ex elcctionihus, in ((uihus est formalitcr Ik)-
nilas moralis; iii (^raxihus aulem inq^cratis est laiitum mate-
rialitcr (1),

()) Ad lertium ad Commcnlalorciii, o(ioilcl qiKxl ly secun-
(lum non sit ibi nota causac rfflrirntis, si dcs<-ii(»iio delH»t ess«>
convcrtihilis cum descri()to, ut ()robalum cst ()cr Arist. VI. Ethic,
scd dchet intclli^i ly secutuluui etlcctive rel lorm:diter: vel
electio :»cci()ilur ihi pro liljrrtate, sive pntestatr denomitnttira
[domiiuitiva ?]: vel acci()itur cleclio ()ro elcctioiie actus rolendit
((ui non cst «»leclio, vel volitio ali((ua, sc<l actio de ^eiiei*o actio
iiis, secunduni ishim c|(>ctionem, ({uasi sei-undum ()rincipiun)
;ictivuni est omnis ()raxis, sive sit ebrtio, sive se((uciis ebvtio-
iicm. quia actio de ^^enere actionis rnlucitur ad ()rinci(»ium
cncclivum.

12<>. (23) — Ex()onitur conclusio coininunis prioribus tribus viis.

Istac tres viae (Minunt Theidogiatn esse pure s])ecutalivam,

iioii ohNtante ((ikmI extendatur ;id (liIc<-lioiK»m flnis: sive ad

ilhim ((uasi volunt;is natumliter detcrmuietur. praec<Hlcnle oslen-

(1) rf. Ti .1 ij

T..M. I

98 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 1.

sione: sive libere et contingenter ad illam se habeat, non ta-
men circa obiectum contingens et agibile: sive tertio circa
quodcumque obiectum, quomodocumque se habeat, non tamen
operando, * id est, non tamen * in ordine ad actum irapera-
tiun, sed sistendo in proprio actu ehcito.

Quod autem talis extensio non concludat practicum, per-
suadetur, a) (|uia tunc quaelibet notitia esset practica, quia
quamlibet * concomitatur {a) * aliqua dilectio vel delectatio.

bj SimiHter X Eihic: Felix est Dei amantissimus ; et
tamen istam felicilatem ponit Philosophus speculalivam, non
practicam.

127. — Improbatur. — Contra hanc conchisionem commu-
nem istis tribus viis instatur: a) Videtur sequi quod aliqua
operatio est in potestate hominis, ita quod vere sit actus hu-
manus, et tamen nec sit proprie speculalio, nec praxis, puta
amor flais: consequens videlur inconveniens.

b) Praeterea, quod cognitio directiva in volitione quacum-
que non sit practica, cum sit veritas confesse se habens ap-
petitui recto, videtur inconveniens, quia talis veritas est pro-
prium opus meutis practicae, ex VI. Ethic. ■
(-^) cj Quod additur de delectatione nihil est ad propositum:
quia delectatio est passio consequens naturahter operationem
perfeclam, et sive sit delectatio de speculatione, sive de spe-
culato, propter exteiisionem ad illam, nuUa ex isto ponitur
cognitio practica; quia nec ista est praxis proprie loquendo.
Hoc tan^etur dist. 25 tertii lib. Amare autem vel desiderare
obiectum cognitum, et hoc sic vel sic circumstautiouabile, est
vere praxis ; nec naturaliter consequens apprehensionem, sed
hbere, recte vel non recte ehcibilis.

dj Quod autem additur de felicitate, quod sit speculativa,
quia felix est Dei aniantissimus, dico quod auctoritas non
cogit: quia loquitur passive, quasi maxime amatus a Deo,
non active, sicut patet ibi, subdit enim : Siquidem cura huma-
norura a diis sit, raiionabile est gaudere ipsos, supple Deos,
opfimo, et cogmitissimo, hoc autem est intellectus, etc. Di-
ligentes igitur hoc, id est intellecLivum, rationabile erit deos
rebeneficiare, ut amicos, etc.

(a) Wad. sequitur.

PROLOOI QUAKST. IV. ET V. ART. V. § i . 99

12«. — Solvuntur instantiae. — n) Se<l praelorruifWia aucto-
ritatc ilhi, riuii(|ui(l IV'li.\ s|K?<ulalivus seninduru Arist. amat
fiiKMii, iif arnfwe ilistiii^niitur coriti'ii flrle<fnn, sive de obiocto
spoculato, sivi» (It! spoculatione? — Respomlen: XII. M^'t(ifih.
viill IMiilosophus (pj(;il Hriinuni Movens rnov*»t ut amaturn;
ijjitiir iiit('llij,rfiitia iiiferior aniat Priiuuni; «'t fnmcii ipsius fe-
licitatcm poiicrct iii siMM-.uIatione, sicut pat<*t in A'. Effiic;
ilfitur ipsc suh specnfnfiotie comprehciidit iion fantum deje-
clationcm, s(3(l nmare; if^itur ncc piopter c.vtensioncrn ad illud
crif iiotitia practica, sccundum illud (a), scd si)c<'ulativa.

fjj Scd (juarc non tenetur in hfxr, cum ratio scicntiac ;>rr/-
ctifne (H specnlfitivfie accipiatur ah ijiso; et ita duae primae
viae ponentcs Theolofziam e.sse sj^eculativam bcnc ponunt, et
secuiidum Philosophum ? Respfmffro, illiid amarc, ((uod pone-
rct iii iiitcllii^ontia, ponerct nece.s.sitatcm natur-ali (/>) voluiitati
inessc, ila (juod non contin^^cret ihi eam eri^are et recte vel
non rvcte a«rer-e, ifa (juod respectu illius notitia esset tanlum-
modo ostcnsiva, ncc directiva, iicc (juantum ad ohiectum in
jiarticulari, iicc (pianfum ad ali(|uarn eius conditioneni vel ali-
"|iiaiii (•ircumstantiam aclus volcndi.

(•i') lloc inodo iidii diccr(Nit Thcolofri dc amarc creaturarum
inlcllcctiialium rcspectu Dci in parficutnri, cl (]uanturn ad
circnuis/anfins actus, sicul arfzulum (»st conti-a primam viam
iii primis diiahus r-ationihus ,11. l'^!! 1) et 2);.

Si i;riiur convcnissct nohisc.um, poncndo arnarc resp<>ctu
fliiis fifwre, roclo. ct non nnrtc, pos.s«» clici, nec r*ectc clici, nisi
cliciatur c()iirormit(M" ratiom rccta^», non tantum ostcndenti oIh
icctiim, sed etiam (iicfnnfi * illud * sic (»sse clicicndum, forle
|)(>suiss«'t r'cspectu talis noliliam iiracticam, (piia conft^se se
liah(Mitern appctitiii nvto. Ifjitur mclius cst Tlicolo^ro, (|ui hal»et
ah co discordarc iii minori, consc<picntcr ah (H) disconlare in
lumclusione, (piam convcnirc cum co in cnnclusione, (juam
ipsc iioii poiKMNM, si minnrem cum Thc(>|o<^'o non l«Mieivl.

c) Cum ijritiir dicis, (jikmI ah ipso accipirmis ralioncm
^peculntiri ct practici, v«MMim est, ot m mniori etiam conve-
nimus, (juod illa est s|>c(nlativa, (jua«> licet ad cUvlionem ex-
t(Mi(lcrctur ut ohicctum ostcndens, si nullo nnxlo «*8.««t»l direcfira

(a) Wad. ip^tiim.

(b) Wiid. iu>o«>8(«ilHti imtiirHli.

100 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § l.

in actu iit circumstantionabilis est et ut huius obiecti in par-
ficulari. Sed minorem, quam ipse assumeret sub., habemus
negare in proposito.

d) Sed dato quod talis necessitas ponatur in intelligentia
ex natura voluntatis amandi Deum, numquid ita poneret in vo-
luntate hominis sapientis, quem ipse non poiiit naturaliter fe-
licem? Si non, igitur iste potest dirigi in tali actu. — Re-
spondeo, practicam a tali non negavit, nisi quia felicitatem
eius dixit esse speculativam.

129. (26) — Proponitur quarta via. — Quarta via dicit
Theologiam esse affectivam,. — Quod bene intelligi potest, si
affeciiva ponatur esse quaedam practica; si autem affectiva
ponatur * esse * tertium membrum distinctum contra practicum
et speculativum, sic est contra dicta in prirno artic. [n. 109]
ubi ostensum est dilectionem esse veram praxim, et etiam
contra auctoritates multas, quae sentiunt praecise scientias di-
stingui in speculativam et practicam , et nuUum esse tertium
membrum.

130. — Proponitur quinta via. — Quinta via dicit Theolo-
giam esse * mere * contemplativam. — Pro qua via adducit
August. XII. De Trin. c. 14, ubi vult quod sapientia est
respectu contero.plationis, scientia vero respectu actionis; cum
igitur Theologia sit proprie sapientia, et non scientia, ipsa non
erit practica, sed contemplativa. — Respondeo: August. XII.
De Trinit. c. 47. dicit quod istae duae portiones animae, su-
perior et inferior, non distinguuntur nisi penes officia, et in
utraque, tam in superiori, quara in inferiori, est Trinitas; in
superiori autem imago Triiiitatis increatae (1); et tamen sola
superior portio est conteraplativa, quia respicit aeterna. Igitur
ista contemplatio de qua loquitur non determinatur ad spe-
culationera intra genus scientiae; continet enim illud contem-
plativum meraoriam, intelHgentiam et voluntatera, et ita in con-
teraplativo illo potest esse extensio extra genus scientiae, sicut
potest esse in activo, hoc est in portione inferiori, respicienle
temporalia, quae etiam habet Trinitatem. Si igitur ista est con-
templativa, ut loquitur ibi Auguslinus, non prohibetur propter
hoc esse practica, si extenditur ad praxim in portione superiori.

(1) Cfr. infra, I. d. 3. quaest. TJtrum in mente sit distincte imago Tri-
nitatis f

1'ROLOOI QUAEST. IV. KT V. ART. V. ^ 1. 101

I.51. c^^) — Proponitur seiti via. — .Mia «'siopiniodisconlans
a praocodenlihiis in conclusiono. — Dicit quo«l isla s«Mentia est
sjipculativa et practicn. — Quo<l prohatur (Inpliciter: a) rno
niodo sic: sicut doclrina illa in qua scrilwrentur aliqua de
lur»' et aliqua d»' Pliilos<jpl)ia esset s{)fH'ulaliva et practira, sive
scrilH!rentur in distinctis libris, sive cnpitulis, sive int«M'cala-
ritf-r et coninii.xtirn, ita in ista doctrina siinul s|)e<-ulativa et
l^ractica tractantur, non in diversis libris et capitulis, se<l in-
t«'rcalariter ct c(»niinixtim; er«^o ipsa est speculativa et practica.

b) S«>cundo sic probatur: quia nulla spcculativa coirnitio
distinclius tractat de operabilibus (juani eorum co^M»itio sit
necessaria ad speculationem, nec * ali(jua * i»ractica distinctius
tractat de speculabililMis (piam •'orum iv^iuiratur co^Miitio * ad
cofrnitionem practicam sive ad * pra.xim ad (jiiam e.xtenditur:
ista aut»'m traclaf de operabilibus disiinctius quam co^nilio
eoriim rcijuiratiir ad speculationem, et distinctius de s|)«^*ula-
bilibiis (juam coj:nilio eorum re<|uiratnr a<l cojjnitionem pra-
cticam; ii^ntur ipsa <3st speculativa el practica. — .Ua/or pro
batur: (|ui:i s|)('culabilia non <-onsid«»rantur in scientia pra<tica
iiisi propt«'r consid«'ralioiu'm piacti<.'am, n<H' operabilia in spo-
ciilaliva nisi jiroj)!»'!" considcratioiKTii sj>eculativam. — Miuor
jjatet, (juia bic traclatiir <le oj)erabilibus ita «listincte ac si es-
set <le eis jiraecis<», et etiam de siieculnbilibus ac si esset de
eis j)raecise.

i:i2, (28) — Improbatur. — Contra istam opinionem ar^Miitur
sic: a) Ilabitus non babens evid«'ntiani «'X obiecto non «listin-
•.Miiliir seciiiKliim distinctionem obi«*ctoruin, tun<' onim oporteret
lioiM-ii" diias ll(|«'s intusas: iste autem babilus non lialx^t evi-
d«M)tiam «'.\ <)l)i<»cto; ifj-ifur non distiii;i-uilur s<H"un«lum «lislin-
<'fioii«'m obi«'cloruin * ojx^rabiliiim ot sjM^culabilium *; i^Mtur
non <'runt duo babifiis j)ro{)t(>r <listiricti<>nem ojx^rabilium et
s{)«'ciilabiliiim.

h) l'ia«'t«'iva, illa (){>inio «le ituo/Hts /iat»ittfnis, «{uamvis
jHissit probabiIitaf<'ni ali(juam baU>r<' de TbeoIo^Ma nl Ir.nlita
cst in Srrijttnra, tam«'ri d«» Tbcolo^Ma /;i sr, cuius subi>'<'tunt
j)rimum «^st «'ss«»ntia divina ut harr «»ss('nti:i, sicut dictiim <\sl
il<» siibi«'clo Tli«H)Io«jia<' |n. i\H\ iion vi«b'tur pnibabil»»; nam
de isto subifclo, cum sit verissime unutn co^Mioscibile, nata
est baberi jirimo ali^jua nolitia rcrr una. Si vero delur ali-

102 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 1.

qua quae non sit de ipsa essentia, sed de aliquo alio primo,
ista alia non erit Theologia in se. * Theologia igitur erit *
unus habitus simpliciter, licet forte cum ipsa possit in Scri-
ptura esse aliqua alia notitia, quae sit de alio subiecto.

c) Item, patet quod ordo scientiarum secundum eminen-
tiam stat ad aHquod unum tantum, quia non possunt duae
esse scientiae simpliciter primae: istam unam eminentissimam
et solam dico esse Theologiam, quae sola est primo de primo
subiecto Theologiae.

d) Praeterea, deduco rationem eius ad oppositum: illa
cognitio est practica, in qua non determinatur de speculabihbus
magis quam cognitio eorum pertineat ad praxim vel ad cogni-
tionem practicam : sed cognitio ista non tractat de speculabilibus
distinctius quam cognitio eorum requiratur ad cognitionem pra-
cticam vel praxim dirigendam; ergo, etc. — Probatio niinoris:
quaelibet cognitio de conditionibus appetibilitatis flnis et de con-
ditionibus eorum quae sunt ad finem quatenus sunt ad finem,
et tertio de conditionibus quibuscumque huius vel illorum, circa
quas contingit polentiam operativam errare, nisi dirigatur, est
necessaria ad practicam cognitionem : nulla autem est cognitio
hic tradita de flne, nec de his quae sunt ad flnem, quin sit ta-
lis; ergo, etc. Vel saltem circa ista contingit voluntatem igno-
rantem errare, sicut dicetur in solutione tertiae obiectionis
[n. 137 c] contra solutionem quaesiionis principalis.

(■29) Licet enim Trinitas personarum non ostendat flnem appe-
tibiliorem quam si esset non trinus, quia est flnis in quantum
est unus Deus, non in quantum trinus, tamen voluntatem igno-
rantem Trinitatem contingit errare in amando vel desiderando
finem, desiderando frui una persona sola. Similiter ignorantem
Deum fecisse mundum contingit errare, non rependendo amo-
rem qualem gratitudo requireret propter tantam communica-
tionem bonitatis suae ad utilitatem nostram factam, Ita igno-
rando articulos pertinentes ad nostram reparationem contingit
ignorantem errare, etiam non rependendo amorem debitum pro
tanto beneflcio; et ita de aliis theologicis. — Assumptum pa-
tet, quia quaecumque conditiones traduntur de fine magis natae
sunt ostendere appetibilitatem finis, et conditiones eorum quae
sunt ad flnem magis natae sunt ostendere ea quae sunt ordi-
nata ad finem.

I'ROLOOI ylAEST. IV. KT V. AHT. V. J5 2. H':!

Ad nrr/umentum coruni j)jilot rjuo«1 minor <*sf Calsu.

.\(1 prohntionfiii dico, qiiod rioti jjotest ita dislirirt»* ti-a-
ctnri do flri«^ co«fiiito, et de liis ijiiaf siiiit ad fliKMn, ijuiii lota
illa cofrFiilio os.m^t j)ractica iiitcll«'ctui croafo; rjuia tota illa
cofrnitir) riata r^st r^stcnderx' fliiem siib ratiorie upjtetibili^, el
ea (juae surit ad firi<*rn sul) ra tirjne ordiriis erjriiiii ad (liiem,
vel circa rjuaecurnrjue jiosset voluritas iiori dir*e(;ta errare.

13^i. (•<•>) — Proponitur septima via. — Alia ojiiriio tenet
eaindern cfjnclusionern; sr'd jjonit cuin lioc TlirHdo^Marii ♦•sse
sinipliciter nniirn linUitum. — (Kt lioc j)roj)ter suhiectum eius
uniim, (jiiod est l)eus, iri .jiio crjnveniuiif ornriia de (juihus in
scientia (hsterrninatur, oinnia eriirn cadiirit sulj crjiisideratione
liuius scientiac iii (jiiantiirn jiarficijiarit aliijiiod diviniini. Et
idoo, sive consideret de his jjer exfensionern ad ojms. sive
iion, sed jjui'e sjieculative, jjrojifer iiiiitatern forrnahMn suhiwti
faineii haec sciiMitiii esf nnn.

i;U. — Improbatur. — Con/m isfani oiiiriion^Mii ariruo
sic : (Juand()(Miiii|iie alirjurKl c(Jinrnune dividitiir pririi(» jier «lif-
fenMitias o|)jx)sitas, iinjjrjssihilc ««sf ulrani(juf ditleriMiliani in-
veniri in aliijiio uno corit(Mito suh cornniuni: s»'d acientin in
cornrnuni dividitur jirirno iri 'prncticnm e\. speculatiram: »Myo
inijiossihijc (,»st i^tas didenMitias siiniil inveniri in aliijua scien-
tia una. — Mninr est inanifesta, ijuia si dilVtM-iMitiae rondivi-
(l(Mil«?s aiiijuod C(jinniune jiosHent se conijiati iii alnjuo contento
suh coniiiiuiii, liiiic id«Mn corjnis j)os.set ess»' corj^oreuni et in-
cori>oreurn, et idciii aniinal S(Mjsihil«' et insensihih'. el idem
lioiiio ratiorialis et irr'atiorialis: «juae sunt ahsunhi. - Minor
jiatet jjer .\viceii. /. Mrtnpli. in principio, et jmt (ioinimMila-
tor'(Mn. /. Ktliic. C(nnm. I. ef |»m- flondisalvum he divisinnr
.scicntiarum. — Itern s<'(jiiuiifiir de «'(Mlein duo contr-a«licloi la,
videlicet cxtendi ct non e.rtcndi, «'l niulfa alia inconvemetitia.
Onare, etc. ia) ).

^ i. Suiutio JJocttnis.

l.T). ('ii) — Theologia iiecessarioriuii in iiit^^llectu erMto eii
pracUca. Ad (pinestionetn iyitur resjM»nd«H>. «jikmI cum ;ulu«

la) l>i-r-<t iii «<«1. \vn it'*ti, liHlxtiir uiit<-ni itd iii«ttir tttiffitniHt» iii rd.
Vcn. 1^21 a Mtiuritin Hibrriiico iiidiictar.

104 PROLOGl QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 2.

voluiilatis elicilus sit verissime praxis, eliam si iion concomite-
tuf aliquis aclus impcratus, ut patet /. articulo [n. 106 et 109],
et extensio cognitionis praclicae consistat in conformitate ad
praxim et prioritate aptitudinali (hoc patet ex //. articulo
[n. 110]), sequitur quod illa est cognitio practica quae est apti-
tudinaliter confWmis volitioni rectae, et naturaliter prior
ipsa : sed tota Theologia necessaria * vel de necessariis * in
intellectu creato est sic conformis actui voluntatis creatae et
prior; ergo, etc. — Prohatio minoris: quia primum sub-
iectum Theologiae est virtualiter conforme volitioni rectae,
quia a ratione eius sumuntur principia prima rectitudinis in
volitione; ipsum etiam determinat intellectum creatum ad no-
titiam rectitudinis determinatae ipsius praxis, quoad omnia
theologicalia necessaria, prius naturaliter quam aliqua voluntas
creata velit, alias non esset necessaria; ergo ex primo su-
biecto sequitur tam conformitas quam prioritas Theologiae
ad volitionem, et ita extensio ad praxim, qua extensione
* ipsa * cognitio dicenda sit practica.

Confi7vnaiur ratio ista, quia cuin obiectum Theologiae
sit ultimus flnis, et principia in intellectu creato sumpta a
fine ultimo sint principia practica, igitur principia Theologiae
sunt practica; ergo et conclusiones sunt practicae.

136. — Proponuntur quatuor obiectiones. — Sed obiicitur
aj quia ex quaestione praecedente Deus non est hic primum
subiectum in quantum fi^iis, sed ut haec esseniia [n. 68]: prin-
cipia autem sumpta a flne ut finis est sunt solum practica.

b) Item, cognitio flnis ultirai non est immediate conformis,
nec nata est esse conformis immediate praxi eliciendae; ergo
non est propinqua practica.

c) Item, primum obiectum includit virtualiter conformi-
tatem ad praxim rectam; non tamen solam cognitionem sic
conformem, alioquin non posset de ipso esse cognitio specu-
lativa, quod videtur inconveniens. Qualiter enim est ista ve-
ritas practica, Deus est trinus? vel, Pater generat filium?
Ergo primum obiectum includit aliquam notitiam speculati-
vam. Igitur ex conformitate illa virtuali primi obiecti ad pra-
xim non sequitur Theologiam esse practicam, cum multae ve-
ritates quae sunt maxime theologicae, in quantum Theologia
distinguitur a Metaphysica, sint speculativae.

PROLOOI yUAEST. IV. ET V. ART. V. § 2. 10.')

(■^2) ilj IUtm, tunc scioutia Doi ossct pra^-tica, quia est tle oo-
(Iprn sujjiocto i^rimo, ot otiarii vi(l«'tur- (jU(j<I ralio soiutionis
quficsUo/iis possit applicari ad iritcljcclurn (iivirnirn, sicut ad
cr(3alum.

i'M. — Solvuiitur tres priore.s. — a) Ad priinnm dico, <iuo«l
respcctus flnis noii csl illud a (|uo priiicipia surnuntur in ali-
(pia scionlia, scd illtid aljs(jlutuin iii (luo rundatui- i-cspoclus,
et 111 ud cst cssoitin lidec.

b) Ad secundutn dico, (|U(xl virtualilor conliiiens cot^nii-
tiononi coiirorrnom (^sl virlualitcr conrorrne, et ita cof^nitio eius
ost practica, (piia conclusionos pr-acticae liabent principia pra-
clica; pi'oxiina autotn co<,niilio illi iiuae est de flne est coj.^nitio
Iriiitionis lliiis, ot ista nata ost esse conformis forrnalitor praxi
riuitioiiis.

cj Ad tertium dico, (|uod primum oJjieclum solummodo
incliidit notiliam conli^rmem volitioni roclae, (juia virtuto cius
iiiliil dc ipso co^ziioscitur (juod non sit vol roctitudo volitionis
aiicuius, vol viitualilcr includcns nolitiam talis roctiludims, Kl
coiiccdo ipKjd inrcrtiir iii Cdnseqnen/e, ipiod dr ipso riulla po-
fcst csso scionlia sp(!culativa ; nccossario oiiim notilia cius ol
cuiuscuimiuc intr*insoci iK)r ipsum c(>f.,Miiti conformis cst praxi
aptitiidinalilcr, ot jiriori, si co^niitum ost necessarium.

Cum instatur do illis veritatihus (IIuk? vidcntur maxime
tlicolo}4:icac, ct non inctapliysicao, ut Deus trinus, et Pater
f/enerat Filiuin, dico, (juod istao sunt practicao: prima oniin
iiicludil viitualitor notitiam i*ectitu(liiiis dil(>ctionis toiidontis in
tros pcr-sonas, ita (|uod si aclus clicorolur ciira unam solam
* pcrsonam *, cxcIuiUjikIo alias, sicul inlldolis olicoivl, ess«'t
actus non i'cctus: socundn iiicludit notiliam roctitiidinis *aclus*
sccuiidiim (|U()d actus csl circa duas pei-sonas, (juarum una »»^1
sic ali alia d).

Si oliiitiutur coiitra lioc sic : (piia iiilnl nisi essentialr
cst i-alio icrniinandi aclum illiiis dilcctioiiis: Th«»olo^^ia autom
ost inajjis piopiic iU^ persniuilibus (luam d»* essiiitialtbus, t|uia
ossciitialia pluiima possmit a iiol>is in Mclaphysjca coj:ii«»sci;
i;.'ilur Thcolo^iia, ut distin;ruitur a Motaphysica, iiuaiituni ad
l)ntpriissiiii:i sihi non cst practica. Pritna profinsitio probo'

(li l'fr. iiifr. I. li. l. .| J

lOG PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 2.

tur: quia alias esset aliqua ratio diligibilitatis in una persona
quae non esset in alia: quocl falsum est, quia tunc nulla bea-
tificaretur in se ipsa.

Respondeo : essentiale est ratio formaliter {a) terminaridi
actum amandi ut propfer quam; sed personae terminant ut
quae amantur: non autem sutficit ad rectitudinera actus quod
habeat rationem formalem convenientem in obiecto, sed eliam
requiritur quod habeat obiectum conveniens, in quo sit talis
ratio formalis; propter igitur istam notitiam rectitudinis, quam
includit essentiale in actu amandi Deum, personalia includunt
propriam notitiam ulteriorem rectitudinis requisitae.

138. (33) — Solvitur quarta obiectio et examinatur an scientia
Dei sit practica (1). — Ad quartum [n. 136 d] concedo quod
Theologia Dei de necessariis sit practica, quia in intellectu
suo natum est primum obiectum theologicum quasi gignere
notitiam cotiformem vohtioni rectae, priorem naturaliter
ipsa volitione. — Quod conformem, patet. Quod priorem,
probatur: quia prius naturaliter intellectus inteUigit obiectum
primum quam voluntas veht illud; igitur prius naturaliter vo-
litione potest habere onmenj notitiam sufficienter virtualiter
inclusam in intellectione primi obiecti; talis est quaecumque
notitia necessaria de primo obiecto. — Consequeniia sup-
posita potet: tu7n quia per impossibile exchisa omni voli-
tione, posset intellectus habere omnem notitiam sufficienter
virtualiter inclusam in intellectione primi obiecti, cum illa in-
tellectio praecedat omnem volitionem: lum quia intellectus di-
vinus non discurrit; igitur non prius naturaliter intelligit pri-
mum obiectum quam aUquid virtuaUter in illo inclusum quoad
notiliam; et si priw^ intelligit primum obiectum quam voluntas
velit aliquid, prius intelligit quodlibet inclusum quoad noti-
tiam in primo obiecto quam voluntas velit. — Haec secunda
probatio consequentiae minus valet.

Triplex instantia (2). — a) Si *tunc* obiiciatur, quia
tunc voluntas divina non erit prima regula * respectu * sui in

(a) Ed. Ven. absolute.

(1) Cfr. infr. d. 38. quaest. Utrum scientia Dei respectu factibilium sit
practica ?

(2) Quarum primam dumtaxat explicite resolvit Doctor, cuius solutione
et aliis duabus satisfit, ut ipsemet innuit n. 139.

1'KOLOOI QUAEST. IV. KT V. ART. V. ^ 'd. 107

actihiis suis, si oius acturn pryw^odat tKjtitia, cui in aprondo dfbot
conlorfnari ad Ihx" uI rfu-t*,' a^at: ronsfijifens autorii vi(l»'lnr in-
(•(jtivonions, i|uiii tullit sunini;itn Jibcrtatoni volunlalis divinae,
si ab alio (ItHerininolur, el tKJii ox s*i pritiio, (juoad priniurn
aclutn suurn: si autorn praocedit otnnotn actuni suutu pojrtiilio
practica, ah intolloctu dotorrninabitur ad priiuurn actuin. ipiia
noii polost oi diss«Mitiro, tun(' onini possd p«;ccaro.
(^i) h) Iteni, supra dictutn ost, PhiJosophuin b«'n«' dicore con-
sequonter, si intollijjontia iiiiluralitor ainat Deuin viKuiii, <'iyo
notilia ostondons Douni non est pr*actica ; liat autoin siniiliH
conso(juontia de I)(»o natnraliter arnanlo se.

cj Itoin, diri^^ons ali(|u:i causa est resp(3ctu dirocti; u^iiur
ost distinctio roalis inter ipsa : non «?st autotn talis distinctio in-
tellectionis Doi ad refle. — Kt confirmatur rati(j, (piia intolbrto
iam veJIo esse oliciturn, intolk^ctiis non diriirit, tantiiin cnitn
dirij^Ht ciiTa actuin eliciondutn, (jtiasi prior ijtso: s«»d in D»h>
veJlo siuitn lum aoijuitur voluntatoni ossc; ijj-ilur nutnipiam
ast ihi (piasi eliciendum, S(mI soinpor (|u;isi ehCiluui ; ovinu otc.

(J) liesjtonsio. — Hic vidotur, consoipKMitor dictis. dicondnm
ipiod accipioiido reyuhnu pro recfi/icftnte in praxi, pritiia
rojjfula ost lliiis nllinius, (jui virtualitcr incliidit primo noliliam
oiiinis roctiliidinis noccssariao cuiuscniiKpio praxis, sicut pri-
iiium suhioctutii scionliao sjKH^ulativao primo virlualitor inclu-
dit notitiam omniuin voritatiim spoculahilium. Ilaoc aut«'m
piima roj^uJa, (piao ost fiiiis, ordinalo reclificat intolhvtum »*t
voJunlahMii, sicut ipsiic jiotoniiue natao sunt a«;ere ordinat»', ita
«piod jirius «juasi }::i}.Miil iKJtitiam conronnom rivtiie praxi (piam
r«*ctincct jjraxim; ct ila iiotonlia praclic;itit<' alia eril jiolontia
prior et |)rius rocta; itii «juod /)ri)num corisei/uenx illalum
in i»iiina rationo videtur conco<|oiiduin.

(Jum voro improbfifur, i)os.s<«l «lici ijuod sicut universa-
lilor (lihortas (a) ) stat cuin ajjjirohcnsiono jir:t»'via. it:i suinma
lihci-l;is stat cum sufnina ai)j)r«'lnMisionc jira«'vi;i : aj)j>rt'h«'nsio
;uil«Mii jiraxis jMMtcclissiin:! includil notiti:ini c(.>iilnrinit«liK,
(jiiando ij)sa necoss:irio conv«Miil jiraxi.

{^^) Cum ull(»rius mlffifur, (JU(hI d«»tcrminala kiI aliund»', fioc
fWfjandu/n csf, hMjiKiidd Ao (Ict«Mininaliono «juae sit |)«t apMis

(a) Di't>»i iii «h1 \'i"ii.

108 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 2.

sufficiens; licet enim non possit dissentire a notitia rectificativa
praxis et priori praxi, hoc tanien non est quasi intellectus
per notitiam sit causa sufficienler active * determinationis *
determinans ipsam ad actum, sed ex perfectione voluntatis
est quod ipsa tantum nata est conformiter agere potentiae
priori in agendo, quando illa prior prius perfecte agit circa
obiectum, lioc est, tantum novit prius quantum posset nosse.

Quod dico pro contingentibus, qiiorum intellectus divinus
non habet omnem notitiam sibi corapossibilem ante omnem
actum voluntatis; ideo circa illa non oportet quod contbrmiter
agat potentiae priori, quia ipsa non prius conformiter novit
tale obiectum. Sed semper aUter accidit circa cognoscibilia
necessaria ex se, quia ista perfectissimam sui notitiam liabent
absque actu voluntatis.

139. — Alia solutio obiectionis quartae. — Licet haec respon-
sio videatur evadere argumentum, et per eam etiam sequentia
argumenta possent evadi, tamen aliter possei dici, quod Theo-
logia necessaria in intellectu divino non est practica, quia non
est prioritas naturahs intellectionis ad volitionem, quasi confor-
mativi ad ipsum conformandum, sive directivi ad dirigendum
aliquid. Quia posita notitia quacumque rectitudinis ipsius praxis,
quamvis ista ex se possit conformare potentiam conformabi-
lem seu rectificabilem aliunde, non tamen voluntatem divinam
respectu sui primi obiecti, quae ex se sola rectificatur respectu
sui ipsius obiecti, ita quod vel talis naturaliter tendit in illud,
vel si libere, nullo modo est de se quasi indiflferens ad recti-
tudinem, et quasi aliunde ahquo modo habens eam, ita quod
notitia determinativa rectitudinis non est necessario prior vo-
litione, quasi ilhid volitio requirat, ut recte eliciatur, sed tan-
tum praeexigit ostensionem obiecti, et aliam notitiam ex se dire-
ctivam non praeexigit ut directivani, sed tantum ut ostensivam,
ita quod si posset praecedere volitionem sola ostensio obiecti,
et sequi notitia rectitudinis necessariae ipsius praxis, sicut di-
cetur de praxi circa contingentia [n. 140 seqq.], aeque recte
eliceretur volitio tunc sicut nunc. Nullo ergo modo intellectio
est prior ut conformativa seu regulativa voUtionis.

Ad argumentum igitur probans prioritatem rectitudinis
ad praxim rectam, responderi potest quod licet sit aliqua
prioritas intellectionis ad voUtionem, non tamen est sic prior.

pROLOoi qj:ae:st. iv. kt v. art. v. ^ 2. UH>

iit roijuiriil iiitionom m-tani «'sso priorffn pra.xi, qui;» talis
jirioritas ost re^^ulae ad roj^Miiaturn, (jualis •'ss<' ijon |K)tost
(|uaii(lo voluntas ost oninirnoda ro«;ula sui in a^^oiido.

KpHo(jus. — Iluius conlroversiao de scientia Dei respectu
sui, an sit practica, surnrna in h(x; consistit: si notitia (juae
(le so ossot diroctiva in piaxi, dato (ju(^l polontia |)racticans
in scionto non esset diii<.Ml)ilis in a^^ondo, sit practica, ex hoc
solo (juod ossot sic ox so diroctiva v»;! non j^ractica, o\ lioc
(juod jiotcnlia jjracticans in scicnto non cst dii-ij:iliilis. (jni
altoi-aiii jiartoin tonot, dicat consofjiionicr.

1 10. (36) — Theologia contingentium in intellectu creato est
practica. - * Kt ex h(jc iiitr-(jducatur * secundus articulus qui
ost de Theolof^na conlingentium, an sit j)ractica. — Dico, (juo<l
tanturiunodo iii illo intdU^ctu Thoolo^na continf,'('nliuni j^ractica
jiotost es8t3 (jui hahon» j^otest (l(«toi'rninativarii notitiani rocti-
tudinis ij)sius jiraxis ante ij)sarii j)iaxiiii olicitain, (juia S(.)lum-
niodo ihi Th(!olo;zia contiiifrontium j)ot(^st o.s.s<» co/i/brmi.s j)raxi
et prior oa : talis ost tanluni intoll«HMus creafus, (jiiia nullius
intolliLrentis creati voluntas primo dotorminal nTtitudinom con-
tinf.roiifom convoniontom jiraxi suao.

I II. (1") — An vero in divino intellectu? — In intellectu ijri-
lui- (lirino non jkjIcsI «>sso Theolofria contitKjcntitnn j)ractica,
t(M)Oiido ista {\\\i): Prinnim, i[\nA cofjnitio practica ct praxis
ad (juarn oxtonditur dohont ossc nocessario rcsjMX'lu eiusilem
suj)j)ositi; * (juia si altcrius, tunc (»ssot j)r"actica. (jiiia esl di-
rifrihilis siv(! dctcrminahilis j)otcntiao altcrius suj>j)ositi, .scilicel
j)otcnliac suj)j)ositi cuiuscunKjue ♦. Sccitn^iu^n, (JikmI D«m ul
oj)(M"intis nulla sil pr-axis nisi rofitio, non jm^ikmkIo in ij)so
jiotcntiam tcrtiam, * scilicel executicam *, aliam ah intclNvtu
ot voluiitale, nam riiilla co<znitio corilbrmis volitioni continpMiti
reclao i)i*a«vodit ij)sarii volitioncm Doi, (juia j^rimo volitiono
dct(M'minalur jiraxi illi talis nvtiludo.

a) Illud primum os[ duhium; impr(>hatur{a) lamon dupti-
cifrr: iiarii si coj;iiitio (juaocuriKjuc >\r j)i-axi alterius est practica,
crf,'o coj^nitio rnoa dc lioc ijikhI ost Dcum creare tnufututn,
vcl (1(> linc (jikmI est intcttijcntiam morcre coetum, eril |)ra-
ctica; (jiiod vidctur lalsum. Sall«Mn hoc videlur conclud«M'c. (luod

(a) Kd. Vi'H |iriil)iitiir.

110 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 2.

cog-iiitio practica non potest esse iiitelligentis inferioris, ope-
rante superiore secuiidum illam praxim, si nihil secundum il-
lam inferius operatur; pari ratione nec superioris vel aequalis,
si nihil facit ad praxim operantis; si enim aliquid facit, iam
superior habet praxim propriam, respectu cuius sua cognitio
sit praclica.

b) Item, si cognitio practica habet aliquam causalitatem
respectu praxis ad quam extenditur, et non est nata habere
talem causalitatem primo nisi respectu praxis quae sit in in-
telligente, videtur sequi propositum.

c) Contra: igitur de eodem unus intellectus haberet noti-
tiam practicam, alius speculativam, si praxis esset possibilis
uni intelligenti, et non alii. — Ad hoc potest dici, quod per-
tecta rectitudo praxis includit circumstanliam operantis sicut
et alias circumstantias, ita quod sine ista non est rectitudo. Si
enim accipiatur * quod * Deus est amandus, nisi addatur a quo,
puta a voluntate, non est vere practica complete, quia Deus a
bruto non est amandus. Itaque hoc verura perfectura, Deas
est amandus a voluntate, etiam in quocumque intellectu est
practicum. Ita, et istud, homini quandoque est ieiunandum,
non est tantum practicum horaini cognoscenti, sed etiam angelo
et Deo, et etiam homini et Deo est hoc practicum: ab angelo
coelum est movendum. Et concedo illud quod prima probatio
infert tamquam inconveniens.

(3S) d) Et si obiiciaiur, quod non salvatur priorifas practicae
cognitionis ad praxim, prius enira dilectio Dei respectu sui est
recta quam homo vel angehis possit intelligere quod Deus est
araandus a voluntate; respondeo: ista prioritas debet esse ex
obiecto et intellectu, hoc est, quod obiectum natum sit deter-
minare intellectum ad notitiam determinatae rectitudinis praxis,
scilicet quantum est ex se, ante praxim istara, ita obiectum
hoc natum est quemcumque intellectura determinare ad noti-
tiara istara, Deus est amandus a voluntate, quantum. est ex
se, ante praxini, licet aliquis intellectus ex imperfectione sui
non prius determinetur quam potentia operans ex perfectione
sui operetur.

e) Ad aliaw. obiectionem dico, quod sicut voluntas potest
esse causa superior, * hoc est in eodem intelligente et operante,
respectu praxis, scilicet potentiae motivae illius in quo est talis

PROLOOI Ul.AIJST. IV. ET V. ART. V. § 2. 111

voluntiis, sic indiversis potfst *?8se(«)*. Nec o|)orlet, quod in alio
sit nori pnictica, nisi accipiendo stricte pmclicum pro iinine-
di;)t>; :)pplic:d)ili ad opus quantuni esl ex idontitate supptjsiti
ai^^fiuis ol operantis, qual<Mii immediatioiuMn denotat inllniti-
viis sii»-niflc:ins pra.xini (onstructus cuni s<in\ Sic entrn con-
cediUir (pKMJ soius I)eus scit se inniiitt» dilif^ero, licel anp*-
lus s<:iat i[)suni intlnito a sr ililifrendum.

f) Qui sic ri'sjjondil {[} :i principio li:ilj<'t coiu«'d»'n? oinnps
V('rit:ites de pra.\il)us airenlium causatoriini co^Miosci a (juo-
cum(|ue intcllcctii practice, (piia oinnes istae, sive ah ol)i<X!to,
ut ii('c<!ssariae, siv(? aliunde, ut contin^'-ent(>s, natae sunt priiis
esse conlormcs pni.xibiis, sive prius dcteriiiinare rectiludincm
jira.xium (iuarn ipsac pi;ixcs cliciantiir. Omnes autem veritatcs
de volitioiK; divina neces.sariac siint practicae; contin};*Mitcs
aiitcm iioii, ((iii:! aiite ipsaiii praxim elicit:irn, :i(l (|uain exten*
duiitur, noii liahent conforriiitatcm, ipiia niillam (h^tcrrninationem
rcclitiidinis, Verhi ^natia: Dciis jnactice cofjnoscit hoinini csse
p(j«'iiilcndurii, ct ^injjclo csse movendum (oclum, s«'(l non est
(|U(mI 1)(^) volendiiiii liominein sanctiim ixM^nitcre, vel anizelum
cijclum rnovcre.

i 12. ( <'J) — Theologia contingeutium in se est speculativa. —
Si ijuacris, (ju:ilis est 'riieoloi:i;« conii/ifffiiiiuni in st-:, non
('omj)ar-al:i liiiic, vc| illi iiitclhH-.tui, n) dici jiotcst (juod ij)sa
talis cst iit sii (jmilis (!St f^n: obiecto : rion cst :iutem ex ol»i«'-
clo conforniis praxi aiite omiKMn praxim. ijni:i cx ohi«H;t() niilla
nata est hahcri notitia det<'rriiin:it:i(> rectiludinis contiii^^cntis,
iilco c\ ohicclo non est jiractica ; iirilur sjieculativa, si .sultlcien-
ter dividiml nolitiam.

b) Huic conjfruit, (juod iri intcllcctu ilirinu * vere «»8t sjh»-
ciilativ:i, in iiostro aiitcm jiractica c8t(A)*: l:ilis autcni videlur
res ('ss(» in se (jualis est in perfecto «^^Miere UIo, non in im-

jMM'tccto.

(a) Wad.: Siciit vi)!itiiUM potfat CMe u«uan siiit^Tinr resp^tii pmxU
|iiktniti)ti- iiiotiviii', iKH- (|tiu<><-uiiM{iit' rfMp«-<-tu <Mii(ih<-tiiii<|ti«', ptitii nnn rora
rcspcctu |ititciitiuu iiititivuc Aii^iii, tM^tl (|uuiitlu suiit iii ((Hlcin, ttu iti i'uf(nitiu
pnicticii nit (■iitiHn r<'.Hpc<*tu prHxin, ltt>r vni iit c<Ml<<itt iiitrllig<>iitv i't o|N*r»nt<',
iicc oportct. . .

(A) Wnd, : Huic cungruit, tnttnl in iiiti-llcctu iln-nnj itc^Ktur v»»e praetit^

(1) Doctor igitur nihil liir (ii'tcrtninnt<< nitolvit.

112 PROLOGI QUAEST. IV. ET V. ART. V. § 2.

143. — Solvuntur obiectiones. ~ a) Si obiiciatur quod
tunc cognitio in se speculativa est alicui practica, puta intel-
lectui creato, ergo practicum non repugnat speculaiivo ; re-
spondeo, quod sicut esse ea; obiecto speculativum est per se
esse speculativum, ita esse practicum ex obiecto sufficienter
determinante intellectum ad notiliam rectitudinis est esse per se
practicum; et sic opponuntur ista duo, practicum et specula-
tivum, ut ista, non extensibilis ad praxim et extensibilis ad
praxim. Sed esse practicura aliunde quam ex obiecto, puta a
causa extrinseca, ut a voluntate determinante inteliectum ad
notitiam praxis, est esse accidentaliter practicum; et ita con-
cedo Theologiam contingentium esse practicam ?iobis, licet in se
sit speculativa.

b) Contra hoc: cui convenit unum oppositorum per se,
ei aliud oppositum nec per se, nec per accidens convenit; igitur
notitia per se speculativa nec per se, nec per accidens est
practica. — Respondeo : licet antecedens posset exponi de per
se primo modo, vel secundo modo, non autem tertio rnodo,
prout dicit idem quod solitarie, tamen concedo quod nuUo modo
inhaerendi inhaeret oppositum praedicati huius quod est per
se esse speculativum, quia Theologia contingens per se se-
cundo niodo est per se speculativa, ita quod inhaerentia sit
per se, et praedicatum determinetur propter se. Sed per acci-
dens esse practicum, per accidens non opponitur illi, sicut
esse nigrum simpliciter et esse atbum secundum quid non
opponuntur, secundum quid enim et simpliciter determinant
praedicata ut denominantia.

c) Si arguitur: per se est speculativa per se, ergo per se
est speculativa, conceditur; nec huic praedicato repugnat hoc
praedicatum, per accidens practica.

144. — Theologia contingentium potest esse practica per ac-
cidens. — a) Si vero alterum istorum duorum quae tenet
ista responsio non teneatur, tunc potest concedi quod Theolo-
gia contingens, licet non in se, quia non ex obiecto, tamen
in omni intellectu creato et increato esset practica per ac-
cidens; quia ut ipsa est in intellectu divino potest esse con-
formis praxi prius quam praxis illa eliciatur a voluntate
creata; prius enim intellectus Dei novit peccatorem adultum
in nova lege debere conteri quam peccator conteratur; et sic

PROLOOI QCAKSTIO IV. ART. VI. il3

iion tonendo primu)n istorunid), co«,Miilio Dfti tle i»raxi alle-
rius operantis «»st praclica. Non lenendo etiani secioidiim (2),
puta poiKMido ajj^ere Dei ad extra esse praxirn eius aliain a
volitione lorinalit<T, licct intelloctus Dei non prius novit (A la))
«,'sse creanduin, (|uain voluntas sua vclit, tani«'n prius novit A
• juani creet; et ita praxirn ad (jxtra praecedil notitia confor-
inis, licet non ea' obiecto, sed /iliunde conlornjis.
{^^) h) Hoc saitein t»'neo, «juod Theologia continyentiurn non
est per se practica, sive ew obiecto: potest tanien intellectui
crcato esse practica p<?r accidens, et lioc in ill«) intellectu cuius
est operari secunduni praxiin, cui «I«'t«'riiiinatur r«'cliludo a vo-
luntate divina. — An vero intellectui divino sit practica, patet,
tcnendo illa duo [n. 141], vel opjKjsita, «piijl «licen«lurn est con-
.sequenter.

c) Probahilia lainen videntur liaec trin : Primo, «juod
l^ractica est rectiflcativa in praxi contin^^entis. Secundo, «juod
est rectificativa potentiae practicantis, aliuiulc «nuiin a se re-
ctificabilis. Kt tcrtio, «iu«jd in Deo nun «'st potcntia practicans
nli;i nisi voluntas.

lv\ priino et terlio se<iuitur «puMl si «livina notitia «^ssel
practica, ipsa «?sset n»clificativa in volition«' divina : hoc auteiii
ralsuin «'st ex secundo istoruin; «piia voluntas «livina e.r se
priyno r«>cte elicit vellf r«'sp«'ctu priini obiecti; r«'sp«><-tu autem
iljoniiii (juoruin «'st conlinf,n'nt«'r ex se sofn deteriniiKitur, nun
pfi- ali«iuatn n«)litiain deterininativain nvtitudinis pra<'c<'tlentem.

.VRTiniii.rs VI.

ARrfUMENTonUM S0H'T10.

145. (*•) — Solvuntur ars:umenta princ. quaest. IV. n 97.
— .\«1 ariJuiiKMita principalia primne t/unestionis. — aj Ad
primmn r<^spond<«o, «iuo«l ^ides non est liabitus s|Mvulativus,
in»c crederc <»st actus s|M'<Milativu^, n<'c visio S4M|uens cmlen»
est visio sjHiculativa, scd prncticn ; nata est enim isla visio

(1) Soilifot, rrquiri ulrutilntem iiuppo»iti cogiionccntiii i't npTHntl». uti
n. lil.

('J) Nrinp<'. (]iiiNi IVi nt oporantiii nullti v»i pmxia ni«i vUttn* «(..'(. ib.).
(a) Dooitt in VA. Vi>n.

TOM. I.

114 PROLOGl QUAESTIO IV. ART. VI.

co)ifo)-mis esso rriiitioni, et 'prius naturaliter haberi in intel-
lectu creato, ut liuitio recta illi conforniiter eliciatur.

b) Ad secundum dico, quod contingem circa ({uod est
scieiitia praclica est finis vel ens ad finem : in agibilibus au-
tein actio est finis ultinius, secundura Philos. VI. Ethic; ergo
contingentia actionis sufflcit ad scientiara practicam vel ob-
iectum scientiae practicae.

Instatur dupliciter. — Coritra lioc arguitur primo: quia
scientia est necessariorum; ergo circa contingentia non est
scientia. — Antecedens patet ex definitione Scire, I. Poste)-. Si-
militer VL Ethic. scientificum distinguitur a ratiocinalivo
penes necessarium et contmgens ; ergo omnes habitus partis
scientificae sunt circa necessarium: Tiieologia aulem est habi-
tus istius partis; ergo, etc.

Pvaeterea: Si Theologia est circa contingens agibile, ergo
est habitus activus cum r-atione vera : haec definitio est prw-
dentiae, ut dicitur VI. Ethic; ergo Theologia est prudentia,
et non scientia.

, Solvuntur instaniiae. — Ad primum respondeo : de con-
tingentibus sunt multae veritates necessariae, quia actus qui
contingenter elicitur concluditur necessario deber-e esse talis ad
hoc ut sit rectus. De ipso ergo est scientia quantura ad con-
clusionem demonstr-atam necessario, licet in se sit contingens,
in quantum elicitur a potentia pr^opria. — Tunc patet ad aucto-
riiatem 1. Posier.: scientia est necessarii dicti de contingente,
et ita veritates necessariae includuntur in veritate contingentis,
vel concluduntur de aliquo quod est contingens per rationem
alicuius prioris necessarii.

Per idem ad auctoritatem VI. Ethic: quia habitus partis
ratiocinativae est cir-ca actum in quantum contingenter elicitur;
sed habitus scientiflcus vel scientia est circa idem in quantum
de eo aiiquid necessario concluditur.

Si obiicitur quod non est idem obiectum habitus scien-
tifici et ratiocinativi, de hoc dicetur inferius, quomodo idem
obiectum potest esse plurium habituum, licet non idem habitus
plurium obiectorum.

Ad secundum dico, quod eodem modo concluderet scien-
iiam Moralem esse prudentiam, nam scientia Moralis est ha-
bitus activus cum vera ratione. — Ideo dico, quod definitio

I'nOLO<H <jtAK.STIO IV. AHT. VI. \\Tt

p/u(lenii(ie debot iiiU-lliLM <!(! Iial»iiu activo proxinio, «lualis est
huhitus jjcquisitiis ox actibiis; und»» sicut circa luctilMlia ars
sf li.ihcf nd lialiiliiMi ♦'.XjxTti, ita circn a«ril>ilia se haU't scien-
ti:i Moralis ad hidtitutn prudontiai', quia lialiitus artis et scien-
ti.w. Moralis quasi sunt n^rnoti ad diri^N-ndiiin, <|uia univorsa-
l<s; scd lial)itiis |)ru<lontia«' ot r'.\j»frti, ijuia <s>'wra{\ sunt ox
actiliiis, sunt jiarliculan-s »'t jirojiiiKjui ad diriL'»'n<luni.

Isla ♦'.xjiositio ost n»'Cf'ssaria ; ali<»(juin niilla ««swl scit^iitia

jiractica, (juia (jiiaecuiiMjuo ost hahitus activiis vo| ractiviis cuni

raliono v«'ra : conclusio auf«'m cst incoiivcnifns «^t contra Pliilow.

17. Mchiph., v\ coiitra Avic. /. Metap/t. aip. I. «'t confi^a au-

ctorifat«'S alias.

C) Ad tfrtidin rationoni dico, (juod Hootius int<'llii.'it pfr
Thooloj^iani .Metdphysicdni. VA (juod dicit do suhstantia l)ei,
dico, ijiiod I)('us considcrafur iii illa .sciontia «juantiini jMissibil»'
esf ijisiirn c<iiisiil»'rari iii scioiitiis ac<juisitis.
(*2) (l) \{\ (iliiui <li<-o, <ju()<l nohiliiafis cst iii inlcriori attinj/ere
suuiii sujMMiiis, s«'cun<lum Philosojiiium, VII. Polif.; iinde s«»n-
sitiva hominis «'sf nohilior, «juia ordinatura<l int<'ll<'ctivam, <juani
sonsifiva hruti. Nohilitaiis i^»'itur ost in sci«»ntia ordinari a«l actum
nohilioris j)otontiae. Sed l*hilosoj)hus non j^onit ali^juam scien-
tiam esso conlormom j)raxi voluniatis circa fln«'m, <juia non po-
nif voluiitatom circa nnom liaboro jiraxim, sed ijiiasi (juam<lam
mofion«»rn sirnj)lic«'ni natiiraloni fn. \:^H ; idoo niillam j)o8uil
j)oss«' «»ss<' iiohilior<'m jM-r conrormitatcni ad fliKTii. ."si tamon jx)-
suissot ali«jiiam j)raxim circa Aimmii, non neH"jss«'t, ut vitlotur,
sci«'nfiam jiracficam r«*s|)«'ctu istius jiraxis esse nohiliorein spe-
culafiva scionlia circa i«lcm: jnita, si ali<jua essel sj»eculativa
circa ilia circa <iua«' est sci«Mifia Moralis, noii dicoret istam
sjwculafivam «'ssc ncil)ilior»'m Morali sci«'ntia. Nos autoni |>oni-
mus «'.ss«' v«>ram jna.xim <ir<a limni, cui nata «'st «'s.s«> co;»iiitio
c«)nr<)rmis; «'t idoo jioiiimiis co«rnilionom j)racticam circa flnoin
noliilior«'ni es.so onini sj)«»culafiva. \>/\U\r i^rim:» j)r«>iM)«itio ra-
tionis, qun«' vidofiir |)f>sso sumi cx /. Mclaph , «juamvis «»am
<'xi)r«'ssc non dicit Philosojthus, n«'$.'an«la «'sl.

Ad p?U)niun prohnlionctn eius dico, <ju«)«t s*i«'niia illa
esl nobilior <jiia«» csf sui «^rafia ^juani iju:»»' est j;ratia ali*
cuius a«'tus infcrioris: «ju;i«'lib«'t ;iiif«>ni sci»'ntia «|uam ipse |x>-
siiit j)rnclicam «'st i:rati;i :«licuiu'* inlcrioris s«> quain sil oon-

116 PROLOGI QUAESTIO IV. ART. VI.

sideratio speculativa, quia saltem circa obiectum aliquod in-
lerius quam quod ponit esse obiectum speculativae; et ideo
(fuaelibet practica quam ipse ponit est nobilior aliqua specula-
tiva. Quae autem est gratia allerius actus nobihoris suo pro-
prio actu non est ignobilior propter talem ordinem, tunc enim
sensitiva nostra esset ignoi)ilior sensitiva bruti.

Ad probationem secundam propositionis negatae, cum di-
citur de certitudine, dico, quod quaelibet cognitio scientifica
respectu sui obiecti est aeque certa secundum proportionem,
quia utraque resolvitur in sua principia immediata; sed non
aeque certa secundum quafititatem, quia haec sunt cognosci-
bilia certiora illis, sicut obiecta de quibus ponit Philosophus
scientias practicas sunl minus perfecte cognoscibiha in se
quam ista de quibus ponit aUquam speculativam; ideo aiiqua
speculativa, secundum Philosophum, ponitur certior omni pra-
ctica secundum quantitatem. Nos autem ponimus cognoscibile
operabile, hoc est, attingibile per operationem, quae est vere
praxis, in se esse raaxime cognoscibile ; et ideo ponimus scien-
tiam de ipso, nec secundum (|uantitatem certitudinis, sicut nec
secundum proportionem, ab aliqua aUa posse excedi.

ej Ad aliam rationem de necessariis exisientibus dico,
(|Uod haec non est inventa propter necessaria extrinseca,
sed propter necessaria intrinseca, sciiicet * ordinera * passio-
num et operationum, sicut Moralis scientia, si esset inventa
omniJDUS necessariis extrinsecis habitis, non minus esset pra-
ctica; non est autem haec inventa ad fugam ignorantiae, quia
multo plura scilDiiia possent poni vel tradi in tanta quantitate
doctrinae quam hic tradita sint. Sed haec eadem replicantur
frequenter, ut efflcacius inducatur auditor ad operationem eo-
rum quae ibi persuadentur.

146. (43) — Solvuntur argumenta principalia quaest. V. n. 100.
Ad argumenta secundae quaestionis. — a) Ad auctoritatem
III. De Anima dico, quod loquitur de fuie ut cognito; nam
intellectus propter aliquid ratiocinans ratiocinatur propter^;i^m
cognitum, et ut est principium demonstrationis.

b) Ad secundum de /. Meiaph. dico, quod practica non
est gratia usus ut per se finis; tamen aliquam habitudinem
habet ad usum, sic quod usus est per se obiectum eius, vel
aliquid virtualiter includens usum, quale Philosophus non po-

I'IlOI.O<il (JLAKSTIO IV. AHT. VI. 117

suit osse alifjuod on.s, nisi ons ad fiiM?m; ot omno talo obijrlum
ost i^''iiol»iIius obiocto spoouhjbili. Kt iib-o talis onlo ad praxim
<:on(;hulit i^Miobilitat^Tu praclic;!»; iosj)octu sjXH-ulativao.

c) Ad tertiion do //. Mrtaph. dico, ipiod sjxrulativa <;t
])ractica habent divorsos finos, lofjuciido do pcr se finibHs inlVa
<.(Oiius co^Tiitioiiis; scd illi fincs non distiiij^Miunf primn, sfd prior
est distinctio ox i}/nect/s, sicul dictiim cst.

147. (ii) — Solvuntur rationes positae n. 114. — Ad m-
lifjncs pro opinione opposita. — Cum ar},'uitur conlra distin-
ctioiKMii p<'i' otjiectn.

(i) Atl primam «lico, (juod non potost csso circa iderii
obiccfiim liabitus spcculativus ot pracficus, — Cum proha-
tur * opposiluiii JM'!- illiid lMiiloso|)bi, ///. De Atiima *, <piia
inlellectus extenaione fit prncticu^, ^Wco, i\\\Oi\ Arist. nunquam
dixit (piod iiit<'ll<'ctus sp<'culativus extonsiono quacumr/ve fit
practicus; sod Arist. i^onons lr<*s ^'ra<lus iiit<>ll<?ctus: <juorum
prinius <«t considoran» sp<'culabilia tanfum, srcMwrf«s coiisiil»'-
raro af.,Mbilia, noii <lictando * <!<• illis * proscipii vcl tu^^en».
/ertius, iit dicit, (jiiaiido arnjilius extendendo se iubol j)ros«Mjui
vcl fiiycn?, ita (JIKmI illa oxb'nsio cst int<'ll<N"tus imperfectc
practici a<l coiisidcralionom j)crtcctc j)racti<"im, jiiita ab aj)i)r'<'-
iKMisionc f<'rribiliiim a<l <lictam«Mi comjdcfiim d<» cis, jiracci-
jiiciido lu^Miii vol jtroscciilioiicm.

(!oiic<'sso famcii <jiiod int<'IIcctus sjiciulaiivus oxtcnsione
liat j)racticus, non <'sl ad jirojiositum, (juia spcculalirum ct
}))'(tclicum sunt difioroiifia<' acci<l<'utal«'s iiil<'ll<'ctus, lic<'t sint
<>sscnlial<'s babiluum el actuum, et id«H) babitus ct aclus non
ext<'iKliiiilui-.

It) Ad illiid (|c Mcdicimi dicit (p/idain ijiumI babilus uiii-
viMsalis cst sji<'<Milalivus, scd (jiiando <'X oa acijuiiMlur habilus
j)aiti(Milaiis, fiiiic fit jiraclicus.

Contrn, fuiic cx jtrincijiiis sjic( ulafivis si^ipicn^tur <'onclusi<»
j)i;ictica, * (jiiod csl inconvonicns *.

Idco aliter diccnduut csf, ijikhI (juaiido sunl ali^jua «luo
<^\frcm:i ojtjiosila, (jiiaiito ali(jiiid r<'c<>dit ab uno oj)|>osilorum.
taiito * maifis * acccdit ad aliud : iiiodo acluali«isirnam ralioncin
j)i:ictici habcl c()nsi<b'ratio (jiuk' nala csl imrncilialc css<> oon-
loi iiiis loi iii;ilitcr jiraxi <'lici<'n<hi<'; * crp) * <iu:iiilo uli<|ui(l ma-
^^is rcccdif :ib isto, t.into m;ic:is acccilit ad s|MVul;«tivum ; i^ilur

118 PROLOGI QUAESTIO IV, ART. VI.

habitus uiiiversalis, qui non est immodiato nalus esse conformis
praxi eliciendae, potest dici * aliquo raodo * speculativus re-
spectu alicuius habitus, qui immediate natus est esse conformis
praxi eliciendae. Ita potest dici ars speculativa respectu ha-
bitus experti, quia ars tamquam universalior habitus non est
ita immediate directiva, sicut apparet /. Metaph. Artifex fre-
quenter errabit, expertus autem non ita errabit.

Ita potest distingui Medicina in speculativam, quae scili-
cet est de universalioribus causis et curis, quae cognitio est
remotior a praxi elicienda, et in practicam, quae est de par-
ticularibus et propinquioribus praxi, et immediatius confbrmi-
bus praxi eliciendae. Tamen secundum veritatem illa univer-
salior, quae in comparatione dicitur speculativa, est simplici-
ter practica, quia virtualiter includit illam particularem for-
raaliter conforraem praxi.

c) Ad aliud de boniiate et malitia dico, quod non omnis
actus bonus est primo bonus a circumstantia finis * ut finis *,
imo est aliquis bonus a circurastantia obiecti, puta ubi finis
est obiectum, et ibi circumstantia fmis ut obiecti primo tribuit
rectitudinem actui, ille enim aclus ex obiecto solo est sim-
pliciter bonus, ut amare Deum, sine aUis circumstantiiis est
simpliciter bonum (1). Falsum est igitur quod a fine ut finis
est, prout scilicet distinguitur contra obiectum, accipiatur primo
bonitas actus moralis.

Imo secundo, illud est falsum, quia actus circa ens ad
flnem, licet habeat pro circumstantia flnem, tamen ab obiecto
est ahqua bonitas prior, a qua actus dicitur bonus ex genere.

Tertia responsio est directe ad propositum, quia, etsi cir-
cumstantia formaliter circumstet praxim, ut sit bona, non taraen
forraaliter circumstat intellectionem practicarn; non enira intel-
lectus moderate sive medio modo dictat actum, ita quod di-
ctare circumstantionetur hac circurastantia mediocriter, sed in-
teiiectus dictat secundum ultimura suae potentiae: est autem
illud dictare rectum a principio, et principium sumitur a primo
obiecto.

148. (45) — Instantia duplex. — a) Proponiiur. — Contra
istucl arguitur, quod non flt distinctio per obiecta: quia omne

(1) Cfr. II. d. 40. quaest. Utrum omnis actus sit bonus ex finef —
Quodlih. q. 18.

PROLO*-.! QUAE8TI0 IV AHT. VI. 11*.»

forrnaliUT talc osl tal«? p«'r ali<]iiiil sil»i inlriiisecunn ; «Tjrc» si
habitus ost forrnaiiter praclicns, Ikjc rst p«'r ajirjuid sil»i inlr-in-
sccurn : * sod * lioc non erit ol»i<rtuin; <'r;:o, i'W. — Kxernpluin:
Sol non esl fi)rrnalit«'r calidiis, licet sit virtualitor calidiis.

PrMcterfia, ohirctiini non »'st ilistinctivurn liabilus nisi ut
causa ('lliciens: causac aut»'rn ('tljcicntrs nun (listiri^zuunt »'tr»'-
ctus spccie, (iiiia a causis «livcr-sis specie jxttcst «'ss«' i(l«'rn «'rte-
ctus speci«', sicut calidurn idcrn sp«'ci«' jj-^-ncr-.ilui" univoce et
a('i|uivoce al» v^m el a Solc

h) Solritur. — A«l primum dico, (juihI ess«» pravticum
dicil alifjuid intrinsecum notitiae, siciit respcclus aiilitudinalis
csl intrinsecus riindarnento, et (jiioil noiilia ali(jua sic sit ajda
iiat;i icrcrii, lioc csl j)er naturarn intriiisj-carn notiliae, (juarn
naluraiu IuiIh'! al> nhiecto et a rnusa e.ctrinseca. Dico erjfo,
(|ii(hI liabilus cst juacticus jicr /ntrinsecuoi iil \>rv caus;im
/ormaleni, ct j)«'r oltiectunt \\\ jicr caiisain rfpcienlvin.

.\d secundnm dico, (juod liccl a caiisis ess«'ntialiter uidi-
iiatis, (jiiarniii iina est univ«x'a, allcr'a ac«juiv(ica, j)(>ss«'t «'s.se
cllcctus uriius ralionis, sicut e.XJ^rnjilificatur de calore, tariien
(juaiido caiisac ciljcicntcs j)r*oxiine cius(|«'rii or'(linis ad cflcctiiin
caiisarit ali^jua, iii (iiianliirn ij)sae causae surit dislinctac, rna.xirne
si iili'a(juc sit uriivoca cllectui, sivc univdcalidnc cornjilcta, sivo
diiniiiula, iion jjulcst a caiisis lalilius disiinciis c.ssc i (r.ctns
iiiiius ralioiiis.

Unirocationein completain di«'o (jiiaiido csl siinilitudo iii
ioriiia cl iii iiiotlo essouti lorriia«»; (liniinutani ijiiando i»sl si-
iiiililudd iii roriiia, liccl lialicat nlinm modinn «>ss«'iMli, (jiio-
iiioijd ddiniis c\ti'a «^st a ddiiid iii ni«'iit«'; uiid«' «'1 L:cnci'ali«iii«'ri)
islam Vdca! aliijiio rnodo l'hilosoji|ius univoeani, 17/. Melapli.

Quia i;jfilur" olticcluin est caiisa jiroxima rcsj)«H'tu n«>iitino,
ct imivoca, licd dimiiiulc, s«'(juilur ijikmI distirM*tio forriialis
olii<'ct(>r'urii, cuiii caiisent notitias in (juanlum ijisa siint disliricta,
iicccssario coiicludal distinclionern lormalcm notitinrum.

•i»'>^l'

LlBEll ITtlMLS SEyrEynAKL]!

• •- ■'^m ♦- -*-

DIST]\rTI() I^KIMA

Ti:\TLS MACLsTUI SKNTKNTLMII \l

Incipit Primus Lihkh dk MvsTErein Trinitatis.

Veteris ac novae Lej^iH continentiain (lili;;enti indaf^ine etiam atque
etiani con.siderantiluis nohis, praevia Dei <,'ratia, innotnit, Hacrae Pa-
^'inae tractatiun circa res vel ftiifnn praeoiiiue vorsari. l't enim egrej^ius
«loctor Auf^usfinus ait in liliro De JJtKiriiid c/iristinim (\): « Omnis
i|o<.'trina vel rerum est, vel Hi<jnorum. Se<l res etiam j)er sij^na discuntur.
I*roj)rie auteni hic res appellantur cjuae non ad si^niticandum aliquid
adliilientur : sii/iui vero quorum usus est in sit^nitieondo » . — Eorum
autem ali(|ua sunt ((uorum ouuiis usuh est in 8i«;nificando, non in
iustiticando, id est. quil)us non utiiiuir nisi ali({uid si^niHcandi <;ratia,
uf ali(|ua Sacramenfa lefjalia; nlia (|uae non solum sij;niticant, se<l
cont't'1 luit qund intus adiuvet. sicuf evan^elica Sjicramenta. • Kx (juo
aperte intellij^itur (|uae hic appcilentur siffiia, res illae videlicet quae
ad sitrnilicaiidum nli(|uid adliilicnf ur. Omne i^itiir si<;nuin etiam r»*s
nlii|ita (>sf ; i|U()d enim iiulla res est. ut in eodeni Au^uHtinuH ait,
oiiiiiiin» iiiliil est. Non autem e converso oinniH res si^num eat » . quia
11(111 adhilietur ad si;^niHcaiidum ali(|uid. — Cumque his intmderit
'rii(M)l(i<r<iruiii speculnfio studiosa at(|U(> iiKxlestn. divinam .Scriptunuu
l(iniiniii prnescripfniii iii (l(K"trina feiiere advertef.

|)i' liis cr^o iioliis aditum ad res divinas ali^iuatenuH intelli){endni«.
De.i ducc. a|it»rire voleiitihuH di.sHercndum eat; et primum de rrinit,
pnsfi«a (|(> siijnis di.s.seremus.

y>( rrlnis rniniiiniiHrr (UjH. — « Id erjjo iii i-el»UH rtmHidemudum
est. ut in e(Hlem (*2"\ AujjUHtinus ait. (|Uod ren aline Munt quibuH /Viirii-

\\) Lil.. I c. •-'.
(2i Lili. I. -• "

122 LIB. I. DIST. I. TEXT. MAGISTRI.

dum est, aliae quibus utendum est, aliae quae friiuntur et utuntur.
— Illae qiaibus fruendum est nos beatos faciunt. Istis quibus utendum
est tendentes ad beatitudinem adiuvamur et quasi adniiniculamur, ut
ad illas res quae nos beatos faciunt pervenire eisque inhaerere pos-
simus. Res vero quae fruuntur et utuntur nos sumus, quasi inter
utrasque constituti » , et Angeli Sancti. — « Frui autem est amore
alicui rei inhaerere projJter se ipsam ; uti vero id quod in usum ve-
nerit referre ad ohtinendum illud quo fruendum est ; alias abuti est,
non uti; nam usus illicitus abusus vel abusio nominari debet (1) » .

« Res igitur quibus fruendum est sunt Pater et Filius et Spi-
ritus sanctus. Eadem tamen Trinitas quaedam summa res est commu-
nisque omnibus fruentibus ea ; si tamen res dici debet, et non rerum
omnium causa; si tamen et causa ; non enim facile potest inveniri
nomen quod tantae excellentiae conveniat, nisi quod melius dicitur
Trinitas haec unus Deus (2) ».

Res autem quibus utendxim est mundus est et in eo creata. Unde
Augustinus in eodem (3) : « Utendum est hoc mundo, non fruendum,
ut invisibilia Dei, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciantur (4),
id est, ut de temporalibus aeterna capiantur » . Item in eodem (5) : « In
omnibus rebus illae tantum sunt quibus fruendum est quae aeternae
et incommutabiles sunt; caeteris autem utendum est, ut ad illarum
perfruitionem perveniatur » . Unde Augustinus in libro X. De Trini-
tate (6) : « Fruimur cognitis, in quibus ipsis propter se voluntas de-
lectata conquiescit; utimur vero eis quae ad aliud referimus, quo
fruendum est » .

Item, quid intersit inter frui et uti, aliter quam supra. — No-
tandum vero, quod idem. Augustinus in libro X. De Trinitate (7), aliter
quam supra accipiens uti et frui, sic dicit : « Uti est assumere aliquid
in facultatem voluntatis ; frui autem est uti cum gaudio non adhuc
spei, sed iam rei. Ideoque omnis qui fruitur utitur ; assumit enim ali-
quid in facultatem voluntatis cum fine delectationis. Non autem omnis
qui utitur, et fruitur, si id quod in facultatem voluntatis assumit,
non propter ipsum, sed propter aliud appetit » .

Et attende, quod videtur Augustinus dicere, illos frui tantum qui
in re gaudent, non iam in spe ; et ita in hac vita non videmur frui,

(1) Aug. De Doctr. christ. 1. I. e. 4.

(2) Ib. c. 5.
(d) Ib. e. 4.

(4) Rom, I. V. 20.
(o) C:ip. 21.
l6) Cap. 10.
(7) Cap. 11.

I-IM. 1. IUST. I. IKM. MA<ilSTIU. 1-^:'.

Hfcd rantiuu uti. ubi j^au<l<-iiius» in rt|»«, cmu MUpra diefuni »*it, frui
eane amore inhnerere alicni rei irro/iter ne, <{ualitfr etiain hic malti
adhaerent Deo.

Defermiiiatio eonim (jiiae ritlentnr coiitraria. — Haec ergo, ijuae
rtihi coiitrailicere videntur, .sic defcrniinainu.s dicenfes, not* et hic et
in futuro frui ; «ed il»i projtrie et j»erl'ccte et jilene, ulti j»er KiKriein
videltiinu.s quo fnienmr; hic aiitein, duin in 8j>e ain>»ulainu8, fruiniur
quidein, ned iioii adio plene. Unde in lihro X. iJe Trinitate (l): « Frai-
miir cof^nitis, in quiliu.s volunta» e.st • . Idem in lihn» /> Dttctrinn
christiana (2) ait: « Angeli illo fnientes iani lieati nunt, quo et no8
frui deHideramus; et ({uantuin in hac vita iain fruimur vel jier s\<o-
culum vel iii a«'ni^inate, tanto nostram jjere^rrinationem et tolerahiliuri
.sustineiuuH et ardentiuH tinire eupimus - .

Alift determinatio. — PoteHt etiam <lici (jutid (lui fruitur etiam
iii hac vitu iion taiitiini hnhet jxandium sj>ei, sed etiaiii rei, quin iam
delectatur iu eo (jufKl dili^^it. et ita iain rein ali(]uatenus tenet.

Constat er{.^o quia dehemus Deo frui, non uti. « Ilh» enim, ut ait
Aui^ustinuH (8), frueris, quo efticieriH l»eatUH et in (juo spem j»onis ut ad
id jjervenias •. De (luo idein Aii^rust. in lihn> 7> lhH'trina chrititiann:
• DiciinuH noH ea re frui, quani dili<;iinus jirojiter .se, et ea re fruen-
diiui nohia enne tantuin, qua efficimur heati ; CAeterin vero utendum * .
Frcquenter tninen dicLtiir friii cum delectatione uti. Cum eniin adest
({U(k1 dili^jitur, etiain delectatioiiem secuin ;;(?rit. Si tnmen j»«>r eam
transieriH, et ad illud iihi {lerinanendum est eain retuleris, uteris ea,
et ahusive, non proj>rie dicerin frui. Si ven» inhaeHeriH afque j»er-
innnseriH, Hnein in ea jMinens laetitiae tuae, tunc vere et jirojirie frui
dicenduH en; quod non ent facieiiduin iiini in illn Trinitnte, id esf,
suinino et incommutahili l»ono(4)>.

1'triiiii liomiiiilnui sit nteiidnm vel friiendinn f — Cuin autem
honiines <|ui tiuuntur et utuiitur aliis rehuH res aliqiiae Hunt, (|u«e-
ritur, « utrum se Irui <lol»eant. nii iiti, an utruuKjue » ? Ad «luod
sic resjMindet .Aii^ustiniiH in lihni Dr DiH-trina christiann yb\: • Si
{ipijiter H<' honio dili^enduH enf, fruiiiiur «'(i; si |ii<i|itcr aliud, utiTwr
eo: vi<letur nutein iiiihi jirdjiter aliu<l dili}{i'nduH. QikmI euiiu |>n>)'<;
se <lilii;enduin ent, iu oo couHtituitur heala vita. cuiuH etiaiu 8|im hoc

(li <'a|>. I<i, iilii |iiiul<» alitvr textut, uli siiprH.

('Ji l.ilir. I. c. .'10.

(:« II». c. :m.

i4i ll>.

(5) 11». c. -J-J

124 LIB. I. DIST. I. TEXT. MAGISTRI.

tempore nos consolatur. In homine autem spes ponenda non est, quia
maledictxis est qui hoc facit. Ergo si liquide advertas, nec seipso quis-
quam frui del)et, quia non se debet diligere propter se, sed propter
ilhid quo fruendum est » . — Huic autem contrarium videtur quod
Apostohis ad Philemonem loquens ait : Ita frater, ego te fruar in Do-
mino. Quod ita determinat Augustinus (1) : « Si dixisset tantum te
fruar, et non addidisset m Domino, videretur finem dilectionis ac
spem constituisse in eo; sed quia illud addidit, in Domino, se finem
posuisse eodemque frui significavit » . « Cum enim » , ut idem Augusti-
nus ait, « homine iu Deo frueris, Deo potius quam homine frueris » .

Hic quaeriiur, an Deus fruatur, an utatur nohis f — Sed cum
Deus diligat nos, ut frequenter Scriptura dicit, quae eius dilectio-
nem erga nos multum commendat, quaerit Augustinus (2), quomodo
diligit, an ut utens, an ut fruens, et procedit ita : « Si fruitur, eget
bono nostro, quod nemo sanus dixerit ; ait enim Propheta (.3) : Bo-
noriim meorum non eges ; omne enim bonum nostrum vel ipse est,
vel ab ipso est. Non ergo fruitur nobis, sed utitur. Si enim nec
fruitur nobis, nec utitur, non invenio, quomodo dihgat nos » . « Ne-
que taraen sic utitur nobis, ut nos aliis rebus. Nam nos res qui-
bus utimur ad id referimus, ut Dei bonitate perfruamur ; Deus
vero ad suam bonitatem usum nostrum refert: ille enim miseretur
nostri propter suam bonitatem ; nos autem nobis invicem propter illius
bonitatem: ille nostri miseretur, ut se perfruamur; nos vero invicem
nostri miseremur, ut illo fruamur. Cum enim nos ahcuius miseremur
et alicui consuHmus, ad eius quidem facimus utilitatem eamque in-
tueniur, sed et nostra tit consequens, cum misericordiam quam ahis
impendimus non rehnquit Deus sine mercede. Haec autem merces
summa est, ut ipso perfruamur (4) » . Item : « Quia bonus est, sumus,
et in quantum sumus, boni sumus. Porro etiam quia iustus est, non
impune mali sumus, et in quantum mah sumus, in tantum etiam
minus sumus. IUe ergo usus, quo nobis utitur Deus, non ad eius,
sed ad nostram utihtatera refertur, ad eius vero tantummodo boni-
tatem (5) » .

Utrum utendum, an fruendum sit virtutibus. — Hic consideran-
dum est, utrum virtutihus sit tdendum, an fruendum. — Quibusdam
videtur, quod eis sit utendum et non fruendum; et hoc confirmant

(1) Lib. I. Dc Doctr. christ. c. 33.

(2) Ib. c. 31.

(3) Psahii. 15, V. 2.

(4) Aug. ibiii. c. 32.

(5) Ibid.

I.II5. I I>IST. I. TK.XT. .MAOISTHI \'^t

anctoritate Auj^ii.stini ( ly, qui, ut praetaxatum est, «licit, non HHue
fViu-niluin nirti Trinitate, id eHt, HUinino ot incoininiitahili Umo. Item
iliciint ideo non eane frufciuluin eis, qiiia propter se amanrlae non
sunt, sed propter aeteniam l»eatitudinem. Illud autem quo fruen-
duin e8t, propter .se amandum est. — Sed quod virtuteH pmpter
se amandae noii sint, imino propter Keatitudinem .solam, prohant
iiuctoritate Au^u.stini, qtii in liliro XHT. />e 'rrinitate (2) contra
qiio.sdain ait: « Forte virtutes, qua.s pio|)t('r .solain l>eatitudinein aina-
iiiiis, sic nohis jMfrsuadere audent, ut ip.sain lieatitudinem non ameinus;
quod si faciiint, etiain ip.sas utirjue ainare desistimus, ({uando illam,
j)roi>ter quain solam istas amaviinus. non amamus > . Ecce his verbia
videtur Auj^ustinus ostendere quod virtutes non propter »e, sed
propter solam beatitudinem amandae sint. Quod si ita est, erj;o ei»
tVueniliiin non est.

Aliis vero contra videtur, .scilicet quod fnieiidum eis sit, quia
propter se petendae et ainandae siiiit. Et hoc contirmant auctoritate
Amlirosii (8), (|ui ait super illuin locum Kpistolae ad (falatas(4;: fyuctas
nutem sjtiritns est chnritns, gaudifnn, jhu; fHitientia, etc: • Haec non
nominat of>era, .sed fritctus, quia propter se jietenda sunt • . Si veio
propter se petenda sunt, eri^o et propter se ainanda.

No8 autein, haruin quae videtur auctoritatum repu<;nantiam de
inedio exiiiiere ciipientes, dicimus, qiuvl virtutes propter se ix'teiidae et
amaiidae sunt, et tamen propter solain beatifudinem. — Propter se
quidein ainandae sunt, qiiia delectant siii |M)ssessores sincera et sancta
delectatione et in eis pariunt «^audium s|»irituale. — Verumtamen non
est hic cnnsistendnvi, sed ultra <;radieiiduin. Non hic haereat dilectionis
•^ressus, neque hic sit dilectionis terminus, sed referatur hoc ad illud
suinmum lioiium, ciii .soli oinnino inlm)>rendum est, quia illud propter
se tantiim amandiim est, et ultra illiid nihil ({uaerendum est ; illud
est eniin suprcmiis finis. Ideo Aui;ustiniis dicit, (juod eas dili^imus
])ropt('r .solam licatitudinem, non quin eas propter se dili^amus, .se«l
qiiia id ipsuin i|Uorl eam (lili<;imus referimus ad illiid suminum Umum,
cui soli inhaerendum est, et in eo ])ermanenduin tinisque laetitiae po-
iiendiis. Quaro virtutiluis non est fruendum.

Sed dioet ali(|uis: Frui est oniorr inhnercre nlicui rei proptrr
sr i/isani, ut pra«>dictuin est ; si er^o pidptr<r se virtutes amnndue
siint. et (Ms fniciiduiii est. - Ad (|Uod dicimus: iii illn descr-' ■''■•••
ubi rlicitur jjroj>ttr sr iftsinn, iuti-llij^cndiiin est tnntnnnniMto, ut

(1) Dr Dnctr, chriitt. v. HA.

(2i Cap. S.

('I| Siipcr Kpittt. ail («itliktii!<, c. b.

{■\> Cap. V. V. 2-'.

i-2() LIB. I. DIST. i, TEXT. MAGISTRI.

ametur propter se ipsam tantum, ut non referatur ad aliud, sed ibi
ponatur linis, ut supra (1) ostendit Augustinus dicens : « Si inhaeseris
atque pernianseris, finem ponens laetitiae tuae, tunc vere et proprie
frui dicendus es. Quod non est faciendum nisi in illa Trinitate, id est,
summo et incommutabili bono » . Utendum est ergo virtutibus et per
eas fruendum summo bono; ita et de voluntate bona dicimus. Unde
Augustinus in libro X. De Trinitate (2) ait: « Voluntas est per quam
fruimur » ; ita et per virtutes fruimur ; non eis, nisi forte aliqua
virtus sit Deus, ut charitas, de qua post tractabitur.

Epilogns. — Omnium igitur quae dicta sunt, ex quo de rehus
specialiter tractavimus, haec summa est : quod aliae sunt quibus fruen-
dum est, aliae quibus utendum est, aliae quae fruuntur et utuntur ;
et inter eas quibus utendum est, etiam quaedam sunt per quas frui-
mur, ut virtutes et potentiae animi, quae sunt naturalia bona.

De quibus omnibus, antequam de signis tractemus, agendum est,
ac primum de rebus quibus fruendum est, scilicet de sancta atque
individua Trinitate.

(1) De Doctr. clirist. lib. I. c. 33.

(2) Cap. 10.

B. lOANXTS DIXS SCOTI

UOCTORIH nrnTIMH AC MAillA.SI

sn^EH DisTiNCTiONE I. Lii'>i',i I. si:nt!:nti.\hum

QUAESTIONES

1 l!>. - Divisio. — * 1)«' obiecto fvnifnli ((iiiitTotithi»^ suiil
dioir f/u/ifs(iot7('s : <lo ipso frui in se et «le frurtile pluros *.

QUAKSTK) I.

!."'>(). fi) — Proponitur quaestio. — Circn (listincti«metn
j)i-iin(Uii, iii i(ii;i Ma^istcr tiiictiit »h« /'/•;(/ ct ////, ((u^iero primo
(lo ofjiecto i()sius Irui, cl (iriiiio:

Utrum per se obiectum fruitionis sit * ttnitum * /inis
iiltiums?

1.">I. — Argiiuienta principalia(h. - Kt ar^^uitur ((uo«I uoii:
(i) (Juia .\\\\i. LXXXI/I. Qcuesl. </. ',iU. Frurndum est ftonis
ini-yi.sibi/ibus (2): sed (jlurn suiit houu iiivi>!il>iliii ; ••rj;o non ««t
rru(Mi<liiiii taiitiiiii iilliiiio nii(>.

b) Ilcrii, ("«(^aritas trutMitiscsl tiiiita. ((iiia iiatura sii|(i»H'ti t*8t
(liiila ; crj^^o i'a()acitas illa jtotcst saliari ali((uo obitvlo tlnilo: ni^\
fruciKlum osl ((uocum((ue s;iliaiitc ca^jacifatciii l"ruentis;er«:o, etc.

c) Itcm, ali((uiil (^t mdius ca(iacilatc anima(\ ut I)<mis, i|ui
sutlicit sihi i()si, (>t aliquiil cst minus (*a(>acit(> (MUs, ut corpus;
er;4:o ali((ui(l (?st modium, scilicct rtt?(/U'i/t' ca()acitati cius: illud
orit miiiiis Dco; (M'^o, (»tc.

il) iliMii, ((uaccum((iic 1'orma naturalis satiat ca(>;uM(atcm
iii;il(M'tac; i;.rdur ((ii(idiMim((U(> (>l)i«>ciu(n s;itiat ca[iaci(:i((Mii |>«>-
lciitia(v — Conse(iuenlin profmhir : ((uia ()o(cn(i:» (xm* tormam
in ipsa r(>cc(ilam i'cs()icit oliicctum. ct it;i si torma un;i n>(*i>[i(;i

(1) Siilviiiitdr itU M l.Vi.

(2) Vfrlm l). Aug. : (>j>ortfl trgo frui fmlchris inrisihiiAM, iti rtt, Ao«nv#m.

128 LIB. I. DIST. I. QUAEST. 1.

satiat appetitum intrinsece, sequitur quod obiectuin quod re-
spicitur a potentia per istam (brmam etiam satiat appetitum
inlrinsece seu terminative. — Antecedens * arguitur *: quia si
aliqua forma non satiaret, ergo stante ista forma, materia incli-
naretur ad aliam naturaliter, et per consequens sub ista quie-
sceret violenter; nam quodcumque prohibens aliquid ab illo ad
quod est inclinatio * naturalis * ipsius est violentum sibi, sicut
apparet de quiete gravis extra locum suum.

e) * Item, firmius assentit intellectus alii vero quam Primo
Vero; ergo a simili intensius potest voluntas assentire alii bono
quam Primo Bono *.

152. (2) — Ad oppositum est August. /. De Doctrina
Christiana, cap. 4: Res quibus fruendum est sunt Paier,
Filius, et Spi-}'itus sanctus, eademque Trinitas una quaedam
summa res, communisque omnihus fruentibus ea; ergo, etc.

153. — Quaestionis divisio. — Ad istam quaestionem primo
distinguam de fruitione ordinata et i7i communi sumpta [n.
154]: secundo dicam de obiecto fruitionis ordinatae [n. 155]:
tertio de ol^iecto fruitionis in communi [n. 156]: quarto [n. 157]
quomodo sit intelligendum fruitionem esse circa finem, sive
vere ultimum, ut in secundo articulo [n. 155], sive 7ton vere
ultimum, ut in iertio articulo [n. 156].

154. — Fruitio in communi-ordinata. — De primo dico,
quod fruitio in communi excedit fruitionem ordinatam ;
quia quandocumque potentia non determinatur ad actum ordi-
natum ex se, aclus eius in coramuni universalior est actu eius
ordinato: voluntas autem non determinatur ex se ad fruitionem
ordinatam; quod patet, quia summa perversitas * potest esse
in ea, ut quando utitur fruendis, et fruitur utendis, secundum *
Aug. LXXXIII. Quaestionum q. 30{\)\ ergo, etc. — Est autem
fruitio ordinata qualis nata est esse recta, quando scilicet or-
dinatur secundum circumstantias debitas: fruitio autem in
communi est sive habeat illas circumstantias, sive non.

155. ( 3 ) — Avicennae sententia de obiecto fruitionis ordi-
natae. — Quantum ad secundum videtur esse opinio Avic.
quod ordinata fruitio potest esse circa aliud a flne ultimo.
— Quod probatur ex dictis eius IX. Metaph. c. 4, ubi vult quod

(1) Omnis itaque humana perversio est, quod etiam vitium vocatur,
fruendis uti velle atque utendis frui. — Aug.

Ml'.. I. DIST. I. or-AKST. I. 129

intolli^'onti;i supcrior p«*r ;tcturii smuim iritr||i«/»'iHli |ii-<i(Iucit in-
reii(Mt'rii: luiic aut«'ni vidotur jinxluctuin rssc; |»('r'tW'turii, i|u:iri(lo
attiii<.Mt suuiii j»iiii(ii)iuMi prvxluctivurii, sccuruluru illarii pr-ojio-
sitioiKMM .''.'>. Pi'oculi, quod unuriKp/odqiK; yuitnm i'st cunterti
(ul ilhul (I (juo prorcdil: iu tali autoru icditu videtui' «'sse
circulus coiMpIetus, ft ita jwrfoctio; r'i"^'o iiitollipMitia ]>r'oducta
IK^rlcctc ((uiclatur iii iiitcUi^^ontia produccntc.

I)nj)ut/)i(iluf. — Coiitra islud: u) potcnliu noii i|uictatur
iiisi uhi cst ohicctuiii suuin [Kirfcctissirne ct in surnmo: olticctuni
potcnliac rrucntis est ens in coniriiuiii, secundiiiii .\vic, /. Mr-
f(//)/t. c. .'); erj;o iioii (juietatur polcntia rruens nisl ulii cst jier-
rcctissiniurn ens: Ikk" est Suimimuim laiiluni.

bj ItcMi, i)oteMtia (^uae iMcIinatiir ad iMiilla ohiecta per se
noii (iui(?tatur iii ali^iuo uno perlccte, nisi illud includat oiiinia
per se obiecta (luantuni iiossuiit iiiciudi in aIi(|Uo uno: sed [kj-
lcnli;i Iruens inclinatur ad oiiine (ins sicut ad pcr se ol»i(X'ta;

• r^ro non (iiiiclalur iii ali^iuo uno cnte, nisi illud iiicludat oiMnia
ciili:i i|naiiluMi pijssuiit includi in ali^iuo uno: possunt aiiieni
taiilUMi iiicludi iii iino Ente Inlinito; eiyo |>otcntia [lotcst taH'
liiiii (|iiictari ihi iii Suiiiino.

c) Iteiii, iiitcjlifjcntia inlcrior vidcns suiMMiorcin, aiit vitlcl
caiM esse fiiiitaiii, aut credit eain es.sc iMllnitain, aut nec vuU'l
eius nnilahMii, iicc infiiiitatcin. — Si crcdil cani essc Inflnitaiii,
ov<n) iion lM'aliflcatur iii (\i, (luia sfulfii/s /lihil potesl dici (pmtii
<lii(iil ful.sd opinione (initna sif tjcafu, secunduni Auirust.

\7. A' Civit. Dei, c. 1. — Si autein iiec videt eius lliiitalcni,
iicc iiiliiiitalciii, iioii videt caiii pcilcclc, nec sic est beala. —
>i aulciii vidcl c;iiM cssc llMitaiM, ii^itur |K>tcst inlclli^^re ali-
(|iiid posse eain exced(M*c; ila ciiiiii cxpcriinur in nobis, (|U(h1
possunius apprclicndcre, ullra (iuodcuMi(|ue bonuiii. aliiid (|U(n1
iist(Mi(litur inaius boiiuin, cl per con.sc<iU(Mis |K)test ap|M»lere
vcl aiiiarc illud iiiaius Ih>iiuim. ct ila iioii (|ui(>talur iii illa iii-
lcllip'iilia.

d) It(Mii, diico ralioiKMii ciiis ad opposituiii: iiuia sivuiida
iiil('lli<j-ciilia, si conccdatur sibi (|U(nI caus;it tertiain, noii cnus;it
eaiii iii virtule propria, sed virtiilc priinac; ciyo inni llnit cain
virlulc propri;), scd in virlutc :diciia: (|Uih1 ;(ut«Mn llnit aliijuid
111 virliilc :iltcrius llnis ut ultiinus finis nuii ipii>-iit ilUul,

* ncc (piichitur iiisi Im nllcro *; (M-l^o, elr,

'loM 1. 9

130 LIB. I. DIST. I. QUAEST. I.

(i) Aliorum impugnationes. — a) Alii arguunt contra istam
opinioncm: qiiia anima iraa<?o Dei est: ertjo est capax eius, se-
cundum Aug. XIV. De Trin. c. 8: Eo anima, inquit, irnago
eiiis est, quo eim capax esl, eiusque particeps esse potest.
Ex hoc sic: quidquid est capax Dei per niliil minus Deo sa-
tiatur; ergo, etc.

Sed ista ratio non procedit contra Philosophum, quia prae-
missa assumpta de imagine est tantum credita, non naturali
ratione cognita ; ratio enim imaginis quam nos concipimus
fundatur in anima in respectu ad Deum ut est trinus, et ideo
non cognoscitur naturaliter, quia nec extremum ad quod est
cognoscitur a nobis naluraliter.

b) Alii argitunt contra rationem eius: quia anima im,me-
diate crealur a Deo; igitur in Deo immediate quietatur.

Sed huius rationis antecedens est tantum crediium{i), et
negaretur ab eis, quia ipse ponit eam immediate creari ab ul-
tima intelligentia et infima. — Similiter consequentia haec
non valet, sicut nec etiam similis consequentia facta pro opinione
Avic; accidit enim quod coniungantur in eodem ratio primi
e/fectivi et ratio finis. Nec quietat in quantum principium ef-
fectivum, sed in quantum obiectum perfectissimum ; ahoquin
anima sensitiva nostra, quae creatur a Deo, secundum unam
opinionem, non posset perfecte quietari nisi in Deo. — In pro-
posito igitur idem est efficiens et finis, quia in efficiente est
plenitudo perfectionis obiecti; non autem in ratione efficientis
unde efficiens est includitur ratio finis vel quietativi.
( 3 ) Conclusio Doctoris. — Teneo igitur quantum ad hunc arti-
cidum hanc conclusionem: quod fruitio ordinata habet tantum
ultimum flnem pro obiecto ; quia sicut tantum assentiendum
est per intellectum Primo Vero propter se, ita tantum assen-
tiendum est Primo Bono per voluntatem propter se.

150. — Assignatur obiectum fruitionis in communi. — De
tertio articulo dico, quod obiectum fruitionis in communi
est finis ultimus: vel verus finis, qui sciUcet est flnis ultimus
ex natura rei: vel apparens, qui scilicet oslenditur a ratione
errante tamquam flnis ultiraus : vel flnis praestitutus, quem sci-
licet voluntas ex libertate sua vult tamquam flnem ultiraum.

(1) Quod ut recte intelligas, cfr. II. d. 17. q. 1. et quae, Deo favente,
ibi annotabimus.

Lib. 1. iHsr. I. (jLAi:.i>i. 1. i:;i

Duo prijna innmhra satis j)aU'iit.

Tertium prolK): (juia sicut in potostalc voluntatis est volle
el non vpHo, ita in polcslato eius esl moclus volemli, scilicet
referre et non referre, quia in j^otestate (!uiuscum({ue atr^Mjtis
esl agere et modus agetuli; eiyo in iH>testate sua «'St ali({U(j<l
boMum v»'ll(' jjropter se, iioti rcterreiKlo ad ;iliii(l lionum, ct ita
sihi prae.stituftido flnem.

157. — Quomodo ratio finis se babeat ad obiectum fruibile.
— I)e qunrlo (ir(icu/o dico, ({uod rofio finis non «•st proj)ria
ratio obiecti fruibilis, nec in IVuitione ordinnta, ne({ue in trui-
tioMH rommuniter sumpta. — Quod non in ordiimta patr-t: lum
({uiii timc respectus iii(lud(Metur in obiecto beatiflco in ({uantum
be;itificum: tum <{uia iste resjMictus esl res{)ectus rationis ti»n-
tum: * resp«ictus autem rationis non i)of«»st esne |)er se obie-
ctum Iruilionis *: iu7n ({uia si |)»'r iin{Mjssibile esset aliud obie-
ctuiii summum bonum, ad i|uod ikju ordinaretur ista voluiilas
sicui ;id lliicm, adbuc illud obi^H-tum ({uielaret, in ({uo tamen,
|)('i posilum, Mon (*ss(!t ratio finis.

Res{)ectu ov^o fruitionis ordinatac nilio linis .secuiidum
verilalcm concomitntur ()bi«^ctum rruibib.'. — In rruitione * au-
tcm * inordinafa linis appnrentis latio flnis ronconiitnfur
npjtftrc/iter obicclum fruibile, ct rort«» in a{){)rclicMsione prac»-
ccdil rniilioMem «^liciendam, i{uasi ralio obi(vti alliciens. — N^d
iii truitioiH' lliiis praefi.ri ratio fliiis set/uifur actum, <{uia vel
dicil modum actus, vcl modum ol)i(H;ti, ut lalis flnis {)ra(Mlxiis
aclii lermiiKit i{)sum aclum, ({uia voluntas ap{M'lcn(lo illud
pro/de)' se tribiiit sibi rationcm ///;/.s.

l.")H. [*>) -- Solvuntur iirgumenta i)rinoi{)alia n. 151.
a) .\d /)ri)nu/n {)rinci{)ale ;irj,'uinentum dico, ({U(hI f)^iii acci-
l)iliir c.\l(Misive {)ro ;imore fio)U'sti distincto contra amorera
utilis r[ itelectabilis: vel tjo)ui honrsta Air\u\\.ur ibi plur.diUT,
iioM proi^U-r {)lur;ditat(nn rssenfinrur^i, scd pro{)ler {)luralital(*m
perferfio)iU))i iii Deo Iruibilium.

/j) .\d serundu))i dico, ({uod rchilio ali({ua Ilmta n^vi^^wario
esl ad lcrmiMum vcl obicctiim iiiflmtum, ((uia ({U(Mt (>st ad flncm.
in ({u;iMtiim talc, csl llmlum, ctiam acc('{)tum ut est omnmo {)!*«>•
.\imum llMi, cum omiiibus scilicet «{uae sutllciunt ad imm«'diat«>
alliii^MMidum tiiKMM ullimiim; et tamen n^latio llnis ad ({U«Mn est
illud immcdialt» non ruiid;itiir nisi in inflnito. Ki b"-' tVe«{U('ntcr

132 LIB. I. DIST. I. QUAEST. I.

accidit in relationibus proporlionalium, et non similium, quia
ibi prima extrema sunt maxime dissimilia. Ita dico in propo-
sito, quod inter potentiam et obiectuni noii est relatio simili-
iudinis, * quae tantura habet extrema eiusdem rationis *, sed
proportionis ; et ideo bene potest capacitas finita in natura esse
finita, sicut et natura est finita, et tamen esse * ad termiimm
et * ad obiectum simpliciter infinitum, sicut ad suum correla-
tivum, * sicut quodcumque ens ad flnem quemcumque flnitum;
nunquam tamen ad flnem ultimum refertur nisi illud sit in-
finitiim *.

c) Per idem ad aliud dico, quod nihil est maius iii ra-
tione obiecti obiecto proportionato animae; aliquid tamen est
maius, hoc est maiori modo attingibile, quam posset ab anima
attingi; sed ista maioritas non est in obiecto, sed in actu. —
Quod declaro in exempJo: Si ponatur aUquod album visibile
secundum decem gradus ; ponatur visus capiens istam albedi-
nem vel illud album secundum unum gradum, et alius visus
ponatur perfectior isto secundum decem gradus, iste visus per-
fecte capiet istud album, quantum ad omnes gradus visibilitatis
eius, ita quod videbit ipsum quantum est visibile ex parte
obiecti; ei tamen si fuerit tertius visus acutior isto secundo,
perfectius videbit idem album, unde non erit ibi excessus ex
parte * obiecti visibilis in se vel graduum obiecti, quia idem
est simpHciter et uniformiter se liabens *, sed * excessus erit*
tantum ex parte actus videndi.

d) Ad quartum dico, quod non quaecumque forma satiat
appetitum materiae totaliter exiensive; tot enim sunt appetitus
materiae ad formas quot sunt formae receptibiles in materia;
nuUa igitur una forma potest per se satiare omnes appetitus
materiae ad formas, sed una satiat perfectissime, scilicet forma
perfectissima ; illa tamen non satiat omnes appetitus materiae,
nisi in iila una forma omnes formae includerentur.

Ad propositum dico, quod unum obiectum potest includere
omnia obiecta aliquo modo, et ideo iliud solum obiectum per-
fecte quietat potentiam, quantum potest quietare, sicut fuit ar-
gutum in II. art. [n. 155] contra Avic. Non tamen est omnino
simile de quiete iatus et extra, «luia quodcumque receptivum
quietatur intra aliquo finito recepto, sed extra sive termina-
tive non oportet quod finito quietetur, quia ad perfectius extra

MH. I. DIST. I. QUAEST. I. 133

potest ordiiuiri qiiain jKjssit iii 8e reciixTc roriiinlitiT, quia
(iniuim iion recijiit (orinam iiisi flnifam, tainen lj«M)e hal>'t
ot)i>'<:tiim iiifliiitiim.

C(un yrobfiiiir, ([iiia qiia«'lil)ot forma quiotat matoriam
suam, qiiia aliter sub (juacunKiuc qui«'sc<'ret vioienter; dicn, «juotl
(juirs vicjlenta nuiKiuam est iiisi (|uiescens (h^terminalc incli-
nctur ad oi^positum, sicut exempliflcatur de pravi resjjectu
deorsum vel descensus, et ([uiete «>ius super tral^em; ma-
teria autem prima ad nullain rormam det(;rininale inclinatur,
et idco sub quacumque (iui(^scit, non violenter, sed naturaliter
«luiescit, propter indctermiiiatam inclinationem ad (luamciimquc.

e) * Ad (luintuni dico, quod int('ll(M-tus ass(Mitit uiiicui(|ue
vero secundum cvidcntiam ipsius veri (luam natum est de se
facere in iiit(^ll(»ctu; et ideo non est in potestate intcllectus flr-
miiis vcl minus flrmiter assciitirc vcro, sed tanlum sccundum
proportionem ipsius vcri moventis iiit(MI(M'tum : iii potcstate vo-
luiitalis est int(^iisius assciitirc Ik^uo, vel non asscnlire, licet im-
pertectius viso. Ideo conseqKenda iion valct dc vero respwtu
intellcctus et de ffono resp(H-tu voluntatis *.

QUAESTIO II.

159. — Proponitur quaestio. — Secundo qiiaero :

Utrum uliimus flnis habeat tanium unam rationem
fruihilitatis, an in ipso sit aliqua distinclio, secundum quam
voluntas possif eo frui secundum unam rationem, et non
secundum aliam?

160. (1) — Argumenta principalia (1). — Et quod sit in
eo talis distinctio, probo: a) quia 1. Ethic. cap. 7. Amplius
autem, quia bonum aequaliter dicitur enti, etc, dicit Philos.
et Comm. quod sicut ens et unum sunt in omni genere, ita et
bonum, et specialiter ibi loquitur de relatione; ergo relatio
sic habet propriam bonitatem; igitur et propriam fruibilitatem,
et per consequens cum sit ipsa in Deo alia et alia, erit in Deo
alia et alia ratio fruibilis.

b) Praeterea, sicut unum convertitur cum ente, ita et bo-
num; ergo cum transferantur ad Divina, aequaliter transfe-
rentur; ergo sicut unum est ibi essentiale et personale, ita
bonum et boniias; sicut igitur in Deo sunt tres unitates, sic
et tres bonitates; et per consequens habetur propositum.

c) Praeterea, actus non terminatur ad obiectum in quantum
numeratur, nisi obiectum ut est /"orma/e obiectum numeretur:
sed actus fruendi terminatur ad tres personas in quantum tres;
ergo obiectum fruitionis in quantum obiectum formale numera-
tur. — Probaiio minoris: credimus in Deum in quantum tri-
nus; igitur videbimus Deum in quantum trinus, quia visio suc-
cedii fidei secundum totam eius perfectionem ; ergo frueraur
Deo in quantum trinus.

(1) Solvuntur ad n. 175.

LIH. I. DIST. 1. oLAEST. II. iSo

Hil. — Ad oppositum (1): aj Iti ornni ordiiif p««<»ntiali ost
taiilinn iiiiiiiii pi-iiiiiiiii ; i<ritur iii onliiu; «'ssoiitiuii fliiiurii «^st
taiiturii ahusfinis: Iruitio autrni est rrsjxrtu fliiis; r>r"^ro, ♦*tc.

b) Itern, pi'iriio otllcioiili coiTespoiulnt ulliinus lims: s<h!
ost tariturii unu/n ('//icicns priruurii, ot suh «/i« rdlione: i^Mtur
tarituiii ttnus /inis.

Ilorn con/irmntuv ralio: fjuia taiita csi iinitas crtliijMitis,
(jiKMJ iioii potcst elIic«'ro iiria i)»TS<jna, nori «'tljcioiitc alia; i^Mtur
siiiiilitor taiita erit unitas flnis, (|uo<l rioii potorit iina jKTsona
niiiro, alia iiori fliiieiite; el sic s^Hjuitur proiiosituni.

Ista ('tiaiii sccundfi rtttio con/irnintur \m' \v\*z. V. De
Trin. c. 11: Fatcndiun, iiii|uif, cst Patreni ci Fitimn csse
pritK-ipinnt Spi)'itus Sancti, non duo princijiia ; ml Ci'calu-
rani vero Puter ct Filius et Spiritus Sanctus unutn prin-
cipium, sicut unus Creator el ujius Dominus.

c) It(Mii, siciit in Dco cst iina iiiai('*;tas, ita est iina l>oni-
tas: scil jiroptcr uiiaiii cius rnaicstatciii ih^Uotur taiituiii inui
udoratio, s(^cuii(liiiii I)aiiiasc. lifK I. <•. '.)., ita «juod non coii-
venit a(loi'ai*(! uiiain jicrsoiiaiii, noii adoraiido alias; /'r«ro eliani
iion coiiliii^nt Irui iiiia jicrsoiia, iioii trticndo alia vol nliis.

1()V?. ( 'i) — Distinctio qiiadiujDlex in Divinis. — Isla (juacsiio
jiosscl lialicrc (ittadrujiliccin dillicultatcm S(M"unduni ijtiatlrupli-
rciii distirictiorKnn in Divinis. — *(,)uaruiii * iirinia cst distinctio
csscntiac n pcrsonis: secuiida distinctio persotute a per.Sitnn:
tcrlia csscntiae nlj attrihutis: ijuarla essenliae afj ideis.

l(i:5. — Quaestionis divisio. — l)o tcrtia ct (putrta iiuhIo iion
dicaiii, ijuia iion (*st oslcnsuiii ijiialis sit ista distinclio ('.^U n«x:
titriiiii ista distiiictio i^crtiiicat ad Iruilioncrn. — Tanluiii iirilur
dc (l(uit)/is distinctionihus priniis nunc diccndiirn cst.

Kt ijtiaiittini ad istas distiiictioiK^s vidciiduin «vst piiino de
rriiitiono rialoris ijuanluni ad possitjititatcm oiiis (.\il. 1|: s«»-
cundi) dc rrtiitiono comjne/ioisoris, ot lioi' liMjncndo dc jiolentia
Dci atisoluta |Art. II |: lcrlio kW IVuilioiio cmnprelicnsiiris lo-
iiuondo dc potcntia crca turnc lAvl. 111 : ijtiarlo d»» Iruidoiie
comprehcnsoris et riatori< liti|iiciido ilc foclo \ \rt I\'].

(1) Viil. 1» 176.

{'2) Cfr. iiitV. <I. S. i|iiii(><tt. : 1'trum runt -u:/' (■ r i'' h 'i</un

niofio (Itjitt)irtiu ftrrfrrtiftiiinn rsnriilmtiiim prif ■ rflrn. ,i'i.^' 'r.m

intrUrctun t

13() LIB. 1. DIST. 1. QUAEST. II. ART. I.

Artigulus I.

DE FRUITIONE VIATORIS QUANTUM AD POSSIBILITATEM EIUS.

164. — Concl. I. — De primo dico, quod possibile est via-
iorem frui esseniia, non fruendo persona, et hoc fruitione
ordinala{i). — Quod probatur: quia secundum Aug., Vll. De
Trin. cap. 1, si essentia relaiive dicitur, non est essentia, quia
omnis essentia quae relaiive dicitur esi aliquid excepto re-
lativo ; ex quo concludit 3 cap. : Qua^Jropier si Pater non sit
aliquid ad se, non erit aliquid quod ad alierum dicatur.
Est igitur essentia aliquod obiectum conceptibile, in cuius con-
ceptu non includitur relaiio ; ergo sic potest concipi a viatore:
sed essentia sic concepta habet rationem summi boni ; igitur
et perfectam rationem frmbilis; igitur contingit ea frui, etiam
ordinate.

Et confirmatur ratio: quia possibile est concludi ex puris
naturalibus esse umim summurn bonum: et tamen ex illis na-
turalibiis non cognoscet homo Deum ut t?Hnus est; ergo circa
summum bonum sic cognitum potest habere aliquem actum
voluntatis, et non iiecessario inordinatum; igitur habebit actum
fruitionis ordinatum circa essenliam, et non circa personas, ut
nos concipimus personas.

165. — Concl. II. — E converso autem non est possibile
quod fruatur ordinate persona, non fruendo essentia; quia
persona iii ratione sui includit essentiam.

166. — Concl. III. — Secundo etiam dico, quod viator
potesi frui ordinate una persona, non fruendo alia. —
Quod probo: quia respectu trium personarum sunt articuU
distincti fidei; potest ergo concipi una persona, cui correspon-
det unus articukis, non concipiendo aliam personam, cui cor-
respondet aUus articulus, et tunc in ista persona concipitur
ratio summi boni; possibile est ergo frui ista persona sic con-
cepta, non fruendo aUa.

Si dicas quod persona est correlativa ; igitur si conci-
pitur, et suum correlativum concipitur; respondeo, quod etsi

(1) Loquitur de viatore in genere, non concipiente divinas Personas ut
nos concipimus, deque fruitione eidem viatori qua tali possibili.

r,lH. I. DIST. I. glAEST. II. AHT. II. 137

co^MiiUo ifliitivi rfMjniiiil (•of,Miiti(jnf*m corn-hitivi, non tarneii
(>\iorUii co^nKjscfMitcin ot IrufMitcin uikj iflativo, c(j{^n(>s<'f»re et
Irui suo cori-flativo; (juia pfj.ssibil»; «;st Irui !)«•<) in (juantuin crf»a-
tor, non fru^Mido crcatura, (juaf? tfinninat illani rclalioiKMii. —
Siiiii]it(M- licct (licatur I^alcr rclative ad l-iliuni, ct ideo non
IMjssct iiitclIi;_M iii (juantuni Patcr sine Filio, non taincn dicitur
rcjativc ad Siiirituni Sanctuin in (luantiini Patcr; imj^^o possibile
orit conciixMc PatnMii ut Fatrom, et frui eo, non concipifMulo
iKMjiK! friKMiilo Spiritu Sancto.

Articulis II.

DK FRIJITIGNK COMPRKIIKNSORIS L0(jrENI)0
DK POTKNTIA DKI ARSOHTA.

KiT. ( <) -- Exponitiu' sententia negans (1). — De secnndo
urlicnlo dicitnr, (juod iion est p(jssibile de i^otentia Doi al»so-
liita (iiKMJ aljiiuis coinpr(»licnsor fruatur cssonlia, non friKMido
p(M'sona. — Kl lioc prohatur prinio dc risiow, (luod scilicot
noii sit possibilo absolute aliipKMii intcllcctum vidcre ossentiam,
non vidondo p(Msoiiaiii. — Probnlur prirnu sic: a) Co^Miilio
confusa est imp(Mfccta: visio autcm illius (^ssfMitiae non potest
esse cofinitio imperfccla; i}j:itur iioii potost cssc cojjnilio con-
fiisa : .scd si osscl taiitum visio «^ssontiao et non |)«»rst)nao, «'ss*'l
visii) confusa, (iiiia ossot visio alicuius «•ommiinis ad ixM-sonas»
et noii illarum p«Msonariiiii : (piod vidctur incoiiv«Miioiis.

b) Sccundo sic: Vi.sio f»st oxistfMitis ut o,\ist«Mis f»sl, ot ul
pracs«Mis est vi(l«Miti socuiidiim c.\ist«Miliain su:im. Kt in Ikk^ di-
slin^Miitur risio ab intellectionc ahstractiru, ijuia jMitest oss*»
iioii o.\ist«Milis, v«'l «',\ist«Mitis non iii (inantum in s«» prat^ns.
l']l csl in iiitcl|i'clu ista distinctio int(M' intcII«vti«jn«Mn intiiiti-
I iini et ahstructir/ini .si«-iil iii part«i s«Misiliva «♦st distinclio
iiilcr acliim rixns ot acluni ftfmntasiae. * Kst or^o alia ct>-
;;iiitio ossciitiac divinao intuitira ab illa «|ua«» «*st co;.Miitio abs-
tracfiru; ipia»' visio «'st «'xistciitia«» («) oius ut oxistiMis o6l el
scciiiidiiiii cxislciitiam ciiis pr;i«'s«Mis virtuli Cf»^nitiva«» *: imii

'1) Cuiut* )ir);iiini'iitii Holvuntur >id n. ITO.
(ill \V)iiI. r-4si'ii(iac.

138 LIB. I. DIST. I. QUAEST. II. ART. II.

exisf.it autem essentia *divina * nisi in personis; ergo non potest
esse visio eius nisi in persona,

c) Item, non potest aliquid co^nosci cognitione intuitiva,
in quo sunt aliqua plura distincta ex natura rei nisi etiam

* omnia * illa disUncte videantur. Exemplum: albedo non
videtur distincte nisi videantur omnes partes eius quae sunt
in basi pyramidis, quae partes distinguuntur ex natura rei:

* sed personae sunt in essentia et distinguuntur ex natura
rei*; igitur non distincte videtur essentia nisi etiam videantur
personae.

Ex his arguitur ad propositum, quantum ad secundam
distinctionem, scilicet personarum inter se [n. 162]: quia si
non potest videri essentia nisi in persona, et non magis videtur
in una persona quam in alia, quia aeque immediate videtur
se habere ad quamlibet personam, ergo non potest videri nisi
videatur in qualibet persona, et ita non videtur in una persona
nisi videatur in alia.

(^) d) Ulierius etiam arguitur ad propositum quantum ad
friii: quia voluntas non potest magis abstrahere obiectum
suum quam intellectus ostendere; igitur si intellectus non
potest distincte ostendere essentiam sine persona, vel unam
personam sine alia, ergo nec voluntas poterit distincte frui
una sine alia.

Hoc etiam confirmatur sic: quia voluntas non potest ha-
bere actum distinctum circa obiectum ex parte obiecti, nisi po-
natur distinctio in obiecto, vel re, vel ratione: sed si intellectus
apprehendit indistincte essentiam et personam, non erit distin-
ctio ex parte obiecti, nec rei, nec rationis; ergo voluntas non
potest habere ibi actum distinctum ex parte distinctionis in
obiecto primo. — Quod non rei patet. — Quod nec etiam ra-
tionis, probo: quia intellectus non distincte apprehendit hoc
vel illud, igitur nec distinguit hoc et illud.

Ex parte fruitionis arguitur sic: e^ Fruitio quietat fruen-
tem : sed una persona non perfecie quietat sine alia, nec es-
sentia sine persona, quia tunc potentia quietata in illa non
posset ulterius in aliquo alio quietari, quia ultimate quietatum
non est ulterius quietabile, et per consequens ista potentia non
posset ulterius quietari in alia persona, nec frui ea : quod fal-
sum est.

LIH. I. DIST. I. QUAKST. II. AHT. II. 139

1) Ilfiiii, si <jui«;tnr<;lur iii una [Mirsima .s<jla, fl patct »juo<l
potest Irui alia, vftl ij^itur Cruitio istius prrsonap potf«t ♦«se
curi) fVuitioiH' alterius, vcl cruiit incoinpossilMU^s, ila ijU(j«1 una
iioii oril cum alia. — Si piiiiio modo, er;.'0 tluo aclus eJustU-in
sp<'ci«'i eruiit in eadem jK^tentia simiil, (|uorum utenpie ac(jua-
tur capacitati illius potentiae, (|ihk1 cst impossibilc. Si s<»cumlo
modo, i<::itur neuler actus est Iruilio, (|uia neutpr actus polerit
esse aetcrnus

(j) Item, * in anima nostra est natunditer * imaj^o Trinita-
tis; erjfo non jX)test (jui(.'tari nisi in Trinitatc; er«:o nec potest
Irui ali(iU(j ordiiKitc nisi Dco triiio.

168. (S) — Doctoris sententia. — (jiiantum ad isium nrti-
vulum * dico, (|Uod * de poteniia absolutn Dei non videtnr
contradictio (jnin possihile sit ex parte iiitellectns et ro-
lic/itatis qnod uirius^jnr actum terminet essentia, et non per-
.sona, vel unn j)erso/iti, rl no/i alin : piit;i, ijikmI iiitclh^ctus
vidcat csseiitiam, noii i)cisonaiii, vcj uii;iiii pcrsonani, ct non
aliain, et (IikhI voluiitas Iruatur esscntia, mhh pcrsona, vcl una
iMTsonn, et non alia.

IIoc pe/'suadeln/' sic :

n) Pafcr priiis ori^Miic (Hi;im ircncrct Filiiim cst i»«'irccle
|jc;iliis, ipija iiulhim pci rcctioncm sihi iiitrins<H.';»m lialH't a |H*r-
sona pioducta: bc^tlitudo est peiicctio intiinse<'a pcrs<»nae U^a-
i;ie: sed iii illo priori est Pater iMM-fectc lM>atus; i</itur in illo
l>ii(iii liahct obicctum pcrtecte lM'ati(lcaiis; non vidctur aulciii in
illo priori li:il)cr(> (>ssenliam communicatam trilius ul (il)i(H'tuin,
.scd ut cssciitiam iibsoliitc, vel essenti;im ui esl iti iiiia * tan-
lum * pcrsoiKi pra(H'isc; («lyo non cst de ratione •»ssenliac, ut
si obicctiim Ixnitillcum, (pKMl l)c;itillcct in (iii:iiitum <)st com-
munic:ita tribiis; c( it;i iion vidctur conlradictjo. sive «]Uanluiii
ad /'/'nitin/iei/i, sivc (iu:iiitiim :id risionem.

1/ista/itin. - Rcspoiidctur, iiuod P:it«M- \\;\W\ i>s.si>ntiaiii
iit iii tribus p(>rsoiiis pro obiccto, et tainen pritno stvunduiii
()ri;.nii('m, (|ui:i ej- se li:il)ct ilhim e.ss«'ntiain obiectani sibi, el
luH' «>st «'ssc i)rins ori(ji/ie; noii «'st ('iiim ibi pri«»ritas ali(|ua
sccuiidiim (|ii:im ol)iici:ittir sibi «>ss(M)ti:i ut csl in un:i |HM'sonn,
iioii iit in ;ili;i, siiMit ncc ipsa iii ^iIkiuo pi iori nalurae obiiciiur
uni pcrsoiKU', cl noii alii. s(h1 t:intum niii i.bii.Mitir e.r .<?#•, alii
/10 /i e.v se.

140 LIB. I. DIST. 1. QUAEST. II. ART. II.

(6) Solviiur. — Contra: quaelibet persona intelligit /brma-
liter intellectu ut est in ipsa, non ut est in alia, nec ut est
in tribus, ut patet ex XV. De Trinit. c. 7. * quod * quaelibet
persona intelligit sibi ipsi; igitur ita videtur quod quaelibet
intelligit perfecte per se intelligendo essentiam ut est in se
formaliter ; igitur perfecta intellectio, quae est * ibi * beatiflca,
non necessario ex se requirit essentiam ut in trihus. — Pro-
batio 'prirnae consequentiae : non minus ad intellectionem re-
quiritur inteUigibile quam intellectus; igitur in perfecto in-
telligente ex se non minus requiritur quod habeat in se obie-
ctum ut formaliter intelligibile quam quod tiabeat intellectum
ut ({uo iiitelligat.

Conflr^rnatur ratio, quia si Pater intelligat beatifica vi-
sione essentiam ut in Filio, igitur aliquid quasi reciperet a
Filio, vel ab aliquo ut in Filio. — Consequentia probatur per
argumentum Philos. XII. Meiaph., quo probat Deum non inlel-
ligere aliquid aliud a se, quia tunc vilesceret eius intellectus,
quia perfectionem reciperet ab intelligibili; igitur ita hic: imo,
quod est maius inconveniens, perfectionem simpliciter, puta
visionem beatificam, quasi reciperet Pater a tribus personis ut
obiectis, vel ab aliquo ut in tribus. — Et tunc videnlur sequi
duo absurda: primo, quod non oranem perfectionem habet
Pater a se, et sic non esset prius origiiie: aliud, quod non
omnis perfectio simpliciter et essentialis sit tiliquo modo prior
proprietatibus, sed aliqua quasi posterior ipsis personis, puta
ista quae est ab obiecto ut in tribus, etc.

169. — Explicat Doctor sententiam suam. — Modus ponendi
est iste: Actus omnis habens primum obiectum a quo essen-
tialiter dependet, et obiectum secundum a quo essentialiter non
dependet, sed tendit in illud virtute primi * obiecti *, licet
* ergo * non possit manere idem actus nisi habeat habitudinem
ad primum obiectura, posset tamen manere idem sine habitu-
dine ad secundum obiectura, quia ab eo non dependet. —
Exemplum: idem est actus visionis essentiae divinae et alia-
rum rerum in essentia; sed essentia in se est priraum ob-
iectum, res visae secundariura obiectum; non posset autem
manere eadem visio nisi esset eiusdem essentiae; posset autem
manere absque hoc quod essent res visae in ea. — Sicut igitur
Deus, absque contradictione, potest cooperari ad actum illum

LIH. I. niST I. OI.AEST. II. ART. II. 141

iii 1(11:111111111 N-ndit in |)i-iiiiiiiii oltiecturi), iion ('oo])or'ciiiilo \n
i|).siim iii i|iiaiituiii U'.\u\\\ iii secundiirn, <'t tarnen {a».e«t aclus
i«lorji, ita .siiio contradiclioin' potfst cooperari ad visionom es-
senliae v«»l rniifioiiorii, quia es.seiitia liabet qunsi ralumem
primi nbiecli, iion cooiM-rando eidoiii actui visionis vrj IVuilio-
iiis iii (luanluni tf-ndil in per^onnui, et ita iii unarn, «luod iion in
aliain, (|iiia persoiiao liabcnt latioiiciii ol»i«'cli rytrt.s/ secKndarii.

170. — Solvimtur argumenta posita n. 167. — P«'r lioc ad
II ifiumenta. — a) (lum prinin dicilur de visione rnnfusn, dico,
(jU(jd uiiivcr'salo in crcaturis dividitur iii suis sinjzulanhus; htx;
autcrii (juod ost dividi iniport't.'ctioiiis ost, idoo non coiiiiK»lit oi
quod osl corniiiuno in Doo, iino ossontia diviiia, (juao do se
esl comiiiunis jjersonis, ost de se hnec; ideo i«iitur ost c(j};nilio
aliciiius uiiivcrsalis abstracta a sinM-nlarilius confusa el imper-
/'ecln, (juia obioctuin ost contusuin, divisum iii illis (juac iii
ipso coiiluso concipiuiitur. Haoc aut(»iii co^mitio essontiae di-
viiiao distiiicla ost, qiiia ost obif^cti (juod ost de se hoc ; el ta-
meii iioii oportot in illo distincte concejito pcrsonam distincte
coii(;ipi, (|uia illiid iioii cst primus lerrninus visioiiis vcl irui-
tioiiis, iit diclum osl (n. 1()!)|.

f>) Ad serundnm, cum dicitur i\o (^sscntia ejcislente, etc,
dico, (|U(k1 nocessarium ost toriiiinum visionis e.sse existons in
(Iiianluin o.xistons; noii tamon oi^ortct (piod subsistontia, id est
inroinniunirahilis existentia, sit do rationo tormiiii visionis;
oss(Milia autcm divina (\st de sr hnrr ot actu oxislcns, licot iion
includal dr smi ralionr incommunicabilcm subsistcntiani; ot
id(!o ipsa nl haec polesl leriiiinan? visionem, abs^juc lirH- (pioil
vidcantiir p('rsonao. — Kxempluin: album vidctur inluitivc in
ipiantum c.xistcns ct pracsons visui sccunduni existoiitiam suam;
noii oporlct laiiicn albiim vidcri laiiKpiain snhsistens, voj in
(pianliim liabct ratioiicm siippositi, ipiia iioii liabcl rationom
supposili, iicr supposilum iii (pio csl vidctur.

.\d /ormam ar}.rumcnli patet (pKnl licot noii sil visio msi

istcnlis in (piaiitum cxistcns ♦ est *, ot non ost oxistons nisi in

pcrsona, non sc^pulur: i}^'iliir (»st oxistontis in qunntum in per-

>ta rsl, scd laiitiim dcbct iiircrri (piod «^st suhsistrntis vel

exislciitis iii suhsistentr.

in) Ed. V('(i. titiitiiii)

142 LIB. I. DIST. I. QUAEST. II. ART. II.

(*) c) Ad levtium dico, quod prr/)«a j^r opos/^^o est falsa, nisi
quando in illis ex natura rei distinctis ipsurn primum visura
disiinguitm% sicut patet in exeniplo tuo de basi pyramidis;
nani albedo et allmm visum distin<4uuntur in partes in ({uibus
videtur, et ideo non distincte videretur album nisi illae partes
in quibus distinguitur albuni visuni distincte viderentur. In pro-
posito autem etsi personae ex natura rei distinguanlur, tamen
essentia visa non distinguitur in eis, quia est de se haec, ideo
potest distincte videri sine illis visis quae subsistunt in ea.

d) Ad aliam deduciionem ulteriorem de voluntate, elsi
non oporteat respondere, quia antecedens est falsum et iam
negatum, tamen quia consequentia non videtur necessaria,
potest responderi : Cuyn dicit quod voluntas non plus abstrahit
quam intellectus ostendit, dico, quod inteilectus potest osten-
dere aliquod obiectum primwn voluntati, et in isto primo
obiecto ostendere potest aliquod per se obiectum, sed non pri-
mum. — Et vocatur hic obiectum primum totum illud ad quod
terminatur actus * potentiae *, et obiectum per se illud quod
includitur per se unitive in obiecto terminante primo. — Utraque
autera ratio ibi ostensa sufHcit ad hoc, quod voluntas habeat
actum suum circa illud. Non enim oportet quod voluntas velit
* illud * totum primum ostensum, sed polest velle illud quod
ostenditur in illo ostenso, et eliam non velle. — Exemplum
ponitur tale : in episcopatu ostenditur sacerdotium : talis osten-
sio suflficit ad hoc, quod voluntas habeat velle vel noUe circa
sacerdotium, ita quod ex tali ostensione possit habere velle
circa episcopatum, et non circa sacerdolium; tamen non est nisi
una ostensio et ostensio unius obiecti primi, in quo tantum in-
cluditur aliquid ut per se obiectum. — Dico tunc, quod voluntas
non abstrahit universale a particulari vel singulari, sed volun-
tati ostenduntur plura obiecta per inteilectum, qui est aliquo-
rum plurium inclusorum in primo obiecto, quorum utrumque
ut sic ostensum potest voluntas velle.

(8) Ad confirmationem cum dicitur: obiectum aut differt re
aut ratione, dico quod differt ratione.

Et cum probatur, quod non, quia intellectus non distincte
concipit hoc ab isto, dico, * quod * non oportet ad distinctionera
rationis quod intellectus habeat illa sicut obiecta distincta, sed
sufficit quod in primo obiecto concipiat aliquid * aliud

*

k

LIR. I. DIST. I. QFAEST. II. AHT. IH. \4^

e) Ail rf/iud de quirlalione tlico, (jikmI Pator aotonuis
(jiii«'tatin' iii cssfMitiii sii;i iii <!st iu s«?; nori erp) socjuitur: «ti^o
iioii [Mjtfst (juietuii in essentia ut est in Filio vel Spiritu Sanclo;
iiiio (juictatur in ess«'iitia sua ut comtnunicatn esl cis, *»t hoc
eadciii (iiii«!tatione qua (juietatiir in ess<'ntia ulestinse; (juo<l
eiiini (luietatur primo iii ali^iuo olji«'Cto, (luietatur in illo in
(ju<jcuni(jiie «^st secunduni illiini iiKjdum. Ita liic, si Unitus ju-ius
Iruatur essentia, jjoslca jwrsoiia, non (jui«'tatur ulteriuri «juie-
talione (juarii jirius (juictabatur, s«'d cndem «juietatione, in «juan-
ttirii ohicctuni (jiii«!taiis tcriiiinat nt in a/itjuo, ct jtrius ikjh t«!r-
iiiinalnit iit in illo.

fj F<'i- Ikm: ad idtimnm argumentu)n dico, (ju<j<l non erunt
ibi «lu(j actus, (juia «juicuiiKjue actus est ibi fruifionis vel vi-
sionis est obi«'cti primi sub unn ruliowi formali; S4'«l iste
actus uiiiis jiotest esse obiecti po' sc virtiitc jirinii «)bie«li, vel
jxjtest «isse tariturn ijjsius ol)i«'cli jirirni; iiec er|^o ♦•runt iluo
actus eius<l«!in sp«'ciei siinul, n«^c succ<3ssive.

g) Ad illud de inuiyinc, rcsponsioncni (juaere [n. l.V>].

Arti<;ui,us III.

I)E FRIJITIONE (:OMI'REIIKNSORIS LOQUENnO
l>l': 1'OTENTIA CREATUHAE.

171. ('••) Intellectus coniprebeusoris uon jxitest uaturaliter
videre essentiam, uou videndo pereonas. - (Jtiantuin ad tcrlium
iirticuliim iW i)<)lcntitL crcnluiuic dico, «juotl inti'llectus non
})otcst dc potcnlia sua nnlu)'ali vidc)'C essetitiani, non vi-
dendo persotias. — Quia cuni int«!ll«'ctus ilo se sit potentia ua-
ln)'alis, et non ti/jcrn, a;z<Mit«' «)biect«), intellectus airit ijuanluin
jK»tcst; erj^o si obicctuni e.\ |tart<' sui a^'it, nianilcslando tres
j)«M's«)nas int«>ll<>ctui, non est iii j)<)t<'Stat<' int<>llcctus ut vuleat
aliijtiid ostensuni, <>t aliijiiid iion vidcal.

172. — Neque voluiitas couij)relieusoris jwtest uaturaliUM- frui
esseutia uou friiendo persouis. - a) Simililcr non esl iii |M>t.>stal«
volimtatis Drdi^uitac frui sic, non frtK'ihIo sic; <|uia sicut non

^t iii |)i)lcstate voluntntis ()rdinata<> iiiaiK>ntis ut non fruatur. si
ouiin iion frui'r«'tur iioii iin|)e<lita, in hoc |n*<'cart»l «»1 mero-
ivttir iioii li-iii, ila iioii cst in j)otestate voluntatis, ut onlinato

144 LIB. I. DIST. I. QUAEST. II. ART. III.

fruatiir aliquo et non fruatur quocumque potest frui, et ideo non
est in potestate voluntatis ordinatae manentis sub ali([ua ratione
non frui, sub qua potest frui.

b) Sed de potestate absoluia voluntatis est magis dubium.
Tamen ibi potest dici, quod non est in potestate voluntatis frui
sic, et non frui sic; quia licet in potestate voluntatis sit aliquis
actus ut ponatur in esse vel non ponatur, tamen non est in
potestate eius ut acfus positus in esse habeat illam conditionem
vel non habeat quae naturaUter competit actui ex ratione obiecti.

Exemplum: licet in potestate voluntatis sit elicere actum
peccati, vel non elicere, tamen si aclus positus in esse habeat
deordinationem ex natura sui, non est in potestate voluntatis
ut actus sic positus in esse sit vel non sit deordinatus. — Actus
autem fruitionis, quantum est ex natura sui primi obiecti, natus
est ut sit trium personarum in essentia; quia non ponendo ali-
quod miracukmi ex parte obiecti, erit de se trium; ergo non
videtur esse in potestate voluntatis ut actus positus in esse sit
essentiae ut in tribus, vel non sit ut in tribus.
(10) c) — Solvitur obiectio. — Si dicas, quod ista ratio con-
cludit quod non est in potesiate Dei \\t actus sit essentiae, et
non trium personarum, dico, quod non sequitur: nam actus
alicuius elicitus est in potestate Dei quantum ad ahquam con-
ditionem quae naturaliter sibi corapeteret ex obiecto; et tamen
non est in potestate creaturae quantum ad illam conditionera.
— Exemplum: in potestate Dei est ut actus elicitus a volun-
tate peccante referatur ad Deum, quia Deus refert illum actum
ad se; non tamen est in potestate voluntatis, quando positus
est in esse, ut illo utatur ad Deum, quia illo actu fruitur crea-
tura : non potest autem simul eodera actu uti ad Deum et frui
alio a Deo.

Exemplum istud no7% videtur bonum, quia actus iste vo-
luntatis peccantis refertur * frequenter * ab una potentia, non
ab alia. — Diraittatur ergo exeraplum illud, et teneatur ratio:
quia accidens necessario consequens actum positum potest non
inesse, manente actu; et hoc subest voluntati divinae, non au-
tera voluntati creatae elicienti actura. Ita dicatur de conditione
quara actus natus est habere respectu obiecti secundarii neces-
sario, quantum est ex se, non tamen esseniialiter ; ideo subest
voluntati divinae, ut illa conditio insit vel non insit.

Il

UB. I. DIST. I. IJUAKST. II. AKT. IV. KT V. 145

Articulls IV.

DK PRUITIONK COMPHKHENSORIS KT VIATORIS
LOQUENDO I)K FACTO.

17:'.. (II) — De fruitione comprehensoris de facto. — yuyii-
luni ad (fuarhtm arliciiluni d*' (actu «lico, i{uoi\ (le /'artn erit
una fruitio et una rinio cssentiae in Irifjus prrxonis. — Hoc
(licit An^'. /. I)e Trin. c. 10, iii fiii<\ ((iiin iUMit«'r sirif» alf^TO
ostciidi potost, i'\ l(j(iiiitiir d»' Pativ ot Filio; (inod iiit«'llii.'-«'n-
durn est do potentin ordinnla, d<» ((iia locutiis cst Philii^jtus,
voUiiis Patrom .sibi ostoiidi, ((iiasi i)otuis.s»'t do facto vidiss»- Fi-
iiiirn sino Patre, et ku]i. tiactat ihi do vorhis Pliilippi ot ros|>oii-
siont' Cliristi. Iloc otiam vult .\\\\z. XV. I)r Triii. cap. 10:
(hntieni, iiKiuit, scicntiam nostram uno siniid conspectc forte
ridebitmis {[). Kt ((uod di(^it forte, iion i*oloi-tur ad ol>i»vfum
bcatiliciiiii, sod ad alia vidonda in oo.

171. — De fruitione viatoris de facto. — .Similitor dico do
viatore, ((uod do lacto fruifio luilntualis otdinntn inrossurio
simiil ('si triiim |)ersoiiarum. liccf ali((iiaiido iion artunli.^ ;
imlliis oiiim viafor, nec coinprehon.sor, ordiiiato pofost Iriii una
porsona, iion lru(Mido alia, h(jc ost nisi liuhitualite?' Iruatur
alia, lioc (»*;t, quod sit in pro.xima dispositiono fruondi alia, si
(listinctc illa concipiatur ah illo; ct ideo non sfat fruitift uiiius
l)4'isonao cum odio alterius ()orsoiiao; ((uia, sicut dicit Salvalor
111 loan. cap. XV. v. 2'.^: (Jui me odit, ct Palrem mcum •-f>f.

Articulus V.

SOLVINTIR AROI MKNTA.

17."). (li) — Solvuutur ari^unKMita priucipalia u. 160. — Ad
(irf/umcnta principaliu. — a) A»l prinium de /. hthicor^tnn
(lico, i|U(t(l honum uno rn(Hlo convortitur (Miin ente, et isto iimhIo
liomiiii potcsf poni iii ((uolihot jr«Mion»; s»h1 lH>num iit sic uon

(1) Fnrlnsniti rtiam volnliilfn non rruttt utmtrar cogilatiuHe$, ab aliis m
iilia» ruutr» atiiiir rrdruute», trri umnrm tcirntiam uottram timo aimtil runsfnxtu

viilrhimu.i. — AiijfUHt.

T...M I. 10

146 LIB. I. DIST. I. QUAEST. II. ART. V.

habet rationem obiecti fruibilis, et ideo iion oportet ({uod iii
quocumrjue sit bonum hoc raodo suraptum, quod sit ibi proprie
ratio obiecti fruibilis; ratio enim boni fruibilis non est ratio boni
in conimuni, sed boni perfecii, quod est bonum non habens
defectum, vel saltem socundum apparentiam est tale, vel secun-
duin praefixionem voluntalis [n, 156], qualis non est relatio.

b) Ad secundum dicitur, quod illa quae uniformiter respi-
ciunt essentiam et personam tanium sunt esseniialia ; sed quae
tantum conveniunt personae sunt p>'«ec/se personalia; quae
autera sub alia ratione respiciunt essentiara, et sub alia ratione
personam, sunt et essentialia et personalia. — Primo modo se
habet bonum: secundo modo se \\d.\)QX paterniias: ierWo mo&o
se habet unum, quia indivisio sub una ratione pertiiiet ad es-
sentiam, et sub alia propria ratione pertinet ad personas.

Sed co^zi^ra, quia istius causam quaerit argumentura; ar-
guit enim : cum haec duo videantur esse aeque convertibilia
cum ente et ad Divina transferri, quod aequaliter utruraque
erit essentiale tantum, vel utrumque essentiale et pecsonale.

Ideo est alia responsio: quod obiectnm /■r?//2:7/on/.s oportet
quod sit aliqua bonitas quidditativa, et non perfectio suppo-
siii, quia perfectio suppositi, ut distinguitur contra perfectio-
nera quidditativam, nec est formalis ratio agendi, nec est for-
raalis ratio termini alicuius actionis. Perfectio autera quiddita-
tiva non est nisi perfectio abstracta a supposito, quae de se
* dicit vel * respicit omne suppositum indifferenter. Et ideo bo-
nitas, ut terminat actum fruendi, oportet quod sit tantum
perfectio quidditativa. Unitas autem potest esse et perfectio
quidditativa et ratio suppositi, quia * unitas * non dicit de se
rationera principii actus, nec rationera forraalera termini ali-
cuius actus. Est igitur bonum., non quomodocumque sumptum,
sed bonum quidditative sumptum, terminus fruitionis, quia est
perfectio quidditativa, quae scilicet est ratio esseniialis, et non
ratio supposiii. Sed unitas uno raodo est ratio essentialis: alio
raodo ratio suppositi. Secundo modo non est ratio formalis, nec
terminus formalis actus fruitionis, * quia non habet quod sit
ratio formalis principii vel termini actionis *.
('3) c) Ad tertium dico, quod ly in quanium potest solumraodo
denotare illud quod sequitur accipi secundura suara rationem
formalem, vel * aliquo modo* ultra hoc, etiam denotare potest

Lin. I. I)IST. I. QUAKST. II. ART. V. 147

illuil, *<hi(mI scilicfl WHjuilur *, es.se fornialon rntinnein inhae-
nMitiu«' i)ra<'<iicati ad .subioctuin. Secumlo modo siiinitur ro«!u-
j)li<-atio [^ropriissinie * sunipta *, qiiia r<'<lui»li<-atuni, sivp su-
niatur pro toto si^ipso priino, sive pro ali<|u<> <iuo«l indu<litur
in int<'llectu eius, accipiendo n^^luplicatioiMMii rornialiter, sernper
iliuil pro <iu(; accipitur notalur ess«! fornialis ratio inha«^renliae
piaedicati a<l sul)i«'cluni. — Ad prop«)situin er{^o dico, «(utMl si
roiliipiicatio illa <|uaiituin ad utrurniiue istoruni accipiatur in
)/uiiori, ipsa «^st v«!ra et minor laisa. Si vero pro pririio tan-
luiM, «'t iion pr<j sHcnndo, minor est vera et mnior talsa.

Cnnt prohnlur minin- secundnni priniurn iiKNluni acci-
pK-ixli <'ani, <lic<j, <iuod vi<lebinius tivs in quanturn ti-fs, lioc est,
ratio formalis Trinitalis ridebitur ;^ox\ ipsa Trinitas non erit
rntio /ormalis videndi vel causa inlia«^r«Miliae praedicati a«l
subiectum, scilici'1 Iruitionis, vel visionis, se«l u/titas essentiae.

Cum jnofjatu)- nlterius per credere * quo<l est * trium
iii i|iianluiii tr<'s, dico. «lutxl non «^st siniile, (piia «^ssentia divina
non causat iii iinbis imni<'(liate actuni (•r<'<l»'ii(li, sicut causahit
ininicdiatc acliini vid«'n<li; et hoc est pi-opt<M- ini|MM'r«xMi<jn«Mn in-
t<'ll«'ctioiiis iMJstra»' pn» siatii islo, <iiiia int<'llit.Mnius personas
dislinctas «'X ciraturis et <lisliiictis actibus; et ita quantuin a«l
•iiii-iiilioiHMii nostrani iMjtest inodo Trinitas «'sse ratio Ibrmalis
<«)^Mioscenili; tunc aut<Mn «'Ht praeciso co7/</7« sicut «»st, et non
rntio fo/-nuilis rognosce)idi, {\\\\\\ tuiic vid«'bitur per ralioiuMn
essentine i)i se tit jicr ratioii<'ni obiccti.

171) (' i) — Ad rationes in opposiluni n. 161 1 .. — «j A«l pri-
niiini dico, <iuod est taiituni uiiiis iiltinius (inis in s«>; tainiM)
illud li:il)«>l in se disti)irtas rntiinies ali<iuas, «lua*» non sunl
rornialit<M- ration«'s ultinii llnis; et ita i)ossibil«« i>st (rui «'o sub
iation<' ullinii nnis (ornialit<'r, non Crucndo illo sub illi< ratio-
nibiis.

I)) Ad seru)uluin «lico, sicul <li<'tuni est in praevedenti
(juaestione |ii. i.Vij, <|U(m1 />#•/• accidens' est «iuo«l in «Hj<l«Mn con-
currant ratio e/firioitis «'t ralio fhiis; tann'n «le Caclo una est
ratio (<>riiialis ipsiiis (liiis, sicul iina «'sl ralio Cormalis qwius
«'lllcientis; s«^d in illa uiia rali<>ii«' p(>t«'st iM)t«Mitia «luietari, lici't
iiKii i|uiet<Mur in rationibns iH^rsonalibus <iua«' sunt in illo (in«\

(1) lii i|(iiiiituin vititiitiir fuccri' ooiitrii prni^iliotii

148 LIB. I. DIST. I. QUAEST. II. ART. V.

Ad confirmationem, curu dicitur: noii potest uria persona
creare nisi alia creet; dicOy quod non sequiUir: ergo una non
potest finire actum fruitionis nisi alia finiat; bene enim se-
({uitur, quod una persona eoc natura rei non est finis nisi
alia persona sit flnis; sed non sequitur de fine acius ut est
elicitus a poientia, quia finis actus ut eliciti est ad quem po-
tentia eliciens ordinat actum et propter quem elicit ipsum ;
sed finis ex natura rei est bonum ad ([uod actus ex natura
sui natus est ordinari: non quidem in ratione obiecti quod at-
tingitur per actum, sed sicut omnes naturae creatae in sua
gradu ad flnem ultimum ordinantur,

Ad auctoritatem V. De Trin. patet, quod ibi loquitur de
facto et formali ratione eius.

c) Ad ultimum de adoratione dico, quod una est adoratio
habitualis trium personaruni, quia quicumque adorat unam ha-
bitualiter se subiicit toti Triiiitati; sed non oportet quod actua-
liter cogitet de alia persona quando adorat unam personam,
sicut patet de orante unam personam oratione quae non dirigi-
tur actuaiiter ad aliam, sicut patet de illo hymno, Veni, creator
Spiritus, etc, et de multis orationibus in Ecclesia institutis;
unde orationes Ecclesiae frequenter diriguntur Patri, et in fine
includitur Filius sicut mediator; ergo dum aliquis refert actua-
liter intentionem suam ad orandum Patrem, non oportet quod
actuaJiier tunc cogitet de Filio, vel de Spiritu Sancto, nisi ha-
bitualiter, quousque primo {a) inducat Filium in cogitatione
sua, tamquam scilicet mediatorem. Et sicut est eadem adoratio
habitualis, non tamen actualis, ita est eadem fruitio habitualis,
licet non necessario eadem actualis.

(a) Wad. post.

QUAESTK) III.

177. ( ' ) — Proponitur quaestio. — Consetiiiontor fjuaoro de
frvi in se; et prirno supixjsito (juo<l sit ali<iuid vofuntatis
p7^aeci.se, (}ua»'ro :

A}i sit aliqiiis actus efiritHs a rnluntate, vei passio re-
cejitfi in rofuntate, puta alif/u/i (fefectntif,?

178. — Argumenta principalia (1). — Ou<m1 sit detrrtatio
pntlM»: n) (|uia fruc-lus ost ulliiiiurn quod <'xi>'vtatur do ar-
boi'o; «!i-;ro sirnilitor- iii spiritualilms fruclus cst ultirnurn •pKnl
exp»'ciatur d«' (j|)i(H'to: s«^d ial«> esl d('l(»<'t;«ti(», (piia d(»l(vlatio
s<'(|iiilur actuin, A'. Klhiror.; erffo, elc.

f>) Itein, ad Gnlat. V, v. 2'Z: Fructns Spiritus est chnritns,
(jaudinin, pa.r, otc. (Juae nunierarilur il»i vid(Mitur passiones,
ut patet dr fjaudio, aiit sallein rion suiit actus, s»«»l cuns4'-
tjuciitcs actum: (Viictu autcrn 1'ruiriiiir pcr se; ergo frui est
aliijuid per se c<)iis(»(iiiens actuin, ut vidctur.

17!). — Contra: Voluntas actu clicito ainat IVurn: aut ipritur
propfer aUnd, et tunc utitur, et ita est pervjM^sa : nut prnpter
.sc, ci tiinc IViiitnr, cx dcnnitionc dc //•«/, ct aic fnd os\ nrtus.

\^o. Quaestionis divisio. — In ista quaestinne jyrimo
vidciidurn esi de ipsis conreptiffus : secundn d»» s-ir/nifirato
nominis.

|s| . ( * ) — Intellectus vnluntatisque asBensus duplex. — aj Ex-
jtficnntur. — (jiuiiituin ad priniuin di<*o, (pKMl sicut in intel-
le<tii siint diio actiis assenti(Midi alicui vcro c^^rnplcxo, unns «juo
asscntiliir ali<Mii vero coinplcxo pmpter $v, sicut principio, nlius
vero (pio asscntilur ali<Mii vci*o non pn^pler se, s«il propter

(1) Solvuntiir iKJ II 1H.1.

150 LIB. I. DIST. I. QUAEST. III.

aliud verum, sicut conclusioni propter principium, ita in vo-
luntate sunt duo actus asscntiendi bono: unus quo assenlitur
alicui bono propter se: alius quo assentitur bono propter
aliud bonum, ad quod illud bonum referlur, sicut conclusioni
assentitur propter principium, conclusio enira veritatem suam
habet a principio. — Ista similitudo accipi potest a Philosopho,
VI. Ethic, ubi dicitur : * lllud * quod in mente est afflrmatio
et negatio hoc in appetitu esi prosecuiio eifuga: et ita ultra,
sicut in mente est duplex affirmatio, propter se et propter
aliud, ita in appetitu est duplex prosecutio vel adhaesio,
propier se et propier aliud.

b) Eorum differentia. — Est tamen hic duplex differentia :

Prima, quia illi duo assensus intellectus distinguuntur
ex natura obiectorum; sunt enim alteri propter evidentiam
alteram huius vel illius veri, et ideo habent distincta obiecta
sibi correspondentia et ipsos causantia. — Hic autem huius-
modi assensus non sunt distincti ex distinctione obiectorum,
sed ex distincto actu potentiae liberae sic vel sic acceptantis
obiectum eius, quia, sicut dictum est prius [n. 156], in pote-
state eius est sic vel sic agere, referendo vel non referendo; et
ideo non correspondent istis actibus propria obiecta distincta,
sed quodcuraque bonum volibile potest voluntas habere obieclum
* primuni * secundum hunc actum vel secundum illum,

Secunda differentia est, quia illi duo assensus intellectus
sufflcienter dividunt assensum intellectus in communi, nec inter
ipsos est aUquod medium, quia nulla est evidentia media ex
parte obiecti, a qua possit accipi aliqua alia veritas, quam
veritas principii vel * conclusionis *. — Praeter autem istos
duos assensus voluntatis, est aliquis alius assensus medius, quia
voluntati potest ostendi aliquod obiectura ]}onum ahsolute ap-
prehensum, non sub ratione propter se boni, nec propter * ali-
quod^ aliud bonum: voluntas autem circa tale sic ostensum
potest habere aliquera actura, et non necessario inordinatuni;
ergo potest habere aliquem actum volendi illud absolute, absque
relatione ad aliud, aut absque fruitione propter se; et ulterius
potest imperare intellectui ut inquirat quale illud bonuni sit
et qualiter volendnra, et tunc illi potest assentire sic vel sic.

Et tota ratio differentiae hinc et inde est libertas volun-
tatis et necessitas naturalis ex parte intellectus.

Lli'.. I. Dibl. I. yUAEsT. 111. 151

Kx liis iiltra, .'jcIus as.s»'nsii*! bono proptc/ Nt- •;>l u<tus
pcifcctus: ;ictum autnrii |)<>rl(i'<fiirii (•onsctjuilui' tlfk>clatio, f\
\. Kthic; n'\i() actiirii volfiidi l»oiiiiiii /impler se conse<juitur
uliijuu (lcloctatio.

c) Corollnrium. — Ilabeinus i<.?itur ad j)ro|)osiluin quatuor
(listiiicta: actuiii iiiiporfccluni vol«>ii(li boiiuin pritptor atiudt
(jiii vocafur usiis: ct acluiii pcrrcctuiii volcndi boiiuin propter
■sc, i|iii vocatiir fruitio: ot actuiii nrutrum^i^l delectationem
so(|U('iit('iii acliiiii.

182. ( 3 ) — Explicatur cui istorum conveniat frui. — a) I)o
secnndo |)iiiR'ipali, cui scilictJt istoruiii convcniat istud noiiicn
frui, sicut potcsl c()Ilij.ri o\ auctoritatibus lo(juciitiiim do isto vo
cabulo friii, j)laiiiiiii cst (jiiod friiitio iion cst actus neutpr, uec
actus * usu.s ost actus /"/vf/V/o/i/.s *; sed taiitiiiii cst altcrcatio dc
(irfn pcrfecto ct dc dclecfationc coiisc(juciitc actuiii i)crfc<tuiii.

fj) * Uatio cst, quia * ali^juac aucloritatcs vidcntiir diccro
ijiiod /rui cst ncfus perfecfus tnntnrn : ali^juac (juod deiectafio
Inntuni: aliijuao (juod iiicludit ulrunnpie, ct tunc iioii siirni-
(lcat aliijiiod ciis per se unum, sed ununi ^^'•{/rctraluin c.\ duo-
biis ciilibus, ut cns per accidcns. — Ncc Ikh* cst inconvcniciis,
(|U()d uiiuiii iiomcii si^Miilicct iiiiilta, (juia Uion, sccundiiin
IMiilos. VII. .Mcfiipli., jiotcst sii>iiilicaro totuiii bclluni rroiaiium.

I') (Jiiod tantiim s\i nctus, vidctiir illa auctoritas .\ui:. dicero
A.V-V.V///. Qunesfion. ij. '.Vf: Omnis itntjue hunuina perrersio
csf, fjuod eliam ritium vocatur, frucndis uti rcllc. ntijne
utcndis frui. Pcrvcrsio vd jicrvcrsitas cst foriiialitcr iii aclu
voliintatis clicilo ( l ), iioii iii dchrtatioiK», (jiiia dcbvtatio iioii csl
jiiav;! iiisi tjuia actus (»st jiravus, nec debH't;itio osl iii |x)tcslale
* j)cccaiitis * («) nisi (jiiia actus cst iii j)otostatc a{.'ontis: imhtu-
tiim aiitcm iii ijuaiitiim jicccatiim est formalitcr in |N)lcstate
pcccaiitis. — lloc oliaiii vulctiir manifcste diccrc .Au^misI. /. De
Docf. ('hristinna, c. 1 : Frui cnim est nmore inhacrere aticui
ici prnjdcr seipsnm. Isla ctiaiii inhacsio vi(b>tur «"ssi^ |M'r |M»leii-
tiaiii moiivam iiilia(»rciitis, sicut in cor|M)ribus, a (juibiis Iraiisla-
tuiii cst lioc iioiiicn inliacrcre, inliaesio cst virlulc inliacnMilis.

Siinilitcr inliacsio aliciii /iro/der se iion vidclur ••ssc |M»r
(fclcctationcni, (juia dclectatioiiis caus;i cnicicns, et noii llnulis,

0) Cfr. II .1 42. (n) \V«il. dd.-vtuntb.

152 LIB. 1. DIST. J. QUAEST. III.

videtui- esse obiectum delectabile, et ita non tendit delectans
in obiectum propte?' se.

Sed ista ratio non concludit, procedit enim ac si obiectura
non possit esse efficiens et flnis delectationis, et solvi habet a
tenente in IV delectationem esse de essentia beatitudinis.
( -i ) d) Quod autem frui sit tantum deleciatlo videtur dicere
illa auctoritas Aug. /. De Trinit. c. 9: Hoc est enim plenum
gaudium nostrum, quo amptius non est, frui scilicet Tri-
nitate Deo, ad cuius imaginem facii sumus, si non retor-
queatur ista auctoritas ad causalitatem, vel ad alium intel-
lectum quem non sonant verba, gaudium est formaliter delectatio.
— Similiter et in 30 quaesiione praeallegata: frui dicimur ea
re de qua capimus voluptatem, si sit locutio per identitatem
vel quasi definitio, tunc cajjere voluptaiem est frui essentialiter.

e) Quod autem frui accipiatur pro uiroque, pro actu
scilicet et delectatione simul, probatur ex deflnitione illa de
frui, X. De Trin. cap. 10: Fruimur enim cogniiis, in quibus
voluntas ipsis propter seipsa delectata conquiescit; ad actum
enim pertinet cum dicitur fruimur cogniiis, quia actui volun-
tatis praesupponitur actus intellectus in obiectum cognitum;
sed post subdit: in quibus voluntas, etc. Quod si delectatio
acciderit fruitioni, non deberet poni in eius deflnitione. — Si-
militer si ponatur ad beatitudinem pertinere essentialiler actus
et delectatio, tunc omnes auctoritates quae dicunt frui esse
summum praemium vel beatitudinem nostram, dicunt eam in-
cludere utrumque, et actum et delectationem. Illam minorem
dicit illa auctoritas /. De Doctrina Chrisiiana, quasi in fine (1) :
Haec summa merces esi, ut ipso perfruamw.
(5) /9 Conclusio Docioris {2). — Quod autem sit magis pro-
prium significatum vocabuli, ditficile estprobare; tamen aliquo
modo potest coniici ex usu vocabuli. Istud enim vocabulum frui
construitur cum ablativo significante obiectum ex vi transiiionis]
qualis constructio appropriatur verbis significantibus actum:
non autem construitur cum obiecto in ablativo ex vi causae;
qualis constructio debetur passionibus significatis per verba
passiva. Non enim ita dicitur fruor Deo, sicut dicitur delector
Deo, vel Deus delectat me, sed dicor frui Deo transitive, sicut

(1) Cap. 32.

(2) Cf. IV. d. 49, ubi de heatitudlne.

I.Ui. I. IHST. I. QUAKST. lll. ioii

(licoi- funnrr. Deum; «'t istud vi<l«'liir »!sse rnaj.M.s proprium si-
{."•iiificaturn V(K'al)uli.

S('(l (le vocaituli si;,Miificato moi) est conl«Mi»l»Mi«luin, «luia
s«jcumliiin Au^'., /. lietracttilionnni, c. 14, «•uiii n^s constat,
iioii osl vis raci«Mi(la iii iioiiiiiiilius; ros aut«Mii crmstat, «ju^xJ
voluiilas liabct tiij)lic<Mii acluin, «^t (juartuni, piita j^assioiicm
coiiso(iu«Mil«Mii; ct pat<'t (ju(j(1 duobus actibus niillo UKjdo conv«Miit
hoc iioiiKMi frni. S«'d pro allero alioruin duoruni «}t pro ambo
bus siinul vid«'iitur aliijui uti isto vocabuio, et tuiic erit nornen
ae(juiv(jcuni, vel si est univocum, oportet auctoritatj^s quasdam
expoiKM-e, (|U(jd lo(|uuntur rnuanlifer ve| ronromit/inter.

\K\. (6) — Solviintur argumenta priucipalia n. 178. — n) Ad
primii/n arjzuiiientuiii dico, «]uod Iructus «'st ultimum ipKMl
exp«'ctatur de arboic, non iit jM)ssid«'iidiim corporaliter, sed
iit liabciidiim jHM- actiim jiotciitiae attiiif.n^ntis illiid ut oliie-
ctiim; j>omum cnim iioii cst triictus iii (juantum cxj»cotatur ut
jMissideiKliim, sed in (juantiim cxji^vtatur ut fjustinKhtm et actu
;/iishis attiiip-ndiim, (juaiii ij-uslationem seiiuilur dcb^ctatio. Si
ic-ilur frurlns. «licalur (juo Irueiidum cst, delcctatio non est
Irucliis, scd illiid itltimum cxjt«H-laiidiiiii ; s«'d \\(hi delfylati«>
«'ssct //7//; scd jM imum (pio attincro exi)fH'tatuin ut oxjx^ciatum
«'sl rriii: (JIKmI vidctiir jirobabile, ciim IVuclus sil cxj>«»ctatum
siib illa ralioiic siib (jua exjxH-tatur iit a j>«>tentia atlinirciidum.

b) .\d serundum dico, (juod auctorilos «'st in oi)j)osituiii;
cuiii ciiim dicat aucloritas non artus esse fructus, a»\\ jtolius
jKi.ssinnrs, s^Mjiiitiir (jiiod /rui non est d«^lf»clatio. ijuia tructus
est obiccluiii truitioiiis; j>;issio auicin iioii ila «\sse potest pri-
iiiiirii obicciuiii sui, sicut jM>li\st css(> j^rimum obi«H*tum altiTius;
idcn iiiii, si esi j)assioiiis ut obici-ti, ut sonat auctoritas. non erit
pnssin. s«mI «»st acliis ali^juis i)ot«Mis lialMMv istas passion«'s pm
obicctis (juasi jtroximis suo jirimo obi«s't«>.

h't curn (tiritur (JikmI j)cr se IVuctu IVuimur. non est hor
nilrllit/rnduhi iii lalioiic * caiisjte lormalis, vel jv^r ralionein
Iiriiuijiii rDiinidis, * sicul ii.niis calon* calet, se«l in ratioiM»
ot)irrti : sicut si tiic«M*«'tiir tjiKMl amabile nmanuis: se«l in ra-
tioiic caiisMi' rormalis rruitioiic IViiimur .\iictoiilas aut«Mn non
dicii :)Ikjiii(I coiisivjikmis actum ess«> iVuitioiKMii, s«hI Iructum.
id csl Iriiilionis obicclum.

QUAESTIO IV.

184. ( I ) — Proponitur quaestio. — Quaeritur adhuc circa
frul de modo eliciendi actuyn illurn :

Utrum scilicet fine apprehenso per intellectum, neces-
sario sit voluntatem frui eo ?

185. — Argumenta principalia (1). — Quud sic: a) Avic.
VIII. Metaph.: Delectatio est coniunctio convenientis cum
convenienti : flnis necessario convenit voluntati; ergo ex con-
iunctione eius cum voluntate sequitur delectatio; ergo fruitio.

h) Item, flnis raovet n^ietaphorice, sicut efficiens movet pro-
prie: sed etficiens approximatum passo, non impeditum, de ne-
cessitate movet proprie; ergo finis approximatus, hoc est prae-
sens voiuntati, non impeditus, necessario movet metaphorice.

c) Item, omne mobile praesupponit aliquid immobile; ergo
actus voluntatis varii mobiles praesupponunt aliquem actum
immobilem: sed talis non est nisi circa flnem; ergo ille est ne-
cessario immobilis.

186. — Ad oppositum: Necessitas naturalis non stat cum //-
hertate. — Quod probo: quia natura et voluntas sunt prin-
cipia activa habentia oppositum modum principiandi; ergo cum
modo principiandi voluntatis non stat modus principiandi na-
turae: sed voluntas libere vult flnem; ergo non potest neces-
sitate naturali velle finem, nec per consequens aliquo modo
necessario.

Assumptum, scilicet quod voluntas libere velit finem,
probatur: quia eadem est potentia quae vult finem et illud
quod est ad finem; ergo habet eumdem modum agendi, quia

'1) Solvuntur ad n. 195.

LIU. I. DIST. I. QUAEST. IV. 155

(livnrsi fiiodi (Jixjraiidi aivuiiiil iliversas i»otentii<s: liU-n? aiitefo
(;|K;rutiir circa r'a qua«; sunt ad (inem; «'r^fo i't circa fliK-iii.

Ouod aut«'iii sit eudfm potenlui aiiilKjruiii, patrt: * <|uia
uclus v.teiuU ost jMM" s«' unus actus; «'r;^'o prr .se uiiius j>ot«'ii-
tia<; r«;sj)icieiitis pcr se iitruiiKiu*' •'xln'iiiuiii *, <|uia alias iiulla
ess«'t potpiitia «'iitis ad (lii«'ni volciidi illiid j)roi»t«'r (liieni, opor-
Ift eiiiiii illaiii esse unaiii potfiitiani liabeiitciii actuiii circa
ulruiii<iue extreiiiuiii, sicut Philosophus ar«;uit de coj^nilioiie
.scnsus <-oiiiiniiiiis iii //. De Anima.

187. ( 2 ) — Quaestiouis divisio. - - Ista qnaeslii) potest int«'lli<,M
vel de flin; obscuve upprehcnso in tfnirrrsali, sicut concipiiiius
lH;atitudiii»'ni iii <'oininuiii: vt'1 de (liie ofjscure ap|)n»h»'ns<j in
pnrticulari, sicut con<-ipiinus Ix^atitudiiHMii iii l)<'o trino: vel
i|<' llne clare viso iii liah»'iit«' voluiitat«'in supernnturaliter ete-
vatam, iit in lial«;iit»' voluiitat«'iii perCectain p»'r haUitum su-
Itrrnnturnteui in voliiiital»': v«'l (piarto Ay' (lii»' clare viso in non
hid)i'ute lial)itum sttj)e)'nnticrafem iii voluntat»': «'t ho<- po^ito
• |iiimI Ihnis d»' p«)f«'ntia ahsoluta <jstenil»'r«'t s«' intellectiii, noii
ihindo liabituin alii|Ui>ni siip»M'iiaturali'ni voluntati.

18S. — Alioiiim seuteiitia(h. - (Juantuin ad istos <jua-
tiior nrficufiis duitiir a) piinn» ijiiaiitiiin ad /triuium: quia
voluiilas df nec«jssita(e Iruiliir iillinn) liii»' si<', appri'li»'ns»> ttl)-
.s<'iir«' iii univcrsali. - (Juod tripli<it«'r pnthatiir:

Pritno p«'r illud //. Phi/sic: Sicut se hafjet j)rinvi/uum
in speculnf)Hif)us, sic finis in D/ternhifihus: s«'»I iiitcllectus ile
ii»'C<'ssitat«' ass«.Mitit piincipiis priinis sp^iiilahilihus; «'rjr^J vo-
liintas d<> ii«>ci;s8ital«> ass«>iitit iiltiino (iiii iii op«'ral)ililius.

Secundo \un- idciii pr(»li;iiiir: (pii:i volnnlas n<'c«»ssario
vult illii«l cuius participalioni; vuK «iuiil»|ui»l viilt: sc<l purlici-
l»atioii«' iilliiiii lliiis viiU »|ui»l»iuid viilt; «'rj:o, elc. — Prohatio
nii)Utris: iiuia niliil aliiid viilt. iiisi iii iiuantum est i|uoddaiii
honuiii: oinii»; au(«'iii aliiid iKtiiiini videtur esse ijiuuHlaiu parti-
( ipatii) iiltinii nnis. iiuod «'st suininuin lH)iium, iit viilctur prtn
hari |ii'r .Xiii^-^ust. V ///. l)e Triu. c. iJ: TnlU' bunum hov e(
illud, rt riilr ipsum ho)iuni, si pnles; ita Deum cidfbiSt noii
itlio honu hotittm, sed hnnttm nmnis tnnti.

Tcrtio prohatiir idi'in si<': voluiilas noii |M'i'>.t noii vdlc

iji ('iiiii-i ^trt^^iiriiciitii Miilviiiiliir :i(l ti t'.'!.

156 LIB. I. DIST. I. QUAEST. IV.

aliquid, nisi in quo est aiiquis defectus boni, vel aliqua ratio
mali: in ultimo fine in universali apprehenso non * apprehen-
ditur * aliquis defectus boni, nec aliqua ratio maii; igitur, etc.

Item, Aug. XIIl. De Trin. c. 3. dicit, quod quidam mimus
dixit se scire de multis existentibus in theatro quodam quid
omnes vellent, hoc volens intelligere de beatlfudine {i) : sed non
omnes illi vellent beatitudinem, si contingenter eam vellent;
ergo necessario eam voluerunt.

bj Quantum ad secundum articulum dicitur, quod fine
sic obscure apprelienso in particulari potest voluntas non frui.
— Hoc potest probari: quia potest frui aHquo quod est in-
compossibile tah flni, sicut patet de peccante mortaliter.
{•^) c) Quantum ad tertium articulum dicitur, quod neces-
sario fruilur fine sic viso, propter rationem tertiam ad pri-
mum articulum adductam, quia nuUa ratio mali invenitur in
eo: nuHus etiam defectus Ijoni in eo reperitur, et hoc si videat
istum finem visione practica, quidquid sit de visione speculativa.

Additur etiam huic, quod est tanta necessitas in conne-
xione istorum actuum intellectus et voluntatis respectu ul-
timi finis clare ostensi, quod Deus de potentia absoiuta non
potest separare visionem a fruitione.

d) Quantum ad quartum dicitur, quod impossibile est vo-
luntatem cliaritate non elevafam frui fine etiam *clare* viso:
quia agere praesupponit esse ; ergo agere supernaturale prae-
supponit esse supernaturale: voluntas autem illa non habet esse
supernaturale; ergo non potest habere actum supernaturalem.

Item si sic, tunc posset talis voluntas esse beata sine cha-
ritate. — Consequens falsum, quia tunc charitas non erit ne-
cessaria ad beatitudinem voluntatis. — Consequentia 'prolMtur :

(1) Ut argumenti responsionisque [n. 194.] vim capias, D. Augustini
ipsamet verba legas oportet: Illa cuiusdam mimi facetissima praedicatur
urbanitas ; qui cum se promisisset in theatro quid in animo haberent et quid
vellent omnes, aliis ludis esse dicturum, atque ad diem constitutum ingenti ex-
pectatione maior multitudo conflueret, suspensis et silentibus omnibus, dixisse
perhibetur: « Vili vultis emere, et caro vendere » . Tn quo dicto levissimi scenici
omnes tamen conseientias invenerunt suas, eique vera ante oeulos omnium con-
stituta et tamen improvisa dicenti admirabili favore plauserunt

At si dixisset: <t omnes beati esse vultis, miseri esse non vultis», dixisset ali-
quid quod nullus in sua non agnosceret voluntate.

I.IB. 1 I>IST. I. QUAKST. IV. 157

(juia IVui flnn iii ijaiticulari viso, vulelur osse beatilmlo, vel
iiicludeiH ruiiiialitor l)oatitU(liii»'iii.

IHO. — Reiicitur quaiitiim ad primiim artic. — Conlra pri-
muni fwliculuta [1S!S u\ aif^uo a) j^riiiio sic: Au^u.sl. /. He-
trartntionum, c. 1) ot 2"i, dicit (|U()<I nihil * r.\i* lam in po-
testale roltmlatis (fuarn ipsa roluntas: <(uod iioii iMlellijjitur
iii-^i i|iiaidnin ad actuui elicitum.

Si ij^Mtiir actus voluiifatis circa IIiumii ost in j)Ofosfatp vt>-
luiitatis m«>dianl(! acfii alicuius alfcrius i)ofcntiao, nmlfo lorfius
ost iii i^otcslatc voluiitalis immediate: sed in j^otcstafc vuluii-
latis cst vellc \(A noii vcUc lliicin mediante ttctn intellectus;
(iViiO hoc est in potcstatc eius inimcdiatc. — Minor patol: (|uia
in potcstatc voluiifatis ost avortcro intollecfum a c(jnsidcra-
tioiie flnis, (juo facfo volnnfas non voI»;t fineiii, ((uia noii iKjtcst
hahorc actum circa i^MKjfum.

(M h) Confirmatur ista rafio, ct potost ossc serumla ratio:
(juia (piodcunKjUc aj^ciis noii imi)cdifiim, nufMl necc^isitatur ad
aj^ondum, ^V' iiccossitate rciiKjvot omnc prohilwMis actionem, si
potost ; or«j:o si voluntas non impcdita necossitolur cx nafura
sua ad volciidum ullimum flncm, iKxrossario rcmovct omne
lirohihcns illam V(jlitioncm, si potcst rcmoV(?rc: prohihcns au-
lem haiic volitioncm (^st noii considcratio flnis, et hanc potost
voluiilas roiiKJvcn! laciendo infclNvlum staro in considcratidiie
flnis; iiv\n.) volcndo fliicm necossario lacict intcllccfuiii starc in
considcrafionc (Inis. — Maior * huius aiirumcnti* patct, (juia
(juod (?x sc iKH-cssitatuin csl ad a;:cndum iiim(|iiaiii prohilio-
tur nisi pcr ali(|uid ropu^Mians viiicciis virtufcm cius aclivam,
sicut pat(?t dc jj^ravi, prohihctiir ciiim a dcsccnsu proptcr ali-
i|uid rcpui^nans vincons oius inclinationem; el jiari iKvcssitate
n.Miiovct impcdimcntum prohilH>ns, si |N.>tcsi, (juo amoto non iin-
pcdilum dcscondil, (juia ita iKVossario rcmovot i*epui;nans «»f-
fccfui, sicul ponit ollV-cfum cui illud rcpu;.'nat (l).
( 'J ) c) Itom, omiic nocos.sario afrons dc no<'cssitatc a^it sccuii-
diiiii iiltimum suao pottMitiac. (|uia sicul noii osl in |M)tcstate
oius actio, ita ikv intcnsio oius; cr^ voluntas di» noccssiiale
vojcl fliMMii iiit(Misissimo: cuius opposiluin cx{MTiniur.

ilj Itcin, iH)t(!ntia lihcra pcr parficipationom non ina^MH
ti-ndit in obi(x:tum p(M'f(rtum (|iiaiii iii aliud ohit^ctuin: or^fo

(1) S(>(|tiittir itptiil Wiid 1mI)({u Attditiu «tih lui. r>-b.

158 LIB. I. DIST. I. QUAEST. IV.

nec poteiitia libera per esseiitiarn: non autera cst differentia
inter flneni volitum et alia volita nisii ex parte perfectionis
ol»iecti. — Anlecedens patet, quia visus, (jui est potentia li-
bera per participationem quatenus actus eius subest imperio
voluntatis, non necessario magis videt pulcherrimum * visibile *
quam minus pulchrum. Qiiod probo, quia ab utroque aequa-
liler avertitur et utrumque aeque contingenter videt (1\

190. ('■'5) — Reiicitur quantum ad secundum artic. — Contra
secundum articulum [188 b] videtur aj quod rationes primi
articuli fn. 188 «] destruant secundum ariiculum: nam illa
ratio de fine, quod in flne ultimo non est defectus aliquis boni,
nec aliqua malitia, videtur aeque efficaciter conchidere de flne
in particulari apprehenso sicut de flne in universali appre-
henso, vel efficacius, quia in flne ultimo in particulari appre-
hendilur tota ratio flnis in universali, et ita nullus defectus
boni, nuUa etiam malitia.

h) Similiter iila ratio secunda pro primo merabro de paj'-
ticipatione plus concludit de flne in particulari apprehenso;
nara bona creata, etsi sint bona per participationem, verius
sunt bona per participationem ultimi flnis in particulari quam
per participationem eiiKS in universali. * Probatur * : non enim
participant illum in universali nisi quia participant ipsura in
particulari, cum participans habeat participatum pro causa
vel mensura a qua dependet essentialiter, et dependentia entis
realis non est nisi ad ens reale, et ita ad aliquod singulare.

191. — Reiicitur quantum ad tertium artic. — Contra ter-
tium articulum arguitur: a) quando principiura elicitivum
non necessario elicit, habens principium illud non necessario
*elicit*: sed principium elicitivum eodem modo se habens,
quod prius eliciebat contingenter actum, modo non elicit ne-
cessario; ergo nec agens habens illud principium necessario
* elicit *. Voluntas autem habens eamdera charitatera quam
modo habet, prius contingenter eliciebat illum actura fruendi;
raodo ergo non necessario elicit actura illura, cum nulla sit
facta mutatio ex parte eius. Hoc patet in raptu Pauli, si prius
habuit earadem vel aequalem charitatera cum ea quam habuit
in raptu illo, nuUa esset mutatio ex parte voluntatis, nec prin-

(1) Sequitur apud Wad. alia Additio sub mi. 10-12.

LIM. f. DIST. I. Q( AKST. IV. !.*>{)

cipii «'licitivi. Nulla «t^^o iieces.sitas elicifnrli lum riiufris qiiam
iiiiiic, iirc |)cr consc(|uciis ncccssitas af^cmli, curn saltpm jk)-
liicril cssn iicqualis charitas anlc rajituni d in rnjdii. orfro
ac(jiKilis lil»crtas.

(•*) 0) Itcrn, aut llnis movot ad actum istiim, aul |)otentia mo-
vct. S/ /itit.y, jjatct (jufj(l non esl ncces.sitas, (juia illc finis nd
nullum actum crcafum iicce.ssari(j movet. — Si rolutilas, el illu
nf)n liabcl (lidcrcntiam cx j)artc obiecti, nisi ajjjtroximationem
iii.iiorciii vcl minorcm, tunc artruo sic: divcrsa aj^jjroximatio
j»assi a<l aficiis ikjii caiisat ncc(.'ssitatciii, scd iiitcnsifncru actio-
iicm, siciil jiatct dc calido resj)ectu calcfactibilium jilus cl minus
ajjj)roximiitoriim: divei-sa aut«»m jiraes^Mitia ohiecli co«:niti, j)Uta
visi et non visi, non vidctur cssc nisi «|uat^lam ajn^roximatio
divei'sa eius circa «jiiod (lclM't es.se actus voluntatis ad volun-
talcm; cr-iro istud non divcrsilicat iiecessitatem iA noti necessi-
f/fteiti, scd tanliiiM t;icil iniciisiorem et minus intciisum actum.

(■) Item, (juod dicil in isto afticiifo, (jiiod imj»ossil>iIe est
oniiiiiio actum visionis * j)i'aclica<; * e.sse sine IVuitione in tali
aiJ^entc, hoc non ruletur rerum; (juia (jmiccumijue naturac
dislinctae absolulae sic se liabcnl, (juod jirior esscnlialiter non
dcjiendct a j)Osterioi"i, * j»rior * jiofrst c.s,sc sine jK^sti^iori.
abs(jue contradictioiie: actus aufciii isfi, scilicct visio et Iruitio,
sunt diiac naturac absoliilae; crjj^o sine contradictione visio,
(jiiae esl j»iior ii;iluralilcr, jiotcst esse siiK» IVuition«% (juae t^t
jiostci'ior.

Iii'sp()tiile(ii/-, (jiiod inaior cst vcra d»; illis abs«)Iutis ijuo-
riiiii ncutrum «lcjicndct ab altero, n«'c anil»o a tcrtio; in pro-
j»osifo autcni aiiibo dci)«'iideiit a tertio ut ab obitrto movento
«'I causantc. — Contrn, si non dcjiciidcnt a tcrtio nei'«»ssario
c:iiis:iiitc :imbo, wee «>ti:im n<^c«>.s8ario «-ausantt' unum, licet
caus«'t ;iltcrum, ;idliuc mainr crit ver:i, «juia sine coiitra«lictione
jiolcril cs.sc j»rior sine jK)steri«)rc.

* V(»l sic arifuitur: (juidijiiid cst j)rius es.senlialiter alio
ji(>t«'sl llcri :ib illo ;i^n'nt«' :i (juo nec amlH> j)r«)ducuntur n«N'«»s-
sari«), iiec n«'ces.sario |)osterius si j^rius *. Isia autcin non «le-
jtcndciil ;i tcrtio n«r«\ss;iri«) simj)licit«'r causiinte amk), patel;
iicc ncc«'s.sario causjinte posterius si causet prius; «juia «|uitl-
'|ui(l ;ibsolutuni iK)t«»st non m^cessario causare immediate, |k>-
tfsl non iicccssario caus:ire jw-r causam mi»di:im etiam caiisa-

1(30 LIB. I. DIST. I. QUAEST. IV.

tam, quia illa causa media causata non necessitat ipsuni ad
causandum effectum illius causae mediae absolutum, ut patet
de sole; igilur si non causat immediate necessario absolutum
posterius, non causat necessario illud, posita causa priore, si qua
sit causa.

192. ('5) — Reiicitur qiiantum ad quartum artic. — Gontra
quartum articulum [188 d], qui dicit ([uod voluntas non ele-
vata per habitum supernaturalem non potest frui fine ultimo
clare viso, arguo sic: a) Illud quo aliquid potest simpliciter
agere illud est potentia; ergo si voluntas circa finem * ulti-
mum * visum nullum potest habere actum ex naturalibus
suis, habens autem charitatem potest, charitas vel erit simpH-
citer potentia volitiva circa obiectum ilkid, vel pars potentiae
volitivae: quorum utrumque est talsum(l).

b) Item, si obiectum volibile minus sufficienter approxi-
matum voliintati sufficienter potest terminare actum voluntatis,
multo raagis si illud est sufficienter approximatum, sive perfe-
ctius praesentatum volunlati; ergo si ahquod bonum sub ratione
obscura apprehensum potest esse voHtum a voluntate non elevata
per habitum supernaturalem, multo magis idem obiectum clarius
visum potest esse aliquo modo actu volitum a tali voluntate.
: 193. — Sententia Doctoris. — Goncedo igilur conclusiones
istarum rationum.

b) Quantum ad primum articulum, dico, quod voluntas,
sicut non necessario fruitur his quae sunt ad finem, sic nec
fine obscure apprehenso et in universali.

c) Quantum ad secundum articulwn, concordo cum prima
opinione, quod non necessario fruitur fine apprehenso in par-
ticulari et obscure. Nec quantum ad conclusionem argui con-
tra illam, sed quia rationes positae in primo artic. concludunt
contra secundum, si valent; quas tamen non reputo valere, nec
simpHciter concludere; sed innitens eis in primo articulo non
video quomodo solvet easdem in secundo articulo.

d) Quantum ad tertium articulum de fine clare viso, dico
quod voluntas elevata non necessario fruitur quantum est ex
parte sua.

(1) Cfr. infra d. 17, quaest. : Utrtm neeesse sit ponere charitatem creatam
formaliter inhaerentem naturae beatificabili ? et Utrum sit necesse in habitu
ponere rationem principii activi respectu actus f

LIB. I. DIST. I. UUAEST. IV. ^ IGl

ej Qtuintum ad quarturn dico, t\\\(H\ volunlu> iii»n ••levata
siiporniituryliNM" j)ot<'st ri-iii illo fine.

r.)l. (•♦i) Solvuntiir argumenta proposita n. 188. — .\<l nrtju-
tnenta pro <jpinioM»; ilico nd pri)num n. iss rf |, ((uo<l ilUnl ««i-
niil»? con«lu(l<*n'l inulti» falsa, quia conchuUTrl «juml sicul a»-
wMitiinus necessario conclusioni propter phncipia, sic neces'
snrio as.s«.'ntirHFnus illis <jua<* sunt a<l lin«'in propter nn«'m,
ijuod «^st falsuiM. l<U'o di<-o, <juod simile <'st (juoa<l duo, sci-
lic<'l (juoad urdineui istorum »'t illorum inter se «»1 eliam
ijUdiKJ ()r<liii«'m istoi"um comparando ad potentius nriiinate
lendentes in illa. Kt inl»»lli;:o sic: <jut)<l sicul est ordo in isla
vora, sic «'t intfi- illa iK^na, <'t sicnt illa vnra siuit sic onlmate
co<::nita, ita <'t ili;i hona sunl sic onlinal»» volita. — Sed iion esl
simile quaiilum ad ordineni necessitafis in uno et in alio, coin-
jiaraixlo ad potentias absolut»': iion enim o|)ort«'t <juod vo-
jiintas servet illum onliiMMu in actibus suis, <jualem nata sunt
volibilia liaber*; r.x iiatura sua. N«'c est ass«'iisus similis liinc
iiub', «juia n«,'c«,'ssitas cst in int«'ll«'ctu ex «'videiilia «)bi«'«-ti iif-
c«.'ssario caiisant«' istuin asscnsum in int«'ll<'ctu: iion aut«'m l)0-
iiitas ali(jua ol)i«-'Cti causat iiecessario assensum voliintatis, s»»,!
v(j|uiitas libcre assentit cuilibet lH»no »»t ita lilw'!*»' assenlil ma-
iori lM)no sicut minori.

('") .\d secunduin, cum ar;;uitur ih' jiurtiripatinne, dico, «juotl
iniiior cst laha, ijuia niliil voluntas iic«;ess;wio vull, el idw
iioii oj)ortct (jiioil necessnrio vclit illiid r;iti(»ii«' cuius oiiinia
;ilia vult, si (juid esset tale. — Minor ctiam «"st lalsii, «juixl sci-
liccl virtutc ct j)arti«'ij)atione ultinii llnis viill (jiiid^juid vult;
tjuia virtutc ct jiarticijjatioiu» alicuius voliiiilat»'m vellc ali»jua
jK)lest inl«'lli;:i duj»licitcr: vel virtutc «'ius ut efficientis, sive
* |)articij)ation«! «mus ut * continenfis cirtualifer, vel virlute
eius ut piimi ohiecti, proj)t»'r fju«;d volitum vult alia. — Si
jirimo inodo intc|li;:atur. iion c>t ad j)roj)osiluiii //«i;ir>;' a.^isumi^ta
cum nuiiuri; (juia illud cuius virtute ut cfjlcientis esi aliijuul
volitum noii ojMirtct cssc volitum, sicut illud <ju<mI »*st »'nicieii.s
:diciiiiis visi noii (»|M)rt»'t essc vistini; noii «'iiini oportct «|uut
jtrimo vi(lc:uii Dcum oculo cor|)or:ili, si vid»>am colonMii, «jui
cst (jua»'dam jiarticij^alio I)»'i iit causa»» ef/icientis. — ii uil«*IIi-
;;atur .s«»cun(lo iiUMb) de jiarticipation»' ul primi ohiecti vulili,
luiic minor »»sl lalsa; iioii cniiu virtut»» l)ei volili volo »|UOtl-

ToM. 1. 11

162 , LIB. I. DIST. I. QUAEST. IV.

cumque * obiectum * volitum, quia tunc omnis aclus voluntatis
esset actualis usus, referendo illud ad primum obiectum vo-
litum.

('8) Ad tertlum * dico * uno modo, quod licet non sit ijji aliquis
defectus aiicuius boni, vel aliqua malitia, et ideo non posset
forte voluntas nolle illud, (|uia obiectum actus nolendi est ma-
lum vel defectivum, potest tamen illud bonum perfectum 7ion
velle,i.[w\.d^ in potestate voluntatis est non tantum sic vel sic velle,
sed velle (vel (<2) ) non velle, quia libertas eius est ad agendum
vel non agendum; si enim potest alias potentias imperando
movere ad agendum, non tantum sic et sic, sed ad determi-
nate agendum vel non agendum, non videtur quod minor sit
libertas sui respectu sui quantum ad actus determinationem;
et hoc posset ostendi per illud August. /. Hetractationum, ubi
supra contra primum articulum [n. 189].

Aliter dicitur * ad tertiam rationem praecedentem * quod
non est probalum quin voiuntas possit bonum nolle in quo
nulla invenitur ratio mali vel defectus boni, sicut non est pro-
batum quin possit velle illud in quo non invenitur aliqua
ratio boni, et hoc vel prius in re, vel in apprehensione, * prius *
quam ilhid terminet actum volendi. De hoc forte alias erit
sermo, * sciUcet in II. d. 6. q. ult. et in IV. d. 49. q. 10 *.
(ly) Ad auctorilatem Aug. * XIII. De Trin. c. 3: Omnes vo-
lunt esse beaii; igitur necessario volunt ultimum finem, in
quo est beatitudo*, dico, quod non intelligit de vohtione actuali;
vult enim quod mimus ille, de quo loquitur ibi, verum dixisset
quid omnes concurrentes voluere, si dixisset omnibus: Beati
omnes vultis esse; non omnes autem concurrentes ad illud
spectacuhim habuerunt tunc actualiter velle bealitudinis, quia
non actualem cognitionem de hoc. Loquitur ergo de volitione
habituali et aptitudinali, qua videlicet ipsa voluntas prona
est ut statim inclinetur ad actum volendi beatitudinem, si actua-
liter offeratur sibi ab intellectu.

(20) Simihter auctoritas non est ad propositum : quia si certum
est omnes velle beatitudinem, hoc non est actu amicitiae, vo-
lendo scilicet bono beatifico illud, scilicet beatiflcari, sive bea-
tum esse; sed actu concupiscentiae, volendo illud bonum sibi

(a) Deest in Ed. Ven.

LU5. I. niST. I. nCAEST. IV. 163

ut siirtlcions sil)i boiium; (juia iioii ohI certuiii voluiitates inor-
(liiiiitas liyjjon; (lil(?ctionoiii ordiiiatani priiui obi^fti iii se; jwhI
oiuiics volont(;.s, siv<; onliiiatc siv(; inoniiiiatc, habciit vcjlun-
tatciii coiicuiii.sccntiae vohuido sibi kjiiuin: actus autein con-
cuj)iscciitiac iioii potcst cssc actus /ruitinnis ; i\n\3i oinnis con-
cu|)isc('iis coiicupiscit (ilii qucni aiiiat amorc amicitiac, ct ita
actus concupisccntiac iioii cst aclus rruitionis, scd solus actus
amicitia(!. Si crj::o l(j(juatur Au^^ustiiius (h^ actu volcndi b«'ati-
tiKliiicm, iion taincn d(! actu amicitiac, sed concupiscciitiac, et
ita iioii dc /ruitione, et ita iion est ad proposituin.

Ad arj.aiincnta pro f/uarto articulo eoruiu, cum dicitur
dc ((f/rri' ct de csse, dico, (|Uod illc aclus non esset su|)enia-
turalis, scd iiaturalis; «juia actum ali(jucm jiotest voluntas eli-
ccrc naturaliter circa obiectum (jualitercuiiujue ab intellectu
oslciisum, (!t (juia illc actus noii exccdit lacultatcm jMitcntiae,
idcu iKJC obicctum ut lcrmiiiat aclum illius potentiac.

Ouni dicitur sccundo, qiiod voluiitas «?sset beata sinc clia-
ritalc, dico, (juod iion sc(juitur. (juia s«Tcuiidum Auj;. De Trin.
lib. XIII. cajt. .'>: licatus i(/itur non est itisi qui habet omnia
qudi' rult, ct nihil nnili rult. Ita intclli'_rcnda csl liaec dell-
nifio: (juod bcatus cst (jui liabct (juidijuid ordinate potest
rrlli', iioii lanicii (juidijuid nunc aclu rult ; tuiic enim aliijuis
viator jtossct csse Iwatus jtro tunc (juaiido dc uiio tantum or-
<liiiatc liabito co^Mtat. Potcsl autcm vuluntas o/7///«;/<' vcllc lia-
bcrc cliaritatcm. quia jiotcst vclle iion taiitum liaU>re subie-
ctum actus Iruendi, scd j)ot(?st vcllc liabcre truitittiicin I)eo ac-
ccplain; er<jro si non liabct illud, non lialN^t quidquid ordinate
jtotcst vclle.

Oualitcr ctiaiii cliaritas rc(juiratur, iioii tantuni proptcr
(/niti/icationctn actus, s(!d jtrojttcr aliqucm (jradum pcrlWMio-
iiis iiitrinsccuin actui, de boc intcrius dist. 17.

ii»."). ^21) — Solvnntur argumenta principalia n 185. — Ail
princijKtlia ar(juincnta rcsjHtiidctur :

a) Ad primum dic(j, (juod aliijiud «.'si convcniens ahcui
nptitudiniilitcr, vcl actualiter. (Jonveniciis aptitudinaliter osl
ijuoil coiivcnit alicui ox sc ct (juantum o\ natura ivi; et talc
(•(tiivciiit iirtualitcr omni ci in cuius jM)testat«* non esl «(utxl «m
aliquiil actu:ilit«<r citnv«Miiat, vc| ilisc«inv«>iiiat ; ct i«l«'o quid«juid
coiivcnit aj)titu«linalit«'r ajtjt^-fifni ii.fnrnli vd npn.iiiiii ««nisi.

164 LIB. I. DIST. I. QUAEST. IV.

tivo convenit * etiani * (a) ei actualiter, si non sit defectus ex
parte alterius extra: sed in potestate voluntatis est ut aliquid
ei actualiter conveniat vel non conveniat; nihil eniin actualiter
convenit sil^i, nisi quod actu placet. Propter hoc nego mino-
rem cum dicitur: flnis necessario convenit voluntati, hoc non
esi verum de convenientia aciuali, sed aptitudinali.

Aliter dico: etsi aptitudinalis sola sufficiat ad detecta-
lionem, non tamen ad fruitionem: imo in fruitione oportet
quod sit conveniens actualiter, sive aptitudinaliter conveniat,
sive non. Si primum suppositum in hac responsione est verum,
neganda est consequentia : delectatio, ergo fruitio.

h) Ad secundum dico, quod alius modus agendi in agere
proprie et metapho7'ice destruit similitudinem quantum ad
necessitatem.

Vel aliter : sicut aliquod agens proprie nec^ssaWo movet,
aliquod contingenter, sic * aliquis flnis * metaphorice neces-
sario, aliquis contingenter ; ille enim flnis qui movet neces-
sario efficiens, puta agens naturale, movet necessario meta-
phorice, quia necessario amatur vel appetitur naturaliter: qui
autem movet efficiens contingenter, movet contingenter raeta-
phorice. Hic autem efficiens contingenter efficit, et flnis contin-
genter metaphorice movet.

c) Ad tertium dico, quod illud immobile non oportet esse
aliquem actum elicitum, non enim plures calefactiones variae
et mobiles praesupponunl aliquam unam calefactionem immo-
bilem, sed praesupponunt actum prirnum, puta caliditatera,
qui sit principium eliciendi oranes istos actus varios. Ita hic,
volitiones non praesupponunt aliquara volitionem unam imrao-
bilem, quia tunc voluntas volens aliquid ad flnera esset sem-
per sub duobus actibus, aut saltem sub uno actu referente
hoc ad illud; sed praesupponunt actum primum, puta volun-
tatem, quae est principium sufficiens vel ratio eliciendi omnes
illas varias volitiones.

(a) Wad. esse.

QUAESTK) V(l).

lOf). ( ' ) — Proponitur quaestio. — ritimocirca dUtinctio-
neni istnrn primmn (juneritur de /ruente (a), cui scilicet m^
suhiec/o conveniat f)ui ?

107. — Proponuntur quaestiuiiculae et arguiuenta principalia.

I. — Et PRiMo: rtrum Deo conveninl frui?

Videtur quod riou; qui;i Iruitio est respectu finis: s«'d
Deus Mon luili<'t fiueiii; er^^o noii cotnpotit sibi frui {2).

Contra: Deus ainat se, et iioii ainat se propter aliud; quia
tunc iiteretur Re; er^^) fruitur sr». — Consequentia * est * plana,
(|ui:i ^i :niiat se, aut fftmdo, nul frnendo.

II. (Juacro SKCINDO: 1'lrnm rintor fruntur t

(Jiiod noii vidctur; (|uia viator tantuni li:d)et uctuiii desi-
derii resjjectu iioni ubscntis: sed artus d»>sid«*rii non ««t actus
/ruitionis. — Cuiiis proliatio cst quia desideriuin «'st actus ron-
cupiscenliae : Iriiilio aiitnn est actus amieitiae ; er«ro, elc. (li).

Contra: Au<r., et habetur in littera : Frui est amore inhae'
rerr aiieui propter se : sed sic viator iiilia«»ret IHh:»; »»rsfo, elc.

III. — (Juaerilur tkrtio: Utrum peccator fruaturf

VA vid*>tur (pKxl non; qiiia quol non innitilur alicui liono
iniiiiohili non rniitur. nrc quiescit: s«»d ptHTator non innititur
aliciii lN)no iintnohili. qiiia iniiititur crt>aturae, i(uae est inohiliti,

il) Cfr. IV. d. l'.t. i|H!ir«it.: Vtruin ualura kuuut»<i *»"/ uttttira mi
capn.r hratitiidimit f

e2) Solvitur uil n. 'J04 a.
t',\) .Soivitur u<l n. 'jO| /.
(rt; Fxl \'ci\. tVuitioiic.

466 LIB. I. DIST. I. QUAEST. V.

quia oranis creatura varietati subiecta est; * ergo non quiescit,
nec fruitur (1) *.

Item, qui vult alium uti actu suo non fruitur eo: sed pec-
cator vult Deum uti actu suo; ergo non fruitur eo. — Maior
ostenditur: quia qui vult alium uti actu suo iam non appre-
tiatur illum ut summum bonum; ergo non fruitur illo. —
Minor ostenditur: quia peccator vult esse actum suum; igi-
tur vult ipsum esse a Deo, cum nihil possit esse nisi a Deo.
Et si hoc, igitur vult Deum uti illo, quia Deus utitur omni
eo quod est ab eo (1).

Contra: Aug. LXXXIII. Quaest. q. 30: Omnis itaque
humana perversio est, quod etiam vitium vocatur, fruendis
uti velle, atque utendis frui: ergo possibile est peccatorem
frui utendis.

IV. — Quaeritur quarto: Ut^^um bruta fruantur?

Et videtur quod sic per Aug. ubi prius LXXXIII. Quaest,
q. 30: Frui quidem cibo et qualibet corporali voluptate non
adeo absurde aestimantur et bestiae (2).

Contra : frui est alicui rei amore inhaerere proptey se :
sed bruta non habent amorem, quia non voluntatem; nec inhae-
rent alicui rei propter se, sed propter bonum eorum ; ergo, etc.

V. — Quaeritur quinto: Utrum omnia fruantur ?
Quod sic: quia omnia bonum appetunt amore naturali,

/. Ethic, et aliquod bonum non propter aliud (3).

Contra: fruimur cogniiis: sed non omnia cognoscunt; ergo.

198. (2) — Praemittitur exemplum. — Ad solutionem ista-
rum quaestionum praemitto quoddam exemplum, quomodo
videlicet corpora diversimode quietantur.

a) Ultiraus terminus quietis gravium corporum est cen-
trum. Huic autem centro tamquara termino ultimo adhaeret
aliquod corpus grave per se et primo, puta terra, quae non
per naturam alterius corporis adhaeret * alicui *, a quo parti-
cipet gravitatem et istam adhaesionem.

(1) Solvitur ad n. 204 c.

(2) Solvitur ad n. 204 d.

(3) Solvitur ad n. 204 e.

Llli. I. niST. I. «JlJAEST. V. 1(37

h) Aliijuod aiit«'m corpiis ii«lli;j«'i«'t «eiitro * Kiiiiioliili *
'per se, so«l non primo, «juia adliaorot jjor gravitatorn ot art-
ha<!sionorn j)articij)atarn a terra ; per se tanion a«llia«Tftt, «jiiia
l)«'r- (i)rriiarn intrinsfcarn, «'t firrnitfr * v«'l iminoliiliter *, quia
f.'st (jiiasi intrins«'cum tcrriK', «juae prinnt <jui«'scit, utj^oto laj)i-
«l«'s ol m«'talla in viscerihus terra«'; «'t talin licet non j)rimu,
tamen j^orfocto «jui«iscunl, «juia j)errecl«; c«)niun«-ta sunt centro
m«'iliant«> j^rimo «juiescento, cui siint j^erli^te coniuiicta.

c) .\li<ju<)<l corjius terlin modo a<lliaeret centro mediaiite
terra cui uiiitur, s«3(I mohiliter et non firmiter, ut jjrave
aliijuod «'xistciis iii sujiorficie lerrao; et tal«' licet * vere * qiii»»-
scat a<l tcmj^us, noii tamen ita iloterminatur a«l «jui«'l«'in sicut
«'orjms <iui«'scens s«'cun«lu iixhIo.

dj Quarto modo j)Ot«'st ali<juo«l corpus a<lliaer«'r«' unilitr-
initer corj)ori j)rimo(r?) et r«'sj)eclu illiiis «jiii«'sc»'re, et tamen
iioii <iiii«'S(;ere respectu utnvo-si, si illixl <ui jirimo a«lhaer«'t
noii uni(brmit«!r adhaen^at c«'iitr«). \'«Ml)i j:ratia, «1«' hoiiiine ia-
rcuU) in iinvi. Kt si in j)ot«'Stat«' corporis esset * \m' * seij)sum
<iui«'tar«', IIIikI corjius «rrave, «juod seij^sum finaliter «juietaret
iii aliijuo lali iiiobili, iion aut«'m in centro, nec n;e<liat«», \u>c
iiiim«.'<liato, inonlinato s«' «juietar«'t, <juia etsi (juanlum ♦•st e.\
so <jiiiolar«'t s«' j)ropter suam firmain a«lha«'si()nein tali corjK^ri
iiiobili, tainon non adhaeret illi, cui secundum naturam suain
atlha«'ren' d«3l)eret ut «juiclaretiir.

V.y.). (T) — Ad proiwsitum applicatur. — .\i\ projK)siium
applicando, ponderi corporis corresjioixlet rolunftis in ^\t]vi'
tualibiis, <iuia sicut corjnis pondere, sic animus t«t voluntas
(imore ferlur fptocnnKjue fertu.r, ul ait .\u;.r. A7. l)e Cirit.
Dci, c. 28. — Centrum «juod «x iiatura sui «'st ultimate «juie-
lativiim «'st finis ultimus s«'('un<luni verilat«'iii.

n) Hiii<- centro voliintas dirinn primo et p*'r .v»', •juia
n«)n particii^atioiu' aliciiius all«'rius a se, irnmohiliter el iiei'»»s-
sario a«lliaeret, (juia ijisa voluntas noii jM^r hahitiim. luv per
actum ili(rerenl«'in a s«», ih^c in virtut»» alicuius causae suj»»»-
rioris, p«'r('<'(ti.ssini<' aiiiat illii<l summum lM)iium et n»r«'ss;irio;
im<l<' ait ille Saj)iens(l) ^jinxl Deus est spfutera iniellectualis,
cuius centrum ubi(pie cst, ct circumfcrcntia nust/unm.

(1) IT)Tin*-!< <>t KdipfdocloH, <'x Witiiiiigo.
(o) WimI proximii.

168 LIB. I. DIST. I. QUAEST. V.

b) Iii secundo gradu est voluntas cr eata {beata{a)) ([Udie
non priino, sed participando a Deo, per se tamen, quia per
formam suam intrinsecam, adhaeret firmiter huic bono, et hoc
quia lacta est quasi inlrinseca voluntati primo quiescenti, quia
in eius beneplacito semper manens.

cj In tertio gradu est voluntas iusti viatoiHs, quae licet
innitatur divinae voluntati, et mediante illa summo bono in quo
quiescit ipsa voluntas, tamen non firmiter adiiaeret illi bono vel
beneplacito istius voluntatis; unde (6) nunc adhaeret illi, nunc
avertitur ab illo. — Sed hic estquoddam dissimiie in corporibus
tertii membri [n. 198 c], quia ibi manente forma qua corpus
quiescit, potest ipsum non quiescere; hic ponitur (c) formam qua
quiescit destrui simul cum aversione voluntatis a centro suo(l).

d) In quarto gradu est peccans mortaliter , qui licet
quantum est ex parte actus voluntatis se quietantis vehemen-
ter inhaei-eat alicui alii a Deo, ita quod nec mediante illo nec
immediate inhaeret Deo, tamen ex parte obiecti non potest
simphciter quietari; immo sicut quiescens respectu navis et
non respectu ceiitri non quiescit simpliciter, quia non quiescit
respectu ultimi quietantis in universo, ita voluntas quietans
se quantum potest in aliquo obiecto alio a Deo non simpliciter
quietatur, quia non respectu huius quod ultimate et perfectis-
sime est in universo quietativum voluntatis. Quod etiam patet,
quia ibi voluntas nunquam satiatur, quantumcumque firmiter se
immergat in illud, propter se amahdo illud.

200. — Solutio generalis. — Ex his ad propositas quaestio-
nes dico, quod frui vel dicit delectatione^n, vel actum inhae-
rendi obiecto propter se, quem concomitatur delectationis quie-
tatio, sive * ({uies, quae [d) * est ipsa delectatio: hoc * autem *
est actus ultimate terminans potentiam in quantum potentia
seipsam terminat actu suo; ita quod de rRtione fruitionis, si
dicit actum, noii videtur esse quod ipsa quietet potentiam
quantum est ex parte obiecti, sed in quantum est ex parte
potentiae * alicui * obiecto propter se inhaerentis.

(1) Neinpe, gratiam per peccatum mortale.
(a) Deest in Ed. Ven.
(6) Ed. Ven. ut.

(c) Wad. oportet.

(d) Wad. sive qui est ipsa delectatio.

r.IH. I. I)I8T. I. QUAK8T. V, H\{i

( * ) * Ilu ory^o ilico*, «jiKxl a) voluiituH divina rniitur siiiiplicitfjr
fl iK-cossjirio «;t jmt se priino. — bj Voliiiitas cn^ala l»«'nla IVuilur
KJriiplicitfr et iicrjM^tiio ct \)('v st\ s<'«l iioii priiiio. — c) Volun-
t;is vi;iloris iusti Iriiitur simplicitcr «•l por 8«% sed iion imnioiii-
litrr, iKMjiH' priiiio. — dj Voluiilas |x>ccaiitis inortalilor Iruitur
siiiiplicit*'!', ipiaiiiiiiii est o\ p:irt«> voluiilulis (|ui«'t;iiitis S4'i|isaiii,
i]iii)iii;irn i(ui(>l;iliir iii ohiccto ijuoil proptcr se aiiiat; s<'(l iion
siiiipliciti-r (piiclyliir (jiiaiituiii csl cx p;irto ol»iccli ; iicc frni
illinl rcipiiiit; scd (juia oliiccliiiii rioii cst de sc (juictalivuin
siciil polciitia actu siio sc (jiiictat iii ipso, idco cst truilio inor-

(liiKtht.

•JOl. — Quo obiecto fiuatur peccator? — Scd tiinc ♦•st du-
Itihilio. ijno iihiccto peccdns mortnlitc}- frnitnr, aii scilicpt
arli' siio, ;iii nhieclo sui actiis? — licsiiondeo, (juo<l coininu-
nilcr IruiUir \cipso : (juiu obicctuin actus siii ainat ainorc con-
(iipiscciitiac, ct |)cr consc((uens ali^juid ;iliiid ainal ainorc aini-
ciliae, (jiiia oriincrii ainorein c(»iicii])iscciitiac ]»raecedit ainor
aiiiicitiac. Illiid ;iiilciii ;iliiid (_'st i]»s<'inet, cui ul aniato amon'
aiiiicitiac ai)]»olit illud olticctuin. riidc iioii Iruitur obiecto sui
^iclii'^, iicc ]»cr coiiscijucns ijjso actu, su|»cr ((ucrn ii(»n o()ort«*t
liriino retl<'cti. — Haec est sentcntia .\ii^'usliiii. I)c Cicit. Dei,
lil). XIV. c. 2^<, <'t Super (ien. lil». XI. c. io, (lUtHi ^*/«.v civi-
Inti.-s fererunt duo ntnores : terretuun scilicet anior sui u.sqite
iid conlenijdnni l)ei: coelesteni rero ainor Dei nsf/uc ad
(•(nileniplnni sni. l£r<jro pririia r^idix ilii <'st, (JIkmI iMVcaiis
friiflnr se.

'^iy^. ( •• ) — Solvitur quaestiuuc. IV. - .\d ipuiestinnem
pennltinuun dici (Mitcst ((iiod npjictitu.s setisitirus, Wcol aliijua-
lilcr ;iliciii iiiliacreal jiroj^tcr se, id cst iioii |)ro|ilcr altcrum ue-
(jntire, i]iii:i iioii <'st eius reCerrc ad aliud, non tain<'n contra-
r^c. t]iii;i iioii a]»]»r('ti:ilur obiccliiiii iil iioii rcrcribile ad aliiiii:
i(U>o :il»usiv»> dicitiir frui ]»r'(i]ilcr iioii rcl:ition<'m, iion tamcn
])ii)lii ic. i]iii;i iioii irr<'lcribililcr irilia<'r<»t. Similiter n<»c nmore
iiilia<'rct, ((iii:i cius |iro|ii'i»> noii <»sl aniare. Siinililer nec prO'
prie inluicrcl, i(ui:i iion sc a)))tlicat obit»cto, «««i ijuasi i/i/li/^i/Mr'
r/ nlnrcli, ipii:i non diicit se, sc<l diicilur, wvunduin Ibmasc.
////. //. rnp. Jl.

\\t III sc»]uciidi» )»;irabi>l;iiii [ii. l'.'Hj d<> tpucUiUunc lurpu-
r-i,,,, possct dici ipiod ;ii»]»ciitus siMisitivus assimilatur fcrvo

170 LIB. I. DIST. I. QUAEST. V.

quasi adaynanti infixo vi adainantis attracto, et sic nec in centro
inediate, * vel * immediate quietatur, * vel * in aliquo alio vi
ilia (|uae esset quietativa in centro, vel intrinseca quietativa
* in aliquo * quasi in centro, sed tantum quasi vi exlrinseci ({uie-
tantis; ita hic, vis obiecti quietat, non autem illa intrinseca
quietativa in centro, vel quasi in centro, quae est sola liberlas,
quae appetitui scnsitivo non convenit.

203. — Solvitur quaestiunc. V. — Ex his patet ad alti-
mam quaestionem, ([mai si ab appetitu sensilivo negeluv /rui
proprie, qui tamen magis convenit cuin voluntate, cuius pro-
prie est frui, quam appetitus naturalis, quia actus appetitus
sensitivi sequitur actum cognosceridi sicut actus vohmtatis, non
sic autem actus appetitus naturalis, si quis sit actus eius, se-
quitur qiiod habenti solum appetitum naturalem non convenit
f7'ui proprie, imo nec sic abusive, sicut competit appetitui
sensitivo.

204. (6) — Solvuntur argumenta piincipalia n. 197. — Ad
argumenta.

aj Ad illud privnae quaestionis dico, sicut dictum est quae-
stione prnma huius distinctionis, art. 4 [n. 157] *quod* ratio
finis non est propriti ratio fruibilis, sed ratio ilUus boni ab-
soluti cui convenit ratio tinis. Licet igitur Deus non sit flnis
sui, tamen respectu voluntatis suae est illud obiectum cui nala
est competere ratio finis, quia est summum bonum. Non ta-
men potest sibi competere ratio finis respc^ctu sui, sicut nec
respectu sui est finis, sed respectu omnium finibilium (a), (jualia
sunt l3ona ordinabilia ad aliud.

Si obiiciatur, quomodo ergo Deus dicitur agere propter
finem, et etiam quod superioris agentis est superior finis? Re-
sponsio: respectu nuliius est causa finalis aliqua nisi respectu
cuius est causa efliciens, quia causalitas causae finalis est mo-
vere efficiens ad agendum ; Dei ijjitur ineffectibilis nihil est
causa finalis. — Sed iilud primum dictum vulgatura debet intel-
ligi, quod agit propter finem effectus; non propter finem sui,
quia non est agens sui. — Similiter secundum dictum debet
intelligi de fine effectus, quia agens superius ordinat, non se,
sed effectum, ad finem universaliorem vel superiorem, et ila ille

(rt) Ed. Ven. fruibilium.

MB. I. DIST. I. nUAKST. V, 171

fiiiis sii|)orior osl ii^'ontis, uon ut finis fiiis, s*»«l in\ i[iu'iu or-
«linat illiid rjiiod -^'/{l.

b) Ail jiry^iini^ntuni secumlae (/nneationis iWa), <[wn\ prae-
tor actuin cb:side)'ii, i|iii est rcspoctii non liabili, «juo.viator
iustus appotit I)<'iim aclu coiicupiscontia»', lialwt iustus aliura
acturn amicitiae volondo I)oo in so Ikmh» osso; ol hic actus ariiici-
tiao ost fruitio, non auloin illo «pii fst dosidorii, ol isto secundus
]»n)prio est cliaritalis, rn>n aulrni |)rirniis (jui est ♦actusdf^si-
dcrii *, sicut dicoUir lil». ill. * d. 'Z\). — Mnior erf/o «'st taUa *.

c) Ad /jrimutn ai'^'uni«Miturii ferliae quaestionis puirst ox-
poni maior: ijuia iriluHMnuis inohili non f|uiescit siinplicHer^
licft qiiantiini est (ix j^art»' sui sic (pii»'tot so in illo; ot ita
concodfMida cst liaoc- conclusio, ([uod poccans mortalitor non
sirnpli(Mt(M- (piiotatur, licct quantiim est ex partc ipsius, sic
actu suo se quiotar-e volcniis, ultimate se rpiietot in *alii|uo*
mol)ili. — Si a<lfhftn)',i\\UH\ niliil rriiitur nisi sinipliciler i\\\\o-
totiir iii ill(i, negandum esl; sfd opoi't«'t addoro: nisi simj>Ii-
( it«M' (piiofotiir (/uantuni est cj' /mrte i])sius ttctns, ipio scili-
cct iiihaerot oi>iocto, ol otiain ipianfum esl ex parto obierti in
Iruitiono ordifuita. Noc hic dclwt intolliLri «piiotatio summa;
qiiia omiKMii (piiotationem viao scipiitur iiiaior Patriao; s»"»! pro-
l»t(M- actum irrorei-ihileni ita accoptantcm ol>iectum.

,\d seciouluDi |>otost nuiior nccfari, ((uia iicct amoro ov'
difuito nullus triialur aiiipio nisi (pio iioii viiit aiiipicm uti, S4h1
frui, taiin'11 ariiorc i)io)'di)i(tln hciic polo>;t ipiis frui * aliquo *
• pio iioii vult alium rriii, scd tantiim iiti, vcl iilud nullo iikmIo
amaiv, sicut patct d(? /clotypia inordinata. — .\d prof/ulinnem
)iiaio)'is |M>tost dici, ipiod iiccl IVuciis apprctictur IVuiliilc tain-
i|iiam siimmiiiii liomim, non tamon viilt iilud ab omnil>us sic
approtiari (piando inordiiiate sic IVuitiir. Non ii^itur sc.piiiur:
viili illiid oss(> suminum bonum, vci amat iiiiid ({uasi summuin
Ikiiiiiiii; (m^:o viiU aiios sic amai*o liliid.

Aiiler potcst rcsponderi no^Miido tninnreni. — .\(l pio-
fiationeni, non so(piitiir: vult iVuihii^» oss«»; orp) vult iilud oHse
<i Ihu). — N«v so(jiiiliir ctiam: vuit illud «»sse a I)eo; »»rp> vull
Deuni uti illo. — Kt caiis;i dcCoctus utrius(juo con.s«»(jutMitiae
ost, ijiiia iioii ii|>orlct voicnlcm anttHUHloijs velle cons^Hjucns,
i[uaiido coiisc([iuMis non inciiidilur jM>r s»» in anltvtHlente, 8»hI
laiitiim scipiitiir jxm- l(Hiim cxtrin.sccum : ita »^st in |)ro|»o«ito.

172 LIB. I. DIST. I. QUAEST. V.

d) A(l auctoritaiem Augustini ad quarlam quaestionern
patet, quia exponenda est auctoritas eius de fruitione abusivu,
sive extendendo fruitionem, quia appetitus sensitivus non re-
fert, intelligendo negative, non contrarie, quia non inhaeret
obiecto tamquam irreCeribili, (|uia licet irreferibili a se, hoc est
in potentia naturali (a) in ipso, non ratione bonitatis obiecti vere,
vel in acceptatione potentiae. De diiferentia istorum non referri,
negative, contrarie et privaiive dicetur //. lib. dist. 41.

e) Ad argumentum quaesiionis ultimae patet quod licet
appetitus naturalis alicui inhaereat propter se negative, non
tamen contrarie ut in pluribus, et si quandoque contrarie,
non tamen amore inhaeret; sed nec etiam proprie inhaeret,
sed ab ipso dante naturam quasi infigitur ilh obiecto: non
quidem per actum elicitum ahum a natura, sicut est in appe-
titu eliam sensitivo, sed propter inclinationem habitualem na-
turae. Unde, sicut praedictum est, [n. 202] minus convenit sibi
frui quam appetitui sensitivo, qui per actum elicitum quasi
obiecto iam cognito inhaeret, licet non libere; appetitus autem
naluralis sine omni cognitione perpetuo inclinatur (1 K

205. — Corollarium de Uti. — Ex dictis de frui, et specia-
liter in quaestione tertia huius disiinctionis, patere potest de
uti, qui est actus quidam voluntatis imperfectior ad frui, sicut
ad actum perfectiorem eiusdem potentiae ordinatus.

(1) Si arbores essemus, nihil quidem sentiente motu amare possemus; ve-
rumtamen id quasi appetere videremur quo feracius essemus uberiusque fru-
ctuosae. Si essemus lapides, aut fluctus, aut ventus, aut flamma, vel quid
eiusmodi, sine ullo quidem sensu atque vita, non tamen nobis deesset quasi
quidam nostrorum locorum atque ordinis appetitus ; nam velut amores corpo-
rum momenta sunt ponderum, sive deorsum gravitate, sive sursum levitate
nitantur. — D. Aug. De Civit. Dei, 1. XI. c. 28.

(a) Wad. ratione impotentiae naturalis.

■•^!^;.v»--!!—

DTSTINCTIO 8ECUN1)A

Ti:\ns MACisTiii si;\TKyri\iu \i

Dc Mysh-rio 'JYniitutin et fuitntis. — H<>c itaque vera ac pia
fide tenendum est, * quofl Trinitas sir unua solus et venw Dens,
iit ait Aujjjustinua in I. lib. De Triuitnte {!), scilicet Pater et Filius
et SpirituH Sanctus; et haoc Trinita.-t unius eiusderaqne substan-
tiae vel essentiae dicitur, creditur et intellif^itur, quae est sum-
iiium Ixmum, (]Uod pur^atissimis mentilius cernitur. Mentis enim buma-
nae acies invalida in tani excellenti luce non H;;itur, nisi jjer iuHti-
tiam Hdei einumletur » . — Idem in lil). lietraetationnm (2): « Non
approho (iu(mJ in (iratione di.xi: Deus, (jni iuni nisi mnndos cernni
scire voluisti. Resi>onderi enim potest multos etiam non mundos multa
scire vera. De hac re ergo suuuua et excellentissima cum molestia
et timore a<{endum est, et attentissimis aurilms atque devotis audien-
'luin, ulii quaeritur unitas Trinitatis, Patris scilicet et FUii et Spi-
ritus Sancti, (luia nec periculosius aliculii erratur, nec lalMirioHius
ali(|uid (luaorifiir, nec tructuosius nli^iuid inveiiitur • . Proinde omniri
qui audit et le^it ea ({iiae de inellaliili et inaccessiliili luce Diviuitatis
dicuntur, studeat imitai'i atque servare (lutxj veneniliilis Ductor Au-
^ustinus in I. lili. De. Trinitateid) de se i|iHo ait: * Non pi^eliit me^
inquit, siculii hae.sito, (|uaei-ere, nec pudehit, sicuhi erro, discer«.
Qui.squis er^ro audit hou vel lej^it, ulii pariter ccrtus est, p«r^at u>ei'uin;
iilii pnriter haesit4it, (piaerat meciiiii; ul)i ermreut suuiii • ' it, redeat

ad me : ulii ineuiii, rovocet ine. Ita iu^^riMliuinur Miiiuil .■•....wttiH vintn,
toinleiitcs ad niiiii .lc ()iiri (lietiiiri cst ti: f^iititrit' fiuiiin diis Sfinftfr • .

iliiiir fiirrit iiiteiitio scrilientinm de Trinitate, — • Oniues ntitem
catlidlici tractatoros, ut in eo<Iem (5) I. lihro ^ intis nit, qui do

Triiiitate, (luae Deus est, scrip.-terunt, hoc m .ii.n-runt scruniluin
Scripturas (l(KM>re, (|Uod Pator ef Filius et Spirttits SHitctus uuiUii
sint Hulistaiitine et insopnraliili ne(|iinlitnfe unus sint IVu« • . An-

I) Cap. -J Ji l.iii. 1. i-u)>. i. .:: C^p. x

>i) ivxiiiiii ciN X I .-1) (;Hp. 1.

174 LIB. I. DIST, II, TEXT, MAGISTRI.

gustinus in lib. Retractationum (1) : « Ubi dixi de Patre et Filio :
qui gignit et quem gignit unum est, dicenduin fuit umim sunt, sicut
aperte ipsa Veritas loquitur, dicens : Ego et Pater unum sumus (2) » .
Ut sit unitas in essentia et pluralitas in personis. « Ideoque non sunt
tres dii, sed unus Deus, licet Pater Filium genuerit, et ideo Filius
non sit qui Pater est; Filiusque a Patre sit genitus, et ideo Pater
non sit qui Filius est; et Spiritus Sanctus nec Pater sit nec Filius,
sed tantum Patris et Filii Spiritus, utrique coaequalis et ad Trinitatis
pertinens unitatem (3) » . « Tenearaus ergo, Patrem et Filium et Spiritum
Sanctum unum esse naturaliter Deum, ut ait Augustinus in libro De
Fide ad Petrum (4) ; neque tamen ipsum Patrem esse qui Filius est ;
nec Filium ipsum esse qui Pater est; nec Spiritum Sanctum ipsum
esse qui Pater est aut Filius, Una est enim Patris et Filii et Spiritus
Sancti essentia, quam Graeci usian (5) vocant, in qua non est aliud
Pater. aliud Filius, aliud Spiritus Sanctus, quamvis sit personaliter
alius Pater, alius Filius, alius Spiritus Sanctus » .

Quis ordo sit servandus cum de Trinitate agitur. — Caeterum,
ut in libro I. De Trinitate (6) Augustinus docet, primum secundum
auctoritates sanctarum Scripturarum, utrum fides tta se habeat, de-
monstrandum est. Deinde adversus garrulos ratiocinatores, elatiores
magis quam capaciores, rationihus catholicis et similitudinibus con-
gruis ad defensionem et assertionem fidei utendum est, ut eorum inqui-
sitionibus satisfacientes, mansuetos plenius instruamus, et illi, si ne-
quiverint invenire quod quaeritur, de suis mentibus potius quam de
ipsa veritate vel nostra dissertatione conquerantur,

Testimonia Sanctorum de Trinitate. — Proponamus ergo in me-
dium veteris ac novi Testamenti auctoritates, quibus divinae Uni-
tatis atque Trinitatis veritas demonstretur. Ac primum ipsa Legis
exordia occurrant, ubi Moyses ait (7) : Audi Israel, Dominus Deiis
tuus Deus unus est. Item (8) : Ego suni Dominus Deus tuus, qui
eduxi te de terra Aegypti; non erunt tibi alii dii praeter me. Ecce
liic significavit unitatem divinae naturae. « Deus enim et Domi-
nus, ut ait Ambrosius in libro I, De Trinitate (9), nomen est na-
turae, nomen est potestatis » , Item alibi Deus loquens ad Moysen

(1) Lib. I. c. 4. (2) loan. e. X. v. 30,

(8) Aug. Dc Trinit. ib. (4) Cap. 1.

(.5) Ed. Ven. non recte homousion (con.substantialis); uam D. Aug. ov'a'.a|j.
graeee habet, sicut et in ed. Vives Oper. Om. Scoti.

(B) Cap. 2. (7) Deuter. c. VI. v. 4.

(8) Exod. c. XX. v. 23. (9) Sive de Fide ad Gratian. c. 1.

I.ll!. I. ni.^l II. IK.XT. .MA<iI.STltI. ITo

ait t\i: Ef/o siim ijiii gnui, el sl tjiuwgieriitt nomen vieitm, vade et
(lic eis: Qiii eni misit me ad ros. Diceii.s enim E(/o gum, non Noa
giimiin, et Qiii cst, non Q/// Humnn, a|>erri.s.sinie «Iwlaravit, nnuin ho-
luiii Deuin e.sne. In Cantico etiain E.\fj<li (2j legitur: iJinninug, omni-
potfiis noinen eiiis ; non ait iMmiini, unitatetn volenM MigniHo«re. —
Per8onaniin rjUfKiue pluralitatem et naturae unitatem niinul oHtendit
DcnninuH in Gene.si dicens (iJ) : Fdcidmus hominein nd inuiginem et gi-
militiidineni nnstntm. Dicens eniin fitci(tmitg et nogtmm, |iluralitatem
persdiiarum ostendit : dicens vero imdi/inem, iitiitatem e88entiae. Ut
eiiiiii (licit Au;ru.stiiiu.s iii lihro iJe Fide (id 1'rtrum iA): « Si in illa
nutura Patriw et Filii et Spiritus Sancti iina es.set tantiim {>ertKina,
non fliceretur: Fdcinmus hominem lul imnijinem et gimHitudinem no-
Htrnm. (Jum eiiiin ilicit lul inut(/iitein, ostendit, iinam naturam e.s.se,
ad cuiu.s ima^inem hoino tieret; cum vero dicit nogtrnm, ostendit,
eumdeni Detiin non unani, Hed plures esse personaH».

A/terte osteudit, fjinHl nec solitudo, uec dirersitag, nec gingula-
ritiis ihi est, sed similitndo. — Hilariu8 (inofiue in libro III. iJe.
l riiiitdte dicit, Iuh verliis signiticari (iuihI in Trinitate nec diver-
8itas e8t, nec siiigularitas vel S(jlitudo, .se«l similitudo et pluralitas
sive clistinctio. Ait eiiiin sic: « Qui di-xit: Fdciamitg hominem rnl
im(t(/innu cf similitudiuem unstritm, invirem es.se sui siniiles in eo
quoii dicit, imaifinem et similitudincm nostntm, ostendit. Iinago enim
Hola non est, et similitudo non sil>i est : neque diversitatem <luolm8
a<lmi.sceri alterius ad alteruiii siiiiilitudo i>eniiittit > . Item idem in
l\'. liliro: « Ab.solutius voluit intelligi, signirtcationem hanc non ad
8e taiitiim es.so referendam, dicendo: Fiuuamus hominem (ul iuuujinrm
et similHudiueui nostram ; prolessio «•iiiin con.sortii sustulit intelli^en-
tiniii siii;riilaritatis, (luia con.sortiuiii nli(|ucxl non |¥itest esse silti ipsi
aoliturio, neque rursum solitudo .solitwrii recipit faciamng, ne<|ue
quis(|unin alieno a se locjuitur nostram. Uterque ergo sernio, scilicet
fdcidiuus et nostrnm, iit solitariiim eumdeiiKiue nou i>atitur, ita neque
diversniii a se alioiuiiii(|ue signiticat. Solitarioconvenit faciam et iiwant;

11 solitario vero c«»nvenit diccre facutmus et unstram. Uteniuo senuo,
ul iioii .solitarium tuntuin, ita iHMjue ditVei-cnt«<in esse vel divi" -■«

8i;;iiiticut. Noliis (|Uo<|Ut< nec solitariiis, iiec diversus est coiiu. uius.
Ttu <<r;;o Deiis ad comniuii(>m sihi cuni Deo ima 'in.in .■.im.li'iiii|ue ni-
inilitudiiiem hominem re|>eritur o|M>rari, ut m- leutiii

liiiittat iiitelli^^entium solitiidinis, nec o|toratio coutftituta ad eamdein
imn;;in(<iii vel similitudinem |)atiatur divnrsitatem Diviuitatitf » .

I) E\oH. c. III. V. II (*J) Ib. c. -W. ». a.

{.\) (icn c. I. V. Jtl. ' t <••,,. 1

17() LIB. I. DIST. II. TEXT. MAGISTRI.

In his verbis Hilarius pluralitatem personarura voluit intelligi
nomine consortii, atque significavit, nomine consortii vel pluralitatis
non poni aliquid, sed removeri. Pluralitas enim vel consortium per-
sonarum cum dicitur, solitudo vel singularitas negatur; cum dicimus,
plures esse personas, significamus quod non est una sola. Ideo Hila-
rius volens ista subtiliter et sane intelligi, ait: « Professio consortii
sustulit intelligentiam singularitatis » , non dicit posuit aliqnicl. Ita
etiam cum dicimus tres personas, singularitatem et solitudinem tolli-
mus, et quod Pater non est solus, nec Filius est solus, nec Spiritus
Sanctus est solus, significamus, quia nec Pater tantum est et Filius,
nec Pater tantum et Spiritus Sanctus, nec Filius tantum et Spiritus
Sanctus. — De hoc autem in sequenti plenius agetur, ubi etiam se-
cundum quid similes dicantur tres personae, et utrum aliquo modo sit
ibi diversitas vel differentia, ostendetur.

Ad idem quod ceperat redit, ut alias auctoritates supponat. —
Nunc vero ad propositum redeamus et ad ostendendum personarum
pluralitatem atque essentiae divinae unitatem alias Sanctorum aucto-
ritates inducamus. — Moyses (1) dicit : In principio creavit Deus
coelum et terram, per Deum significans Patrem, per principium Fi-
lium. Et pro eo quod apud nos dicitur Deus, hebraica veritas habet
heloym, quod est plurale huius singularis, quod est hel. Quod ergo non
est dictum hel, quod est Deus, sed heloym, quod interpretari potest
dii sive iudices, ad pluralitatem personarum refertur. Ad quam etiam
illud attinere videtur qiiod diabolus per serpentem dixit (2) : Eritis
sicut dii, pro quo in hebraico habetur heloym, ac si diceret : eritis
sicut divinae personae. Ille etiam maximus Prophetarum et regum,
David, qui suam caeteris praefert intelligentiam dicens (3) : Super senes
intellexi, unitatem divinae naturae ostendens ait (4) : Dominus nomen
est iUi; non dicit Domini. Alibi etiam eiusdem unitatem et aeterui-
tatem simul ostendens ait ex persona Dei (5) : Israel, si me audieris,
non erit in te Deus recens, neque adorabis Deum alienum. Aliud ho-
rum, ut dicit Ambrosius in libro I. De Trinitate (6), significat aeter-
nitatem, aliud unitatem substantiae indifferentis, ut neque posterio-
rem Patre, neque alterius divinitatis Filium vel Spiritum Sanctum
esse credamus. Nam si Patre posterior est Filius vel Spiritus Sanctus,
recens est ; et si unius non est divinitatis, alienus est ; sed nec poste-
rior est, quia recens non est, nec alienus, quia ex Patre natus est Fi-
lius, ex Patre processit Spiritus Sanctus » . Alibi quoque distinctionem

(1) Gen. c. I. V. 1. (4) Psalm. LXVII. v. 5.

(2)-Gen. c. III. v. 3. (5) Psalm. LXXX. vv. 9. 10.

(3) Psalm. CXVIII. v. 100. (6) Sive De Fide ad Gratian. c. U.

r.Ill. I 1»I.M II. Ti:.\T. MAOISTHI. 177

perMOiiarum inHinuanti aitil): Verho Ihnniui ateli firmnti nunt, et Spi-
ritii (trin eiiis omuis rirtiis enrnm. Alilii etiani ait (2j : lieiirtlicfit uot
/Jeiis, JJeiis noffter, lienedicnt iios iMiis, et metnniit eiim omiiea flnea
lerrne. Trina enini confes.sio iJei trinitatem »'.x|)riinit |i«rsfinarum : uni-
t,atorn vero essentiae ajjerit, cum Hin^^ulariter sul>iun^it eiim. Ittaiaji
• luofjue fiicit(3), se audisse Seraphim clamantia: Sniutim, S*iuctiia,
Snuctns, I)oiniutts Deiia. Per hoc quod dicit ter Sniictus, Trinitatem
8i<;niHcat : |)er hnc (lUfKi sul>dit Domiuus iJeiis, unitatcm essentiae.
David fiuo(jue aeternam F^ilii «^enerationeni aj^erte insinuat ex |>er.H*>na
Filii (licons f4; : Doiiiiiiiis (Uwit nd me : Filins meiis es tit, e(/o /lodie
ijeiiiti te. De hac inetfaltili i^eneratione Isaias ait(^5): Generntioueui
eiiis (jitis eunrrnhit f In lil)ro quo(jue Sapientiae aeternitas Filii cum
l'atre monstrattir, uhi Sapientia ita loijuitur ((>;: iJomiuiis jHisseilit me
oh initio rinnnu siinriim, niiteijnniu i/iiiilt/ii(iiu fncret n priucipin: nb
(icteruo ordiiKitn situi, nutetjitnm terrn /ierrt : iiecdiim ernut ntn/ssi, rt
ego itim coiice/itn ernm: uecdttm foutes, iiecdiim uumtes niit c(tUes, et
ef/o /Kirliiriehnr : (td/iitc terrniu iiou fecerat rt cnrdiues orliis terrne :
i/iinudo jtrncjHirnhnt coelos ndernm : i/itnudo njtjH-iidetxit fiiudniueutn
terrne, citm eo ernm ciiuctn comjMmeus, et detecttdntr jter siuyulos dies,
ludrus cornm eo. Ecce aijertum de aeterna f^enitura teHtimonium. quo
i|).sa Sapientia perhihet, se ante munduni conceptam eHse et partnriri,
id est f^enitam, et apud Patrem aolernaliter existero. Ijmmi etiam
alil)i ait(7): Ego e.r ore Alti.ssimi jwodii, jtrimoqeuitn nute omuem
crenlitrnm. Michac^as quofiuo Pn»plit'fa aotornam Vorlii ;;onen\ti»>nem
o,t toMiporalom o.\ Maria simul insinuavit diconsiH^: Kt tu, liet/de/iem
Ejihrntn, /Kirrulits es iu millihus Iiidn: ex te etjredietur (jui $it do-
iiiiuntor iii Isrne/, et eijressiis eiiis nh iuitio, n diefnis neteruitntis.

Sjiecinlin tcsdiuoiiin dc Sjiiritn Sniicto. — De Spintii "^
otiaiii o.xprossa (liK-imn-nta in votcri Tostanionto haU^inus. In (tei.. .
oniin lojiitur: Sjiirittts Domiiii fcrcUitur siijier nijiins. Kt David <li-
cit(l()): Qiio iho n Sjuri/ii ttto? Kt in liliro Sapientiae (11) dicitnr:
8piritits sniictits discijiliune elfttijiet flctitiu, lieuiijuits est rnim sjiiritita
snpieutine. Isaias (lurMjuo ait (12): Spiritus Itotuini sujtrr me, etc.

Ih testimouiis umi lestnmeuti. Xunc ven\ potjt te«tim«n)ia

\«<teris Tostamenti de tide sanctae Trinitntis et Unitatin, ad uovi

(h i'.siiiiii .\.\.\ii V. «j. ii", Ktcii. .xxrv. V ...

(•2i l'«alm. I-.WI. vv 7 -^ (Hi Miili o, V » ■.».

Cli h.ii. .• VI V. :t i'.i Ciip I V ■.»

(4) INnlin 11. V 8. (U» 1'imlm. r.X.^.WIII v 7

(5) (;«p. Mll V. S (11 CHp, I »» ^ 6.
,6) Prov. (' VI 11 vv. 2-'aU. (l-i Cnp I.XI v »

ToM. I.

17S LIB. I. DIST. II. TKXT. MAGISTRI.

Testamenti auctoritates accedamus, ut in meclio duoriim animalium
(id est Testamentorum) cognoscatur (1) veritas, et forcipe de altari
siimatur calculus (2), quo tangantur ora fideliura. Dominus itaque
Christus unitatem divinae essentiae ac personarum trinitatem aperte
insinuat dicens Apostolis (3) : Ite, baptizate omnes gentes in no-
mine Patris et Filii et Spiritus sancti. « In nomine utique ait, ut
Ambrosius ait in I. libro De Trinitate, non in no7ninibus » , ut uni-
tas essentiae ostendatur; per nomina tria quae supposuit, tres esse
personas declaravit. « Ipse etiam ait : Ego et Pater unum sumus.
Unnm dixit, ut ait Ambrosius in eodem, ne fiat discretio potestatis
et naturae; et addidit sumus, ut Patrem Filiumque cognoscas, scili-
cet ut perfectus Pater Filium perfectum genuisse credatur, et quod
Pater et Filius unum sint non confusione personae, sed unitate na-
turae » . loannes quoque in Epistola canonica ait (4): Tres sunt qui
testimonium perliibent in coelo: Pater, Verbum et Spiritus sanctus,
et hi tres unum sunt. Ipse etiam in initio Evangelii sui ait: In prin-
cipio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Ver-
hum; ubi aperte ostendit, Filium semper et aeternaliter fuisse apud
Patrem, ut alium apud alium. Apostolus quoque aperte Trinitatem
distinguit dicens (5) : Misit Deus Sjnritum Filii sui in corda nostra.
Et alibi (6) : Si spiritus eius, qui suscitavit lesum, habitat in no-
bis etc. Item alibi (7) Trinitatem atque Unitatem evidentissime com-
mendat dicens : Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia,
ipsi gloria. « Ex ipso ait, ut Augustinus in libro De Trinitate (8)
ait, propter Pati-em ; per ipsum dicit propter Filium ; in ipso propter
Spiritum sanctum » . Per hoc vero quod non ait ex ipsis, per ipsos
et in ipsis, nec ait ipsis gloria, sed ipsi, insinuavit hanc Trinitatem
unum Deum esse. — Sed quia singulae pene syllabae novi Testa-
menti hanc ineffabilis Unitatis atque Trinitatis veritatem concorditer
insinuant, inductioni testimoniorum super hac re supersedeamus et
rationibus congruisque similitudinibus ita esse, prout infirmitas no-
stra valet, ostendamus.

(1) Habac. c. III. v. 2. (5) Galat. c. IV. v. 6.

(2) Isai. c. VI. V. 6. (6) Rom. c. VIlI. v. 11.
(3.) Matth. c. XXVIII. V. 19. (7) Ib. c. XI. v. 36.

(4; Cap. V. v. 7. (8) Libr. I. c. 6.

D0(:'I'OKIS SUliTIMS AC MAlilAM

SUPKIi DISTINCTKJNK II. MP.HI I. SKNTKNTIAHIM

QUAESTIONES

(.XAKSTIOXKS I KT II

V.

'^OG. ( I ) — Propoiiitur quaestio I. — Circa seriuidam distin-
ctionem (jiuumu priino cl«* liis qiKic pcrliiiont ad unilatcm Dei,
€t itrirno:

Utrum in enlif/ifs s// aliquid acfu existens infinifHmi

207. — Argumenta principalia. — (JihkI iioii sic ar;;uitur:
fij Si iiiiuiii coiilrariiiiii cssct iii luitura actu iiilliiitum, iiiliil
sil»i coiilrariuiii ««ssct iii iiatura; erj;o si aliquoil iHUiuni sit
actu iiilliiitiiiii, iiiliil mali osscl iii iiiiivcrso.

licspondefur (|UO(l muior cst V(?ra do contraiiis /ormti-
lif('r: milliiin iiialuin contrariatur Dco foriiialit(?r. — Cuntra :
sivc lidiiialitcr, sivc virlualitcr contrarictur, sj cst innnituni,
Miliil )iatitur contrariiiiii sui cMcctiis, ((uia |iropt(M' inllnitain
viitutciii (lcstruct oiiinc incoiiipossibilc suo ctrcctui; erp) maior
cst ita v(!ra (lo coiitrario rirfudiHer sicut forniafiter. — Kl
est cxempfum: si Sol cssct inflnitc calidus virlualit«M*, niliil
r(.'lin((U(M'(»t ('ri^Mtluin iii uiiiverso, sijut iiec si easel inflnite ca*
lidus roriiialitcr (1).

It) lt(Mn, coriius iiilinitiiin iiiilliiin aliiid cttrpus seouin com-
()alitur; (Myo ii(»c (Mis inniiiluin aliud ons cuin «H). — ProlMitio
(Onseiiuenliac: tum i|uia sicut r(»pu^'nal diiiuMisio dinuMisiom. ita
vid«!tur actualitas actiialitati rc|)iii:nare: tunt «{uia sicut si es8»>l
iliiid cor()iis ab inllnito, tac(M'et cuiii illo alit(iiid maius uillmto,
ii 1 I ' ss(>t (Mis aliiid al> inllnito, tacen^t alit[uitl inaius inl]iiitoi2'.

(1) Viti soliit. ad II. -JiiO.

(2) Viil. Boiiit. a.l II. *j(;i.

180 LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II.

c) Praeterea, quod ita est hic, qiiod non alibi, est flnilum
respectu 2-tbi, et quod ita est nunc, quod non alias, est tinilum
respectu quando, et ita de aliis; et quod ita agit hoc, quod
non aliud, est finitum secundum actionem; ergo quod est ita
hoc aliquid, quod non aliud, est finitum secundum enlitatem:
Deus est summe hoc, quia ex se est quaedam singularitas;
ergo non est infinitus (1).

d) Item, VIIl. Phys. Virtus infinita, si esset, moveret in
non tempore: nuUa virfus potest movere in non tempore;
ergo, etc. (2).

208. — Coiitra: a) Ibidem Philos. VIII. Physic. probat pri-
mum movens esse potentiae infinitae, quia movet motu infinito:
sed haec conclusio non potest intelligi tantum cle infinitate dura-
fionis, quia propter infinitatem potentiae probat quod non pos-
sit esse in magnitudine: non repugnat auiem magnitudini, se-
cundum eum, quod in ea sit potentia infinita secundum dura-
tionem, sicut ponit in coelo.

b) Item, Psalm. (3): magnus Dominus et laudabilis nimis.

c) Itein Damasc. c. 4: Esi pelagus infmitarum 'perfe-
ctionum.

209. ( M — Proponitur quaestio II. — Secnndo quaero :
An aliquod infinitum sive an Deum esse sit per se

notum ?

210. — Argumenta principalia (4). — Quod sic, probo :
a) Damasc. lib. 1. cap. 1. et 3.: Eius quod est Deum esse cogni-
tio omnibus est nataratiter inserta : sed illud est per se no-
turn cuius notitia omnibus inserta est, sicut patet ex //. Me-
taph., quod prima principia, quae sunt quasi ianua, sunt per
se nota; ergo, etc.

b) Praeterea, illud quo nihil maius cogitari potest est per
se notum : Deus autem est huiusmodi, secundum Ansel., Pro-
sol. 2: illud autem non est aliquod finitura; ergo inflnitum.
— Prima probatur, quia oppositum praeiiicati repugnat sub-

(1) Vid. solut. ad n. 262.

(2) Vid. solut. ad n. 263.

(3) Ps. XLVII. V. 2: CXLIV. v. 3: XCV. v. 4.

(4) Solvuntur ad n. 218.

Un. I. DIST. H. QIJAKST. I. KT II. SECTIO I. i^l

iecto; si eiiirn iii i(! non est, uou cst (juo mniiis copitari non
])0tf!st, (jiiia .si esset iii n*, iiiaius ossct (jujini si non oss«»l in
re, s»m1 tantuiii iii iiil(.'Il«'ctu.

i) Iteiii, veritatfiii «;sso est per se noluni: Deus autem e«l
veritas; <'r;?o iJcum es.se est per mi nolum. — I^-o/jatio rnaio-
ris: «juia se(juitur e.x suo ojjposito; si enim iiulla vcritas est,
er^»^') verum est iiullam v«'ritat('m esse; erjro veritas f»st.

d) Item, j)r()p<jsiti(»ii(»s hahentcs necessitatom srrunffiim
</uid ex terminis liaheiitihus (uilitutcm secitndum (piid sunt
per se 7i()tue, sicut piima j^rincijiia, (juae sunt |>er se nola ex
termiiiis haheiilihus essc iii int(Mlectii; eiyo multo mai:is eril
illa jMT s(,' iiola (juae hahet nccessitatcm ex termiiiis sitn-
plicitcv ncccssariis. (jualis est ista, Deus est. — Assumptutn
patcl. (juia iici"essitas jirimorum j(riiicij»iorum et noscihilitas
eoium iioii <vst piopler ejistentitnn tcrmiiiorum in re, se<l tan-
liiiii jiiojilcr contiexionem cxtremorum ut suiit in inlellectu
coiicijii^Mite.

•^Il. (2) — Contra: a) Per se notum iion j^otcst ah ali(ju(»
iioi^ari: sed di.rit insipiens in corde suo : nnti est Deus{i)',
erjj(», ctc.

/j) Ilcm, Avic. /. .\/i'/ajj/i;/s. : Dcuin csse non cst per se
7i<)lniii, nec despcratuiii cotjno.sci.

Sectio 1.

HESOIAITUH (JLAKSTIO II: AN Al.Iorol» INFIMTIM
SIVE AN DKUM KSSE SIT PEH SF \rn\M '

'*\'L Quid sit propositio per se nota. — (Juomain, sit-uiuluni
I'liil«>>. //. Mctap/i., ahsurdiim (>st simul ijuacrere .scicnttam
<'t modutn .scieiuli, idco j»rimo n?sjM)nd<'<) ad sccutuiam (ptae-
stioiiciii, (juac iiKjiiiril de modo coijnoscetuli istani: Dcu»
est. \\\ (jii.iiiliim :h1 istam, jirimo assi^no rationem /)ro/)«si-
lionis per se tiolac ; ct u) \\'\co sic: (JikmI «um dicitur propo
sitiii pcr .sc nota, \\ per se non exdiidit ijuamlilM»t caus;ini.
<[uia ii(»ii c.\<-luilii tcrmiiios jirojiosilioms; in nulla «Miim pru-
j)ositi<»nc j)cr sc nola <vst cxclusu iiotitia l<M*minorum. iiuia

.1) !•«. .\ll! V. 1 : I.II V 1.

182 LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO I.

prmcipia prinia cognoscimm in quantum ierminos cogno-
scimus; sed excluditur quaecumque causa et ratio quae est
extra per se conceptum ierminorum propositionis per se
notae.

Dicitur igitur proposiiio per se nota quae ex terminis
propriis, qui sunt aliquid eius, ut sunt eius, habet verita-
tem evidentem; et rioii propter aliquid aliud quod sit extra
terminos proprios, * lioc est, quod per nuUam aliam virtutem
complexam cuiuscumque alicuius propositionis *, habet eviden-
tiam, sed ex se tantum, ut omne iotum est maius sua parte.

b) Ulterius, qui sunt illi termini proprii, ex quibus de-
bet esse evidens? — Dico quoad hoc: alius terminus est defi-
nitio, alius definiium: et hoc sive accipiantur termini pro-
positionis pro vocibus signiflcantibus, sive pro conceptibus si-
gniflcatis. — Quod probo ex /. Posterior. : quia quod quid est
alterius extremi est medium in demonstratione ; ergo allera
praemissarum non ditfert a conclusione nisi sicut definitum a
deflnitione: et tamen praemissa est principium per se notum;
conclusio autem non est per se nota, sed demonstrata; ergo
quantum ad rationem proposiiionis per se notae alius ter-
minus est definitio a definito, * vel alius conceptus deflnitio-
nis a conceptu (Jeflniti, * quia si esset idem conceptus deflni-
tionis et deflniti, in demonstratione potissima esset peiitio prin-
cipii ; item, tunc essent ibi duo termini tantum: quod est
falsum.

c) Hoc probatur secundo sic per Arist. /. Phys., quod
nomina sustinent ad definitionem hoc ciaod totum ad partes,
id est, quod nomen est prius notum deflnitione; nomen autem
confiise importat quod deflnitio distincte, quia deflnitio dividit
in singularia; ergo conceptus quidditatis prout importatur per
nomen confuse est prius notus naturaflter quam conceptus eius
ut importatur distincte per deflnitionem, et ita aUus concepfus
et aliud extremum.

d) * Potest etiam formari ratio sic: impossibile est eum-
dem conceptum esse priorem et posteriorem, et haberi et non
haberi de eadem re: sed idem potest concipi prius secundum
nomen quam secundum definitionem, I. Physic, et per Com-
mentator. commento 1; ergo conceptus importatus per nomen
et deflnitionem non est idem *.

r.lH. I. I)IST 11. (jCAKST. I. KT II. «KCTIO I. l^lt

( 5» r) Kx (lnohiis (lcclyrjitis inlcn) prop^jsiliini sic: cufii |m\>-
[Kjsilio sil per se noln (|iiaH p\ piopriis tcrriiiiiis Ii;iIh'| nvi-
d(Mitt'fii v(!i'it!it(Mii, ot alii tcr-iiiini siiiit coi)C(>|itus «juiddiiaiis ^//-
slinrle ut iiii|)()i't:itui' |)(m' dclliiitioiKMii ct ('(>iicc|)tus ((uiUdilatis
confuse (fl irn|K)rtatur p(M' noiiuMi, s('((uitui' ijikmI pr()|Hjsitio non
isl per se )i(tla d<' (jHuldi/nle ronfuse acccpta (juaf noii «»«1
iiota iiisi cad^Mii (lislincte roncipintur p(M' d(.'niiitioiHMn.

f) IIa(3c ctiam cad(Mn coiicliisio prohatur: ipiia alias qu;ic-
lilict proj)()sitio (juao cst V('ra pritno modo, ul homo est niuninl^
ct corpus, us(pic ad Kuhstantinin, cssct per se nota : (jiknI
tamcii iioii cst vcrum; iiain si ratio ulriusipic c.xlnMiii assi-
{.Miatur c.\ ratioiiihus cxtromorum distiiictc concoptis, ;ipp:irci
manir(,'stum (puxl uiium c.\tr(Miiuiii iiicludit aliiid.

Sirnilitcr, alias ipiaolihct pi'o|)ositio ossoi per se nol(t in
sciiMiliis spocialihus, ipiam Mctjpjiysicus possct liaborc per se
■)iol((iii c.\ d(;niiitioiiil)US oxlr(Miioriiiii : ipiod iioii osl v«m'UIii,
quia (loomotcr iioii utitur ali^piihus principiis tani(|uam /)f'>' .s^?
notis, iiisi ipiac Irahciit cvidciitcm vcrilatom ox fcrminis coii-
liisc co<j-iiitis: j)Ula. coiicipi(Miilo finenni conrus»», ovidiMis csl
ipiod liiica ost longitudo sine /ntitudinr, iioii concipi^Mido ;«(lhuc
distinc.h^ ;id iiuod r/enus pcrtinoat liiic;i, sicut consid(M':it Mc-
t:ipliysi('us. .\lias ;iiit(Mn proposilioiics ipuis Mctaphysicus jMissot
coi^^-iiosc^M^c, put:i, ipiod lino;i ost sjxrios (/(mntitntis conlinone
ilisiiiicl;i coiitr;! SKprrficiem cl rorpits ot liiiiusmodi, t;ilcs jiro-
|M)sitioiics iioii li;»hot (icomctcr j)i'o pei sr notis.

(/) l*;itot lioc tcrtio : ipii;i hciic sl;it diMiioiistralio ;ilicu-
iiis j)r;icdicati dc dcfliiito ciiiii hoc ijuod illud jir:ic<hcaiuiu
sit })rr se notu)ii i\r dclliiitionc, sicut hnhere Ires cst d(Miioii-
sti':ihilc ih' Iriaiii^ulo, cum taiiKMi iiotuiii sit jjor sc dc (MUs dc||-
iiilioiic ipiod oninis fu/ura jt/toio, ctc.

h) Kst i;.ritur oiniiis ot sol:i illa propositio per xe )ioln i|iiat*
«'.»• terminis sir conce/ttis, ut sunt eius ter^nini, nnln est ha-
t)rre eridentem reritatroi ro)nplejio)iis.

2i:i. — Iinprobantnr qnaedam distinctiones. — '0 l*rop'tsitio
})er sr )tota — /)«•/• se )iosrihilis. -— Kx Iuh' j);»lct ijuod non
cst disliiiLriKMc int(M' j)rojH)silion(Mii css»» jhm* s«» notnm oi jmm*
sc nosrih)lt'»i, i|ui;i idiMii suiit; iiam j»roj)ositic) iion dicilur
Iter se notn ijuia :ih aliijuo iiitclbvtu cn(/n(>S(iitnr jhm* .**«», Iiinc
ciiim si milhis inicllcclus :ictii coirnosciM'c|. iiulla j»n»iH»*ilii»

18 i LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SEGTIO I.

essf^t pei' so iiola; sed dicitiir pe7- se nola, quia quantum esi
de natura terminorum nata est habere evldentem veritatem
coatentaiit in terminis, etiain iii quocurn({ue intellectu coiici-
pieiile terininos; si tamen aliquis intellectus non concipiat ter-
iniiios, et ita non concipiat propositionem, non minus est per
se nota, «{uantum est de se; et sic loquimur de propositione
'per se nota.

h) Propositio per se noia in se — in nolris. — Ex liis
patet quod nuila est distinclio de per se nota in se et in no-
bis, (|uia quaecumque est in se per se nota, cuicumque intelle-
ctui est per se nota, licet noii actu cognita ; tamen quantum
est ex terminis esl evidenter nota, si lermini concipiaiitur,
sicut patet de syllogismo perfecto, qui nullius indiget ut ap-
pareat necessarius.

c) Per se noturn sapientibus — insipientibus. — Item,
propter idem noii valet illa distinctio, quod aliquid esl per se
notum sapientibus vel insipientibus ; quia hoc totum perlinet
ad conceptionem terminorum, quae praesupponitur ad intei-
leclura propo.silionis per se notae; licet sic distinguat Boetius,
De Hehdo inadilms , communem * animi * conceptionem ; sed vel
noii est idem propositio per se nota et communis conceptio,
vel ipse intelligit de concepta, non de concepiibili.

d) Per se notae primi et secundi ordinis. — Nec illa
distinctio valet, quod aliquae sunt per se notae primi ordi-
nis, aliquiie secundi; quia quaecumque * sunt * per se notae
propositiones, conceptis terminis propriis, sicut sunt termini
eiiis, habent evidentem veritatem in ordine suo.

214. ( M. — Propositio « Deus est » est per se nota. — Ex
his ad quaestionem dico, quod propositio illa est per se nota
quae coiiiungit ista extrema, esse et essentiam ditrinam. ut
est kaec, T?ive Deum et esse sihi proprium, * quomodo Deus
videt ilhiin essentiam et esse sub propriissima ratione, quae
est in Deo hoc esse, quo raodo iiunc a nobis nec esse inlelligi-
tur, nec esseniia, sed ab ipso Deo et a beatis. — Quia illa * pro-
positio* ex terrainis suis habet evidenlera veritatera, * quia * (a)
illa propositio non est per se secundo modo, quasi praedica-
tum sit extra rationem subiecli, sed per se primo modo et
immediala et ex terrainis evidens, quia est irnmediatissima, ad

(a) Wad.: iii tantum qnod.

LIH. I. L>I*<T. II. nlAHST. I. KV II. SKflTIO I. 1S5

(|ii:irii i-cs()lviiiiliir oiiincs ])r<)|x)sitioii«>s eniiii('i:int(>s ali(|uiil dc
I)('(i i[iiiilil<'irLiiii(jiK' (:()ncp|)to.

Kst i<jitur isty, I)t;us cv/, V(;l liiKrc, essentin esf, per .s^' nola ;
(|iii;i istii ('Xlrciiia ii:ita siint facore evidcntiaiii dc ista cm)|ii|)I<»-
xionc ciiililicl :ii»i)rehcnd«Mili perlVxjte extrema istius coniplexio-
iiis. i[iii;i c.ssc niilli pcrlcctiiis coiiveiiit (|uani huic essentiae.

Sic er«^o intclli^nMido per iioiikmi Dd ;di([uid ([ikmI nos
non perf(jclc coirnoscinius, iiec concipinius, ut hnnc e&sentiam
(liriiiam, sic li:icc cst [xm' se nota, Deus cst.

•^l.'). (•i). — Non autem prout Deus a nobis concipitur. —
Scd si ([ua(M'itur, aii esse iiisit ;ili(ui conccptui ([ikmii hits cnn-
ci/)iiinis dc Deo, ita ([iiod sil proposiiio y>cr se nota iii (|ua
enuii(M;ilur esse tUt lali conc^.-ptu, piita in tali proposilione
cuiiis cxlrciii;i itossuiil ii nol)is concipi; potcst enim in intcl-
lcclii iiostro esse ali(.juis coiicoptus de Ueo dictus, iiOn coniiuu-
nis sil)i ct creaturae, puta necessario ens, vel ens infinitnm,
vel sirinnium bonirm, cl iV^ lali coiiccptu possuinus pra^^di-
ca rc (^/) t^sse eo niodo ([uo :i nol)is c(jiicipitur ; (//co, ipiotl nuUa
t:ilis csl per se nola, propt^M* Iria :

aj Primo, ([iiia ([uaclihct lalis est coiiclusio demonslra-
Itilis ctiiiMi /iropter f/ui(t. — Prolxtlio: ([uidi^uid prinio el
iiiiiiicdiate coiivenit aliciii, dc ([Uolil»(»l ([uod cst in «X), sive
8il»i siiperiori, sive inlcriori, vel de passione, j)otesi demonstrari
]})'0jiler (/uid per illud ( iii priiuo convenit t:iiii(|uam |*cr me-
diiiiii. Kcrenipiu))) : si tri:iiiLnilus priiiio lialn^t trcs aniiulos ae-
ijUiilcs (luol)us rcctis, dc ([uolilict coiitcnto in triantrulo [lotcst
(l('iiioiislr:iri ([U(»(l li:ilM'at trcs an.i.'ul(»s, dcmonstratioiic p;v>y>/cr
tjuiil, p(M' ni(»(liiiiii ([iiod cst l)'ian(jutus, puta, ([Uod (ttifpia fiijnrn
linltcl fres, etc; dc ([ualihet eliam s|Mvic trian;.ruli, (|ium1 lia-
Itciii Ires, licct noii primo. — Esse aut(Mn primo convenil
huic essentiae itt haer, ([uo niodi» vidctiir * (»ss«Milia divina *
:i l)c:ilis; (M'c;t) ih' i[U(»lil»ct i[U(h1 cst m li;ic (»s.s«Mitia. ([uod |)o-
icst ;i nol)is conci|)i, sivc sit tpiasi sup(MMus, sivc (piasi p:issio,
|i(»lcsi (l(Miioiistrari esse \)*'v hanc essentiam, nicul jmt mi^lium,
d(Mii()nstr:itionc propfe)- ijuifl, sii-ut jmm' liaiic, t)'ianfjulus /in-
ftet t)'es, dciii(»iislr:itur ([U(mI (iliipta fiijura hafjet tres.

* l<]l pcr consoijiKMis iu)n est jier se nuta ex l«M*minis, ijuia
tuiic iioii (lciiioiistrarclur propter (ptitl *.

II) VA \'iM» prolmr»'.

18() LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO I.

b) Secundo sic: propositio per se nota cuilibet intellectui
ex terminis coj^nitis est evidens: sed haec propositio, em in-
finitum est, non est nota sive evidens nostro intellcctui ex ter-
minis. — Prohatio: tales enim tertninos prius concipimus
quara eara credamus vel per deinonstrationem sciamus, et in
isto priori non est nobis evidens, non enim certitudinaliter eam
tenemus ex ternmiis, nisi per fidem vel demonstrationem.

c) Tertio: quia nihil est per se notum de conceptu non
simpliciter simplici, nisi sit per se notura partes illius conce-
ptus uniri: nullus autem conceptus quem habemus de Deo pro-
prius sibi et non conveniens creaturae est simpliciter simplex,
vel saltem nulliis quem nos distincte percipimus esse pro-
prium Deo est simpliciter simplex; ergo nihil est po' se no-
tum de tali conceptu, nisi per se notum sit partes ilHus con-
ceptus uniri: sed hoc non est per se iiotum, quia unio illaruin
partiura demonstratur per duas rationes.

Maior manifesta est per Philos. V. Metaj^h. c. de falso:
quia ratio in se falsa est de omni * subiecto * falsa ; ergo nulla
ratio est de aliquo vera nisi sit in se vera ; ergo ad hoc quod
cognoscatur aliquid esse verum de aliqua ratione, vel ipsam esse
verara de aliquo, oportet cognoscere ipsam esse veram in se:
non est autem ratio in se vera, nisi partes illius rationis sint
unitae; et sicut oportet scire quantum ad praedicationes quid-
ditativas, quod partes illius rationis possint uniri quidditative,
puta, quod altera * contineat * (a) alteram forraaliter, ita quan-
tum ad veritatem propositionis enunciantis esse oportet cogno-
scere partes rationis subiecti vel praedicati uniri actualiter. —
Exemplum: queraadmodum isia, hom,o irrationalis est ani-
mal, non est per se nota, loqueiido (ie praedicatione quiddi-
tativa, quia subiectum in se includit falsum, quia propositio-
nera includentein in se contradictoria, ita ista, homo albus est,
non est per se nota, nisi per se notum sit hominem el albiim
actu coniungi, quia si non coniunguntur * in * actu * vel in
actuali existentia *, haec est vera, niliil est homo albus, et
per consequens sua conversa est vera, nullus homo albus est
aliquid * vel eius [sic] *; ergo sua conlradictoria falsa: homo
albus est alic/uid.

(a) Wad, contrahat.

MH. 1. DIST. II. OUAKST. I. KT II. sKCTIO I. iS7

1'rohatLo ininoris: (Hi«'inciniiqii«' coiic('|)turii conripimus,
sivo lM)iii, sivo vori, si non conlraliatur j»or iili(|iiiil iii noii sit
coiic<'|)tus siriiplicitor sirnplox, ut •iicriKlo summiim Umwxn^
vcl infinitma l»oimiii, vrl increntntn, v«'l irnmensurnt 'H .sic
<lc siliis, milliis talis esl propr-ius * concoptus ♦ l)<'o.

'■i{i'). — Definitiir conceptus simpliciter simplex. — Voco au-
lorn conrep/tini si/np/icite)' ainipliretn i|iii non esl resolubi'
/is in nli//uos ronreptas simplices, quorinn quilihet possit
(ictv sirnplici distinr/r rognosri.

217. ( •' ) — Instantiae. — n) Proponuntnr. — K\ ista
rationo iiltinia patot ad instmitins. — (^uni ar^ruitur: ha«'c est
per so nota, necesse esse est. Prohntio, (jnia (jjiiKJsituni j»rao<li-
cali rojm^niat suljiecto; si oiiirn iion est, iion ost yiecesse esse.
Ilaoc otiam ost j^or so iiota, Drus es/, ijuia, stK!umluiii coni-
immom o.xjjositionom, (juam jionit Dama.sc. lih. * II. r. 9,* Deus
(licitiir ali operatione nrtun/i, /orere rel nrilere, rel ron-
siderare ; or«,'0, socumlum comnmiKMn accoj)tionnni (a), iiloin
ost Deus est siciit operans artu est, (juao vidctiir per se /joto,
(jiiiii, iit jirius, ojijiositiim j)i-ae(licati r*(*j)u;jiiat siil»i(H:lo, scilicel
ijiiod sif itctu opernns, ct (jiiod non sit.

hj A/iorum solutio. — Diritur ijuod liaec j)roj)ositi(», ope-
rnns nrtu est, j)otost j)ra(»dicar*o esse /ertium ndincens, vei
secundum, ot ita j)raodicari osso ut nunc, vol es.so hahHuate.
Piimo iiiodo rion ost j>or sc ii(»ta ; secundo iikmIo «^t j)er s<» nola.

Sed hor non est liHjire dictum, (jiiia, SfHMindum riiilos.
//. Periher., esse iioii jiraodicat trrtiu)n iiisi (juaiido tciiium
itiliacct silii taiiKjiiam prnedicnlum ; (jiiandi» autoin niillum
;i(liacol silii tcrtitim, jiracdicat ^.s.sv proprium, (jiiod esl j»ra«>
ijicari socimdiinr adiacciis : liic niliil adiacct silii; ij.Mlur praodicat
iuaociso (ju(»(l iii se est, ot ila j»racdicalur cssc secutuium.

r) S()/u/io I)octo)'is. — Idct» ntiter respondeo ad itKtnn-
/ins: ijiioil milla istariim jir(»j»osili(»nuiii ost j»or se nota. i4'
esse est, vol opern)is nrtu est ; (juia n(»n est jM-r siMK)tum j);ir-
lcs ijiiac siinl iii siihiocto uiiiri actualitor. — Cum dicit: oppo-
sitiiiii jiiaodicati rcjiii^Miat suljieclo; ^/iro, qiiod iion 8e«|uilur ex
lioc j)roj)ositi(»iioin csso po' se )iotam, nisi illa re|)U^nanlia sit
rridois, ol ctiam ciim tioc sit cvidcns utruinfjue (>xtivmum

(«) Ivl \'i'n i>|>)'r(itioiii'm

188 LIH. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO I.

habere conceptuin slmpliciter simplicem, vel coiiceptiis imr-
tium uniri, si non sit conceptus simpliciter simplex.
C^ ) dj Obiec/io. — Contra istud: si opposituni praedicati repu-
gnat subiecto, ut si iion aniuial repugnat homini, sequitur
quotl si hom,o est, animal est ; erf^o consequentia est bona po-
nendo subiectum in aliquo antecedente et praedicatum in aliqilo
consequente, inferendo consequens ex tali antecedente: puta A
est necesse esse, ergo A est; quia oppositum consequentis repu-
gnat antecedenti; sed omnis consequentia necessaria tenet vir-
tute alicuius categoricae necessariae ; illa categorica est quae
unit extreraa, ratione quorum tenet consequentia; ergo talis
propositio est necessaria, puta illa, necesse esse est, vel o^JC-
rans actu est.

e) Solvitur. — Respondeo : quando in anlecedente includun-
tur duo opposiia et infertur consequens, non infertur ratione
alicuius ioiius extremi, quia totum extremum nuUum unum
conceptum facit, sed tantum ratione alterius partis extremi;
puta sequitur: homo irrationalis est, ergo animal est; ratio
consequentiae non est homo irrationalis, quia nuUum unum
conceptum facit. sed homo 'm antecedenle infert animal in conse-
quente, et ideo categorica per se * necessaria (a) * debet formari
ex illis extremis quae *sunt* ista : homo est animaJ. — Ita in
proposito, si propositio habeat extreraum non simpliciter simplex,
cuius partes non sunt per se notae uniri, et aliquid infertur ra-
tione talis extremi non simpHciter simphcis, infertur ratione al-
ierius partis quae includit illud quod infertur in consequente,
et ideo tenet in virtute categoricae coniungentis iha duo, alte-
ram scihcet partem extremi antecedentis et alteram partem
consequentis. Ita est hic, esse est; non autem necesse esse est,

f) Per idera ad aliud: si non est actu, non est operans;
ergo per oppositum, si est operans, est ens actu. — Respon-
deo : m subiecto includuntur plura, quorum alterum est prae-
cise ratio consequentiae, non aulem totum ; et ideo non est
propositio necessaria uniendo totum extremum antecedentis cum
extremo consequentis.

218. (8) — Solvuntur argumenta princ. quaest. II. n. 210. —
Ad argumenta principalia — aj Ad primtmi, scilicet ad Da-

(a; Wad. vera.

MH. I. DIST. II. «JfAEST. I. KT II. SECTIO I. \H\)

rriiix- , |)<jU'St oxpoiiidr' polfMitiii (•((^'•iiitivn nnfnrftliter nohis dnUi^
\n'\' (|naiii stjitirfi cx (wc^iiiuris iM)Ssurmis (•(><.'iiosi-ero I)oiim r»sso,
salt(Mn iii i-:ilioiiii)Us ^oiioiiilibus; ot ihi stilMiit i{uaiitcr (!o<.'no-
scitur (!X (Tciitiiris: vel kU" coj.niitiono Doi ^u\t rationif/ua coin-
munibus coiiv(Miionlii)Us sii)i ot crcnturis, ijuye coj^nita j^orfe-
(^tius et orniiioritius suiit iii l)or) ijuain in aiiis. Quod autorn
iioii io((uatur iU' cojrnitioiio nrtudti ot distinrUi Doi, patcl j)or
lioc (iiioil (iicit il)i : Snmo norif cum, nisi qKontHtn ipse re-
vcltivit.

fj) .\(1 secnnduin dico, (juod .\iisoiriius iioii dicil iilaiii pro-
positioiioiii osse per se nofam. Quod apjiarot, (juia iion polesl
inforri ox dcductiono oius, (juoil ista |)roj)ositio sit V(M'a. nisi
ad riiiinis piM- duos .sylio^Msinos, quonirii altiM- islo ost : oinni
iioii ciito ons ost iiiaius: suiiiiiio iiiliii cst niaius; orj^a) sum-
iiiiiiii iioii ost non ons, ox oi)lii|uis in socundo socundao. .\lius
syiiofjismus ost isto : i|uod iioii cst iion ons est ons: sumrnum
iioii ost iion (Mis; erp) est ons. — (Juomodo auliMii ratio oius
valoat, dicotur' iii scijiuMiti (/uaeslione, art. H, •pi(K| flot ad
iiiniiital(Mii * Doi * proi^aiidam |n. 'JoT |.

Ad profnifionem muioris dico, ipiod mnior non ost fter
se notii. — Cum profjutur: ipiia opj)osituin jiraodicali rcj)u-
{jrriat suliioclo; dico, (piod noii cst jmm- so ovid«Mis (ijij^ositum
|)iaodicati rciiUiTna ro siihiccto, iioc jmm* so cvidiMis ost sulii»*-
ctum liaboro coiicoj^tuiii simj»licit(M' simjilicom. vol ijuini j)artes
iliiiis * coiiccjjfus * iiiiiaiitur in cijcctu: ct ainlM) i.sla icijuirun-
liir ;id lioc ijuod jirojiositio ista os.sot j^er se notn.

c) .\ii fertium dico, ijuod v(M'itat«Mn //* cnmtntini osm' osl
j)»jr se notuin: «m'l'o Doum osso: iion se(juitur, sed »>sl />i/Aic<a
Conscquentis.

Afifer jiolcsl iicirari tnnior. — Cum j)ri)l)atur: si nuila
\ciitas cst, cr;^() niiilam vcritat(Mn «^sso (»st v«MMim ; coiiS(»<|utMi-
tia iioii valct: ijiiia reritns aut accij)itur j)i"o l'undani«Milo ve-
rifatis /// rr, aul jiro \(M-itat«> in nctu inteHectiia com|M)iioiito
aiil divid(Mite. Si aul(Mn iiuila voriias esl, ihh* vorum osl nullam
v«M'ital(Mn «'.sso: ijiiia n«'c vcrilat«'m r«.»i, «piia nulla res <»sl; nec
vciif;itciii * os.se iii * int«'ii«»ctu comjioiHMito «»l ilividoiito, (|iiia
iiiilliis cst. 15(Mio t;iinon s«'ijuitur: si nulla v«»ritas «»sl; orv'i> iion
cst vcrum ;iliipi;im vcritatom «'ss«', i(ui:i nulla osl; s«»<l iion «•»•
ipiitiir iilir.i: i'ri;:o vcriiiii cst :iiii(uam voritalom non «*Hse; «^l

1{)() LIB. I. DIST. II. QTJAEST. I. ET II. SECTIO II.

enim fallacla comequenii.s a negativa haljente duas causas
veritatis ad affirmativam quae est una illarum.
( •' ) d) Ad ulllmum dico, quod propositiones non dicuntur ^^er
se iiotae quia extrema iiabent maiorem necessitatem in se, vel
maiorem in re extra intellectum; quia extrema, ut sunt extrema
talis propositionis, ostendunl evidenter composilionem esse con-
formem rationibus terminorum et habitudini eorum, et hoc qua-
lecumque esse termini habeaiit, sive in re, sive in intellectu;
evidentia enim huius conformitatis est evidentia veritatis in pro-
positione, quod est propositionem esse 'per se notam. Nunc
autem ista, ens infinitum est, in intellectu nostro non nata est
habere evidentiam ex terminis, sed ista, omne totum est maius
sua parte, vel aHqua consimiUs, in quocumque intellectu con-
cipiente terminos nata est habere talem evidentiam ex terminis,
quia ex terminis est evidens, quod ista complexio est conformis
habitudini et rationibus terminorum, qualecumque esse termini
habeant; et ideo licet minor sit necessitas terminorum, non
sequitur quod sit minor evidentia propositionum.

Sectio II.

RESOLVITUR QUAESTIO i: UTRUM IN ENTIBUS SIT ALIQUID
ACTU EXISTENS INPINITUM ?

219. (10) — Divisio quaestionis. — Ad primam quaesiio-
nem sic procedo: quia de Ente Infinito non potest demon-
strari esse * demonstratione * propter quid quantum ad nos,
licet ex natura terminorum propositio esset demonstrabilis
propter quid, sed quantum ad nos propositio est demonstrabilis
demonstratione quia ex creaturis; proprietates autem Inflniti
Entis relativae ad creaturas immediatius se habent ad illa
quae sunt media in demonstratione quia quain proprietates
absolutae, ita quod de illis proprietatibus relatims immedia-
tius potest concludi esse per illa quae sunt media in tali de-
monstratione quam de proprietatibus ahsolutis, nam imme-
diate ex esse unius relativi sequitur esse sui correlativi ; ideo
primo declarabo esse de proprietaiibus relativis Enlis Infiniti:
et secundo, ex his declarabo esse de Ente Infinito, quia istae
proprietates relativae soli Enti Inflnito conveniunt. Et ita erunt
duo articuli principales.

I.ll;. I. iJl.^l. II. nUALM. I. I.l 11. Sh(.TlU 11. AUT. 1. l'.»l

.Vrticuu s I.

DECLARATIK KSSE DE PR0I*RIETAT1UUS RELATIVIS
ENTIS INFIMTI.

.i':i^). — Divisio Articiili. — (Jiiaiituni atl primum nrticu-
luiii (liro, (|uutl prKprictatos r».'lativa»' liifiiiiti Kiilis ad ciealu-
ras, aiit suiit jn-oiniotatcs caumdilntis, aul eminentiuc. —
(Jausalitalis dui^iicis: aul e/Jicientis, aut finis. {Juot\ additur
(If cau.sa e.vemplari iioii cst aliud ^'eiius causa«: ab e//icienle,
(|uia tuiic ('ssfMil (iiiiii(|U(i pMiora causaruiii ; iiiitlo causa exem-
piaris («st (|ii(Kldaiii e/fuiens, quia a^eiis jwr inlellectum di-
stiiictUMi ctditia a;.;('iis i^cr nalurrrm; do (juo alias.
(I') lii iiriiiio (;r|;o articulo priiicipali Iria priiicijialitor
oslciidaiii :

a) Primo * vidolicol * tjuod aliquid cst iii otr(H'lu iiitor
eiitia (iiiod est siinplicitcr jiriniiiiii .sccuiitliiiii e/fwientiuui [n.
2'il]: et aliiiuid csl siinplicitor priinuin socuiidiiiii ratioiioiii
finis [ii. 'i'Z'.\i'. et alitjuitl (jsl simjdicitor j>riiiium secuiidiirn
euiiiwnlinin [n. 'i'M \.

h) Secundo jiriiicijtaliter usto.idam (JU(-h1 illiid i\um\ ost
jirimum socuiidum unaiii ratioiiom primitatis, /dfm ost * sim-
l)licilcr * j)iimum socuiidum alias primilates [\\. *JIlj,

c) Tfrtio osteiidain (jutjd ista trij)lc.\ jiriinitas uni soii
naturae coiiV(Miit, ita (jikmI iion jiluribus naturis ditr»M-(Mitil»us
sj)ocif3 vel (juidditativo [ii. 'ZVA].

Kt ita in primo articulo crunt tres articuli tninus prin-
vipales.

l*ri)nus articulus istorum iiicludit Ires conclusio^ufs priii-
cij)al(\s 8f}cuii(liim trijilicom jtrimilatom: (juaclibot auliMii ista-
lum trium coiiclusioiium liabot tres * coiiclusioiies ♦ o.x qui-
liiis (lcj)ciitlcl. I'i imn ost, (JU(h1 ost alitjiujd primutn siv:
.secunda, tjuod illud ost ineausnbile : tertia, (JikhI illud actu
existit in oiitibus.

Ilatjuc iii primo arttculo sunt nurem conclusiDiies; so»l
(rcs prinri}Hili'S.

221. Piobatur aliquod essc eflectiviun simpliciter primuui.
— l'iUMA coNCLUSio islariim osl isla : (HkkI alKjno«l (7/V(7<ri<i«
i^it primum siinpliciter, ita scilicol qutHl noii elf'-''!''!.». niv

102 LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. I.

effecf.ivurn virtule alierius a sc. — Quod probo sic: aliqnod
eiis est effectibiie: aut ii^itur a se, aut a imllo, aut ab ali(juo
alio. — Nou a nullo, quia uullius est causa illud (juod nihil
est. — Nec a se, quia nuUa res est quae seipsara faciat vel
gignat, Aug. /. De Trin. c. 1. — Er-go ah aJlo effectivo.

IUud aliud sit A — Si A est priinum niodo exposito,
habeo propositum. — Si non est priinum, ergo est posterius
effectivum, quia effectibile ab alio, vel virtute alterius effecti-
vum; si enim negetur negatio, ponitur affirmatio. Detur illud
alterum et sit B; de (|uo arguitur sicut de A argutuin est. Et
ita aut procederetur in infmitum, quorum quodlibet respectu
prioris erit secunclum, aut stabitur in aliquo non habente prius.
Infinitas autem est impossibilis in ascendendo; ei^go printitas
necessaria, quia non habens pr^ius nullo priore se est poste-
rius, nam circulum in causis esse est inconveniens.

222. — Duplex proponitur instantia. — Contra istam ratio-
nem m.s^<3^^wr dupliciter: aj Primo, quia secundum Philosophan-
tes infiniias est possibilis in ascendendo, sicut ponunt exem-
plum de generationibus infinitis, ubi nullum est piimum, sed.
({uodlibet secundum, et tamen hoc ab eis sine circulo ponitur.

b) Secundo, videtur quod procedat ex contingentibus, et
ita non sit demonstratio. — Antecedens probatur, quia prae-
missae assumunt esse de aliquo causato: omne autem tale con-
tingenter est.

223. — Solvitur prima instantia (1). — Ad primam in-
stantiam excludendam dico, quod Philosophi non posuerunt
infinitatem possibilem in causis essentialiter ordinatis, sed tan-
tummodo in accidentaliter ordinatis, sicut patet per Avic.
VI. Metaph. c. 5, ubi loquitur de infinitate individuorum in
specie.

224. — Explicatur quae sint causae essentialiter et acciden-
taliter ordinatae. — Et ad propositum melius ostendendurr., est
sciendum quae sunt causae essentialiter ordinatae et quae
accidenialiter ordinatae.

(12) Ubi notandum, quod aliud est loqui de causis per se et
per accidens, et aliud est loqui de causis essentialiter, (sive
accidentaliter {a)) ordinatis. Nam in primo tantum est compa-

(1) Usque ad n. 228.
(a) Deest in Ed. Ven.

r.lU. I. DIST. II. (.•«'AKST. l. KT II. SKCTIO II. ART. I. lOli

nitio uniiis ;i(l iiiiiirn, cmfsnc vitlclicot a«l caitsalum ; ol est caiisa
jHjf .v<' (ju:i«; sccunduni natuiiiiii pnipiiMm, ol noii se<!umluni
yli(|iii(l silii ;i«rci(l«!iis, causal; el causa per nccidens a con-
Vdso. In sccundo osl cornfiar^atio (luaruni causnruni in/er sc
iii i|ii:inluin ah «ms «^st ali(|ui(l causatuni.

Kt (lidfiimt causac per se sivo essenlialiler onlinatao a
caiisis per ftccidens sivo accidentaliter {a) onlinalis in liibus.

n) Priintt «liironMitia ost, «luod in caiisis per se onlinatis
c;iiis;i secunda in ((u;intum causa tlej>endet a primn : \\\ j)er
ncr/dens non, licct in csso vol in ali(|Uo alio «|oj»on«l«'l.

/jj Sernnda ost, «jikmI in j)er se ordiiiatis ost caiisalitas
(illcrins raliunis ot ftlterius nrdinis, (jui;i su|)orior ost liorlo-
ctior: iii arcidentaliter or«lin;itis non. Haoc so(juitur ox primn ;
luiiii nitihi causa ;« causa' eiusdeui mtionis «lopondot «'ssiMilia-
litti III c:iu<;indo. (jui:i iii c:iusati«>n«> aliciiius siitficit unum
uiiius r:itioiiis.

c.) Terlia ost, «jikmI oniiios c:ius{»o jter se «*t essentiaiiter
ordiiKitao siinul necessario retjuiruntur ad causainlum, alio-
(|iiiii :ili(iu;i jior so causalit;is doos.s<'t oHoctui: in accidentatiter
;iiil('iii ordiiKitis iion sic ost, (jiii:i non n'<juiritur simultas «^-
1 iim iii caiisaiido (i).

i'i'y. ('•) Propoiiuutur tres propositiones demonstraudae. —
Ivv liis ostonditur i^idjiositum sic : In/initas essentialiter or-
ilinntoruui est i)npossibilis. Similitor socuikIo iufinitas nrci-
detdaiiter ordinatnruui esi inijxtssifjilis, iiisi |ioiiulur sla-
liis iii «\ssontialit«M- ordiiiatis. Kr«ro omni modo «!st impossiliiiis
iiilliiit;is iii ossontialitor «irdinalis. Tortio, si etitim negetur ordo
esseniiatis, ndliuc in/initas est intj)OssitjiUs. — Krt»o nnuii
tnndo est aliijuod simjdiciter ])rimum e/fectirutii.

Isl:iriim trium proi^ositionum assuiii|il:iriim. propi«»r lufvi-
l:it«'m, jirima (lic:itur A, sivunda B, tcrtia C.

2'^({. - Probatnr infinitatem cssentialiter ordinatorum we
iini)ossibilem. IVoltatio isl:iriim. |)rinio A, s«-ilicot «|u«j«I in-
/initas essentinliier ordinatorum est impowitiilis. Pmlmtio:
lniii ijui:i univorsit;is c;«us;itoruiii «'ss<Miti:ilitor onlinalonim 1*1
<;ius:il:i; «>rp> ah :ili(jtia caus:i «ju;io non est uiii|ui(l illitis iini-

(1) .\pii>l Wtul. scqiiitiif .iililHio n. 1<1.
(«r) I'M. \v». nrluiilitrr,

T..M. I

191 LIB. I. DIST. II. (JUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. I.

versitatis, (luia luiic esset causa sui, tota eniin uiiiversitas de-
pemleiitium depeudet, et a nuUo illius universitatis: tum .s«-
vundo, quia causae infinitae essent siinul in ac(u, ex terlia dlfje-
i-entia [n. 224 c]: sed consequens nuUus Pliilosopiius ponit: tum
teriio, (|uia prms est (juod est primo propinquius, ex V. Me-
lapli.; ergo ubi nullum * est * pnmum nihil es.sentialiter prius:
ium quario, quia superior causa est perfectior in causando,
ex secunda differentia [ib. b\, ergo in infinitum superior est
in infinitum perfectior, et ita inflnitae perfectionis in causando,
et per consequens non causans iii virlute alterius, quia quae-
libet taiis in virlute alterius causans est imperfecte causans,
quia est dependens ab aiia in causando: tum quinio, quia (M-
fectivum nullain imperfectionem ponit necessario; ergo potest
es.se in aliquo sine imperfectione: sed si in nullo est sine de-
pendentia ad aliquid prius, in nuUo est sine imperfectione; ergo
effectivitas independens potest inesse alicui naturae, et illa est
simpliciter prima. Ergo effectivitas simpliciter prima est possi-
bilis. — Et hoc sufficit, quia inferius [n. 231] ex lioc concludetur
quod tale efficiens primum, si est possibile, est in re. — Et
sic patet A quinque rationibus.

227. (15) — Probatur infinitatem in accidentaliter ordinatis
esse impossibilem. — B probatur sic, scilicet quod infmitas in
accidentalitcr ordinatis fsit impossibiiis, nisi ponatur status
essentialiter ordinatorum: quia infinitas accideniaiis, si ponitur,
hoc non est simui, patet, sed successive tantum, ut alterum
post alterum, ita quod si secundum fluat aliquo modo a priore,
non tamen dependet ab ipso in causando; potest enim causare,
ipso non existente, sicut fiiius generat, patre mortuo sicut ipso
vivo: talis infinitas successionis est impossibilis, nisi continue-
tur vel perpetuetur ab aliqua natura infinite durante, a qua
tota successio et quodlibet eius dependeat; nulla enim diffor-
mitas perpetuatur, nisi in virtute alicuius permanentis quod
nilul est illius successionis, quia omnia successiva suni eius-
dem rationis, sed est ahquid prius essentialiter, quia quodhbet
successionis dependet ab ipso, et hoc in alio ordine, quam a
causa * prima [a,) * quae est ahquid ilhus successionis. —
Patet ergo B.

(a) Wad. pro.^inia.

n

I.IH. I. DIST. II. (JIAKST. I. Kl II. SKCTIO II. AHT. I 10."")

22S. - Probatur infinitateui esse impossibilem, etiamsi ne-
getur ordo esseutialis. — l'r(»ljatiir rti.iin C, <|u«xl sciliciM si
7ier/i'lnr in-ih) rssrnfioiis, (ulluic iu/iniffis est impossihilis.
I'rnhntin: ijiiiii ciim <'.\ priiiia r:itioii(; hic [n. 221] atldiictfl, sci-
iic*>t i|ii()(l :i niliilo iioii pott^st esso ali^iuid, S('(|uitur ((uod ali-
(jiiu ii:iliir;i sil r//'rrlira, si nepMur oido «^ss(?nlialis activoruiii,
i^ntiir ill:i iii millins ;iltt'riiis virlutc causal,«'t licft ipsa in ali-
({iio siii<.>iil:tri |)oii:iliir c:iusata, t:im(>ii iii ali(|uo crit non cau-
sata, i|ii(k1 cst propositum de natura; si cnim in ((iiolilvt ]m>-
natur caus;ita, slafim iiiijilicatur conlradiclio iicf.Mn(lo ordincm
(.>ss('iilial(>iii, ((ui:i iiull:i iialura |)ol('sl [K)iii iii i|ii()|ilM>t caiis;ita,
ita ((ikmI sit ordo jiccidciitalis suh ips;i sinc (irdiiic cssr-ntiali :id
:ili;im ii;itiir:im, siciit |):ifcl cx B.

22! >. Solvitur instantia altera pioposita n. 222. — .\d
srrtf/iiliii/t inst/uifioi/t supra [n. 22'^//,, ((uac dicit ((ikhI latio
l)roc(^(lit cx confinf/cntihus ct it:i non cst tleinonstrafin. re-
spnn<lcn,^tHuu\ (losscf sic ;ii;;iii: :ili((ii:i natiir.i sic csl c/fccta,
ijuia ali((uo(l sulticctiim (>st ntufafiint, r\ ita tcrminus mutalK>-
nis iiici()it cssc in suhiccto, ct ita illc tcrmiiius v«»l c()m{Misitum
inodiicilur sivc cflicilur; erf^o alii(Uod est clllciciis, (icr naturam
corrcl:itivorum; (*t tunc * pritnn rafio{n)* «»ss<»l vSecundiim v«»-
ril:itciii rnnfiiii/entis(h), * sed iiianircsta *. — T:unen non sic ar-
^'uitur ()rol):iiido priniatn ronclfsinncni, scd Ikm- mCHlo: alii(ua
iKilur;» rnl e//'rrtihilis; eviio ali((ua cst c/fertirn. — Anteccilcnx
prol):ilur: ((iiia alii(iio(I suhicctum cst mtitahilc, ct ali((U(Ml «Mitium
«.'st /tnssihilr, acci^iiciido pnssihilc ut dividitur coiitra neccssii-
riuin ; et sic {jroccdciulo est cx ncccssariis. - Kl luiic /trn-
hafin p)'imac cnnclnsitntis [u. 221] pnwiNlit vd concludil de
essc (juidilitutiro, sive de essc possihili, noii autcm i\r r.ri'
sfrntia actuali. Sed dc ({iio nunc oslenditur pnssibilitas ultra
111 fcrtin cnnclusinnc 'n. 2!U 1 actualis c.risfcntui oslcuditui.

■j:'.(). 0'') Probatur ellectivuiii simpliciter priiuum esse in-
causabile. — SncrNDA concusio dc primu e/fcctiro ««sl isUi,
({iiod siin/ilicitcr primnnt c/fecticum csl incausiihHr. iloi'
prnhatur: a } i{iiia est inc/fcrtihilc rl iiidc|M'ndens eMirliviim ;
ef li;iec {);itct (irius jn. 221 j, ((uia si sil virluto alleriu<< causa-
tiviiiii. vcl uli ;ilio eHectiliile, er^o vcl (iiiH'cdetur in intlniluiii,

I " \N ail. iir«i'iiUM'«u.
(b) \Vu<l. cuiitiiiKoiiM.

100 LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. I,

vel erit circulus, vel stalus iii ali(jUO ineffeclibili et iiidepen-
dente effectivo: illud dico primum, et aliud patet quod non est
primum, ex datis tuis.

dj Et ulterius concluditur : si illud prinium est inetteclibile,
er<>'0 erit incausabile, (|uia non finibile, nec materiabile, nec
Ibrmabile, * nec mutabile *. — Probatur prima consequontia,
videlicet quod si est ineffeclibiie, ergo non est finibile; quia causa
finali.s non causat nisi quia metapliorice movet ipsum efficiens
ad efficiendum; nam non alio modo dependet ab ipso essentia-
liter entitas finiti ut a priore: nihil autem est causa per se nisi
ut ab ipso tamquam a priore essentialiter dependet causatum.

c) Duae autem aliae consequentiae, videlicet, quod si est in-
ef^Qci\\A\e,%Tgo immateriabile Qi informabile, probanlur simul:
quia cuius non est causa extrinseca, eius non est causa m-
trinseca; quia causalitas causae extrinsecae dicit perfectionem
sine imperfectionej causalitas aulem causae intrinsecae neces-
sario requirit imperfectionem annexara, quia causa intrinseca
est pars causati; ergo ratio causae extrinsecae est naturaliter
prior ratione causae mtrinsecae; negato ergo priore, negatur
posterius.

d) Aliter probantur eaedem consecjuentiae : (piia causae in-
trinsecae sunt causatae ab extrinseca, vel secundum esse ea-
rum, vel in quantum causant compositum, vel utroque modo,
quia causae intrinsecae non seipsis, sine agente, causant com-
positum vel constituunt. Ex dictis * autem * secunda conglusio
proposita satis patet.

231. — Probatur primum effectivum actu existere. — Tertia
coNCLUSio de primo effectivo est ista: primum effectivum
est in aciu existens, et aliqua natura existens actu sic est ef-
fectiva. — Probatio: a) cuius rationi repugnat simpliciter esse
ab alio, illud si potest esse, potest esse a se : sed rationi primi
effectivi * simpliciter * repugnat esse ab alio, sicut patet ex
secunda conclusione [n. 230], et ipsum potest esse, sicut patet
ex quinta ratione posita ad A [n. 226], quae videtur minus con-
cludere, tamen hoc concludit,

b) Aliae autem probationes ipsius A possunt tractari de
existentia, quam ponit haec tertia conclusio, et sunt istae pro-
bationes ex contingentibus, tamen manifestis: vel si accipiantur
de natura et quidditate et possibilitate, sunt ex necessariis.

A

I.Il!. I. DIST. II. ol AESl. 1. KT II. SKdKJ II. .M«T. I. H^T

(•) Kv>i(t i'ir»'(tiv'iiiii siiiiiilifiUT prinmrii jX)U'sl esse a se;
eiyo i's( n .sv, ijiiia «iiiod iioii «.'st a se iioii poU-sl esse a se, (|iita
tiiiic iioii cns proiliicenjt alitiuiil acl essc, ({lujil csl iiii|H»Nsil)i|(%
ct adhin- itl«'m cn.-arel so, et ita iioii erit iiicau.sahile oiiiniiio.

(/j Istiid iillirMuii), scilicet de ewiatentia |)riiiii (»fl«'clivi,
.liitcr (U^claratur: i(uia iiicoiivoiii(Mis cst iinivcrso d('(»s.s(i su-
jir(!iiiiwii ^raduiii jiossihijciii iii cssi^iido.

'S.V^. — Corollarium. Itcrn iuxta * islas ircs conclusioiies
oslciisas (U' e//'i'ctivo primo '' iiota (jiioddam corollinitan, ijik^I
ijuasi coiitiiict trcs coiiclusioiies j^robalas, ijikmI csl istud: scilicel,
ijnod jiiiiiiuiii ctlcciivum * sit rion causatum * Ikx: mo(U): * se-
cuiido, iiiiod * csi priiis aiiis, aliijuid csse jiriiis co includit cuii-
Iradictioiicm, * et etiaiii iiuod ♦ sic iii iiuaiitiim jirimum c.xistil.
— J*rohnfi'r iil praccedciis; iiam iii ralioiH* * talis jirimi csse*
iiia.viiiic iiicluditiir iucausnhi/r, iit jtrol»;itur cx sfCMw/a (n. 2^i()];
cr^nj si j)()tcst cssc, ijuia iion x;onlradicil entilnti, ut jiroliaiur cx
pi-ifna [n. '^.il ct •22()J, scijuitiir ijuod jiotest cssc a se, et ita
est n sc.

'SMi. ('-) Probatur aliquod finitivuni esse sinjj)liciter pri-
iiiiini liixta trcs conclusioncs primas de causa /.'//txV/rd jiro-

jioiKi Ircs similcs.coiiclusioiics dc causa finnli.

I*RIMA CONCLUSIO cst : AIi(ino(l /initirnin esi sitnpliciter
priiHHi/i, lioc cst noii (!st inl n/iud urUiunhile lux' ii) rirtiUe
altrriiis iialum niiirc alia. Kt prohalur i|uiiKiuc ratioiiibus
simililius illis iiuac iioiicliaiitiir nd fjriuiani conclusioiKrn i|n
jiiiiiio r//\'cliru (ii. 'J^il sci|i|.|.

•J.U. - Probatur primuni fiiiitivum esse incausabiie. .^k-
ciNDA (.oNCMSio cst liacc : /'riinuin /iuitiruui est incausahite.
l'/(ihutur, i\[i\u cst inllniliilc, alias non cssct primum, et iiltra,
er}.ro iiicllcctiliiji'. Ilacc conscijucntin jiroliatur, iiuia oiime i>er
sc ap'iis a^Mt pidplcr niicm, cx //. Phi/sic, uLii etiam viilt lu)c
IMiilosiipliiis d(> nalitra, de iiu:i iiiimis vidclur iiuam de aK'»'nte a
'jjrujiosito : scd cuius non csi aliiiiiiMl jmm* s(M>l1icieiis. illiid iion
est cllcctiliilc, ijiii:! iii niillo j;(Mici'c |k)IcsI |H'r acculeiis csse
liiimiim. siiiit p:iict in iirojiosito spccialilcr dc causis a^rcntiliiiH
j)cr acci(lcii\,(\\\m' sunl cnsus ct /'(irtuun,t\\\M' Mtninduni iiilcii-

tioiKMii IMiilfsi.jilii. //. Phifsic, ivduciinlur ad c;ius;is nc. lo

pcr \r ;i;4'ciiti'N iit priorcs, si*ilicct :id nnluraut ol int> >.• ' <<'>n
vcj projinsiliiin ; cuiiis cv'^*\ niilliim csl jhM' sc :ipMiH, eiiis luil-

198 LIH. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. I.

luiii erit agens: sed cuius iion est finis, eius noii est ali({uod
per se agens; ergo ipsuni est ineffectibile; et tunc ullra, ut
supra [n. 230] ostensum esl de causa prima effecliva.

235. — Probatur primum finitivum actu existere. — Tertia
cONCLUsio est, quod primuni finitivum est aclu eocistens, et
alicui naturae necessario actu cxistenti convenit ista primitas. —
Probalur sicut tertia conclusio de primo effectivo in prima
via [n. 231].

236. — Corollarium: Sequitur quod primum finitivum est
ita primum, quod impossibile est aliquid esse eo prius. Et
prohatur ut corollarium in via priore de efficiente [n. 232].

237. ('s) — Probatur aliquam naturam esse simpiiciter pri-
mam secundum eminentiam. — Conclusionibus tribus de utroque
ordino causalitatis ext) insecae positis, propono tres similes
de ordine eminentiae. — Prima conclusio est ista: Aliqua
natu}-a eminens est simpliciier prima secundum perfectio-
nem. — Hoc patet in ordine essentiali; quia, secundum Arist.,
formae se habent sicut numeri, VIII. Meta^oh. In hoc ordine
statur. Quod probatur dlis quinque rationibus quae de statu
in effectivis sunt superius adductae [n. 22(1 sqq.].

238. — Probatur supremam naturam esse incausabilem. —
Secunua conclusio est ista : Suprema natura est incausa-
bis. — Probatur, a) quia est ?nfinibiiis; nam flnibile excellitur
a fine in bonitate et per consequens in perfectione. Et ultra,
ig-itur est ineffectibilis. Et ultra, ergo incausabilis. — * Duae *
consequentiae ultimae probatae sunt in secunda conclusione
de primo effectivo [n. 2.30].

b) Item, quod suprema natura sit ineffectibilis probatur:
nam omne effectibile habet aliquam causam essentialiter or-
dinatam, sicut patet ex probatione ipsius B in conclusione
prima de primo effectivo [n. 227]: causa autem essentialiter
ordinata excellit effectum; igitur si esset effectibilis non esset
suprema.

239. — Probatur supremam naturam actu existere. — Tertia
coNCLUSio: Supjrenia natura est aliquid actu existens. — Pro-
batur ex praecedentibus, ut tertia de effectivo [n. 231].

240. — Corollarium: Aliquam esse naturam eminentiorem
vel superiorem ipsa prima includit contradictionem. Quod pro-
batur ut corollarium de efficiente [n. 232] et fine [n. 236].

I.ll:. I. 1>I.S1. 11. ol .VhSl. 1. hl U. SM/IIO II. AUl. I. \'->*.f

-Ml. Probatur praefatam triplicem primitatem eidem quid-
(litHti coinpetere Oiiaiiiiirn :iil skci ndi m articiixm «lico,
<|i|(mI is(a liiplf.x pi'fuii(<is, •jiiao <'.st sparsini probata <lo ista
(jiiiddiUilo, roinpatil ei(it't/i quidditnli. QikmI nstrMulitur iliia-
hiis (•(nicliisionihiis srijucnlihiis :

/'riino <'sf isla : (|iumI prih>u))i r/JUiens est idtiinus finis.
— Srrunda «•sl : (jiiod priniutn efjiriens est pri^nuoi * rmi-
nf'n/is.si,nutn* {(i). — Il;i ((ikmI isfc firtictdus habol dufis con-
(•|iision«'s.

l*rium prfj/jdtur sic : (jiii:i (jiuin.' jxt s»- <'rtici»'ns a;;il
proptcr niiciii, ct prius «'f!1ci«'iis a^iit propt«'r nnciii prior«'m;
crvo piiiiiimi «'lliciens D'/\1 proj)t«'r iiltiniiini nii«^m: s«^<| j)r«>j»tor
iiiliil aliiid a Si; j)riiicij)alit«M' ct iiltimalc iiu^^it. (jiiia niliil aliinl
a sc jiotcst ftsso flnis oius ; cri^o aj^if pr«)|)t«'r so sicut jtroj^ter
ultinium fin«'m ; cr':o priiniun effuiens est uitinius finis.

Secunda coiiclusio huiiis nr/icu.li j^robaliir sic: j)rimum
cdiciciis non csf univnrtun ivsjicctu illarum natiirarum ♦•11«?-
clariim, scd nefjuivormn ; or^'«) cmiiionlius ci nobilius ois;
cr;r«> ])ritnuni rfjiriens est eininentissiniufn.

>\2. ('■•) — Probatur primum efficiens esse ex se oecesse
esse. - Uuaiilum ad tkrtiim articim m dico, (JU^mI iion tan-
fiim ista trijdcx j»rimitas si«' iiicst «»idcm iiaturao, «jiuxl cui
iiiia iiicsl iijsimt alia«', s««<I cfiam «'si ibi lalis idciilitas, ijikmI
Iiiimum efjicirns rst tanfuni uninn secunduin ipiidditatcm et
,iii tii rii iii .

Ad (jiiod ost«'nd«'iidum ostciido j)rimo .pi:imd:im coiicIikkv-
iniii prarinnlnitinn: socundo principale.

Pnteandtuia cst, «jikmI rffiriens tpwd est primuni tri|)Iici
jirimitatc * i)iaoost«'n.sa * esf ex sc necesse esse. l*rnlnitin:
a) ijtiia «'st j)<>nitus incaiisabib'; nam coniradictionom inclutlit
aliipiid «'ss<> jirius co in <zonor«» causao oflicionlis vol flnis, ol
jnr coiiscijiKMis iii i;«'iK>rc cuius<Mimiju«' causao; orjyo «*sl oinnino

tlic:ius;ilii|c.

/i) K.\ lioc ar<;u«» sic: niliil j)ot»'si m^n oss»', nisi cui ali^juu!

iticomjiossibilc j)«)sitivo v<'l jirivativc j)<)t«'st in«»sso: «hI oi <|iioil

I a s<> cl iM«nitus inc;iusabil<» non jM>t«'st aliijuid im*s8o <|iiO(l

sit cj iiicomjMissibilc jiosiliv»' v«'l j)riv;itiv«'; orjro, «'lc. — Maior

(<i I W iil I iiimruitii .

20U LIB. 1. DIST. II. QUAKST. 1. ET II. SECTIO II. ART. I.

palet, quia nulluni ens potest destrui, nisi per iiiconipossibile
sibi positive vel privativo. — Minor probatur, (|uia illud inconi-
possibile aut potest esse a se, aut ab alio. — Si a se, ergo est
a se; ergo duo inconipossibilia sunt simul, vei neutrum eril,
quia utrumque destruit esse alterius. — Si ah alio, contra :
nulla causa potest destruere aliquod ens propter repugnantiam
sui etfectus ad illud, nisi suo etfectui det periectius et inten-
sius esse quam sit esse alterius destructibilis : nullius autem
entis ab alio est nobilius esse a sua causa quam sit esse entis
a se, quia omne causatum habet esse dependens, sed quod est
ex se habet esse independens.

24.3. — Probatur primum efficiens esse tantum unum se-
cundum quidditatem et naturam. — Ex hoc ultra ad propo-
situm, probatur tmitas naturae primae, quod est principale
intentum in isto terlio articulo, et ad hoc adduco tres ra-
tiones :

aj Prima est talis: quia si duae naturae sint nece-sse
esse, aliquibus rationibus propriis reaUbus distinguuntur; et
dicantur A et B. — Istae rationes aut sunt rationes /■orma//^(?r
necessario essendi, aut non. — Si sic, et praeler haec illa duo
per ilhid in quo conveniunt sunt formaUter necessaria, ergo
utrumque duabus rationibus formaUbus erit necesse esse: quod
est impossibile, quia cum neutra iUarum rationum per se in-
cludat aUam, utraque iUarum circumscripta, esset necesse esse
per aUeram, et ita esset aUquid necesse esse per iUud, quo
circumscripto, non minus esset necesse esse. — Si vero per
illas rationes quibus formaliter distinguuntur neutrum for-
maUter sit necesse esse, ergo illae rationes non sunt formaliter
rationes necessario essendi, et ita sequitur quod neutrum in-
cluditur in necesse esse, quia necesse esse nihil includit quod
non sit necesse esse vel ratio necessario essendi, quia quae-
cumque entitas quae non est de se necesse esse est possibilis:
sed nihil possibile includitur in necesse esse; ergo, etc.

b) Secundo probatur idem: quia duae naturae eminenfis-
simae non possunt esse in universo; ergo nec duo prima ef-
fectiva. — Probatio antecedentis : quia species se habent sicut
mmieri, ex VIII. Metaph., et per consequens si duae non pos-
sunt esse in eodem ordine, multo magis nec duae possunt esse
primae vel duae eminentissimae.

LII5 I. DIST. II. QUAKST. I. KT II. SECTIO II. ART. II. -'tM

(■) lloc piilct Ifrlhi j)»'!' i-ytiuiuMii \\i* ratioiu* finis: i|uia
«liio liiics iiltiiiii si essciit luilxMciit diias cooriliiiatioiies (Mitiuiii
:iil sc, it:i <]iio(l * ill:i nitia altcrius onlinatioiiis ail ista * nul-
liiiii ordiiKMii li:il)«'n'iit, ijuia ikx; :iiI fliicin illoruiii; iiaiii i^iar or*
iliiKirciitiir :iil iiiiiiiii (iiiciii iiltiiiiuiii iioii possuiit onliiiari ail
aliuiii, ijiiia ciiisdcin t-ausati iliias essc caiisas totales vi-l jk.t-
liTlas iii coilcm onliiie est iiiipossihili', tiiiir ciiiiii cssot aliijuiil in
aliijuo onliiie pcr so cau.sa (a), i|uo iioii posito, iiiliil iiiiiiiis ••ss<»t
iil |ii'rrirt«; causatuiii ; onliiiat:i i>r<:o :iil uiiiiiii liiiciu iiiilju iinjilo
oriliii:iiitur :i<l :iliuiii, iioc |H>r cons4>ipii>iis ail illa ipi:ii> orilin:iiiiur
ail aliuiii, i-t it:i i'.\ liis ot illis iioii (irrot unuiii univci-suiii.

(I) IIoc eti:iiii r<nifii nuititr iii coiniiiuiii, ijui:i niilhi iluo
possunt osse tcriniiKinti:) lot:iliti'r ilepciiileiitiaiii alicuius * uiiiiis
et * ciiisilcMi, ipii:) tiiiic illiiil tcrniinarct ilc|icnili'nti:iiii, ijuo
suhlracto, iioii iiiiiiiis tcrininarctur illa ili>pciKlciitia, ol ita uoii
ess(>t ilcponilcnli:» ;iil illuil: sod ad rfJUiens * et * emincns vl :id
fiiir)ii dcpcndont :ilia ossoiiti:iliter; or^^o iiiillao du;ic natiirae
possiiiit os.se jirinio tcrniiiiaiili:i alia i>nti:i sccuiidiiiii istaiii Iri-
pliriiii ilcpi>iidciiti:iin luaivise; est erj^o alK|ii:i nna ii:itura ter-
iniiKins ontia socuiidiini istaiii tripliconi do|M>iiili>ntiaiii, ot ita
ludioiis istaiii triplicciii i»riinit;ilc[n ; ciyo, etc.

Articili s II.

DKCI.ARATrR KSSK DK KNTK INKIMTO.

'.Ml. (•-'<>) — Divisio Articuli. Osteiiso e.\sr do pm/trie-
hitihus relnliris Priiiii Kiilis, iilloriiis ail ostoiKloiKlum infini-
tiitrm illius iMiiiii, ac por coiisei|uoiis esse Ar Kntr Itifinito, pi\>-
ct><losic: * priiiio ruin le/'iiti triplici?) primitnle praet>stoiisa,
i|u:ic ost modiiim :«d ostondciKluiii infinitatrin. osIcikIoikIo *,
(i) ipiod ))riinmn rffiriens est intrili(;rnx et roiens [n. '.il.'» . ila
ipiod sii;i iiitcllcctio i>st inlliiitorum distiiictc n. '^.'»()j: (ol t/) ipsa
rsl snd esseniin (tj) ) [n. *.i l.s-'..M'.>]: et cj ipKnl siia essttttia est
reprdrsentntirn infinitonnn distiiicte [il. *ioOi. Et ox hiK* siS-
cnndo t:iiiiipi:iiii c.\ (pKHl:iiii iiiodio. :iiliuiK'tis t:itn(Mi •>! aliis
iiiodiis. ruiicluilitur su:i infinitns.

I(/) K«l. V<>ii. rnurtiitiiiii.
{Ir Dwst iii IM. Vrii.

202 LIH. I. DIST. II. QUAKST. 1. ET II. SKCTIO II. ART. H. § 1.

§ 1. Propommlui- el de^nomtraniur conclmiones
praeambulae ad iiiflnitatera.

245. — Demonstratur primum efficiens esse intelligens et vo-
lens. — * Girca priinum quatuor ostendiintiir: Primum, ({uod
primum efficiens sil inlelligens et volens, quod sic ostenditur *:

a) Prirnum agens est per se agens, quia omni causa per
acciden.s prior est aliqua causa p^^r se, 11. Physic: sed omne
agens per se agit propier finem, ex II. Physic, ubi hoc Phi-
losophiis vult de natura, de qua minus videtur; ergo primum
agens ((git propter finem.

b) Et ex iioc arguitur dupliciter: primo sic: omne agens
naturale, praecise consideratum * ut naturale *, ex necessitate
et aeque ageret si ad nidlum finem ageret, sicut si esset in-
dependenter agens; si ergo iion agit nisi propter finein, hoc
est (|uia dependet ab agente ainante finem : tale autem a quo
dependet tota natura in agendo non videtur esse nisi prinium
etTiciens ; ergo, etc.

c) Secundo principaliter arguitur sic: si primum agens
agit propter finem, aut ergo flnis ille movet primum efflciens
ut amatus actu voluntati-s, aut ut tantum naturaliter amatus.
— Si amatus actu voluniaiis, habetur propositum. — Si tantum
amatus naiuraliter , hoc est falsum, quia non amal naturaUter
alium finem a se, ut grave centrum, et materia forraam, tunc
enim esset aliqiio modo ad finem, quia inclinatus ad illum. Si
auteni tantum amat naturaliter finem qui est ipse, hoc nihil est
nisi ipsum esse ipsum, hoc enim non videtur salvare rationem
causae in ipso.

d) Item arguitur, quasi confirmando rationem iam fi^ctam:
priinum efficiens dirigit effectum suum ad finem; ergo vel aa-
turaliter dirigit, vel cognoscendo et amando illum finem. Non
naiuraliter, quia non cognoscens nihil dirigit nisi in virtute
cognoscentis; sapieniis enim est prriraa ordinatio, I. Meiaph.:
sed priraum efficiens in nulUus virlute dirigit, sicut nec cau-
sat, tunc enim non esset piimum ; ergo, etc.

e) Item tertio arguitur sic: aUquid causatur contingenter;
ergo prima causa contingenter causat; ergo volens causat. —
Probatio primae consequentiae : quaelibet causa secunda

r.lIS. I. I)IST. II. (JlAKST. I. KT II. SKCTU» II. AHT. 11. ^ 1. '.Hy.i

* iin>V('t cl * ciiusat iii )|u:iiiliiiii iiioviMur :i jiriinu ; onzo si
piimn inressiino mov«l * i't cuusyt, (|iia<'lilM't ali:i nwos-Jitrio
nmvctur ct * i|iKi«>lilH't uoccssario cyusniur (a); orf!o si aliqua
s«'(Uii(la caiisii contin;;«'iit«'r (movct(^)), ct priina contiH^cntpr
movt>l)il, i]ui:i noii c:uisat sccuinla causa nisi in virtulH priniae
caiisac, iii (|u:iiitiim movntur :il» '\\t^:\. Prohntio secnnflae
co/isequenfidc: iiulhim est iirincipiiim ojM-iandi c<)ntiii<:«^nt('r
iiisi ro/t/)ilas, vd ali(jui(I (roncomifans v^jluntatcm, (juia «jiuj»!-
lilicf :iliu(l :i^.Mf cx iicccssif:ifc n;iiurnc, cf ita non contin-
^n-iifcr; cr^n).

'SUi. (-') — Instantiae. — nj P/'opo/in/ittu'. — Conlra
isf;im rcsjionsioncm itisltilti/', o\ ]iri//io confra prit/imn con-
st't/iie/ifiin/i, * secundo contr:i secti/idni/i cons«>(juciitiani —
(>oiilr:i jn'it/t/fi/i* arjruilur sic: (juia nostrum vcllc j>«)ssct adhuc
ali(jiii(l coiifin>iciilcr causarc, (>t it:i iioii rc(jiiiriiur (JiknI |)riii:a
c;iiis;i illiiil (•()iitiii»^'ciit«'r caiisct.

llcMi, riiilos(ij)lius tnilccc(lc/is coiic(»ssit. st'ilic«>l «jiknI :i1|(Jiii«I
coiitiiil/ciilcr c;iiis;iiur, ct iic<ravit ci//iscqucns, iiifclli;j'»'ii«lo(lp vclU»
l)ci, scilicct (JikmI jirima causa conlini/ciifcr caiisct; jKisuit ciiim
iioii j)r«)j)tcr continijcntcr I)«»uiii vcll«> contiiij.n^ntiiim iii inlcrio-
lihus, sc«l «»x motii (jui ii«»c«»ssario causalur iii (ju:inlum k/m-
/oritiis, scd (lilVormilas sc^juiliir iii jcirtildis «»ius, ct il;i con-
tinirciifi;!.

(loillr;i Si'cn/liit/iti coii.scijuciiluuii : .si i;iu^;il cotiUni/rnicr,
t'r;:() i^oli'ns: isl;i cnnscque/itin noii vidclur tcii(>ri», ijui:i iili(jua
Ti:ifiiralifcr m()f;i jiossunt imjicdiri, «>t il:i oi^i^osiluni c«)iilin^'»»nlor
ii viol«»iitcr jM)l«'sf cvcnirc.

//) So/runtur. .\(I jn'i//iuin dic«'iiduiii, «ju«mI si I)«'Us •»sl
jirimuiii movciis vcl clllciciis rf^sjHvtu volunlafis nostrac, id«»rn
s('«jiiilur (l«> ips;i (Ju^nI «U» aliis, (jiiia siv«^ ininnNliatc n<v»»ssario
m()vc;it (»am, sivc aliiid imm«'diate, cl illiid ncccssario nioliini
ii«'ccss;irio mov«'t voliiiif;if«»m. (jiii:! movcl «».\ Ikh* «ju«mI m«>v«»lur,
^('(Iiiitiir l:iiidciii «jikmI jiroximum volunlati n4't't'ssnrio niovc:il
voliiiilafcm, «'li;im si illud pro.ximiim sil ijKsainot vohmlas el
cril volciis iicc«'ssario, «'1 if;i iic\*«'ssirio volct. Kl s»'«jiuliir ul-
tcriii-- iiiipossihilc, (pKNl /tcccssnrio caus:it (ju^NllilN»! raus;itun),

• t iioii cst .ilKjiiid coiitiii^'«»ns.

(II Wlkll. l-IIIISikt.

(A) I)«i'H( iii l-'.(l. Vfii.

204 LIB. I. DIST. II. QUAEST. 1. ET II. SECTIO II. AET. II. § 1.

A(l secundum dico, <|iiO(l iioii voco liic contingenter cau-
salum (|uodcum(|uo iioii iiccessariura, vel iion seinpitonium, sed
cuius oppositum possei fie^n quando illud fii; ideo dixi: ali-
quid coutingenter causafur, et non dixi: alicjuid esse contingens.
Nunc dico, quod Philosophus non potest negarc consequens
salvando antecedens per motum, quia si iste totus raotus neces-
sario est a causa sua, ({uaelibet pars eius necessario causatur
quando causatur, et inevitabiliter, ita quod oppositum non
posset tunc aliter causari; et ulterius, quod causatur per quam-
cumque parlera motus, necessario causatur et inevitabiliter.
Vel ig-itur nihil flt contingenter, id est evitabiliter causatur, vel
Primum sic causat immediate, quod posset etiam noii causare.

Ad iertium dico, quod si aliqua * causa * potest impedire
istam, hoc non potest nisi in virtute superioris causae, et ista
superior iii virtute superioris, et sic usque ad primam causam,
quae si immediatam causam sibi necessario movet, usque ad
istam erit necessitas; ergo necessario impediet, et per conse-
quens non potest alia causa nunc causare.

247. — Epilogus. — Sic ergo videtur tripHci via ostensum
quod Printurn Agens est intelligens et volens. — Quarum
prinia est, quod naiura agit propter finem, et non nisi quia
dependens et directa a cognoscenie finem: secunda ost, quod
ipsum primum agens agit propter finem: tertia, quod aliquis
effectus co7itiagenier fii ([uando causatur.

248. (•^-') — Probatur Primi intellectionem et volitionem sui-
ipsius non esse aliud ab essentia eius. — a) Rationes Sgoti. —
Nunc ulterius, quoad conclusiones praeambulas ad infinitatem,
probo SEGUNBO quod eius intellectio et volitio non est aliud alj
essentia. eius. — Et primo(«) de volitione sui ipsius ut obiecti
sic: causalitas et causatio caufidie finaiis est sirapliciter prima,
secundum Avic. VI. Meiap/i., dicentem quod si de qualitiet
causa esset scientia, illa quae esset de causa finali esset nobilis-
sirna; ipsa enim quantuin ad causalitatera praecedit causara effi-
cientera, quia raovet eara -ad agendura, et ideo causalitas priini
finiset eius causatio est penitus incausabilis secundura quamlibet
causationera in quolibet genere causae: causalitas aulem primi
finis est movere efficiens primum sicut amatuin ab ipso: * idera

(a) Ed. Vcu. habet: et priiiii primo..

r.ii; I. DisT, II. oiAEST. I i;t II. SKCTIO II. ART. II. j!» 1. v?o."»

osl :iitUMii |>riiiMi[ii fiii<-iri niovoro |),"iiiiuiM ('(fi<M<>ii^ iil :irn:t(urn
;il) ipso ('( * primimi <iIi(;ioMs ;im:irc |)rimiiiii (Iikmm, (jui:i nihil
iijiiii! <'st oiiicctiiiii :imari :i voltmhilc i{ii:im voiuiilnldM aiuaro
oliiccfiirH; cviio pi-imum cllifieiis am:irc i^rimiim fiiKMii.cst \>o-
iiiliis iMciius:il)ilc. ct ita c.x sc fincesse esse^ ct ita crit Ulem na-
Itfiuu.' /i/iniae. K\ (jiuisi i'oiiV(M*tiliir ratio cx (jpposito corK-lu-
sioiiis; (jiiia si |)rirMiim iimarc cst :ilitiil :i M:i(ui*a i^rima, nvt^o
csl (Mus^ii^ilc, <•( pcr coMscijufMis (;flcc(il>ilc; <'riro al» ali<juo jmm'
sc cilici(Mit<' :irii:iii(<! (iMcm: or<jo primiim ;«m:irc sc csscl cau-
s;ilum :il> :ilii|U<) ^imorc fidis priorc isfo c:iiis:ilo: i{U(hI <»s( iin-
{)ossil>ilc.

A l\'tilitmt's I*/iil(tsi)/iiii. — IIoc osien(li( .\rist .\7/. Mf-
ftip/i. (lc inlt'llit/('ri' Frimi: prii/itt, (jiiiit ;ili(cr Primum iiou
ctil o|)lim;i siil»staiili;i, ijiiiii \h'V iti(i'ffif/i're osl lioMorahilc : .nv-
citniitf, ijui:i ali;is cssct lahoriosa cius coM(iMu:i(io. (jiiia si moii
<>s( idcm illi, crit iii jiotcMtia C(jMtr:ulictioMis :i(| iliud : :i(l iiiam
iiiitcm j)o(<'M(iarii sc<jui(tir l;il)or, sc<MiM<iiim ipsuiii.

Is(ac r:i(ioncs IMiilosophi possurit (lcclarari. — Prinui sic ;
( iim omiiis critis iii jiclii f>rinii) p(M(cclio ullima sil iii aclii sc-
cundit (jiio coiiiuMj,Mtur ojitimo, maximc si sil activuiu ct iion
l;iiitum ractivum, omiic aii(<'iii iritollcctualc cst activum, ct prima
ii;iiui;i cst iii((dl(;c(u:ilis, cx /nncniissa [n. 24.")], s«^juitur (JikhI
iiliim;i ciiis pcrlcctio sit iii :u-(u seciuulo; (M*tro si illc aclus
iioii sit cius substaiitia, siil)s(;»ii(i:« eiiis iion oril oplinia, (juia
:iliii(l cst siiuru o|i(imuiii.

Secunda i"ati(j potcst dcchirari sic : |H>tcMtia soIumriKHlo
i('C('|)tiva est potciitia coulr;idiclioMis; ciim (M"i;o haoc (non (n) >
>i( liuiusiiKMli; (M-^ni, («tc. — Sod .secuiidiiru Arist. mr ista i»st
i;i(io tlemonstralirii, scd (aiitum /trohahHis.

c) Ralio tifioruin. — Aliter ostenditur projH^siturii o.x
itlentitate ])otentiae oX ohiecti iii so sic: |M)t»Mitia ot ohitvtuni
siml idcm; ('i>ro ;ictus est eis idoiu.

Sod consequenlia non rafet. Instantia: .•\n^'oIu« inlclliiril
so ot :imat S4% ol tamon actus .\n;:cli :itu;iii<li ol inlolliu«MKli
iioM simt idom sul)s(:uitia(» »»ius.

(l) Corollaria. — IIa<v coucIusk> .socuuda, vkIcIicci, (JikhI
cssenti/i Pei endein sit i/iiiui voiitio sui ipsius, sivuiula •«!

(<i) ni>('st iii l'.«l Vi^n.

20() LIB. I. DIST. II. QCAKST. I. ET II. SECTIO II. ART. II. § 1.

in corollariis. — Nam senuiUir primo i[\.m\ fo/unias esl idcin
primae iiaturae; quia velle non esl nisi voliintatis; ergo illa
voluntas cuius est velle incausabile est incausal)ilis; ergo, etc.
— Similiter velle intelligilur quasi poslerius voluntate; si tunc
velle est idem illi naturae, * ergo * multo magis voluntas.

Secundo sequitui- quod inlelligere se est idem iiii iialu-
rae, quia nihil amatur nisi cognitum; ergo si amare se est
ex se necesse esse, sequitur (juod intelligere se est ex se ne-
cesse esse. — Et similiter intellectio est quasi propinquior illi
nalurae (|uam velle.

Tcrlio sequitur quod inlellectus est idem illi naturae,
sicut prius de voluntate et velle argutum est.

Quarto S(Kj[uitur quod ipsa 7'atio intelligendi se sit idem
sibi, ijuia necesse est rationem intelligendi esse ex se necesse
esse, si intelligere sit * de se * necesse esse; ra ti o emm intel-
ligendi se quasi praeintelligitur ipsi intelligere.

249. (••^3) — Probatur Primi intellectionem et volitionem alio-
rum non esse aliud ab essentia eius. — a) Rationes Scoti. —
Ostenso de intelligere se et velle se * ipsius Primi * quod sint
idera essentiae Primi, ostendo propositum * de aliis * genera-
lius, scilicet de omni intelligere et velle respectu aliorum, quod
sint essentiae Primi idem ; et sit conclusio ista tertia ad infi-
nitatem praeamhula: NuIluwAntelligere potest esse accidens
prim.ae naturae. — Probatio : quia de ista natura prima (a) * m
se * ostensum est quod ipsa * in se * est primum effectivum;
ergo ex se habet unde possit quodcumque causabile causare, cir-
cumscripto quocuraque alio, saltem ut prima causa illius cau-
sabilis: sed circumscripta cognitione illius, non habet unde pos-
sit illud causabile causare; ergo cognitio cuiuscumque alterius
non est aliud a natura sua. — Probatio ultimi assumpti:
quia nihil potest causare nisi ex amore ultimi finis velit illud,
quia non potest aliter esse per se agens, quia nec ageret
propter finem: ipsi autem velle alicuius propter finem praein-
telligitur intelligere illud; ergo ante primum signum, in quo
intelligitur causans sive volens A, necessario praeintelligitur
intelligens A, et ita sine hoc non potest per se efficere, et ita
de aliis.

(aj Wadci. primo.

lAU. I. DIST II. (JIAKST. I. KT II sKCTIO II. AKT. 11. i^i I. .^1)7

Sacioulo \)\'iA);\\.\\v idciii : i(iii:i (>iiiiii.'s iiiti*ll«'ctiuiu>s «MU^ilcin
int('li<>(-tus liiih'iil siiiiilciii li.iluliiiliiicni :ii| iiit<'ll«'rtiiiii stfiiii-
(liiiii idcntitutfiii (•sscMlialciii vd :uTi(l('iiliiloni, sicut palct de
oiiini iiitcllcclii c:ius:)to ct ciiis iiitcllc<'tioiiilius, ipiia vitlHntui'
pcrlcctioncs «iu.sdcrii jjcncris; ideo si alii|ua(' liabcnt :>"<'c|»li-
vuni, ct omncs; ot si aliijiia csl accidcns, ct (ju:iclilH't: s^-d alii|iia
111)11 jtotcst cssc :icci(|cns iii l*rimo, c.\ prfifccdf/ilr conclifsioui.',
(jiii;i iioii intcllcclio std ip.sius; or;:o iiulh» csf silii jiccidcns.

Tettio sic : iiilcllifjeii; si |)(»t««t \'sst' (iccitlcfis, rcci|K?rctur
in inlclleclu iit iii subicclo; ci;.ro ct in illo inlcllii/ecc (|uod
cst iilcfn iiitcllcclu.i, ct ita pcilcctiiis iiilc||i;rcrc erit in |M)lcnlia
rcccpliva i*cspcctu impcilcctioi-is: (piod cst ahsiirdum.

Qufirlo sic: idciii inlclli^^^crc potcsl cs.sc pluriiim ohicclo-
ruiii ordinalorum; cri:o (piaiito pciicctiiis tanlo plurium; cr^ro
IHMicclissimiim, ipn» impossihilc cst j»ciicctius intclli^i, (mmI i(l(Mn
umiiiiim iiitclliyil»iliuiii : iiilclli;j(Mc rrimi sic esl |)erlectissiniuin;
er-^io idcm cst omiiium iiifclliLrihilium, ct illud ijiiod cst siii «»sl
idcm sihi, ex propusitione prncccdentc ; crp) ct inlcllip?re
oiiimiim cst idcm sil)i.

Ii) l\itlioncs (iliorutn. (Juiiilo jmsscl sic nrijm : islc
iiilcli(!ctus non csi nisi (|U(»d(lniii iiitclli«rcr'e: S(h1 istc iiilcllcctus
cst idem oniniiim, il;j ipiod noii j»i»lcst cssc alius :ilicuius al-
lcriiis i»l»i(X"li; cr"p) n(.»c intcllij.'(M'c :iliud ; eri:o cst intcllii:»M'c
omniiim. - Sophisutn rst nccidcntis c.\ i(lcntilatt> ;ili(pu>i'Uin
int(M- .sc absoliitc c(»nciud(M-c idcntit;itcm resjMvtu ttMiii, rcsj^^-ctu
cuius exti-;inc:iiitiir, ut jiatf^ ;i siniili: inlcllif/crc est id«'in (JU(h1
•cllc ; si (M'^'o intclli;.;('i'e ijisum cst ;ilitiiius, (M'jju ipsum velle
erit eiusd(Mn; non seijiiiliir, scd tanliimiiKMlo stHjuitur: * inlcl-
ii^'(M*e illiuR r-ci vel ilhim rcm cst ijuoddam vcllc, (|U(^1 (jiumI-
d:i!ii * vcilc csl :iliijuiil (juod cst eiusdem, (jui:! inlellipM*e est ali-
ipiid liusdiMii; il:i ijiunI dicisim inlerri imjIcsI, non conitinctim,
(»i(»j)l(M* (tccidciis.

//<>/i ♦ sic ar;,Miitur *: intidlivtus Primi liaU^t unurn actuin
id;ici(uatum sil»i «'t coaet(M'num, ijuia inltdli^^iMt» 8t», qui acliis
'St idcm silii; ij^iliir rion (lolest liak^re alium. — S«n|
jitciilin iiun rnlct. K\cmj»iMiii de lM';ito, ipii siiniil viilel ik-uin
't ali:i, cli:imsi videat Ueuin siHMindum ultiinuin cnp.icilaliH
sii;ic. sicut dc :immn (ihristi jnMiitur, *cl t:inicn * adhuc imli^sl
vidcrc ;iiitid.

20S LIB. I. DIST. II. OIAKST. I. KT II. SKCTIO II. ART. II. ^ 1.

Iteni sic ar<iTiitur : iiitellectus iste habet in se per identi-
tat^""!!! perfectionern maxinnam intellijieiidi ; er^o et omnem
aliaiii. — Rcspondeo: non se(|iiitur, quia alia^, (|uae minor est
prima, potest esse causabilis, et ideo ditferre ab * iiilellectu *
incausabili: maxima antem non potest, * cum sit incausabilis *.

2r)0. (2i) — Probatur intellectum Primi intelligere semper et
distincte et necessario omnia intelligibilia, prius naturaliter quam
sint. — QuARTA coNCLUsio priiicipalis praeamhula de intel-
lectu et voluntate Dei ad infinilatem probandam sit ista: la-
tellectus Primi intelligit semper et distiticio aclu et necessa-
rio quodcumque inteUigihile, jjriics naturaliter quam illud
sit in -se.

a) Prima pars probatur, scilicet quod possit inlelligere
quodcumque inteUigihile, sic: hoc enim est perfectionis in in-
tellectu, posse distincte et actu cognoscere quodcumque intelli-
gibile; immo hoc posse est necessarium ad intellectus rationem,
quia omnis intellectus est iotius entis communissime sumpti,
ut declarabitur in dislinci. 3(1): nullarn autem inteilectionem
potest babere intellectus Primi nisi eamdem sibi, ex proxi^na
conclusione ; ergo ctduslihet intelligibilis habet intelligere
actuale et distinctum, et hoc idem sihi, et ita semper et ne-
cesH,ario.

h) Secunda pars, videlicet de prioritate, probatur sic: quia
qui(l(iuid est idem Primo est necesse esse, sicut patuit prius:
sed esse aliorum * a se * intelligibilium non est necesse esse:
necesse autem esse ex se est prius natura omni non necessario.

Aliter prohatur: quia esse cuiuslibet alterius a se de-
pendet ab ipso sicut a causa, et ut causa est alicuius causa-
bilis necessario * praeintelligitur (ct) * cognitio eius ex parte
causae; ergo illa cognitio illius prius est naturaliter ipso esse
cogniti.

c) Utraque etiam pars conclusionis 2^^o&a/^«r aliter: quia
artifex * perfectus * distincte cognoscit omnia agenda antequam
flant; aliter non perfecte operaretur, quia cognitio est mensura
iuxta quam operatur; ergo Deus * respectu * omnium produ-
cibiUum a se habet notitiara distinctam actualem, vel saltem
habitualem, priorem eis.

(1) Quaest. 3.

(«) Wad. includitur.

LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. KT II. SECTIO II ART. II. § 2. 200

(IJ Instanlia. — ('nnlra islam iiistatur <lo arto, fjuia ars
iiiiivfMsjilis sulliiit nil univcrsali:! vt-I siMj.'uIyria pnxluremla;
cif^o, (.'tc. — (Pofesl dici «juod Ikk* ♦■sl |»n)|)t»'i- iiiip<'rro<'Iion*»m
cojznitiouis artificis <Teati(rt))-

1:5 :^. — I)irt'(-/e rlemonsirattfr /vfinilas Ihi.

251. (2-') — Divisio. — Ostensis ij^ntur liis prnt-ainljulia,
jirj.MK» iiiliiiitiitcfii (jiuUnor viis: pr/)no per viam cfjirienlitie^
uhi iiroliatur proposituni tluplicitor : pritnn ((uia ijisuni est
pritniitn efficiens nmniutn [n. 2521: secnfuto, t\uia est sic el-
(i('i('iis, piita (tistincle corjnoscens nmnia factif)ilia [n. 254]:
ler/io ost(,'ii(litui- iiiliiiitas piM- viam finis [ii. '.i.V»): //narln per
viam ei/iinenliae [ii. 2r)(i|.

2.52. — Ratio Philosophi ad probandani Dei iiiBnitatem ex
motii in6nito. — Pki.mam viam e.x jiarto efficienlis \m\\z\\- IMii-
|()S(»plm>! VIII. P/ii/s. ct A7/. Meta/)ti., ft ar^^uit sic: Priiiium
movcl molii inliijilo; cr^o lial>ct potcntiam inlinitam.

a) Declaralar. — Wiux ratio co/o/v/^m/' ijuantum ad antece'
(lcns sic: (piia acipie concluditui propositum si pos.vi/ luoverp
|)cr iiiflnifum, sicut si tnorcret pcr inlinitiim, (|uia ac^pie ojMir-
l"'t ipsum cssc in actu: scd illud y/«.s.vc patct de 1'riiuo //t/an-
li>iii i'st e.v se ; licct erifo 1'rimuni non moveal niolu infinito,
sicul .\risl. * intclli<.,nt *, tanicn si accijiialur antecedens illud,
(piod (|uaiiluiii cst e.r /xirle sna potest sic niovere, tialj«>tur an-
li'i;'(leti.\ verum et ac(jue siilllciens a<l infcrenduiii pro|)osilum.

Conse^ittentia prnlmtar sic: (luia si e.x se, et non virtute
allcrius, movct niotii inlinito, erv^o non ah alio nccipit sic mo-
\r\'i\ scd iii virlute siia activa liahet lotum cHW'tum siium ^X'
iiiiil, (|uia iiidcpciidciitcr: scd (piod siiniil halN-^t in vjrlule in-
liiiihiiii cllcclum csl inlinitum; erp)

.Mitcr /irof/afar pritna con.se(/aentia sic: Primum mo-
vcns simiil liahcl iii virliile siia omnes efrc«'lus jn)- pro-

(luci pcr nioliim: scd illi sunl inflniti, si pott^t molu!* »•»«•» in-
liiiitus; i^v\io si iiKn^cl in innnilum. •>»! inlinitum.

t)) Conti-a istas declarationcs rationis Aristolclis /
i|uid(|uid sit *\c anlecedente, cnn.se(/uentia priinn iioii vi-cuir

<f) IliMV nwponsin «lci-st ii> VaI. Vrm«t.; iii Aliis hiibi'tiir • vr?

rr.xpunait» alinnini ; iiiu» iiti tiihlitiu »»l» lllit vitIiI»: • lItriir|iH' iiutin

TOM I. >*

210 LIH. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. II. § 2.

bene probari: noii primo ynodo, ([iiia dnralio iiiaior nihil por-
fectionis addit; narn albedo ({uae uno anno nianet non est per-
lectior quam si tantuin uno die maneret; ergo motus quantae-
cunique durationis non est perfectior quam motus unius diei;
igitur ex hoc, quod agens habet in vii-lute sua activa simul
movere motu infmito, non concluditur maior perfectio hic quam
ibi, nisi quod agens diutius niovet et ex se;et ita esset osten-
dendum quod neternitas agentis concluderet eius infinitatem;
alias ex infi7iitate motus non posset concludi eius inflnitas.

Tunc ad formarn illius argumenti: propositio illius colo-
rationis nesatur, nisi de inflnitate durationis.
(•26) c) Secunda declaratio consequentiae etiani improbatur;
quia non maior perfectio intensiva conckiditur ex hoc quod
agens eiusdem speciei * quodcumque * («) phira potest pro-
ducere *eiusdein speciei * successive quamdiu manet, quam si
tantuna unum vel duo produceret; quia quod potest in tempore
uno in unum tale, potest eadem virtute in inille talia, si in
raille temporibus maneat. Non est autem possibilis apud Philo-
sophos infinitas nisi numeralis effectuum producibilium, per
inotum scilicet generabilium et corruptibilium, quia in specie-
bus flnitatem ponebant; ergo non magis sequitur infinitas inten-
siva in agente ex hoc quod potest in infinita numero successive,
quam ex hoc quod in duo tantnm posset, * tantum est enim *
possibihs infinitas * materialis * {h) secundum Philosoplios.

Si quis autem probet infinitatem specierum possibilem,
probando aliquos motus coelestes esse incommensurabiles, et
ita nunquain posse redire ad uniformitatem, etiam si per infl-
nitum durarent, et quod infinitae coniunctiones specie causarent
inflnita generabilia specie, de hoc, quidquid sit in se, nihil tamen
ad intentionem Philosophi, qui inflnitatem specierum negaret,
dj Ultima prohaJjilitas quae occurrit pro consequentia
Arist. declaranda est ita : quidquid potest in aliqua multa si-
mul ita perfecte sicut in quodlibet eorum seorsum, quoruni
quodiibet in causa requirit aliquam perfectionem sibi pro-
priam, illud concluditur esse perfectius ex pluralitate tahum
ex lioc quod potest * simul * in plura, et per consequens infi-
nitum si simul potest in infinita; et ulterius * etiam * si na-

(«J Wad. quotcuinqiie.

{h) Wad. quia est possibilis iufiuitus numcralis. . .

LIH. I. DIST. II, glAEST. I. KT II SKCTIO II. AKT. II. § i. Hi

tiira oirccliis iioii ])<;r(iiittat siiiuilt:iteiii eoniiii, tamori caiiHa,
ijuaiitiuii ost f;.\ so, (Mjsset siiriui iii iiiniiit;!, ikIIiuc sc<{iiitui%
(jiiod sit inniiita, ex (infliiita (a) ) pluralit;»!*' t;iliuui; et ita vi-
ilftur (Ih primo ajionto esse coiicodemluiu, ((uoil si |M)$S4.>t caii-
saro inniiita siiuul, (|U')(1 csset virtus cius iiillnita, et per con-
8f.Mju«3iis si *priiMum a^a-iis* simul liabcn^t virtutem caiisaiuti
indiiita, ita ((untl (juantum est cx sc jM^ssct simul pnMlucere,
licct nalura (•ncctiis noii pcrmittat, ;i(lliiic sf^juiiur inlinitas
virtutis (Musdcm.

II;i«'c co/iscf/ifcnlid nlliinn |)r(il);itur : (|ui;i * non * |Mjteils
c;ius;ii(' simul nlhum et 7ii(jrutn uon est iiiiiius perlii-luiii si
iion potcst ea simul causare (piia ista noii suiit simul caiisa-
l)ili;i, i|uia liacc non simultas (?st e.\ r«'pu;.Miantia eorum ct iioii
CiX «lclectu a^n^ntis, «juia a^^-ens simul li;ilM't virlulem rcsp^rtu
:iml)orum, ^i illa ex se (^ssent comiM)ssil»ilia.

Sit i^'itur * ista * nmio)': (|uo(lcum(juc ajreiis lialw'! vir-
tiitciii ({ii;ic, i|u;intum cst dc sc, possct iii inlinita simul, licet
inc()mp().ssil»ilil:is cllcctuum impediat ista simul poiii, tale apMis
est iiilliiil;ic virluiis: Primuni esl liuiusmfMli ; cr^'o. — Mtiiur
est declarata iaiii, (piia j)luralitas * ita {/*)* coiicludit iuaiorem
perf'«'ctioneni iii «-ausa, «piae, (piantuiu cst ex se, |)otest simul iii
ill;i;cr^n» iiillnitas illorum iii ([uac |Mitcst, (piaiitum * cst * cx sc,
simul concliidit iiifinit;iiii «mus virtutcm.

(27) i') \i]x islis pot)'sf pi'f)posi/uni sic os/eiuU: si Primum
li;il)er«'t omiicni causalit;itcin «»nmis c:iusii(; {M^ssihilis /brniali-
icr et simn/, licct iion p(»ssciit causabilia simul poni iii cs.se,
essel inllnitum, (juia simul, (piantum csl o.x se, jMxsset inflnitu
produccre, et posse simul plura concludit maiorem jK>t«'ntiaiu
intcnsive; epfj^o si li:ibet pcr/ectius (piaiii si liaUMtU ontnem
c;uisalitatcm /ormn/itcr, nia}4:is s(3quilur inllnitas intensiva: s»"*!
li;ilicl omncm c:iu.salitateiii cuiuscuiiKpic rci sccunduni lotuiii
(piod csl iii ipsa, ct hoc cmincntius «piaiii si esset iii ipsii/Vw-
, mnli/cr ; erj^^o est inllnita«» pot«'ntiae int«'iisive.

f) \a('oX erjj^o omnipotcntinm propric dictnm stvuiuliim
iiilcnlioiKMii Tth^olo^^jriim tantummiMlo cri*«tituni esHe et nuil
naturali r;itione crotlam jm^ssc probari, siciil «lici'tur dtst. •/:^(1),

(!) (^dii iii tiijitinrtiinir »<t HHOfilih. (|. 7. vltio giTinNiiNin IWlorU moiilrm.
(fi) I)i'i'at iii Kii. Vfii.
(/>) Wml. titliiiii).

212 LIB. I. DIST. II. QUABST. I. ET II. SECTIO II. ART. II. § 2.

probatiir tamen infiriita potentia, quae sirnul, quantum est ex
se, habet eminenter omnem causalitatem, (jua simul posset in
infinita, si simul essent factibilia.

(28) g) Si ohiicitm% Prinnim non posse ex se simul in infinita,
quia licet habeat eminendus omnem causalitatem causae secun-
dae quam sit in causa secunda, tamen non potest ex se in effectus
omnium causarum secundarum, quia non est probatum quod sit
totalis causa infinilorum; Jioc nihil obstai, quia si causa primo
haberet siraul unde esset totalis causa, nihil perfectius esset
quam nunc sit, quando habet unde sit prima causa tantum:
tum etiam, quia illae secundae non requiruntur propter per-
fectionem addendam in causando, quia tunc remotius a prima
causa esset perfectius, quia perfectiorem requireret causam, sed
si requiruntur causae secundae cum prima, secundum Philoso-
phos, hoc est propter imperfectionem effectus, ut prima cum
alia causa imperfecta possit causare iraperfectum, quod, secun-
dum ipsos, non potest immediate causare.- tmn etiam quia totae
perfectiones causarum secundarum eminentius sunt in Primo
quam si ipsae formaliter sibi inessent, si possent inesse. —
Quod probatur, quia causa secunda proxiraa primae totam per-
fectionem causativam habet a sola prima; ergo totam perfectio-
nem illam eminentius habet prima causa quam causa secunda
habens formahter ipsam, — Consequentia patet, quia prima
respectu illius causae secundae est totaliter causa et aequivoca.
SimiHter arguitur de tertia causa respectu secundae vel respectu
primae. Si respectu priraae, habetur propositum. Si respectu
secundae, sequitur secundam eminenter continere totalem per-
fectionera quae est formaliter in tertia. Sed secunda habet a
prima quod sic continet perfectionem tertiae, ex praeostensis;
ergo prima eminentius habet continere eminenter perfectionem
tertiae quam secunda habeat; et sic de oranibus causis, usque
ad ultiraam, concluditur primam habere eminenter totalem
perfectionera causativam omnium et perfectius quam si habe-
ret causalitatem. omnium formaliter, si esset possibile.

h) Et sic videtur dicto modo posse concludere ratio Arist.
de potentia infinita, quae fuit supra in principio huius viae
posita, quae accipitur ex VIII. Physic. et XII. Metaphys. (1).

(1) Sequitur apud Wad. additio.

LIU. I. DIST. 11. QUAKST. I KT II. SECTIO II. AKT. II. |^ 2. 213

•^Thi. (2'.») — Aliorum ratio. - o) lu.xla istam viam cfftcien-
liiie uiyuitiir (jiiod Priniuin liahoat iK)(ontiain infinitain, (^uia
rrmtiram; iiain inler creationis extrema infini/a esi di-
stanlifi.

f>) Soil hoc anteredenfi ponitur taiiluni cmlituni, * el ve-
nirn nsl * ul non esse (|uasi duratione jiraorcilit e.ssc; ut ta-
ni(;n (jiiasi fuitura, aecundum viam Avic, uon es.se pra«'ce<Iit
esse, antecedens ustcnditur, iiuia saltfun prima natura iK>st
DfMim esl al) ipso ot noii a sc, nec accipit osst» aliquo praoNup-
IM»sil(»; erji^o illud cieatur. S«'d sic accij»iend«» prius nnlnra
tani non 6'i.s^ (|uani esse non suiit il»i oxtrema mutationis (juam
cauK<'l illa virtiis, nec illiid efHci n'(|uiril mutnri.

cj Sed (jui(l(jiii(l sil dc antecedente {{), consef/ttenlia non
proliatur; (iiiia (luaiido inter extrema nulla est distantia nu>dia,
8(vJ ipsa dicunlur praecis«» distarc latidnc extremoriim inter
se, taiila cst dislanlia «luantiim cst maius exlremum. — K.rem-
pluin : Deus dislal iii infliiitiim a creatura etiam suprema pos-
sil»ili, si <iu:< daretur, iioii proptcr ali^iuam distantiam itirdiatn
iiit<;r «'Xtrema, setl proplcr infiidlateni uniiis pxtremi. Iia con-
iradicloria iion distanl pcr ali^iua incdia, (|uia contradictoria
sunt imm«>diata, ila <iuo«l (|uanliimcum(iiie ))arum rectnlit ali-
(jiiid :il) iiiio (!xtremo, slalim est suli all(M'o; stnl distant pro-
jiicr ip.sa cxtrcma int«'r se. Tanta est i).nlur isla distanlia «luan-
tiiiii (;sl illiid cxtrcmuiii (iiind cst j>crrc<'lius: illiid «'st fitii-

d) C.onflrinninr : {\{\\\\ possc (dtalilcr su|M'r lcrminiim |h>-
siliviim liuius dislantia«' «^st possc supra dis(antiam, sive sujier
li:iiisitiiiii :ili iiiio cxlrcmo in aliiid cxtrcmum: erp) cx )H>Hiie
siipcr isiuiii traiisitum noii sciiuiliir infinHns, nisi .stHpiatur ex
possc ((»t:(litcr su|><'r terminum cius pnsitivum : taiis tifrmiiuitt
osl finitns; criro....

r) tjiiod iiulein <Iicilur Cinnmunitcr. citntradirlorin di-
.stnr(' in infiniluni, |M)tcsl sic intclli^ri. id est, indeterintnate;
• luia sicul null:i «^sl ita parv:i distaiilia (|u:ic non suniciat ad
contriidicloria. itii iiiilla cst ita ma^^nia. •'(lam si estn^t maior
iiiiixiiiiii pdssiliili. (luin ad illa con(rU(lictona m* exdMidani. Ksl
i;,riliir corum distiiiilia infinila, id <'hI, indrterininata a<l iiuaiii-

D Cf. 11 .1 1. (|. -' — IV. .1. 1 .| 1 II. ill,

214 Llli. 1. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. II. § 2.

cumque raagnam vel parvam * distautiam *. Ex tali enim in-
flnitate distantiae non secjuitur consequens de mfiniia potenlia
intensiva, sicut nec sequitur ad minimam distantiam, in qua
salvatur sic inflnita distantia, quod enim non sequitur ad an-
tecedens, non sequitur ad consequens.

254. (30) — Probatur Dei infinitas ex hoc quod est intelli-
gens distincte omnia. — Ostenso proposito per viam primae
efficientiae, per rationem Pliilosophi, quia illa prima efficien-
tia inlert infinitatem, sequitur secunda via, ex hoc quod est
intelligens distincte onmia, factibiliOj vel intelligibilia: ubi
arguo sic : a) Intelligibilia sunt infinita, et hoc aciu \\\ intel-
lectu omnia intelligente; ergo intellectus illa simul actu intel-
ligens est inflnitus: talis est intellectus divinus, ut supra pro-
batum est in conclusionibus de intelligere Prirai [n. 250].

Huius entliyraematis probo antecedens et consequeniiam.
■ — Antecedens sic: quaecuraque sunt inflnita in potentia, ita
quod accipiendo alterum post alterum nuUura possunt habere
flnera, illa orania, si .simul actu sunt, sunt infinita actu: intelfl-
gibiha sunt inflnita in potentia respectu intellectus creati; satis
patet; et in inlellectu increato sunt simul orania * intelligibilia *
intellecta actu, quae a creato sunt successive intelligibilia ; ergo
sunt ibi actu inflnita intellecta.

Huius syllogisrai maiorem sic probo, licet satis evidens
videatur: quia omnia talia acceptibilia quando sunt simul exi-
stentia, aut sunt actu flnita, aut sunt actu inflnita. — Si actu
finita, ergo accipiendo alterum post alterum, tandem possunt
orania esse accepta actu; ergo si non possunt omnia actu esse
accepta, si actu siraul sunt, sunt actu infinita.

Consequentiam prirai enthyraeraatis sic probo: quia ubi-
curaque pluralitas requirit vel concludit maiorera perfectionem
quam paucitas, ibi infinitas nuraeralis concludit inflnitara per-
fectionera. Exemplum: posse ferre decem raaiorera perfectio-
nera requirit virtutis motivae quara posse ferre quinque ; \deo
posse ferre inflnita concludit inflnitara virlutera raotivam. Ergo
in proposito, cum intelligere A sit ali({ua perfectio, et intelli-
gere B sit alia perfectio, nunquam idem intelHgere erit ipsius
A et B aeque distincte, ut duo intelligere essent, nisi perfe-
ctiones * illorum * duorum intelligere in illo uno eminenter in-
cludantur, et sic de tribus, et sic ultra de inflnitis.

I.II5. 1. DIST. II. n( Ai:.M. I. I.i U. MXIIU II. AIll. II. j^ Z. :ii'>

f^)iisiiniliUM" «'liaru «lc ipsa vnlUme, intelliffendi ar^ni^tiir
siciK (lt; intcUccln ct (ictn ar|.niltim osl: fjuia inaior |H'rf«*ctio
roiicliKlilui" * <lc {fi) ipsa * ratinm' intfllifjcndi «x piuralitate
illnniiii <jii(»niin ost ratio intclliL'-cii<li distinctc, (juia </|K>rlot
(|ii<)i| iticliKlul cmiiicnfcr jMM-Ccctioncs omniiim proprianim ra-
liomim iiilclli<zcn(ti, (((laniin (|(iaolilH>t socundum propriam ra-
lioiK-Mi ali(((iain |»orlccli(jnom j)(»iiil ; orjro * inniiilao (•onclinlunt
inlinitam (»cir(H-tioncm * yh).

h) Si;tu?t(li), iuxla islam viam dc intcllif/crr Primi ()ro[K>-
silum si(; ustendo: causa [)rima, cui .sc(!Untlum uitiiiuim suao
caiisililalis (;ausa socunda ali((uid ()crroctionis addit iii cau-
saiido, iioii vidoliir sola (»osso sinc sociiii<la ila [»»'rl'(vlum otro-
ctum causaro, sicut i()sa cum stx-unda, <(iiia causidilas .sola
[»riiiiae causao diminiila ost rcs[»(^ctu causalitatis amharum;
orp» si illiid ((iiod natum o.st esso a causa socunda ot prima
simiil sii miilto (HM-rcctius a sola (»rima, causa .secunda niliil
]MM-lcctioiiis addil [irinuKV. schI omnc (Inituin omni nnilo addi-
iiiiii a<l<Iil ali((iiain ()<M'icclionom. * non aiit(Mn finitum innnito
addiiiim addit :di((iiam j^orlirtionom *; <m-^m> lalis j)rima causa
osl iiillnila.

.\d ()ro[)osilum, notilia (•ui(is(iim((Uo oMocti nata osi iri-
•^Mii al» i[).so sicut a causa [)ro.\ima, »'t maximo illa (juac ••sl
risio siv(> intolloctio iiiluiliva; ori^o si dla ali(Mii intolloctui
iiicsl siiK* actiono ((ua(Mim<(iK' lalis ol»i(»cti, s(^d tantumiiiodo ox
viiliil<' altorius ohiccli (»rioris. <(iiod natum (*st osso caiiaa
s(i[)«Mior ros()octu lalis coj^niilionis, so(juit(ir tju^Ml iIIikI ol»io-
cliiiii su[»(Mius osl inlinilum iii c(»|znos(Ml)iliialc, (juia inlcrius
iiitiil sihi addil in co;.Mi(JScil»ilitato: tato obioctum suj>orius fsi
iialiiia [irinia, (juia ox sola jiraoscntia <'ius aj)(id intoll«vluiii
l*riiiii, iiullo alio <»l)icclo concausanlc, ost notitia (Miiu.^*uiiMjue
()l)iccli iii ini<'ll<'ctii <'iii.s, sicul j»r(»l»atur sujna in coik lusionibus
do intcllif/rrc Primi n. "^lSl; i;,Mlur niillum aliud inlolli^Mbiie
ali([iiid silti addil iii co^rnoMMbililalo; orj^o osl iiilinilum * in vo-
};:noscil»ilitalc ♦ sic, (M'iro ot in <'ntilalo, (juia ununnjuod^juo sicut
ad i'ssc so haltol sic ad cotjnosrihilitatcm, ox //. Mctitp/nis.

•2.V). (;M) _ Probatur Dei infinitas ex hoc qnod ipse in ra-
tioiie finis est bonum infinituin. Ti:iniv via r\ j>arlo /i«i.*

(d) \Vh(I. iii.

(/(1 NVnii. iri;n iiiliiiitiiti-in »'.>iiriiiiliiiit iiiriiiiti»

21() Llli. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. AHT. II. § 2.

arguitur sic: Voluntas iiostra omni finilo aliquid niains i)olost
appetere et amare, sicut intellectus intelligere; et quoil j^lus
est, videtur inclinatio naturalis ad summe amandum bonum
infinitum; nam inde arguitur inclinatio naiuralis ad aliquid
in voluntate, quia ex se, sine habitu, prompte et deleclabiliier
vult illud voluntas libera : ita videtur quod experimur de actu
amandi bonum infinitum: imo non videtur voluntas in alio
perfecte quietari. — Et quomodo illud non naturaliter odiret,
si esset oppositum sui obiecti, sicut naturaliter odit non esse,
secundum Aug. De Lib. Arblt. c. 2? Videtur enim quod si in-
finitum repugnaret bono, quod nullo modo voluntas quietare-
tur in bono sub ratione infiniti, nec in illud faciliter tenderet,
sicut nec in repugnans suo obiecto.

Confirmatur ista ratio in sequenti via per simile de in-
tellectu.

256. — Probatur Dei infinitas, quia est ens eminentissimuin.
— QuARTA viA ex parte eminentiae arguo sic: a) Eminentis-
simo incompossibile est aliquid esse perfectius, sicut prius pa-
tuit: finito autem non est incompossibile aliquid esse perfectius;
quare, etc. — Minor probatur: ^ inflnitmn^ non repugnat
enti: * sed omni enti * finito maius est infinitum; quare, etc.

b) Aliter arguitur, et est idem: cui non repugnat infini-
tas intensive, illud non est summe perfectum nisi sit inflnitum,
quia si est finitum potest excedi vel excelli, si infinitas sibi
noii repugnat: enti autem non repugnat infinitas; ergo perfe-
ctissimum ens est infinitum. — Minor huius consequentiae,
quae etiam in praecedenti argumento accipitur, non videtur
a priori posse probari vel ostendi; quia sicut contradictoria
ex rationibus propriis contradicunt, nec potest per aliquid ma-
nifestius hoc probari, ita non repugnantia ex rationibus pro-
priis non repugnant, nec videtur posse ostendi, nisi explicando
rationes ipsorum: em autem per nihil notius explicatur; infl-
nitum intelligimus per flnitum, et hoc vulgariter sic expono:
Infiniium est quod aliquod finitum datum secundum nullam
habitudinem fnitam praecise excedii, sed ultra omnem ha-
bitudinem assignabilem excedit adhuc.

Sic tamen propositura suadetur: sicut quodlibet ponen-
dum est * esse * possibile, cuius non apparet impossibihtas, ita
et compossibile cuius non apparet incorapossibilitas: hic nuUa

MH. I. DIST. II. tjUAKST. I. KT II. .SKCTIO II. ART. II, !:i J. \ill

jippiin-t iii((;fi)j)OHsil)ilif;is, (juia dc luiumi* entis uou (*sl /initaSf
iicc ;i|)|)ai(!l (*x ratioiio Piitis ({U(j(l sit paasio co!iv«>r(iliilis ciiin
eiitc; altcrudi (iiiini istorum rc(juiritur ad rcpupiaiitiaiii i>i*ae-
ili(!tarn: passionos voro *priino*(«) cntis ot convortiliilos siitis
vidcntur sihi iiota<; iiu?s8<!.

rj Itcin sic suadeiur: innnituin suo iuoUa noii rcpuuMial
(piantilati, iil (;st, in accipicndo parlcm |>ost partern(i); crj^
ncc inlinitiim suo mcMlo rcpii<jnat cntitnli, id cst in pcrrcrtioiio
siniul css(Mi(l(j.

(■<-i) d) It(!m : si (juanlitas virlulis cst simplicitcr jicrli^ctior (juam
ijuanlitas molis, quaro cril j^ossibilis inlinitas iii iuole ot iioii in
rirlufef * Quod * si csl j)ossibilis, pst et aclu, sicut patct ox
ti-rtin ronelusOtne iibi sujira, d(? primitate effevtivi (n. 'i'M\.

r) Itcm, ijuaic intcllcclus, cuius obicctum »»st ens, nullam
invcnit r(!j)U<.riianliam intclli<.'cndo aliijuod infinitum; inio vi-
dctiir jicrlcctissimum intclliiiibilc^ Miruiii cst aiilcm, si milli
iiit(?llcctui talis conlradictio jiateiis fiat circa eius j^rimum ob-
icctum, cuni discordia in soiio ita lacilitor otlondat auditum;
si ciiim disconvenions statim i^ercii^itiir et otlcndil, ciir nnlliis
iiit(>lloctus ab intclli<.^Mbili inlinito naturalitor rotu^nt .siciit a
iioii convonionfc, imo * it;i * suum obicclum iirimum «bstriicnto?

257. — Explicatur celebre S. Anselmi argumentum. — For
illiid potftst cnloruri ilbi r;ifio .\nsclmi dc suhthio cogitattili,
Prosdl. 2. [n. 21.S/;|, ct infclli^^cnda ost «»ius (les<'riptio sic: I)eus
rst (/uo rogitato mnius co(/itari non potest,sine contraiiictione.
- Et (JIUhI ji(ld(Midiim sit sine contradirtione, palet; nniii iii
cuius co^ntationo {fj} includilm contradictio, illud «licitur noii
co;^Mtabil«', (juia tuiic simt duo cojritabilia oi)iHtsit;i nullo iikhIo
racioiifia unum co<.iit;ibilc, «juia noutrum dotoniiinat ;dttM-um.

(i) Surnmum c(>;xifabilc jiraodictum, sino contrmlictionc cssc
iii !••'. jirobalur primo dc rssc tpddditatiro : ijui:! iii tali it>'
}.iit:«l)ili suiiimo sumnio «juioscil * intolloctim *; orjro in ip«o
summo «»st ratio prinii obiccti inli»ll«vtus ♦croali, * .simIicoI «"n/iJr,
et li<j<' iii sumtno.

(1) Non «Tjjo iiiruiituiii prnprii , »«•«! prnfM-i f<...">f't>'r, i|iiiN .iii.«llilM«| i-«m.
titiiiiiiii «vst tiiviNihilc in iiiluiita>« |iart«'M |ir<>|i<trt: IiUmi ar. : i <- i'l d

iioii II ti |>ri>liatii)iii'i<, m-ii iit tiu'rai* tuanioHrM ufT<-ruiitur.

(«i) Waii. iiriiniif.

(tA K<1. \'i'ii. ro^iiitioiK'

218 LIB. I. inST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. II. § 2.

b) Et arguitiir iiltra, quod illud sit loquendo de es,s,e exi-
stcnilae: quia sumrae cogitabile non est tantum in intellectu
cogitante; (|uia tanc posset esse, quia est cogitabile possibile, et
non posset esse, quia repugnat rationi eius esse ab alia causa,
sicut patuit prius in ,secunda conclusione de primo effectiro
[n. 230]. Maius igitur cogitabile est quod est in re quam quod
est tantum in inlellectu. — Non est autem hoc sic intelligen-
dum, quod idem si cogitetur per hoc sit maius cogitabile si
existat, sed omni quod est in intellectu tantura maius est ali-
quod cogitabile quod existit,

c) Vel aliter coloratu/r sic: maius cogitabiie est quod
existit, id est perlectius cognoscibile, quia visibile sive intelli-
gibilo intellectione intuitiva: quod autem non existit, nec in se,
nec in nobiliori, cui nihil addit, non est intellectualiler visibile:
* ({uod autem est * visibile est perfectius cognoscibile non vi-
sibili, sed tantum intelligibili abstractive; ergo perfectissimum
cognoscibile existit.

De differentia intellectionis intuitivae et abstractivae et
quomodo intuitiva est perfectior, tangetur dist. 3. et alias
quando locum habebit.

258. (33) — Probatur Dei infinitas ex eo quod non habet
causam intrinsecam. — Ultimo ostenditur propositura ex nega-
tione causae intrinsecae: quia forraa finitur per raateriam;
ergo quae non est nata esse in materia est infinita.

Haec ratio 7iihil valet: a) quia secundum ipsos Angelus
est immaterialis ; ergo in natura erit infinitus. — Non possunt
dicere, quod esse Angeli flniret eius essentiam, quia secundum
eos esse est accidens essentiae et posterius naturaliter; et sic
in prirao signo naturae essentia secundum se, ut prior, vide-
tur esse intensive inflnita, et per consequens in secundo signo
naturae non erit finibilis per esse.

b) Breviter respondeo ad argumentmn : nam quaeUbet
entitas habet intrinsecum sibi gradura siiae perfectionis, in quo
est finitura, si est flnitum, vel inflnitum, si est inflnitura. Si
ergo sit finitura, non per aliud ens flniatur.

c) * Aliter * arguitur: si forma flnitur ad materiam, ergo
si non est ad illam, non flnitur. — Fallacia est consequeniis :
corpus flnitur ad corpus, ergo si non est ad corpus, est infi-
nitura, ultiraura coelum ergo erit infinitum ; sophisma est

LII;. I. DIST. II. nlAKST. I. KT II. SKCTIO II. AKT. II. S -• -••'

/// 1'lujsir., (jiiiii siciit |)riiis cori^us in se fiiiitiir qiiarii flniyliir
|>(>r filiiiil coipiis, itti loriiui liiiitu iii si? priiis (iiiitur, ({uia *sci-
liccl * cst tjilis iijitiini iii cntilnis (jiiyc (liiitiir, (|uani niiiutur
j)(;r iMutr^riani; liaiii .s(>cuii(lu liiiitus j)rucsiiji|M)nit j^riruaiii o(
noii caiisut t':iiii; (•ii.'-o in j)i"imo si^rno nuhira« <^l «»sseiilia .\n-
^cli (iiiitu; (!r^'o iion llnihilis j)cr esse ; crj,^) in secuinlo si^nio
ijoii (Iniliir j)or fssa.

il) IJrcvitci' (lico iinuin jiroj^ositioncin, (jiKMi (jiiaocuriKjUO
csscnliu ul)solul(! (initu in S(« (vst (liiitu, iit jirucinlclli-.Mtiir onini
coiiij)urutioni sui \^n\ uliuin e88(3ntiain.

'*7)\). (U) — Epilogus. — E.\ j)rac<lictis j)utcl siA\\\'v) iintiL'-
slioiii.s: nuni aj c,\ pri)no (i)-tindo huhctnr (JIK.mI uli(jii(Nl cns
f»st sirnpliciier p)'inmui trijilici j^rimitulc, scilicel ofHcicnliao
|ii. 'i'Z[ \ (liiis ^n. '.^:}:)| ct cininciitiuc (n. 'Z'M], ot ita siinj)liciter
|)iimiim (JU(m1 cst imjK)ssil)ilc ulitjnid cs.s4' j)rius n. *.^:{*2j; cl in
lioc jirohutum cst css(! {\t' I)co ijiiuntiiin ad j)roj)iiotatos vesjte-
ctifds l)ci uil (•rcaturum, vcl iii (jnunlum (lctcrminat rcsj)Oclus
ot (lcjM-ndcntias croaturarum ud ij)sum.

I>) K\ secnndo nrlicido liul)elur (juudrujilici via (JIkhI lilud
j)rimum cst infiniluni : j)rimo vidclicct, (juia j)rimuiii cfjh iens
|n. 'iWi\: sccundo, ijiiiu jnimiini cnf/noscens omiiia co^riiosci-
liiliu |ii. iol, ot j)idj)tcr sccundum viam jiracmittchantur con-
cliisionos (juutuor dc inteliiffoe Priini (n. '.^45 so(i(|.(: NM'tio,
qiiiu finis iiltimtis [n. '.^55] : (juaito (juiu eminetdissimum n. '^Ti^S].

r) luxtu p)ii)Kinf riinn cxclusu csl (juucdam viu iiiutilis ile
rri'nlione \\\. 'i7h\ . Iiivlu senontn))) taii^ittir alia viu dc perfC'
ctione priini ul)iecti in iiitcllic-il)ilitute(^»)- luxta f/imrttnn ox-
|)oiiiliir rutio .\nsc|. Prosolof/. II. do ifuo mnins eogiliwi non
polesl (n. 'ih'\. ritimo c.\cltiditur via iniililis ox itnmate-
liitlitnte inCcroiis infinitatein \\\. 2.'»S).

d) llu(|uc \\\\\\:v conclitsioncs duoruin ^>7/rM/o/viiii priiioi-
|iuliiim sic: uMijikmI ciis trij)licitcr jirimiim in onlibus o\isti( in
M-lii: i-<tii(l tiij)licitcr j)riiniirn iii cntilitis ««st innniluin; eiyo
diijiioil mliniluni cns uciii cxistil. Kl iri Iuh- jiniUUum

• sl esse do Dco ijiiuntuni ud illnd ulisiiltilum i|uinI i>st |iriinum
jxMlcctioiic oinnium u nohis concoi»lil>iliiini do Dco, sicul dioMur
'i. disl. il pcr consc(juons jirotiattiin ost ««hso iMiin (|uanlum

(fi Kil Vcn. int«*llif;i'iitc.

220 LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II. ART. III.

ad conceptuin porrcctissirnum conccptibilciii vel i)Ossil)ilcrn a
nobis hal)ei'i de Deo.

Artigulus III.

SOLVUNTUR ARGUMENTA PRINCIPALIA 1. QUAEST.

260. (•'^•'>) — Solvitur arg. I. — Ad 'primum argurnenturn
huius quaestionis principale [n. 207 «| dico, quod causa infi-
nita activa ex necessitate naturae non conipatitur sibi aliquod
contrai^ium, sive sit ei contrarium tbrmaliter sive secundum
aliquod quod convenit sibi essentialiter sive virtualiter, sive
secundum rationem efiectus sui quem virtualiter includit; utio-
que enim modo impediret quodlibet incompossibile suo effectui,
sicut argutum est prius: Deus autem est libere et voluntarie
agens respectu omniuin quae sunt extra ipsum, et ideo compa-
titur malum.

Listantia. — Gontra : numquid Philosophi ponentes Deum
agere ex necessUate naturae non ponebant esse aliquid ma-
lum in univei^so? — Respondeo, sicut patuit [n. 246 6] probando
Deum esse agens per cognitionem, noii potuerunt salvare ali-
quod malum posse fieri contingenter in universo, * si primum
agens agat necessario *, sed tantum * cura * {a) unus ordo cau-
sarum produceret aliquod quod esset receptivum alicuius per-
fectionis; alius ordo de necessitate produceret oppositum illius
perfectionis, ita quod illa perfectio * non * {b) posset tunc induci
concurrentibus caiisis oinnibus, licet absolute productum ab ali-
quibus, consideratum secundum rationem suae speciei, esset
receptivum illius perfectionis, cuius oppositum necessario eve-
nit. — Quid autem Philosophi possunt dicere de libero arbitrio
nostro et malitia moris, dicendum est alias.

261. — Solvitur arg. II. — Ad secundum [n 207 b] dico, quod
consequentia. non valet. — Ad probationem consequentiae dico,
quod non est sirailis incompossibilitas dimensionum. in replendo
locum et essentiarum in siinul essendo; non enim una entitas sic
complet tolam naturam entitatis quin cum ista alia enlitas possit
stare: hoc autein non debet intelligi de repletione locali, sed quasi

ia) Wad. quod.
[b) Wad. quae.

r,lH. I. f)IST. II. (JUAKST. I. KT II. SECTIO 11. ART. Ili. 2*21

(;(Miirnorisiijjitioiie («sontiali ; so<l tina ilirnensio repl«*t ouriKh^iii
l<MUMi s<>(-iiii(linii ultiinuin LM|)a(-italis Hua(>, et i(l<>o aliud n(jn
potost ossc ciiin co r('j)l<'ris J(KMirn; h(h\ I)»mi«* jK)ss«»t »'h-s«« cuni
ot) aliiid corpiis iion repJfinK lociini, ita *{ii(nI iiiia <>nlitas^ simul
|)ot(,'sl ossc (iiin alia, sicut jiossot n^siMN-tii It»ri cuiii coriior^
rcplontc lociiin aliinl corjius osk<.' iion icploiis l(K-uni. Sirni-
litor alia consequcnlui iion val<!t, <|uia corpus inflnituin si
essol curn alio, llor'ol t^jtuin rnaiiis utnMpic ratioiio (lirncnsioiiuin,
iliiia (Iiiiionsion(.'s aIt<Tiiis cor|K)ris «?sseiit aliao a iliiiioii^ionihus
cor|K)ris inflniti cl oiusiI<Mn rationis ciiin ois, <'t iiloo totiirn
maius ossof, j)i<)|»t«>r divoi-sitat^'!!! dinioiisioiiuin. «'t toturn non
Miaiiis, (|iiia diiiKMisio infinita noii polost <'.\codi. Hic aut«Mii
lola iiuantitas iiiniiita<! pcrtoctioiiis nullani rocipit additioiioiii
in lationc talis (|uantilalis ox cooxi<tciifia :iliriiiii>. tjnifi s.(Min-
diiMi lal(Mn (]uaiititatciii.

iiVi. (;*•') — Solvitur arg. III. — Ad Ifrtium aiyurnontuin
fn. 207 ("1 dico, (juod consequetitin noii valot, nisi illu<l i|u«Ki
d<>nioiistratur iii aniecfdcntt', a i|u<» alia soparaiilui', sit (Ini-
hini. - K.vcinpiufn : si «issot aIii|U(Ml ^(^/ infliiitiiin |k r iinp(j«-
siltilc, et corpus iiifiniluni rcplcn^t illiid iit/i, nou s^^ijuei-^Mur: Uoc
corpiis ost liic, ila ijuod iioii alibi; orjjo (>st niiiturn s«'cunduni
ul)i; (|uia ly /lic noii domonstrat iiisi iiiflnituin. Ita, siMMindum
IMiilosoplium, si iiiotus «\ssot inflnitus, ot t«>iiipus iiiflnitum, nou
sc<juilur: isto motiis est in hoc tomiM)ro ot iioii in alio; or^o
«'st lliiiliis s^^iundiini lompus. Ila ad propositum, o|KM'tot pm-
Itarc illud (|U(mI doiiionstralur |M>r Ikh- os.s«» llnitum. (JikkI si
assiiiiiatur, potitur conclusio in praomissa.

.'(»:{. - Solvitur arg. IV. — .\(l ultiniuin [i\. "^OT ti\ dico.
(|ii()d IMiilosopliiis iiil<'rt )nnreri in non tem/tore ox hoc anlo-
ccdoiiio. (|U(jd i)oti'nlia infinitn csi in utngnitudine, et intol-
lii^it iii cons(^([Ucntc moveri pruprie, ut distinvruitur conlra
iiiulntionem, ot Ikm' modo coiusequens iiiclutlit cnnlradiclionorn,
et etiain anlecedem, socuiidum «'um. OiiJ»!'^''»* nutom loneat
liao<- conseqnentia, sic doclar"o: si osl inflnita |K»t«>ntia ol aj^it
' \ necussilale nnlurae, rv^o ajrit m non trtitjhire. (Juia «i ajjat
in tcmporo, sit illiid ti>mpus A, et accipiatur alia virtus llnit;!,
i|uac u>;at iii t<>inporc linito, et sil illud tcinpus B; .ui^mon*
lciur aulcm virtus llnita s«>cundum pi"o|Kirtionoin illam. «juat»
I R ad A; pula si A est c(>ntuplurn vol rmll«vuplum ai!

222 LIB. I. DIST. II. QUAEST. I. ET II. SECTIO II: ART. III.

B, accipiatur viftiis (juae sit centupla vel inillecupla ad il-
laiu virtutem finitaui datani; ii^itur illa virtus sic autruinen-
tata movebit in A tempore, et ita illa et infinita movebunl in
ae(|uali tempore: quod est impossibile, si virtus infinita movet
secundum ultimum potentiae suae et neccssario. — Ex hoc
igitur ({uod virtus illa est infinita sequitur quod si agat ex
neces8i1ate natuyae, agil in noii tempore. — Ex hoc autem
quixl ponilur in anfecede?ite, qu(^d est in magniiudine, seqiutui
quod si agat circa corpus, quod proprie moveat iliud corpus,
quia virtutem in magnitudine vocat Philosophus virtutem
eoctensam per accidens. Talis autem si ageret circa corpus,
habet partes illius corporis diversimode distantes respectu eius:
puta unam partem corporis propinquiorem et aliam remotio-
rem; habet eliani resistentiam aliquam in corpore, circa quod
agit, quae duae causae, scilicet resistentia et diversa approxi-
matio partium mobilis ad ipsum movens, faciunt successionem
esse in motu et corpus proprie moveri. — Ergo ex hoc quod
in antecedente illo ponitur virtus in magnitudine sequitur
quod proprie movebit, et ita iungendo ista duo simul, quod
est infiniium et in magnitudine, sequitur quod proprie mo-
vebit et in non tempore, quod est contradictio.

Sed istud non sequitur de virtute infinita quae non esi in
magniiudine, ipsa enim licet in non tempore agat, si neces-
sario agat, quia hoc sequitur ad infinitatem, tamen non proprie
movebit, quia non habebit in passo illas duas rationes suc-
cessionis. — Non igitur vult Philosophus quod inflnita potentia
proprie moveat in non tempore, sicut argumentum praetendit;
sed quod infinita potentia in magnitudine proprie moveat et
non in tempore, quae sunt contradictoria. — Et ex hoc sequi-
tur quod antecedens includit contradictoria, scilicet quod vir-
tus infinita sit in magniiudine.

Sed tunc est dubitatio: cum potentiam motivam ponat in-
finitam et naturaliter agentem, videtur sequi quod necessario
ageret in non tempore, licet non moveat in non tempore; imo
tunc nihil movebit proprie loquendo. — Et quod hoc sequatur
patet: quia istud prius probatum fuit per rationem potentiae
infinitae necessario agentis. — Respondii Commentator, XII. Me-
taph., quod praeter primum movens, quod est infinitae potentiae,
requiritur movens coniunctum potentiae finitae, ita quod ex

LIH. I. 1>IST. II. Of'AEST. I. KT 11. SECTIO II. AKT. III. '.ti^i

piiiiKt iiiovfiiN' sit infinitas motiis ot ex wcuiido sit sitccessio,
(|iKJsi ;ilit('r iioii j)oss<»t «'sse successio nisi concurreret illuil
iiiovens niiitiiiii. ((uia si soliiin iiiflnitMiii a^eret, a^erot iii uon
/t'inj)()r(!.

Istuil improhtibilni- disl. H. ((, iiji.. iihi in hoc ar*;u«'lur
coiitra Pliilosoplios, i{ui poniint Priniiim a^^ere ex nevessilate
(|iio(IIilM't (|uo(l iiiinicdiatt' a«j:it. — Sed (Miristiaiiis iion est ar-
{^umciitum (lilllcih', ((uia dicunt l)oum confi/if/entrr aj^'ere; ipsi
ciiim jiossuiit lacililer resjM^ndcic. (iiiin * lic-t * virtus inlliiila
/icces.sfirin a^fciis a^'at scciindum ullinium siii. ct ita iii non
tciiij)orc, (juid(juid immcdiatc a^nl, iion tamcii virtiis iiilinita
conlinijcntcr ct liberc a^^ons; sicul cnim iii jH^testate eius esl
^•.(erc ct noii a«:ere, ita in j)otcstalc cius ««<t af^ere in lempore
el atren; in non tetnpore ; el ita lacile est salvare Primiim
movere corjius iii tcmjiore, licet sit iiillnitac i^otentiae, (juia
iioii ncccssario auil secundum ultiiiiiim j)ot«Mitiae suae, (jiiaii-
tiiiii scilic«jt j)Ossct a};ere, ncc in laiii hifvi tcmj>ore in (|Uo
hrcvi posset ajrere (a).

(ri) Wnd. iii <|ii<> l)r<-\ii>ri ikjm po.ssot ui;i*re.

QUAESTIO III.

2()4. (1) — Proponitur quaestio. — Quaeritur lertio:
An sii tanium unus Deus?

2()5. — Argumenta principalia. — Et (|uod non arguitur:
a) I. nd Corinih. VIII. v. 5: Siquidem sunt domini muJti
et dii inidti (1).

b) Item sic: Deus est; ergo dii sunt. — Probatu7- conse-
quentia: quia singulare et plurale idem signiflcant, licet dif-
ferant in raodo signiflcandi; ergo includunt idem praedicatum
proportionaliter acceptum; ergo sicut singulare includit singu-
lare, ita plurale includit plurale. — Praeterea secando, quia
sicut Deus est quo maius cogitari non potest [nn. 218 et 257],
ita dii sunt quibus maiores excogitari non possunt: illa autem
quibus maiora cogitari non possunt sunt in effectu, quia vi-
detur quod si non essent in effectu, maiora possunt eis co-
gitari (2).

c) Praeterea, omne ens per participaiionem reducitur ad
ens tale per essentiam: sed individua in quacumque specie
creata sunt entia per participationem, alioquin non essent
multa; ergo reducuntur ad aliquid tale per essentiam; ergo
est aliquis homo per essentiam et aliquis bos per essentiam:
sed quidquid est per essentiam et non per participationem est
Deus; ergo, etc. (3).

d) Praeterea, plura bona sunt raeliora paucioribus bonis:
sed quaecumque meliora sunt poncnda in universo; ergo, etc. (4).

(1) Vid. sol. ad n. 278.

(2) Vid. sol. jid 11. 279.

(3) Vid. sol. ad n. 280.

(4) Vid. sol. ad n. 281.

UH. I. niST. M. QUAEST. III. 2*io

'^CA'). - Coiitra : UtuUT. VI. v. 4: Audi hvnel : DotninuA-
Driis luus uuus c.sl. Et Isaia»* XLV. v. .'): K.rhfi me non
esl Deu.s.

207. (2) — Alioriim opiniodj. — in isi.i f/tuieslione nm-
clusio pst c<M'tu ; s«xl dicuiit alif/ui f|U(xl liacc conclu.sio iiijh
est dernonslffihilis, stMl taiituiii nccepta per fiderii. — El ad
hoc (i) * habetur * auctorilas Hahbi Moysi, lil». '*>. c. 0., <iuo«l
unikis Dei accepta est a Lefre.

0) Hoc etiam arf?uitur per ffitionem: (juia si prr ratioiuMii
uaturalem j^os.set co^MUjsci Deuin esse unicum, erjro |wjs«i<'t na-
tiiraliter cof.rnosci iJeum ex se ess»; singulfirem; erp) |x)sj«et
co;.rnosci iiaturaliter singulffritds Dei et essrntia hei ut sin-
^Milaris: (juod lalsum est et contra pracdicta iii (luaestione lie
subiecfo Theolftgifie (2).

20H. - Divisio. — Vidctur tamen «jikmI ista iinitas (a)
possii rntio7ie naturfili osteiuli; «,'t ho<- sumendo viain primo
ex infinilo i7itellectu \\\. '■iiV.)]\ .s<x:undo (;x infinita voltmtate
(n. 270j: tertio ex i7ifinita ^on/Ya/^ [n. 271]: (juarto ex ratioiie
infinilae potentine [ n. 2721 : (piinto ex ratione infiniti * sumpli *
fihsolule [n. 273]: sexto ex ratioiu' neresse esse f n. 274] : seplimo
ex ratione oinnipote^itine ii. '21')].

2(51). — Demonstratur unitas Dei ei ratione infiniti intelle-
ctus. -- Phima via t'.\ parto intellectus i n/i ni t i .iffimluv itriinu
sic : aj Intellcctus intliiitus cojj^iioscit ijuodcumnue inlelli^Mhile
perlectissime (juaiitum (»st inl('lli}.MbiIe iii s<»; crj^ si .sinl duo
dii, sint A et B. A (Myo cof^iioscct B iMM-fectissinK;, ((uanlum sci-
licct B (^st co};noscibile: S(hI hoc esl impo.ssihile. — Probntio:
<|ui:i aiit c()}:noscit B per essentinm B, aut non. — Sinon^ei
B cst cofjfiioscihilc |)er es.sentiam, er}.'o A non coj^Mioscit B |H»r-
li'ctissimc, (juantum scilicet B est co^ni()s«.-ihile; nihil enim co-
I^Mioscjbil»' |«'r (vsscntiam jierrecti.ssimc cof^noscilur, uisi co^jiio
scatur jier (?ssentiam suam, vel per ali(|iiid pcrreclius inclu-
deiis (»s.sentiam siiam * |)errcclius * (juam ipsa sit in s»»: ••jwen-
lia autcm 6 in nullo {^ertectius includitiir (juam in B, (|uiu
liiiic B iion esset iJeus. — «S* nutem eogm ' B /x'»* t*.«-

se7tlin7n ipsius B, er<.r<» nctiis ipsius A «'sl jiu>u iior iKiturnii-

r2) C,(r. putiiiti d. :(. (|i|. 1. (<t 'J.
{(i) WhiI. vfriliia.

TOM. I. li

226 LIB. I. DIST. II. QUAEST. III.

ter essentia ipsius B, et ita A nori est Deus. — Quod aulein
actus ipsius A sit posterior ipso B, proijo: quia omnis actus
cognoscendi qui non est ideni obiecto est posterior obiecto;
ne({ue enini prior, neque siinul natura est actus curn obiecto
alio ab actu, ({uia tunc actus posset intelligi sine obiecto, sicut
e converso.

Si dicas quod A intelligit B per essentiam ipsius A, quae
simillima est ipsi B, sic (juod A intelligit B in ratione speciei
communis ipsi A et ipsi B; contra: neutra responsio salvat
quod A intelligat B perfectissime, et per consequens non est
Deus, quia cognitio alicuius in simili tantum, sive in univer-
sali, non est cognilio periectissima et intuitiva ipsius rei in se,
et ita non cognoscit B intuitive et perfectissime, quod est pro-
positum.

b) Secunclo ex parte intellectus arguitur sic: actus ali-
quis * intellectus '' non potest liabere simul duo obiecta adae-
quata : A est obiectum adaequatum suae intellectioni, et B es-
set adaequatum eidem, si * idem A * posset inlelligere B; ergo
impossibile est quod A intelligat unica intellectione simul per-
fecte A et B. — Si A habet duas intellectiones realiter distin-
ctas, ergo non est Deus. — Maior patet, quia alioquin actus
adaequaretur alicui obiecto, quo subtracto, non minus quieta-
retur potentia et adae({uaretur, et ita frustra esset tale ob-
iectum.

270. ( 3 ) — Demonstratur imitas Dei ex ratione infinitae vo-
hintatis. — Quantum ad secundam viam arguitur sic:

a) Voluntas infinita est recta; ergo diligit quodlibet dili-
giJDile quantum est diligibile. Si igitur B est alius Deus, est
diligibilis in inflnitum, cum sit bonum infinitum, et infilnite a
volutate potente sic diligere; ergo voluntas A diligit B infinite:
sed hoc est impossibile, quia A naturaliter plus diligit se quam
B. — Probatio: quodlibet enim naturaliter plus diligit esse
suum quam esse alterius, cuius nihil est ut pars vel effectus:
A autem nihil est ipsius B, nec ut pars, nec ut effectus; ergo
plus diligit A se naturaliter quam ipsum B: sed voluntas li-
bera, quando est recta, conformatur voluntati naturali, alio-
quin voluntas naturalis non esset seniper recta; ergo A si
habet voluntatem liberam rectam, actu elicito plus diligit se
quam B; ergo non B inflnite.

I.II'.. I. DIST. II. QirAKST. III 227

h) Secundo sic do rolfuUalc: iiut A (ruitur B, aut utitur.

— Si ulilur eo, er«?o A lialtet voluiitatiTii inonliiiatain. — Si
/rnitur B et Iriiitiir A, er^^j A est beatus in duolms obiectis,
(jiioruiii iieiitruMi (Ifprndet ah alio, «juia sicut A est licatus in
se, sic et iii B: s«((l conse<iuens est iiiipDssiliiN', (juia iiihii |Kjte8l
ess«' l)«'atiini actii in «luohiis obiectis Ix^atiflcantibus totalibus.

— Prohatio : quia, * utrolibet * eoruin (iestriict(j, niliilominus
esscf b<;alus; er}^n) in neutro est beatiis. — Videtur •'tiain ra-
tioiKibile rjufxl * illud (jikmI (|ui«"tatur * totaliter iii uiio obieclo
a(l:i('<jiiiito non i^ossil iii obiecto alio (juiefari.

H\. (M — Demonstratur unitas Dei ex ratione infiniti boni.

— !)•■ TKHTIA viu, scilicel dc ratioii»- infinili honi, ;ir;:uo sic:
\'o|iiiilas ordiiiata jjob'st apj^etere niaius boniirn et nuiiris aina-
ic iiiaius bonuin: s<>(l jiliira liona iiidiiita, si sint j)ossibilia,
j)liis boiiitatis includiint '(jiiain uiiiiin iiiHnitiini; er<jo voluntas
ordiiiatc jiossci plns ainare i)liir;i boiia innnila qnain uiiunj, et
l»ii <;onse<ju<'ns in iiiillo iino bono iiilliiilo «jiiieturetur: s»»»! boc
est contni rntioncin iKHii, (ju<jd sil infinilum et non ijuietati-
viiiii ciiiii^libct voluntatis.

272. — Demonstratur unitas Dei ex ratione infinitae poteutiae.

— Oiiaiituiii ad (jUARTAM viain, scilicet de infinita potentia,
;u>Mio sic: — aj Non jjossunt es.sc (ln;i<' causa»' totab's »'ius4leni
('llcctiis in eod<'in ordiiK; caus;i«': s<'d infinita i»olentia esl causa
lof;ilis r<'sj)('clu ciiiuslibet <'ll't'ctns in ratione j^riinae causae;
eiyo nulla ali;i jiolciitia j)olcst cs.se c;iusa in ralion«» «^ausae
jdiiiiac r«»si)<'ctu alicuius <'ll«'ctus, et ita iiulla alia est causa
iiiliiiila in jiolenlia. — Primain propositioneni proho: (juia
liinc ali«jui«l «»sset c;ius;» ;ili(Uius. a «juo illud iion «leix^iub^i-el.
Prohalio: a iiiillo ali(iuo dcjiciKb'! «?sscnlialit<'r, «juo non exi-
slente, niliilomiiius ««ss^^t: sc«l si C IkiIm^I dmis irausas lotales A

• ■( B, el in ('(xleiii ordiiK» c:ius;i<', ulrolilM'l eorum non exislente,
iiibilominus esset ijisuni G ab altero eorum, (|uia non existente
A, iiiliilomiiiiis cril C ;di ij)so B. ct non existente B. nihilomi*
iius crit ipsum G, iliii;i ;ib iji^o A.

fjj iu.xla idcm ar}.ruitur «le unitate cuiuscumiiiu» prtmt m
(jiuiciiiiKjiic j)riiiiilal<< j)ra«><licta [n. 220] ; nihil enim • '<m

«'Xccdilur ;i duobiis jniiiio ijisuni «'Xc«Hl«'nlibus; el nihii fimium
cssciiti;ililcr ordinatur ad duos j^rinios lln«'s; e«9i»l enim »h-

• jiiid ;id liiiciii. (jiio iioii cxisl«>nt«>. iiihiloinmus essi^l (Initum, ut

228 LIB. 1. DIST. II. QUAEST. III.

prius arf?iiturn est ; et esset aliquid excessum essenlialiter ab
aliquo, (quo (a) ) non existente, nihilominus haberet essentiale
excedens, quo raensuraretur essentiahter et a quo acciperet suam
perfectionem essenlialiter: quod est impossibile; ergo impos-
sibile est ahcuius flniti duos fines priraos esse vel duorura ex-
cessorura aliquorum duorum finitorum alicuius excessi duo
priraa erainentia esse [b).

273. (5) — Demonstratur unitas Dei ex ratione infiniti ab-
solute. — De QUINTA via dico, qiiod infinitum absolute non
potest excedi, et arguo sic: quaecumque perfectio potest nume-
rari in diversis * plus perfectionis * (c) habet in pluribus quam
in uno, sicut dicitur VII. De Trin. c. l ; ergo infinitum in
pluribus oranino numerari non potest,

274. — Demonstratur unitas Dei ex ratione entis necessarii.

— De SEXTA via primo arguo sic: a) Species pluriflcabihs in
individuis non determiriatur ex se ad certum numerum indivi-
duorum, sed quantum est ex se compatitur inflnitatem indivi-
duorura, sicut patet in speciebus oranibus corruptibihbus; ergo
si ratio necesse esse sit pluriflcabihs in individuis, non delermi-
nat se ad certum numerum, sed compatitur iiifinitatera quan-
tura ex se est: sed si possent esse infinita necesse esse, sunt
infinita necesse esse [n. 231]: conseqiiens est falsura ; ergo cm-
tecedens ex quo sequitur.

b) Secundo arguo sic iuxta istarn viam: si sunt plura
necesse esse, aliquibus perfectionibus realibus distinguuntiir. —
Sint perfectiones iste A et B. Tunc sic: aut ista duo distincta
per A et B sunt formaliter necesse esse per A et B, aut non.

— Si non, ergo A non est formalis ratio necessario essendi,
iiec B; ergo per consequens nec includens A est * necessario
primo * (c?), quia includit ahquara entitatera quae non est neces-
sitas formahter essendi, nec necessaria ex se. * Et ita per con-
sequens de B *. — Si autem iUa sint formaliter necesse esse
per A et B, et praeter haec utruraque est necesse per iUud in
quo convenit unura cura aiio, ergo utruraque habet in se duas

(a) Deest in Ed. Ven.

(b) Ed. Ven. : aliorum duorum finitorum.... aliquorum duorum exces-
sorum.

(c) Wadd.: plures perfectiones.
{d} Wad. necesse esse.

LIH. I. DIST. II. yr-ARST. III. 22t>

raliofies, ijii5»nifi) iitraqu»» Ibrrnalitor f*st nocessc ossp: HOi\ hoc
est irii|)Ossibilf', (juia noiitra illaiiirii inclurlit altor-am ; uli-;«lil»et
i}.'-iliii- illarurii circuinscriptii, ossot tal<^ in»cps.se esse \)er roli-
(juarn, «'t ita (;ss«'l ali^juid forinalitcr nccosse osso per ratiunom
aliriuain, (|ua circurnscri|)ta, nihilornirius osset ri(^(^so osse: •luod
esl iiMi>ossil)il(;.

'-iT."). ( ti ) — Demon.stratur unitas Dei ei ratione omnipoten-
tiae. — 1)0 SRPTIMA via, scilicot de omiiijtotenlin, vidotur (juod
illa non sit jior rationorn natiwalcni dcrnonstiahilis, rjuia omni-
potciitia, ut alias jiatchit (1), iioii jjotost concludi rationo natii-
rali, nf cot/iolici rrcdnni nrrfnipnteiitinin, ikk^ concluditnr cx
rn tioiic infinilac itntenti.at;.

Tanion ox omnipntentia crodita aivuilur sic |)roiM3situiii :
aj Si A cst omnipotons, or^'o j^otcst Cacon,' circa (juodciinKiue
aliud ipsuni essc vel iion osse, ot ila poss<»t dcstruorc B, ct ita
flcrcl B iiullipotons, orj^o B non ost l)(nis.

Is/a /•ado non valot, (juia B iion est obiccturn oinniiM")tcii-
liac, sicul (iiiidaiii i(»spondcnt ad cam, (jiiia omnipotontia pro
obiccto rospicit possibiie * cnntinf/rns * : B aut(Mn ponebatur ne-
cossarium siciit A.

h) \(\po cx omnipntcntia crodifa arfjuitnr aliter sic, docla-
rainld rationcm Riclinrdi, //. Dr Trin. c. ull.: Omnipotons siciit
su(» vfllc i)f)tost prodiicon; oriuK» possibilo, ita suo iiolle jiotost
iiiipcdiro vel d(»struore omne possibilo, si iam habot oss«'. A
ory:o omnia possibilia potcsi suo v(»llo in csso pr-oduccro: noii
aiifcm cst noc(>ssc (juod B vclit omnia illa (^ssc, S4»d j^oti^st
iiollc ill:i ossc (luac A viilt. (jiiiu voluiifas B sc lialM't conlm-
j.(ciil«r ad illa (jiiac viill A, sicnt voluntas A ad illa (piao B
viiif. si csl l)«»us. Si aulciii B nolit illa csse, or^t) nullum o(v
riuii cst; i^Mtiir si sunt diio omnipotontcs, utcniuo illorum fa-
coi-ct altoriim nulliiM)tcntom, iioii «lostnKMido illum. so<l racioiuio
vcj jirobibcndo pcr suiim nolb? osse volitorum ab alio.

ijnnd si diras somniando, (luod concordant in voluntato
sua. (juamvis dc Ikm- niilla sil ii(^cos.sitas, s<nI «luasi fccorunt
pact;! * do concor*ilil«'r volondo *, adhuc prnho, «juod noulor
eonmi «M-it omniiM)tcns: narn si A cst omni|)oton8, ijolost pm-
(liiccro siio vcllo «lUodcuriKiuc aliud |M)ssibilc voliluiii a so. Kx

(1) d. 42. — Qtindlih. q. 7.
(ni Wiul. pnsnihilc.

230 LIB. I. DIST. II. QUAEST. III.

hoc sequitur quod B nullum eorura potest producere suo velle,
et ita non est omnipotens. — Quod hoc sequatur, patet ex
quarta via [n. 272], quia impossihile est duas causas esse to-
tales unius effectus, quia ex quo causatus est ab una, impos-
sibile est quod sit ab alia.

276. — Aliorum argumenta. — Argumenta quaedam alio-
7-um ad conclusionem praedictam nolo hic adducere, quibus
non oportet inniti, quia sunt solubiHa et aeque forsan conclu-
dentia unum esse Angelum in una specie, si Angelus est sim-
plex in essentia sua; aut si concludunt, non tamen ex natura-
Uter nobis notis; nec oportet illa adducere ut solvenda, quia
noii sunt contra conchisionem quam teneo.

277. ( "^ ) — Refellitur opinio n. 267 exposita. — * Ad ar-
gumenta tunc, et primo * ad illa quae sunt pro alia opimone
respondeo: ad aucioriiatem Rabbi Moysi dico, quod *Deum es.se
unum creditur in Lege, quia * populus ludaicus fuit rudis et
pronus ad idololatriam, * et * ideo indiguit instrui per leges de
unitate Dei, licet per rationem naturalem posset demonstrari.
Ita etiam acceptum est a Lege qiiod Deus sit : Exod. c. III.
V. 14: Ego sum. qui sum ; et Apostolus Ad Hebraeos c. Xl.
V. 6, dicit quod oportet accedentem ad Deum credere qula
est; et tamen non negatur Deum {esse {a) ) esse demonstrabile;
ergo pari ratione negandum non est posse demonstrari Deum
esse unum, licet acceptum sit a Lege.

IUa etiam quae possunt demonstrari utile est corarauni-
tati tradi per viara auctoritatis : et propter negUgentiara com-
munilatis in inquirendo veritatem, et propter impotentiam intel-
lectus, et propter errores inquirentium per demonstrationem,
quia veritatibus suis multa falsa perraiscent, ut dicit Aug.
XVIII. De Civii. Dei, * c. 41 *, et ideo quia siraplices sequentes
tales demonstrationes bene possent dubitaie, cui esset assentien-
dum, ideo tuta est via et facilis et coraraunis, auctoritas certa,
quae non potest fallere nec falli.

b) Ad secundam rationera de singulari dico, quod ahud
est singularitatem esse conceptam ut obiectura vel ut partem
obiecti, aliud est singularitatem esse praecise modum con-
cipiendi, sive sub quo concipitur obiectum. — Exemplum:

(o) Deest in Ed. Ven.

IJIJ. I. DIST. 11. (JIIAKST, III. Z.ii

ciim (lico, plurale (est singu/nre (a) ), ohificiuiu coijcftpluiu <>st
|)liirolitas, H(h\ iiiodus coi)ci|)i<>n(li, id ost intNliis suh i]uo con-
cipitur, ost sirijruhiriias. lu» iii iiitontioiiihiis lojjicis curn «lico
sifif/u/are (ost u/iivcrsale {/j) ), (iiiod concipitur ost siu^ula-
lifas, sed inodiis coiicijiioMdi, sub quo concipitur, lialicl in-
(liircmiliain ad plura. — lla dico in projiosilo, i\\uh\ ««ssrn-
tia divina potost concipi ut sinj^ularis, ita (|U(j<I sinizularilas
sil concejj/a vol iit ohioctuni vol ut pars obii^Mi. — N«h; lanicn
s»'(|uifiir (|ii(j<l ossonlia possit coj^niosci iit sin«:iilaris, ita <|uo«l
siii;^^ularitas sit niodus concijjiendi ; co^rnoscon* onini sic ali-
(liiid ut sin^MiIaro est co^nioscoro illiid iit hoc, sicut alljnm
vidctur iil hoc. Kl lioc iikjiIo, iif pra«Mlic(uin «^st, non coi:iios«'i-
tiii <'ss<'ntia divina sub ratione * .sm<7J</r//v7rt//.v * (c); ot i«lo«Mn
arjzuiiionto «»s( tallacia fiffurae dictionis, comniutando t ein in
inoduin.

27.S. ( « ) — Solvitur I arg. princ. — .^d rationes princi-
pa/es. — Ad prinuim (n. 2()5 a] dico, (jikkI Apostoliis lo<pii-
liif do idolis «*t idoo do «liis nuncupative, eX sulMJit ibi : Sol^ts
/nt/etn unus cs/ Deus {\): quia oinnes dii (jentiuin davmo-
iiia, * in Psalrn. rl) *.

279. — Solvitur II arg. princ. - .V«l secundnm fn. 2(5.'>A)
(lico, (pio«l conwfpfcntia non val<>t; (piia fiumerus iioii «'sl la-
\\^ iiiodiis si|:-nillcandi j.''raiiiriia(icalit<'r, (pial<'s alii in<Nli ;:r:iin-
niati(al«'s, (|ui praocisc dicunl iikmIuiii c<>n<*ipi<'n<li r«'ni abstjue
ali(|iio r«'ali corr<'s|M)ri(l<'n(<* tali iiicmIo coiici[ii<'n<li: * uinlc * nec
(liciiiit ali(|iii(l in ro, a (|U0 inovori pos.sit intf>ll<Hrtus a«l laliMii
iiio(liirii (•()iicipi»'n(li. S«^d iiuni<'rus voro inclu<lit itMu sulKstra-
tiiiii; iiiidc scipiitur: homines curruiit, ov*io plures htnni$u'S
curnint; scd noii «»st sic <l<' aliis consi).Mullcatis«(/) numini^i vol
vcrbi, (|ui;i iioii sc(piitiir: Iicus «'sl t/eneris masctttini, «'r^o
Dcus «'st nuiscitlKs; (piia ad inasculiiiilat«'m sutllcit ali<pii<l in
rc, a (|iio isic iiiodus concipiciidi jiossil ac<'ipi, piila actintas.

(1) Nnm eUi nitnt tpii fiicnutur tlii, tivt ht eoelo, tivr iit trrrti ^*ii/Hiilrm

■iinit flii multi rt tlumini miilti), nohin tamm UHua rst liru».

rj, XCV V. h

(i) l)iM'Ht iti Kd. V»>n.

'/>) DiTHt in VaI. Xru.

{>•) Wiid. Hiii^iiliiri.H.

{(l) \\m\ Mi^iiiticntiviH.

232 LIB. I. DIST. II. QUAEST. III.

Dico igitur, quod illud snbiectum dii conceptum sub
raodo plurali includit contradictionem, quia modus concipiendi
repug^nat ei quod concipitur sub modo. — Cwn igitur pro-
batur consequentia, quia idem includit singulare et pluraie,
dico, quod singulare includit illud sub modo concipiendi con-
venienti ipsi concepto, sed plurale includit illud sub modo
incompossibili illi concepto; et ideo lllud singulare includit ra-
tionem quasi in se veram, prout includit conceptum et modum
concipiendi, plurale autem prout includit illa * duo * includit
rationem in se falsam; et ideo non sequitur quod plurale sit
verum de plurali, sicut singulare de singulari, quia de eo cuius
ratio est in se falsa nihil est verum.

Per idem patet ad aliam probationem, quo maius cogi-
tari non potest, quia non sunt dii cogitabiles sine contradi-
ctione, quia raodus repugnat rei conceptae, et ideo maior est
glossanda, sicut prius in quaestione praecedenti [n. 257]. —
Ad veritatera autera propositionis requiritur quod ratio sub-
iecti non includat contradictionera et sit in se vera, sicut di-
ctura est in quaestione secunda huius disiinctionis.

280. — Solvitur III arg. princ. — Ad tertium [n. 265 c]
dico, quod maior propositio non est priraa, sed reducitur ad
istara, omyie imperfectum reducitur ad perfectum, et quia
orane ens per participationem est imperfectum, et tantura illud
ens est perfectura quod est ens per essentiam, ideo sequitur
propositio illa maior de participatione. — Haec autera maior
de imperfecto sic habet intelligi: aliquid est imperfectum se-
cundum perfectionem simpliciter, quae non necessario habet
imperfectionem concomitantem, quia non includit in se limita-
tionem, ut hoc bonum, hoc verum, hoc ens; et huiusmodi
imperfectum reducitur ad perfectum eiusdem rationis, scilicet
bonum, ens, verum, quae important perfectiones simpliciter.
Aliquid autera est iraperfectura secundum perfectionem non
simpliciter, sed secundura perfectionera quae de ratione sui
includit limitationera et ideo necessario habet imperfectionem
annexam, ut hic homo, et hic asinus; * et huiusmodi imper-
fecta non reducuntur ad perfectura per essentiam absolute
eiusdem rationis sicut ad rationem specificam, quia adhuc in-
cludit imperfectionem, quia limitationem; sed reducuntur ad
perfectum primum quod continet omnia supererainenter et

LIB. I. DIST. 11. (JFAEST. III. 2:«

aequiv(x;f* *. — (Juod ij.^itui- imperfectum esl primo modo re-
(lucjinc ad poifwturii siiuijlicilor socuuduiii iMM-fcctiomMn illius
ratiouis, ((uia iili(|ui(I s(>cuii(Iuui ill:uii ruti^^norn {totost css*» sim-
pliciter |K'rfoctuiu. {){U)i\ aulcui ost imperfeclum secmndo
mo(lf) uoii n?(lucitur ad aii^juid p<'rf«'ctuui secundum jiorfoctio-
iiciii ciusdom ratiouis; (juia oiiim ista imjxMfeciionom iiicludit,
i(k'o socuuduiii illaui noii potost osso ali^juid pcrfoclum simpli-
citcr, projitor limitationom; sod reducitur ad ali<juid j)orfo<-tum
siiiiplicilor a(>(|uiv«)cuui, omiiioutor includcus illaiii porf»H-lio-
iiciii; ol idoo l)onum imiMufcclum roducitur ad porfcctum bo-
uuiii: sicut lapis, (jui ost imjwrloctus, non reducitur ad laj)idom
p(>ilcctuiii sim|)licitcr. scd ad summum ons ot ad summum
honiiin, (|uac includuiit virtualitcr illam j)orfo<-tionem.

•isl. — Solvitur IV arg. princ. - .-^d Hllimum \\\. 'iVu^d]
dicilur (|ui>d plura hoiia fniita m«'liora sunt j^aucioribus lionis
fliiitis, iioii autcin jilura hona infinilo. - Sed fioc non ridehn-
reapondcre ad argumenturn, i[u\ii «|uaocum(ju«» si oss«'nt *«^-
.s«'iit * mcliora, vidcntur j^ononda in oiitibus css»'. ««t maximo in
Enic supremo quod ost necesse esse, «juia il»i «juid^juid jnxsset
essc Itoiium ost, ot necesse «^st ibi e.s.se: soil ()Iura boiia iiillnii:»
si «'ssonl, <».s.scnt in(>liora. Vidctur ijjitur «juod jilura Imhki iii-
niiit:) sunl j)on«'iid:i iii iiatura suniuii lM)iii.

\d illuil respotuleo, «jiiod cuiii «licilur iii uuiiori, illa
(jnin- st essent essetii mi'lio)'a, sunt ponendu ibi, «lico, «juod
:iui i)cr ly si im()licatur jiositio i)«)ssibilium, aut jiositio mi*om-
j)ossil)iliuiii. - Si j)rimo iikhIo, dico, (juod maior ost v«M*a ct
minor liils;i, ((ui:i iiiijilicalio illa iii tninori non «*sl jK)ssibiliuui,
so«l incoini)os»<ibiliuui, — .Si aut«'m ly si imj)licot (K)silionom
iiicomjiossibiliiini, minor cst vera ot maior lalsa; «(uao onini
iioii cssciit iiioliora nisi (>\ (N^sitiono mcomiMxs^ibilium non es-
sciit iiiclioi:i, iici- cliam sniil boii;i, * se<l * («) iilud «(U«h1 noii
ost nisi c.\ posiiioiw iucom()ossibiliuui «»mniiH) non «^st, sicul
iifc iljiid * iMtsilum * «'s| ;i (jiio illud iion «lc()«Mi«b't.

QUAESTIONES IV. V. VL ET VII.

Articulus I.

PROPONUNTUR QUAESTIONES ET ARGUMENTA PRINCIPALIA.

282. ( ' ) — Proponitur quaestio IV. (1). — Circa sectmdam
partem hiiius disUnctionis quaeritur prirao:

Utrum possibile sit cum unitate essentiae divinae stnre
pluralitatem personarum.

283. — Argumenta princ. quaest. IV. — Quod non : a) Quia
quaecumque mii et eidem sirapliciter sunt simpliciter eadem,
inter se swn^ *omnino* («) eadem. Et additur eadem simpliciter,
ad excludendura identitatera secundum quid; quia si sunt eadem
eidem non simpliciter, sed secundum quid, vel eidem sunt ea-
dem solum secundum quid, non oportet illa esse simpliciter
eadem. Sed personae divinae sunt simpliciter et omnino idem
essentiae divinae, quae in se et omnino est simpliciter eadem;
ergo, etc. — Maior patet: tum quia per eam tenet omnis
forma syllogismi perfecti, qu^e forma de se est evidens, quia
in praeraissis notatur extrema in medio coniungi, et ex hoc
solum concluditur identitas extreraorura inter se in conclusione:
tum quia oppositura praedicati destruit subiectum, quia si non
sunt eadem inter se, non sunt simpliciter eadem alicui eidem.
— Minor * etiam patet, scilicet, quod ipsa essentia sit simpli-
citer eadem personis divinis, et e contra, quia ipsa * essentia
divina, propter sui summam simplicitatem, est quidquid habet,

il) Eesolvitur Art. V.
(o) Wad. simpliciter.

LIIJ. 1. DIST. II (JL-AKbT. IV. V. VI. KT VII. AHT. I. .i',ib

sociinilum Maf,'istrufii, (//s^ A<., et sficuinliirn .Vuirustimim, A7. De
Civ. c. 10. — Similitor alia pays minoris palet, quia ipsii osl
iri se omriino simj)I«'X cl iiidivisibilis; er;;o, elc. (1).

h) SpcuikIo sic: Ksstfnliale et acciilentafe divitlunl tuiurn
tiis; ((iii(I({ui(l oiyo osl in ali<|uo aiit ost i(l«Mn sihi (,>ssrritiali-
tcr, aiil accidontalitor : sod (iiiod distin^uit poi-sorias iion est
accidJMitalo e.ssontiao, ijuia niliil sil»i accidit ; * cr^^o »»st essen-
tial<?*; or^'o ost sibi idom osscntialitcr: scd (juod o.ssontialilor
est idem oss(>ntiae, miilliplicato illo multij^licatur esseiitia;
ejyo si sunt jjlures jxTs^jnao, suiit j)luros ossontiao (2).
(2) cj Tertio sic: Nihil (^st j^onondum iii ontihua, et inaxime
iii Summo Hoiio, ijuo iioii j^osito, niliil j^orlirtionis dcncit iii
iiiiiverso: scd aliijua pors(^na divina iion cxistoiitc in divina
essontia, niliil jxMCoctionis doessct iii univorsf); (tjjo j^luraliias
talium noii csl jM)iicnila in Deo. — Probatin tninoris: si se-
(•iiiida jM»i'soiia iion cssct. ijuidiiiiid j)orro<rtionis oss<>t in ca os-
sel iii * prima * jM-rsoiia, d ita iiiliil j^crlK^lionis (loessel in
iiiiivcrso, * (!tiam * si i|)sa iion es.sot: ijiiia * si tantum sjnt
diiao j)or-soiiao in ossontia diviria *, iiuidijuid porfeclionis sim-
|tlicitor (>st iii iiria. ost in alia; cr^nj * ahstiacta * una cl mancnte
alia, niltil j^orrcctionis folliliir al> iiiiivcr-so.

* Videlin' * (JikmI iioii suI* omni riKMlo i|uidiiuril jmm le-
ciioiiis cst in iiiia cst in alia. — Conlra: islc mo«liis liahcndi
vcl ossondi aiit ost jKMMivlio, aul iioii. Si sic, oril * iv'ilur •
111 Dco, ot j)or consoijiicns jMMsona j^rTma nori orit simj^liciter
|M'rtc<'ta (jiiac non liahcltit illiim iikmIiiiii. Si non, eiyo slal
ar^Mimcntum, ipKMl noii manontc socunda j)ci*8ona manet lola
eiiis jM^rloctio in jM-rsona jirima; or^o nihil iM^rlectionis tleper-
ililur ;ili imiverso, amola j)ci-soria .sccunda (li).

(IJ Ilom ijuarto: Si sunl j)lura nrresse esse, tiuaeni, «|iii-
liii> rormalitci- disliri^Miuiilur^ Sint A cl B. S«'d (juoil jilur.i sint
/tecesse esse includit (•oiitr-adictioncm; ijuia aul illao i*ationeM
i|iiil)us disliiiLruimtur siml necesse esse el nec«'ssital«»s cssi'inli,
cl liiiic «MUiit duo necfsse esse, «luae «»tiam conrrniunl iii »!<••
«•c.s.^^c' rsse, ct j)«'r^ corisc^juciiv jM'r necesse esse iion (listin^Miiiii*

(li Vid. Nol. H(i II. \V2^ M«<i|i|.
(■J) Vid. Hol. Hii II. XVi.

i:n Vid. 8ol. n<i II. :t:t;t.

236 LIB. I. DIST, II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. I.

tur. Si auteni ijlae rationes sunt possibiles, ergo illa quae istis
distinouuntur non suiit necesse esse (1).

284. — Ad oppositum: Illud est possibile quod non inclu-
dit contradictionem : sed non includit contradictionem quod sit
una essentia in tribus personis; quia * non est idenlitas et tri-
nitas secundum idem, et * conlradictio est secundum idem,
quia hic est unitas essentiae et trinitas personaritm relati-
varum; ergo, etc.

285. ( ' ) — Proponitur quaestio V (2). — luxta hoc quaero :
Utrum sint tanium tres personae in essentia divina?

286. — Argumenta princ. quaest. V. — Et arg-uo quod non :
aj Primo sic: relationes oppositae sunt aequalis dignitatis;
ergo si relatio prirai producentis tantum constituit unam per-
sonam, correspondebit sibi alia relatio tantura constituens per-
sbnam unam productam, et ita tantum erit una persona pro-
ducta (3).

b) Praeterea, duabus relationibus productorum correspon-
dent duae producentium, et aeque distinguuntur ista extrema
inter se sicut illa inter se; ergo si istae duae relationes con-
stituunt duas personas, et aliae duae constituent alias duas,
et ita erunt quatuor personae divinae (4).

c) Praeterea, potentia finita durans in infinitura posset
habere effectus infinitos, sicut patet de sole, secundum viam
Philosophi, //. De Generatione ; ergo potentia infinita potest
habere infinita producta simul. — Consequentia probatur, quia
quod potentia finifa simul non potest in tot * simul * in quot
successive, hoc est propter finitatem, propter quam pro nunc
adaequatur sibi iste efffectus; ergo potentia infinita in quot po-
test successive, in tot potest simul: * successive potest infinita,
quia sicut finita potest sic infinita * (5).

287. — Oppositum videtur Matth. ult. v. 19: In nomine
Pairis ei Filii ei Spiritus Sancti, et I. loan. c. V. v. 7: Tres

(1) Vid. sol. ad n. 334

(2) Resolvitur art. IV.

(3) Vid. sol. ad n. 322«.

(4) Vid. sol. ad n. 322 b.

(5) Vid. sol. ad n. 322 c.

1,115. I. Iiisi. II. (JLAKST. IV. V. VI. KT VII. AHT. I. '^il

aunl qni. tes^timonhim dant in coelo : J'ater, Verbutn et Spi-
ritus Su/ictus, ethi tres unum sunt <*tc. Kt Au^^ustinus I)f Fide
(1(1 l*etrum, caj). 'i., ol ixjiiitur iii littora (i).

2XS. ( I ) — Proponitur quaestio VI k'^.). — Kt «juia plaralitus
<liviii;iruin poisonarum (Itriaratiir o.\ produclio)U!, idoo (juaoro
ilc productione iii iiatiira divina. — Primo in co)/nnuai:

Utrum esse/itiu diviiui possit stare in aliquo et ijtsum
esse p/'oductuui i

2.sy. — Argumenta principalia quaest. VI. ~ .\rj;uo (jiuj»!
iioii : a) priino sic : *(juia * iiulluni ])ro(luctum cst ex se neces-
sariw/t : scd (jui<l(jui(l subsistit iii essentia divina est ox se ne-
cessarium; er<fo, etc. — Prohatio maioris [ht qui/upte vias:

Prii/ui, (|iiia iiiliil simul est ex se iHx;essariuin el ab alio:
sed ((iiod csf (iroductum, si csl ii«H:«^ssarium, est n(?cessarium
al) alio; o,v*ro non a st^ — Maiorem liuius |)rosyHo^'isrni p/'oho:
((uia si est nec«»ssarium ex se, est er«xo nece.ssariun», circuni-
scripto omni alio: si autom «?st necossarium ah alio, non »*st
nccossarium, illo circums(Ti])to.

Secundo j)rol);ilur maio/- ()rima : (juia ornm^ pnxluctum
j)ossil)il(' luit pnjduci, alio(juiii imj^ossiliilc ()r(Kluci «'ssel j»n>-
diictiim; or<.ro omnc jiroductum ali(juam ()ossil>ilitatoin includit;
't omnis pt/ssibililas ropu;,Miat /wcessario ex se ; or^jo, otc.

Te/'tio sic: torminus ()rodiiclus ost alitjuo iikhIo jM,».slonor
[)i-(jdiiconte, (juia non jK)test intcUi^M jinHluctio sine ali((Uo ordine
j)riori et jiostoriori : in illo j^riori in (juo pnHlucons int»»lli^Mtur,
iioii inlnlli^i-itur ()r(Hluctiiiii, ((iiia luiic non osset prius; er^fo
iiitcllic-itiii III illo (tiiori j^roductum non (f.sAf, et iii si^Mio jMiHte-
riori intcllic^iliir esse ; eiyo i/iulatio.

Quarti/ j)rol)atur: (juia essentia divina, ciivuiiiscrij)ta pi-o-
diictioiic, iioii lialicl illiid ()ro4luctum, lialN>t onim illud (iiihIu-
cliiiii \\rv ()r(Mlucti()noin ; eiyo \wr iDam tlt «•s.stMitia diviiia cle
iKHi liahcnto, illiid liabons et ita mutalio.

(iuinto: ijuia ^enoralio vidctur css»- cs.s.s«'iitialitcr mutalto,
.siiiil s()C(ics os.sentialitcr includit ^m-hus: (>riNluctio autciii a«i

1 1 ) l{«<!<nlvitiir iirt. II.
(2) Viil. hiipru, |)ii((. 17 1

2:5(S LIB. I. DIST. II. QMAEST. IV. V, VI. ET VII. AliT. I.

esse per nioduui naturae est generatio; i^itui- illa non potest
intelligi sine mutatione (1).

(•■i) bj Secundo ad principale sic: Si est productum, ergo de-
pendet: consequens est falsum; ergo antecedens. — Probatio
consequentiae : quia si nullo modo dependet productum a pro-
duceiite, ergo utrumque ex aequo haberet naturam, et ex hoc
ultra non magis praeexigeret productum ad sui productiouem
et esse quod producens praehaberet suam naturara, quam e
converso: quod est contra naturam productionis (2).

c) Tertio principaliter sic: Quia aliae mutationes quae
non ponunt de ratione sui tantam imperfectionem quantam po-
nit generatio non possunt esse in Divinis; ergo nec generatio.
— Consequeniia patet, quia removetur a Deo quidquid est
imperfectionis. -- Probatio antecedentis : quia latio et alteratio,
secundum Arist. VIII. Phys., non ponunt tantam imperfectio-
nem quantam ponit generatio, quia inulta entia perfecta pos-
sunt alterari, vel localiter ferri, quae non possunt generari;
sed non conceditur in Deo loci mutatio vel alteratio; ergo nec
generatio (3).

290. Ad oppositum est Aug. IV. De Trin. c. 20. vel 54 :
Patev est principium iotius diviniiatis: non nisi '^ev produ-
ciionem; ergo, etc.

291. ( ' ) — Proponitur quaestio VII (4). — luxta hoc quaero
in speciali :

Utrum sint ibi tantum duae producfiones intrinsecae ?

292. — Argumenta principalia quaest. VII. — Quod non
arguo sic: a) Quia unius naiurae videtur esse unus modus
communicandi, secundum Averroem, VIII. Physic. com. 46.
* contra Avicennam *. — Quod probatur per rationes suas ibi-
dem : Prima, quia scilicet alterius materiae est altera forma ;
alioquin non esset * haec * forma propria huius materiae, et
tunc quodlibet generaretur ex quolibet, et tunc universaliter
materiae essent otiosae: sed materiae correspondentes diversis

(1) Vid. sol. ad n. 302.

(2) Vid. sol. ad n. 303.

(3) Vid. sol. ad n. 304.

(4) Resolvitur Art. III.

LIB. 1. DIST. II. yLAIOST. IV. V. VI. KT VII, AHT. I. .d.VJ

apTitilius ct j)r(Mlucontihus suiit :iltf'rius ot alt(M'ius ratioiiis;
(IikmI |);it<'l iu iroiifiratioiio |)*m- j)ioi)a<.'iitiurioni el putrcfactioiiciii,
(]iii;i propat^^aluiii «^'encralur ox serniiu', aliud iion, sed ex alio
corporo putr-cfacto; * er^o altorius pro«luctioiiis ost altcra forma,
fl sic altfMius rorinao alius iiicxlus coiiiniunicandi *.

Sccunclo arj^uitur * sic * »'X opjK^sito iiili'rt'ii(lo (jufwl »»a(l('rii
spccios tiinc csset a natit)'a ot a casu; (jx (jikj inr»'rtui' tpKHl
hoiiio possot ^n^ncrari a scinino asini ot ex iiillnitis inatcriis.
— rrobatui" autcni primuin consequens esse inconvenicns, (juia
(piotl llt a cast/ (»st opposituni ei (juod flt a nntura. — Et
practoroa secumlc. iiiilla spocies est a casu, (juia (piae ovoniunt
a casu simt nionstruosa. Hoc lotum cst nianirostuni |>or s<».
Sc(l si natura liahorot (liversos riiodos coniniunicandi, tuiic .se-
ciiikIuiii uiiiiiii niodiiin coiiiniunicaiidi {)0sset ali^jua s{MK:ies esse
a intlurfi (!l S(»cuiiduni aliuni iiioduni comriiunicandi {x)ss(^t esai
a rn^n * vel a rorluiia * (h.

b) Ar^^uitur * sic {)er Commontatorom: * ox comraenlo illo,
«.■•oncraliilo lioc «^enoratur ac({uiv(>cc, iion cx scinino: aut ciyo
(|c necessitafr, aiit uf in plurihus, aut ut 7'aro. Si ^jenera-
liir ;ic(|nivoco (ie nccessitate, orjjo nuii(ju;im ox «Muino: (juod
lidsum cst. Si autom ut in plurifnts iwt[ui\i)i'(\ * t\m!i (»x * |)U-
trcliiclioiic {.'•ciKMatur, * sod ♦ (|uaccum(|U(.' ut iii {)luribus ac-
ciduiil natui;ililcr ac^ciduiil ; crp) naturiditer pMK'ratur; et
ullciius .sc(juilui- (juod ul raro {)r(){)a;;ctur ex seniine, <ju(xl
ralsum cst. Si aulcm ut raro j^ciKM-atiir a(Hjuiv(X'e, sed »juae
raro (»vcniuiit ;i casu cv(Miiunt et casualitcr, ct ijuao casualia
suiil iiioiistruo.sa sunt, ct (jua(> suiil liuiusmodi non sunt oiu.s-
dcm s{)ccici; * nec idoo huiusiiKMli natura ♦ est communicallilis
nisi uno modo (2).

('^) c) llcm ar-^Miitur j^ro coiiclusioiK' ('ommenlatoris: quia di-
vcr.sorum mofuuni s{)eci(' suiit (liv(M'si termini sjK^cie, V. Pht/'
.v/(?. ; oiyo si commimicationcs vcl {)r(Mluclioiies sunl altorius
r;itionis, im*<;() ct t(M'riiini: * .stnl tcrmini rK)n sunt allerius ra-
tioiiis. (jui;i uri;i ost cs.sontia, ijiiacost torminus lormalis omniuni
prodiiclioiiiim * {:{).

(1) Vid. BoltitioiiiMii ii<l 11. .'IKi a.

(2) Viil. 8ii|ii(ioni<iii ml ii. .'Uii fi
i.'l) Viii. .HDlutiiiiiiMi) iiti n .'Mii r.

240 LIB. I. DIST. 11. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. II.

d) Quod non tantum sini duae probo: quia Philosophus
//. Phys. distinguit naturam et intellectam tamquam diversa
principia activa; utriusque autem ratio vere invenitur in Deo,
quia neutrum includit imperiectionem ; et ad intra, quia neu-
trum est productivum ad extra; ergo praeter productionera
voluntatis erunt duae aliae productiones ad intra.

Hoc etiam confirmatur per Philosophum, IX. Metaph. c. 3.,
ubi videtur expresse dicere quod potentia rationalis valet ad
opposita, ([uia scientia est oppositorum, sicut intellectus ex
natura sui est indeterminatus ad opposita, et natura est de-
terminata ad unum, ergo intellectus habebit aliam rationem
principii quam natura (1).

ej Praeterea, potentia voluntatis est hbera; ergo et pro-
ductio eius est libera; ergo non determinatur ad unum, sed ex
libertate sua potest esse ad opposita: sed tantum creatura est
possibilis esse et non esse, non autem persona divina; ergo
voluntas est tantum principium producendi creaturam, non per-
sonam divinam (2).

293. — Ad oppositum: Si non sunt tantum duae perso-
nae productae, ergo vel erunt plures personae quam tres, vel
pauciores quam tres: quod est falsum; illae ergo auctoritates
quae ostendunt tantum tres esse personas in Divinis ostendunt
quod sunt tantum duae personae productae.

Artigulus II.

RESOLVITUR QUAESTIO VI.: UTRUM ESSENTIA DIVINA
• POSSIT STARE IN ALIQUO ET IPSUM ESSE PRODUGTUM ?

294. ( 3 ) — Probatur primo in Divinis esse productionem. —
Quia, sicut dixi [fi. 288], pluralitas declaratur ex productione,
ideo primo respondeo ad quaestionem de productione, quae
est tertia (3) in ordine.

Et dico, quod in Divinis est et potest esse productio. —
Quod probo sic: a) Quidquid de ratione sua formali est prin-
cipium productivum illud in quocumque est a se, sine imper-

(1) Vid. solutionem ad n. 317 a.

(2) Vid. solutionem ad n. 317 b.

(3) Secundae partis hujus Distinctionis.

lAU. I. DIST. II. QUAKST. IV. V. VI. ET VII. AHT. II. •,M 1

feclioiM', iii (»0 (,»st principitiiii j)n><liu-tiviirn : istu<l totuni, scilicot
inlcllccAus hdhens ofjiectuni ticln inlelliijihilc sihi praeseiu,
ex ratioiH' sua lormali, •'st j)rincipiinn prrxluctivuin nntitiae
* gc7icrat(ic*{n); orjro iii ijutx-unniue »»st istud, scilicet intoM<'<-lus
lialKiiis ()l)i«'ctiim actu intclliirihilc sibi pracsens, ihi ♦•rit princi-
l)iiiiii i)r(;(luctivum notitiae *^eiieratao*, el hoc secundum pro-
jiortioiHMii suae pcrtcctionis: .sed in Dco o.s\ ilhnl .secunduni veram
iMtioiicm sui; or^'o vere est ihi prodiictio notitiac * p'neratae *.

h) Idem potesl arj^ui de voluntntc: (^uia voluntas halMMis
ohiccliim a<;tu co«,'nitum sihi pracsenlatum cx ratione sua ••st
{(rodiictiva mnnris perfccti proilucti.

■JlC). — Obiectiones. — Cmitrn istani rationem insto, ut
(hHlarclur. — <ij Kt huiioron (luidcm rationis conce<lo; s<il ad
minorcni diccnjlur ipiod illud totum nori «'st ex se pnncipium
prtHluctivum, sed liiiilum (luando int«3ll«.»ctus poUist liabere
* ejtra * se (b) notiliam productam; lioc autem est (inando po-
test liahere notiliam aliam a s<', (pui pfrnciatiir: intclh^ctus
aulcm divinus iion polcst halM^re notitiam distinctam a se, iiua
jiciliciatur, ct idco iioii vidctur (luod ihi dclK\it iNjiii principium
liroductivum.

Et confirtnatur ishi i ulio : primo, <iuia notitia ^'onita
friislra ponoretur: .sccundo, (iiiia inipossihih'. os\ eani iKHii.

h) Primiun prohalur: lii iiohis cst neccssaria notitia ^e-
nita, i|uia piM' cam iiilcllcclus pcrficitKr, i\\\\ sine ea esset
imi)('rlcctus: iiilclloclus autom infiiiitus, licet haln^at ohiectum
sihi praos(Mis, lamoii iion Ibrmalilcr pcrncitur por notitiam ;.'e-
iiitam, scd pcr iiotiliam injjcnit.im eaindom sihi rcalilor, ijua
ctiam rormalilcr int('lli<:it.

c) Secundum, scilic«'t itnpossilnlitntem, probo diiplicitcr:
J'riino, f\u\d prodiiclivum vcl pnjduwMis liabens pnNluctum
adactiiiatiim iion iKttcsl aliud pi(Nlucere; or;»'o cuni tolum illuil,
iiitcllcctus hahens ohioclum actuaIit(M- sihi pia<*sons, haU'at in
iiitcllcciii palcrno notitiam in^^-cnilam sihi adao<|uatam. <iuast
prodiictam ex se, (piia aliiiuo modo s<run<Ium ratioiitMii intel-
li|;<'iidi poslcrior ost lali pracsiMilia obiecti, videlur <iu<hI nul-
hiiii virtiitcm iiltorior<'m halK\it a<I pro<luccii<lam nolitiam di-

(fi) Wftil. t/riiitar, ctiuin infri'.

(/>) Wttd. '•.!• nr,

ToM. I. Ili

242 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. II.

stiiictam aliarii ab ista. — Secundo probatur: quia iiitellectus
est poteirtia activa, non facliva, ut dicitur IX. Mefaph. ; ijii-
tur si potest protlucere productum, potest producere in se
illud, et non extra se, alioquiu non haberet rationem activi,
ut distinouitur contra rationem factivi; iste igitur intellectus,
qui non potest producere notitiam in se, non potest producere
aliquam notitiam, ut videtur.

296. {^) — Solvuntur. — a) Istas rationes excludendo,
confirmo raiionem, et ad excludendum responsionem ad mi-
norem in se dico, quod intellectus noster respectu lienitae no-
titiae habet potentiam recepiivam, et ista potentialitas est i7n-
2oerfectionis, quia est potentialitas passiva. Nihil au(em * tale
facit per se * ad rationem principii procluctivi, quia nnlla
imperfectio formaUter est de ratione principii productivi, et
maxime quando principium productivum potest in se esse per-
fectum. — Habet etiam intellectus noster rationem p)7nncipii
productiri respectu notitiae genitae, et hoc est ex perfeciione
eius, qnatenus aclus prinuis virtuaUter continet illum actum
secundura.

Primum istorum, sciUcet recipere intelleciionem, patet,
quia convenit inteUectui possibiU. De secundo non est ita cer-
tum an conveniat possibili vel agenii. De hoc alias inquire-
tur (1). — Nunc autem hoc indistincte acceptum de inteUectu,
quod est principium productivum notitiae genitae, satis puto
verura, et declarabitur d. 3. p. 3. q. 2. (2). Et intellectus sic est
in Deo, quia habet intellectura secundum omnem rationem
inteUectus quae non ponit imperfectionem.

Tunc arguo sic: Quandocumque in aUquo concurrunt duo
per accidens, sciUcet ratio agendi et patiendi, ubi iUud quod
est ratio agendi est per se, si separetur a ratione paiiendi
et ponatur per se, nihil rainus est ratio agendi. Quod patet
ex //. Phys. de raedico sanante se, si separetur medicina ab
infirmitate, nihil rainus erit ratio sanandi. Igitur si separentur
praedicta duo in intellectu ab invicem, remanente eo quod erat
per se ratio principii productivi, adhuc erit ratio producendi,
quantumcumque non sit ibi potentialitas passiva receptiva.

(1) Quodlih. q. 15.

(2) Scilicet quaest. : Utrum pnrs intellectlva ^n-oprie sitmiita vrl aliquid
eius sit causa totalis gignens notitiam actualem vel ratio gignendi?

LIH. I. DIST. II. yIAP:ST. IV. V. VI. KT VII. ART. II. '^i.i

Exemjjluni liuiiis patct: (jiiiu si iii inttHlrclu iiosir») r.-sset
coiicr<'atii VL'I * coiisubstaiitialis * iiotitia sui, secundum <jihm1
(jui(l;iiii iiit('lli;.Miiit .\u;.Mislimiiii (!»• iiotitia nddiln, XIV. De
7'rni. c. 7., tiiiic licct iiitrllectus ik^h j)ossit lialK'iv iiutiiiain
P'iiilaiii, (jiia c(jj;iioscal sc loriiialitcr, laiiieii iii alio intellcctu,
|)iita aii;.'^('lic(», vcl liiiniaiio U-ato iii Patria, iK>ssel ^i^Miore iio-
titiaiii ralioiio obi(;cti, (jiiia sic '/liiurvt^ coiii|»otil sibi iiikIo ••st
iii (til((, licft iioii sit 7'rci'])tivu.s. Si taiiicii |)ol»'st liab«'i(' ali-
(|ii(mI obioctiiiii actu iiitcIli/^Mhilc silii pracscns, j)otc'st ali({uain
iiotitiam ^Mi/iicrc iii pas.so appro.ximato, si ijuod talc sit, aut
|)('r sc staiitcm, si haltcrct virlutcm ^M^rnciidi ali^juid jicr se
staiis, Hr^nj ah iiilcllectu divino circumscripta vdiUviw receptiri
iiotitiac, si nMiiaiicat ratio pvotluctivi notitiae, et hoc per se
sfnnUs, potcrit talis notitia {.ri^Mii, licct ikhi n»cij)iatur in intel-
lcctii. (|uod cst priiicipium ^'iiriiciidi.

Kx hoc |)at(.'t (juod ^dossa illiiis t^iinoris * in .se * nulla cst.

b) Ad con/irnKifioneni illius ^lossac j»cr frusfrd dico,
(juod iii oiiiiii ordiiio a<^n'iiliiiiii, jjraccijiiic uhi princij^ium acti-
vuiii de sc iioii ost iinj^ci rcctum, est status ad ali(jniMl jirinci-
jiium activum simplicitcr jM^rfcctum, (jikmI scilicol ajj«'ns afjlt
(!X jilciiitudiiic jicrfcctionis, ot dicitur ajjfcns ttx liheralitntet se-
cuiidiim Avic. VI. Mcfnp/i. c. iilt. Niillum autein agcns aj^rit li-
hcralitcr jirojitor hoc (juod cx actione sua c.xjjectat jiorfici;
siciit onim in actihus hiimanis lHwmlis ost illc (jui aj;il non
oxjx^ctans rcdditioncm, ita simjilicilcr a}/oiis dicitur ii/trraU'
00 (juod iiullo iikmIo jM'r(Icitur a jiiHKlucliono vol piHKlucto.
(•'•) Kx hoc aij^uitur sic : In omni f^cnero j)rincij)ii j^roiluctivi
iioii includontis imjicrrcctionom jiossihilo (^st slaro ad uliijuud
Itiimuin sinij)licitcr j)orlcctuiii: scd iiitclhxrtus ost talo jirinci-
jiium, ct vdlimlas similitcr; ci^ro in isto ^'onere potosi stan ad
:iIi(|ii(mI simjilicitcr jici roctuin : scd niliil est siinj^liciter i>erle-
cliiiii a;j[ciis (jikmI iion a^Ml IilM'raIitcr, S4H-unduni praodicluni iiio-
• ium; (»rf;o * lioc*(a)e8t ali(juod aj:ons IilM'ralitor iiukIo jir.iotUcto.
I^.:itiir iii ;,rcncro jiriiicijiii j)roductivi t^t alKjuoil principium
taic, ijikmI iiuIUi iikmIo jicrficiiur jicr suain piHHluctioiiom: lali»
(sl iiilcllcctiis Iiahons ohicclum sic sihi j»raos«»ns, el nullus aliu«
"st nisi illc (|iii iioii rccijiil iicc jwrllcilur i»«'r inloUoctioiiom

(a) Wnd. l.ic

244 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART, II.

quarn g-ignit, sive quae * in * virtute eius gignitur. Ergo non
oportet intellectum omnern producere notitiam ut ea perficia-
tur, sed oportet esse aliquem priorem producentem 7ion per-
feciibilem per productuin.

Et Gum dicitur : tunc Qr\i frustra, non sequitur; nam erit
summum bonum; sed non est pi^oductum a pi^oducente, ut pro-
ducens per ipsum perficiatur, sed ex plenitudine perfectionis
pi-oducentis.

c) Cum autem arguitur post de impossibilitate, duco
ad oppositum; quia etsi aliquod obiectum praesens memoriae
* intellectivae * Patris habeat ibi aliquam notitiam actualem
Patris qiiasi productam, non tamen habet notiliam * actualem *
adaequatam in Patre productam : nulli autem principio pro-
ductivo ex se tolUtur producere ut est in aliquo, nisi intelli-
gat illud principium producere vel produxisse aliqua produ-
ctione adaequata virtuti tahs principii productivi, Et ideo quan-
tumcumque memoria ut in Patre habeat quasi productum, adhuc
potest producere productum. — Sed verum est, quod cum ha-
buerit productum adaequatum non poterit aliud producere,

Cum arguitur ulterius de activo et factivo, dico, quod
istae differentiae sunt accidentales potentiae productivae, scili-
cet activa vel factiva. Universaliter enim omnis potentia ex se
productiva alicuius receptibilis in aliquo, in quolibet receptivo
proportionato et approximato pr-oducit vel potest producere
illud producibile. Quod si producibile non sit natum in aliquo
recipi, potentia productiva producit illud, et non in aliquo, sed
per se subsistens, si tamen sit potentia productiva suflficiens
ad producendum, nullo alio praesupposito, Ita est in proposito,
quod Pater habet notitiam genitam, non agendo, id est pro-
ducendo aliquid in se; nec faciendo, id est producendo ali-
quid distinctum essentialiter extra se; sed quia productum in
nuUo natum est recipi, et intellectus est principium proJucti-
vum sufRciens, quia inflnitum, ideo producit notitiam genitam
in se subsistentem, quae est persotia.

Et ita responsiones ad instanfias sunt declarationes pri-
mae rationis [n. 294], et per consequens etiam propositi prin-
cipalis,

297. (6) — Probatur secundo in Divinis esse productionem.
• — Secundo principaliter ad conclusionem principalem [n. 294]

LIH. I. DIST. 11. QUAEST. IV V. VI. ET VII. ART. II. 245

ai|^'UO sic: Obieftiiin ut est iii in«*[norii« jjro^lucit sei|jsuii) ut
ost iii intrlli<.M'nlia, vol esl ratio prodiicrnili s<M|)suin ut e«t
iM iiitcllijioiitiii. {Ju()t\ autein obiectuni liaJjeat »i.s.s«« utroliitjue
sccnnduin quid, vcl aO eis (li/fcrcns, lioc esl iinperfectio-
iiis, (|uiu si mr'Mioria esset iKTtecta et int«'lli^'entia p<'rf«rta,
obiectiiin osset sit/tplici/er ulrohiquc ideni uf)'ique ; erfio altlala
oniiii iiMi)<'rfectioim, reservainlo illiid (juixl est perf»K;tionis siin-
jiliciter, ol»ie<!tuin ideni sinij)liciter in«'moria«' ^Mj/net aliijuiil in
iMtelli^eiitia, cui <!st sinipliciler idein: (|uo<l est proposituni.

vJUH. — Probatur tertio in Divinis esse productionem. — Prae-
tiMea terlio sic: a) In qualibet coinlitioni' eiitiN, ijuae mni est
ex nifioiii' sua imperfecla, necessifds est simpliciter perfwtio-
tiis; in;itur iii produefivo, quia illinl iiDn ilicit ex se im|x«r-
lectioinMij.

Probdfio nnfecedenfis : ipii:i sicut necessnriuui est loii-
• lilio p(?rlectioiiis iii ente in i|uaiiliim ens, iia t'tiaiu est j»erfe-
ctionis iii iiuolibel ilivideiile eiis iiuikI non est ex se necessario
imperlectuiii sive limilatiim: sicut enim ijuando ens dividitur
|it'r opposila, alterum dividentium •'st perfectionis in eiite, al-
trriim imperlectioiiis, ita iii i|iiolil»et ipioil est im|N'rf(>(-tionis
ciiiuslibet divisioiiis * alteriiin * inembriim «»st possibile ipiod
est imperfectionis ; ipKwl est perfectionis est mvessarium. Pro-
dncem aiitem in ipiantum tale non inrludit iin)>erfe<*tioi)om;
eiyo noii (!st |)roduceMs perfertum iii ratione pi-iNlneentis nisi
sit necessnrio priNlucens: produceiis auteiii primuin noii |Kitesl
es.se lujcessario |)ioducens nlind n sc et ad c.cfrn, siciit dicetur
disfinctiintc <S'(1); erfj|o ad intra.

ft) .Similit(!r ar^uitur de productione imturuli: ipiia \n\>-
diiclio natiiralis est priina priMluetio; er|^'o com|)«'til primo pro-
duceiili: tion aut«Mn compelit priino proilucenti nd c.rtrn. tif
|i:itt'l)il alias; eiyo nd infm.

•l\y'\ — Probatur quarto in Diviuis esse productioueui. —
1'ractcrcn : a) Helationes op|)osilae de secundo mofio relalivo
riim possunl ci)inp«>tere eidem naturae limitatae, sicul eidiMii
\(»liiMtati comp«»til ratio inofivi et molniis «piando voluiitas
iiiovel se: sed rclatioiies ])roducenlis el prodncti, licol ma^MS
repiiLtiiciit (|uam relalioiies inorcntis el mo//, lamoii huiiI re-

(li i^iiiifitt. : Utrum moIms litut lil immitlnhilitf

246 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. II.

lationes eiusdem mocli, secunduin Philosophuni, V. Metaph. c.
de Ad aliqidd, ibi enim pro exeraplo ponit * moiivum et mo-
bile *, calefactivum et calefactibile, patrem et filium, sive
genitum et eura qui g-enuit; ergo relationes producentis et
producti sunt compossibiles in eadem natura.
{"') b) Confrmaiur ratio: quia sicut voluntas est quodam-
modo illimxitata, quatenus fundat relationes oppositas * secundi
modi *, ex hoc quod virtualiter continet illud ad quod for-
maliter habendum est in potentia, ita multo magis essen-
tia simpliciter illimitata potest simpliciter fundare relationes
oppositas eiusdem modi, magis repugnantes, quales sunt re-
latioiies producentis et producti; plus enim excedit inflnitas
diviiiae essentiae illimitationem qualemcumque cuiuscumque
creati quam repugnantia quarumcumque relationum secundi
7nodi excedat repugnantiam quarumcumque * earum relatio-
num * eiusdem modi.

c) Confirmatur etiam ratio: quia omnia relative opposita
aequaliter includunl contradictionem : sed * tuiic * aliqua se-
cundi modi non includunt contradictionem ; igitur nec alia.

.300. — Exponuntur aliorum probationes. — a) Arguit aJi-
ter ciuidam Doclor sic: Prima persona constituitur per re-
lationera ad secundam, et non nisi per relationem originis,
* quia distinctio non est certa nisi per relationem originis *;
ergo oportet ponere in Divinis diversa supposita, quorum unum
sit ab aUo. — Prima propositio ^^robatur, quia prima per-
sona est relativa ad secundam, et si non constitueretur per
illam relationem, ergo accideret sibi relatio illa, quia adve-
niret illi personae constitutae: quod est inconveniens.

b) Secundo arguit sic: Virtus summe activa summe se
diffundit: sed non diflfunderet se summe nisi produceret aliquod
summum, quod non * facit* nisi communicando alicui summam
naturam; ergo, etc.

c) Arguunt alii per rationem boni: quia bonura est de
se comraunicativura; ergo surame bonum suranie coramunica-
tivum: non nisi ad intra, quia nihil aliud potest esse summum
bonum.

d) Sirailiter arguitur de ratione perfecti, quia perfectum
est quod potest producere sibi simile, ex /. Metaph. et IV.
Metaph.; ergo primum agens, quod est perfectissimum, potest

M|{. I. DIST. II. Q( AKST. IV. V. VI, KT VII. AHT. II. •^17

I)iY)(liic«M'r silti siiiiilr: siij iK^rlirlius ^st qiitHl poli^st jinxliKiTe
sihi simiN» iinivo<'n(a))(jii;im ;«n(juiv«M'p, «juia j)riMlu(!lioaiM|uiv«x^
ost imjiei-ldMta ; or«io, etc.

:?ni, Ostenditiir praefatas probationes non concludere pro-
positum. — Istac rationes iiuii tl«'claiaiit j)n»jM)xitum j>er mani-
Ifslius, ne«|iM; fl(l«'li, n<}(|ue innddi.

n) l*rniifi, ((uaiido a('(;ij)it «juod |)iinia pcrsoiia coiisuiui-
liir [x-r rehitioneni, si vult jxMsuadcrc infidefi, accij)il miiius
iiotum i^riiicijiali j)roj)()sito; miiius «»iiim iiotum css<«t tali, scili-
(••'t iiiddcli, jxM" s»' siil)sist<Mis constitui jxm- rdatiuncm (juaru
productioiKMii iii Diviiiis csse. — Si ctiam vull j)crsuadere
fiilrli, adliuc j)roc«'dit cx miuus iioto, «juia «|U(m1 j)r(^luctio sit
iii hiviiiis <}st evideiis articulus lldci; iion autcm cst ita evi-
d<Mis jioc rss(! aiticuliiiii lldri, (jiioil jtrima j)ersona coiistitua-
lur jM'!' rclalioiicm.

Kl i'i(,n piutbdtur, (juia alitcr illa rclatio a<lv<Mur<»t j)er-
soiiac coiislituta*', iH ita illa r<>latio cssct ocridens, jtrobntio
nnn rirletur rnfere, (juia simili iikmIo jK)ss<'t arjjui ^h' sj)ii*a-
lioiic acliva, de (jua omncs ten«'iit «juod non constituil j)<'i"so-
iiaiii; iicc taiiKMi <»sl accidcns, (juia jMM-lVttti» esl <»ad<Mn limda-
meiil(j, (jikmI csl (»ss<'iitia iii jM-rsoiia.

( *♦ ) Kt euni nrrfuitur uftrn, «|U«mI disuiicuu iion esl * c<m u
il)i iiisi jicr rclationes ori^^inis, hnee nnn est ita mnnifesta sla-
liiii ti\ lide siciii conclusio «[uam inlendit ostcn<l<M-c, nee ctiain
(}st necessaria ad j^roj^osilum iii commuiii, «juia clsi aliter
cssct il)i distinctio, jM)ssct lamcii .salvari ori;;o.

b) lit euni seeundo arfjuifur, «ju^hI summc activum <'st
summc (liHusivum sui, re\'poii.\io : (juod verum <?«»l, quantutn
possibife est aliijuid dilluiidi; se<l oj)orler<'t j)robare i|U<mI jk^s-
sil)il«' cs.s«'l ali«iui(l dilluiidi sive communicari in unitnte ;i/i-
lurne.

e) l'«M- id«'m a«l tertiuni «lc ratioix' boni, ijuia ojK^^rt^^ivt
jiroharc «jiio^l c«>iiimiiiiicati«) eiusd<'nt r<»i vel natunie e««et
|M)ssil)ilis, «juia a«l iiiijM)ssil)ilc includciis contradiclioiiein iMin
est |M)tcntia, ncc communicatio hoiutatis.

d) Similitcr a«l qunrlum: jM^rliH-lum <»sl natum |»ix)*luct're
suiiimum silti similc: vcruiii csi, ila summum sihi simiN» .<i<*u/

(fl) DiM'ut iii Ivl. Vfii.

248 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. II.

'potest produci. Oportet igitur probare quod sunime siinile
univoce, id est in anitaie naturae, esset producibile.

302. (9) — Solvitur I arg. princ. quaest. VI. — Tenendo
quatuor igitur rationes primas [nn. 294., 297., 298., 299.], et
praecipue duas primas pro conclusione afflrmativa quaesiiunis,
respondeo ad argumenta in oppositum.

Ad primmn [n. 289 a] negando maiorem. — Cum probatur
primo per necessarium ex se et eoo alio, dico, quod si idem genus
causae importaretur per haec duo ex se et ex alio, verum est
quod nihil sic est necessarium ex se et ex alio. Si autem aliud
genus causae importelur, puta per illud ex se causa formalis,
et per illud ah alio causa effectiva vel produciiva, non est incon-
venienS idem esse necessarium ex se uno modo et ab * aliquo *
alio alio modo. — Cum probaiur maior prosyllogismi, dico,
quod * illud quod est * necessarium ex se formaliter non po-
test non esse, circumscripto quocuraque alio, cuius circum-
scriptio non includit incompossibilitatem ponendo illud esse,
sed ex se necessariura formaliter sequitur posse non esse, cir-
cumscripto quocumque alio per impossibile, sicut ex uno in-
compossibili posito sequitur aliud incompossibile. Ita de Filio
hoc declaratur per exemplum: Philosophi ponentes creaturas
necessario produci, habent dicere quod ipsae haberent entita-
tem qua formaliter essent necessariae, licet in illa entitate de-
penderent a causa necessario producente. Filius autera habet
entitatem formaliter necessariam et eamdem cura producente.
Creatura igitur, si esset ex se necessaria, non posset non esse,
circurascripto omni alio, cuius circumscriptio non implicat con-
tradictionem; tamen circumscripta causa alia a se per incora-
possibile, posset non esse. Filius autera non posset non esse,
circurascripto quocumque alio secundura entitatem a producto,
quia non potest non esse, nisi circurascripta persona producente,
et producens non est aliud secundura entitateni a producto.
Unde si Pater creaturara naturaliter produceret et necessario,
produceret eam forraaliter necessariara; tamen non esset tunc
necessaria tanta necessitate quanta est nunc Filius necessarius.

Stat ergo de Filio quod sit a se forraaliter necessarius, et
tamen ab alio producente * necessarius productive vel effective,
a quo («) habet quasi effective * eaindem entitatem necessariam.

(a) Wad. cum quo.

LIH. I. DIST. II. (JlAESr. IV. V. V|, KT VII. ART. II. '.^19

('1») .\(l secundfirn py^ohalutnem tnaioris dico, quu*! |)«>ssil»ik»
Ingirum (lillVjrt a possihili rcali, .sicul pat»'l jkt PhilosopliUfii,
l . M<;t(ipli. capitulo do Potcntia. — Possibilc iof/icum esl mo-
(lus coin|)(jsitionis torin.itao al» iiit(.>ll('(-tu, illius (|iii(l(;ni cuius
(••rriiini iinn iiuhKlunt coiitradictioiKMii; cl ita hoc rnodo po8«*i-
liilis csl hacc propositio, Deum possc produci, cl Dcum es.se
Dcuiii. — S(.'d jM)ssihilo rcalc cst (|uod accipitur ab ali<jua
|)(>toiitia iii ro sicut a potontia inhaerento alicui, vel teniiinala
:iil illiid siciit ad torminiim. — Kilius aut(^iii noii (^st possihi-
lis possihilitato rcali, noc |KJssihilitat«' inhiieronto * alicui *, iiec
lcriiiinata ad ipsuni * sicut ad toriiiiiiuin *; (piia iH)ssihililas,
sivc acliva siv(.' passiva, esl ad oiind in natura, sicut j)alet
pcr (lcllmtioiicm pofcntiac activac et pnssirae, V. et IX. Mc-
lnph., (|Uod (jst principium transmutandi aliud, vcl ah alio in
(|uantiim aliud. — Tamcn Filiiis csl lcrminus potenliae prO'
(luctivae, (^uao ahslrahit a rationo potontiao c/fcctivae. Kt si
illa polcntia dicatur simplicitor potcnlia, torminus illius po-
tciitiao potost dici simplicitor possibile; sed possibilHas illa
iion repu^niat necessario formalitcr. licet possibilitas dc ijua
l'liil(is()j)lii l()(piuiiliir i\i' iiotcntia activa et passira |»roiirie
rc|)iitrnat neccssitati ex se.

* Scd diihiura est do actira, si poncrctur alii(U(Ml n»H'cssa-
riiim lialM'rc priiicipiiim pnMliictivum *.

-\d tertiam probaliotwnt cum dicitur: ihi cnI dkIo, cr^o
iiitclli;jrilur jirima iicrsona, noii iiilcllccla sccunda, rcsponsiu:
(|iiod iion iicc(>s.sari() prima iiitcllcctioin> iiil(dli;:ilur SiH-uiida
licr.soiia cum prinia persona, si illa prinia |M>rsona est ahsoluta;
s(>d iioii .sc(juitur * cx hoc * (piod ciim prima iM'i*sona inlclli-
^ritiir CS.SO, .scciinda |)orsona iiilclli^Mlur ntm fsst*, sicut iioii se-
(|iiiliir: illiid anim:il (pKul est iii liominc intclli;.ritur iioii intol-
lcclo ratioiiali, i^Mtiir inlcllii.ntur non csse rationale.

Cum ;iuloiii iiilors mutationcm c.\ tcrminis (•pjMwitis, ac-
lipis ac si iiitcllip>rctiir pnMluctiim non esse (juando pnKJu-
cens (>st, * (pi(Hl falsuni ost*; ahsti-aclionem ii:ilur sine mrn-
ddcio. (pi:ic cst iioti considorando illutl a (pK> flt ali^lraclio,
commiihis iii ahstractionom )ncndaccm, (piao esl considenuHlo
illud non essc a (pio llt ahslnicUo.

(") .\(l iptarlam probalioncm dico. (puxl illa | • iion

c.sscl iii csseiili;! siiic pr(Mluclioiic; hab(H eiiim illaiu |m r pit>-

250 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI, KT VII. ART. II.

ductionein. Nou sequitiir erf>o: esseiitia de se non habet per-
sonain ; ergo essentia de non liabente ,fit habens; sed se-
({uitiir: ergo essentia de ratione sua non habet illam, vel non
includit illam personain. Quod patef, si persona est relafimt.
Probatio: quia tunc est aliquid, excepto relaiivo, secundum
Aug. VII. De Trin. c. 6, quia relati.o non est de ratione
absoluti. Ipsa * autem * essentia habet illam productionem, sive
* essentia illa * per productionem habet personam in qua subsi-
stit; quae tamen persona vel productio non est de ratione es-
sentiae. Non autem sequitur niutatio ex hoc quod aliquid inest
alicui quod non est de ratione eius; sed mutatio requirit quod
aliquid insit alicui cui prius infuit op'positum, quod non habetur
in proposito.

Ad quiniam probationem dico, quod in generatione in crea-
turis concurrunt duae rationes, scilicet, quod ipsa est mutatio
et est productio. Vt est mutatio est forma subiecti mutati: ut
est productio est termini producti * in * via. Istae rationes
non includunt se essentialiter etiam in creaturis; diversa enim
respiciunt primo; ergo sine contradictione potest intelligi ratio
productionis sine ratione rnutationis ; * et * ita generatio trans-
fertur ad Divina sub ratione productionis, licet non sub ratiotie
mutationis.

303. ('2) — Solvitur arg. II princ. quaest. VI. — Ad secun-
dum 2jrincipale [n. 289 &] dico, quod non sequitur: est ab
alio, ergo dependens. — Cum probatur, concedo quod aeque
independenter est natura in producente et producto. — Cum
arguitur ex independentia, qiiod non est praeexigentia, nego
consequentiarn, quia dependentia sequitur entitatem formalem
dependentis, * aliam * ab illo n quo dependet. Quando igitur
habet eamdem entitatem non est ibi dependentia; potest ibi esse
praeexigentia, si unum suppositum habeat illud ab altero.

304. — Solvitur arg. III princ. quaest. VI. — Ad uliimurn
[n. 281) c\ dico, quod mutationes aliae a generatione ex ra-
tione sua formali sunt imperfectiores generatione, quia ex ra-
tione terminorum induclorum imperfectorum habent maiores
imperfectiones quam termini gener-ationis; tamen aliae muta-
tiones, quantum ad illud quod praesupponunt, non requirunt
tantam imperfectionem in subiecto quantam requirit generatio,
et hoc ut est mutatio, ([\xm generatio requirit in subiecto enti-

LIM. 1. niST. II. yiAKST. IV. V. VI. KT VII. AHT. III. '27}\

hititii iii polenliti, «'i hoc ;i(l «'ss** siniplicritor; iiliae imitatio-
ii»'s noii.

A(l |)roj)osituiij ;ij)pIiciiii(lo dico, «juo»! (jenernlio noii lr.ins-
liM liii- :i<l Divina sccunduni illiid ((iiod ])r:i<'sup|)oiiit ^'nnor.itio,
|)iil;i suliiccluiii yiwtfihilr, ijiiod cst inipr>rtWttionis, (juin ut *?Kt
rnuliilio noii cst iii l)ivinis; sed tr;ins|i'rtur :id I)iviii:i iii ijuan-
luni «^nMicratio est ?>>w/mc^/o, suI» rationc ipia csi i)ro<luctio ter-
niirii, ipiia lcrminus eius csl jmm lcctior tcrminis aliaruin muta-
lioiiiim; cl sic Ixmm; i)ot('st \m- ^^^cncriitioncm accipi essciitia
lami(u:ini terminus pcrCoclissimus in Divinis, licct non possit
pcr ali:im mut:itioiii>m accipi aii(|uis alius terminus aliarum
mutalioiuiiii, (|ui:i Ikm- conclud(^r'ct coniiM^silioncrn et imi^er-
rcclioncm, (jui:i tcrminus cuiuslilicl :iltcrius mutationis essot
:iccid(>ns coriiponihilc cum suWiccto.

AllTICULIS III.

HKSOLVITrR gUAKSTIO VII : UTRIM IN lUVINIS SINT TANTIM
DHAK 1'RonrCTIONKS INTRINSKCAK ?

;'.().").( I 1 1 — Coiicllisio. — .Ad (|ua('stioneni (iuarttini{\) ii. *\)\ \
d(> niinicro pr<uluctio)iniii p:ilcl V(!ritas. (|uia sunt tantum
ttnar jjrnductionrs.

:'.0(). — Aliorum declaratio. — \hx- d(vlaratur atj alnfuibus
>ic : Aclus nt)fit)ntili's ruinhmtui' siip(»r :iclus csscntinlefi: .s*hI
taiiliim sunt dun :ictus csscnti:ilcs mancnl«>s intra, ({ui sunt
intfl/i(/i'/-c *'{ rcilr; (>r'U() t;inlum sunt du" 'i.-in^ nntionalcs i|iii
sunt prcMluctivi intra.

t!i)n/i>'))nilur r;itio, (]ui;i :iclus notionalcs tundali super
:ictus (>s.s<>ntt:i|i>s :)(>(]u:iniur' cis, el idco non iM)ssuiit pliiritUuiri
:icliis iiotionaliis l'und;ili su])cr eumdcni (>.s.s«>ntialcm.

Kt iiiodtis ponitiir iste, et collij^Mtur <>.\ niullis dicliH s|iar-
sim iii ]iluril)us locis: i]uod lam intclNvtiis ijuain voliinlas in
ijuocumijiic JKilicnt cssc, ])ro])t<>r se])ar:ition<Mn illoruni a luaUv
tia, ])ostiiu:ini lialtucrint (»ss»» in actu suo i^riino sintfilicis in-
lcllitjoiliac :iul rolitioni^, sunt siiprni se conrersiri, el su|>er
:icliis contm simpliccs, ct su|M'r ot)i<H'ta eoruni |>er actus <'on-

(1) iSfrumliif piirtiH, nffttiiiuii» lotiii» Diatiiu-I.

252 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII, ART. III.

versivos iiitelligendi el volendi. — Intellectus enim non soluni
intelligit verurn siraplici intelligentia, sed etiani intelUgentla
conversiva , intelligendo se intelligere et convertendo se super
obiectura intellectum et super actum simplicem intelligendi el
super se intelligentem per aclum suura conversivuni, quia no-
titia secunda, quae est in verbo, non solura scit et intelligit
rera, sed sic scit et intelligit eam, ut sciat se scire et intelli-
gere eam. — Sirailiter voluntas non solura vult bonum sim-
plici volitione, sed etiam volitione conversiva, voiendo se velle,
convertendo se super obiectura voiitura et super actum volendi
simplicem et super se volentera per actura suura conversivum.
— Sed ista conversio partira uno et eodem modo convenit intel-
lectui et voluntati, et partim alio et alio raodo. Quod enira
aral^ae se convertunt ut sunt nudae, purae et solae potentiae,
hoc uno et eodem modo convenit eis, quantura est ex parte
ipsarum se convertentiura; arabae enim se solas convertunt
sua vi activa, quae aequaliter eis convenit. Sed alio et alio
modo quantum est ex parie obieciorum ad quae se conver-
tunt; intellectus enira, postquam est conversus ad illa ad quae
conversus est, se haljet ut potentiale quoddara el purum po-
tentiale, et hoc quia intellectus nudus et purus natus est re-
cipere ab illis, sicut proprium passivum a suo proprio activo
naturah; quod quidera activum est idem intellectns informatus
nolitia simphci, et hoc respectu formationis notitiae geiiitae.
Voluntas autera, postquam est conversa ad illa ad quae conversa
est, se habet ut activum quoddam, et lioc ut voluntas nuda et
pura nata * est * exprimere de ilUs sicut proprium aclivum de
* suo * proprio passivo, cuiusraodi est eadera voluntas informata
amore simplici, * de qua sic inforraata eadem voluntas ut nuda
nata est exprimere * amorem quemdara ince7iiivum, qui est
Spiritus Sanctus in Divinis, qui habet esse a producentibus
ipsum, non per informationera eius de quo est quasi subiective,
nec per * aliara * iinpressionem factara eidera secundum modura
quo Verbum sive Fihus procedit a Patre per quaradam quasi
inforraationem sive irapressionem factara intellectui paterno
converso, ut sit sicut notitia declarativa de notitia simphci,
sed per quaradam quasi excussionem vel expuhionem aut
progressuwt, ; aut magis proprie loquendo, per quaradain ex-
pressionem producti de eo de quo subiective producitur.

LIH. I. DIST. II. orAEST. IV. V. VI. KT VII. AHT. III. 2bii

K\ parU' «'r^'0 inlellertus caiisiitur actiis «licj^ndi a iiolitia
siiiiplici iii intrllcclii niulo conv««rso siipra s*} «'l supra nolitiam
siuiiii siMi|)li('(Mii, ihi (|U()il intellcclus inl(>rniatus notitia siniplici
osl principiiini activuni ct ('licitivurn aclus noti^jiialis intLMU-clus;
ips*' aiitcni midiis inti-llcctus convcrsus noii est nisi ((uasi prin-
(•i|»iuiii passiviiin, ilc (juo (piasi de niatcriali producitur Ver^
hnjit (juasi pcr impi-essionon. — E.x parl(; aul(?m voluntatis
caiisatur actus notionalis al) ipsa voluntatc nuda convci-sji su-
|ira so ct supcr aniorcm suum sinipliccm ct siiimt i|»sam vc>-
liintatom intbrmatam amoro simplici; ila (piod voluiilas nuda
c()nv(U'.sa cst priiicipium aclivum ct clicitivum actus notioiialis
voliintalis; ii)sn v(?ro voluiitas inrormata ainoro simplici cst
l^rmcipium (juasi passivum, d(; ipio (juasi do matoriali piXHlu-
citur Spirilus Sanctus, sccundum (piamdam exprcssinnem.

Kt liiiic appar(it diHcnMitia intoll(?ctus ut intellertus el
iiii<'llt'(ius iii nftura; (juia iiitcllectus iil iii I*atro oxistcns
' iii notitia cs.sonlialis, sivc, (piod idem est *, iii actu intclli;^'cndi
suaiii cssonliam, (piem actuni ij)sa es.s(Mitia op(M'atur in ipso
iiil(ll(>ctu siio, ut esl ({uasi iii potcntia ad iiotitiam (^ss(Mitial(Mii
sc(Miii(liim ratioiKun inlcllipMidi, tbccundus (»st (occunditatc lui-
tiiiali ad produc(Mi(lum i\o soipso sihi siniilc, uil (pi(jd est ipiasi
iii pnt(Mitia p(M' lioc (piod (;st actu sub illa notitia essoiitiali;
iiilcllcctus (Miim, ul cst (iuac(lani notitia cssentialis s(X'undum
actuiii, * vcl p(M" lioc (piod est actu suh iiotitia cs.s(^ntiali *, est
nnlara ct principium aclivum ipio PatiM' de e(Hl(Mn intcIKvtu,
iil cst intcllocliis purus et tuntum inteUcctus, ut de puro juis-
sivo Ibrmat notiliam ipiao (jst Verlium, quao sccundum rein
(ist ead(Mii iiolitia cum illa de qua tbrmalur, ditlonMis soluui
ali ca in (|uaiituiu pr(x:odit al> oa ul maiiitcstativa et decJara-
tiva ipsius.

Kt por oniiKMu (Mimd(Mii iiujdum dchemus intclliffere ver-
bum tbrmari iii iiobis. *()bioctum oniiu * co^nitum pnmo sui
simplic(Mii notitiam imprimit intollcctui nostro, ifpraos^Mit^indo
80 illi ul purc passivo et sub illa rationo qua est intetlecttis.
Intolloctus aut(Mn sic |)ert'(vtus simplici notitia por obitxrlum
coirnilum, (pKHl in so continct cxpn^ssive, factus (»sl liMvundiis
(i principium activum ut luitura impriiiKMis iu s«Mjifium ul in-
tc||(>ctus tanluin ot principium |)assivuiii ad Ibrmandum in ae
iiolitiaiii dct larativaiii Ao notitia simplici. Kl socunduiu hoc

254 LIB. I. DIST. II. QUAEST, IV. V. VI. ET VII. ART. 111.

quaiido dicitur rerbum rorinari per intellectuin et quod iiilel-
lectus sit m formatione eius activus, hoc intelligitur de intel-
lectu actu inforinato simplici notitia; per hanc enim, ut per
rationem formalem agendi, intellectus est principium activum,
et necessario prior est ratio eius nt intellectus est passivus
respectu notitiae simplicis quam recipit ab obiecto, quam ratio
eius secundum quam est natura, et activus per notitiam sim-
plicem inhaerentem; et ideo ordine rationis prius habet esse
ut est iniellecius quam ut est natura, et fundatur actus no-
tionaiis, quem agit nt natura, super actum essentialera, quem
patitur ut intellectus, scilicet super notitiam simplicem obiecti,
quam recipit ut est nudus.

307. (1'^) — Improbatur primus articulus praecedentis opinio-
nis. — Ista opinio ponit tres ariiculos, quos non credo esse
veros.

Primus est, quod intellectus ut nudus, conversus supra
intellectum formatum notitia simplici, formatur ab eo noti-
tia genita. — Hoc improbo sic:

Intellectus non convertitur nisi ut est in aliquo supposiio,
quia conversio ponitur actio, et actiones sunt suppositorum.
— Tunc quaero: cuius suppositi vel cuius personae est ut
convertitur super intellectum formatum? Quia si ut convertitur
est personae Fiiii et praecedit ista conversio generationem
Verbi, ergo ante generationem Verbi sunt duae personae:
quod est liaereticum. Si autem ut convertitur super intelle-
ctum formatum est ipsius Patris, tunc arguo sic: cuius est ut
convertitur, eius est ut notitia genita informatur, ut probaljo;
igitur intellectus ut est Patris formatur notitia genita ; ergo
notitia genita est ipsius personae Patris, quia cuius personae
est intellectus ut formatus, eiusdem est notitia qua formatur.

Assumpium probandum probo sic: Cuius est ut conver-
titur super intellectum formatum, eius est ut habet intellectum
formatum pro obiecto actu praesente; ergo eius est ut ab illo
obiecto formatur. — Probatio huius consequentiae : passivum
proportionatum, dispositum et approximatum activo sufRcienti
proportionato, natum est immediate perfici ab illo activo, per
Philos. IX. Meiaph. c. 1. vel 2. Quoniam autem possibile, etc;
tunc enim est aliquid in potentia proxima quando nihil oportet
addi, subtrahi vel rainui, ad hoc quod actus insit. Intellectus

LIB. I. DIST. II. gUAEST. IV. V, VI. ET VII. AHT. III. Sk}

:iiil((ii iiikIus ut (-oMversus, c.l lialions iiil«>ll«'«iuiii rorinutuiii iit
obi«»(*turn pra^jsciis, est passivuiii (lisp<jsiluiii {Jioportioiiatiiin et
a|)|)roxiinatuiii iiitf'll(.'ctiii loriiiato ut obiccto sulllcifiilcr aclivo;
er^^o iiitcllccius iiudus iit coiiversus, nulla lacta variatione circa
ipsiim csso suhsistcntiae vel cuiuscuiiMiue cntilatis, nt .**ic for-
maliir notitia ^'onita. — Et sic probatnr primfi Cdnsft/uejitin.

llic possrt poni una respnnsio, ijuotl intcljcctus ninius,
[«•r lioc (juoil (!«» seipso actualitcr rornialur illa nolilia, sivc ex
liDC ((ikhI cst ijuasi niateria inrorniata notia j/cnila, habci esse
iii pcrsona {^'cnita. — Sed contra istain rcsponsioneiii sunt duo
ari^Mineiita (juac poncntur dist. 5. qu. tdtimn \\) c^mtra oj)inio-
ncm (le qunsi mnteria, (juae ibi sp(jcialilcr imi»rol)abitiir.

:{()s. ^i.'.) _ Iniprobatur secuDcliis art. praec. opinionis. —
Siuandus articulits est, (piod iiitcllcctus informatus notifia
nctunti essentinli est principium activum ct clicitivum iiotitiae
;,n'nitae.

n) IIoc improbo sic: Verbuni non f.n<.'nitur ab intcllijzcii-
tia, scd ;i monorin, sccmidiim .\u;^. AT. l)e Trin. c. 7.;
cr;jo liccl iii Palre concui'ranl mcmoria, intcllijjrentia v\ voluii-
las, Pater non ;«n^'net Verbiim /ormtdiler intclli;rcntia iit quo^
scd )nemoria: ut aiitcm liabct nolitiam uctuatem (|ua.si elici-
tain ol ut actum .secund um cni 'u\ -.ichi inlcUijj^entiae, cuius est
omiic intcIli^M're actuale; er^^-o ut sic non tri^rnet Verbum, sed
iil csl in actu ntemariac, id cst ut /mfn't otnertum intellif/iftile
prnesens inteliectui suo ; in lioc ciiim intclli<.Mtur actus primus
ipiasi pra(^cc(lcns actum secundum, (jui est aetu inteHitjere.

I)) Secundo sic: Productio ma^Ms convenit actui />/-/>/»o ut
principio productivo (|uam actui secundo, (juia operationcB
pcrlcctae (b; ratioiu» sui sunt flnes, et non sunt jrratia alioruiii
liiiium; cr^M) intellectio iil cst oiMM-atio Tatris non est ratio
l()rmalis prodiuiiva alicuius tcrmini, s<»d tanluni actus priinus,
cuiiis virtule clicitur illa ()|M'ralio, (Mit principium produdivuiii.

C) Tertio sic: Si intellectio Patris aclualis ost ratio for-
malis pr(Mliicciidi Verbuin, adlmc nhiectum ul prnesens inU'i'
lcclni Patris iil liabciili ralioncm memoriae erit priiicipiuiii
prius iJrodiKiivimi notiliae ^jcnitac; <|uia in iiobis apitan^t
(piod illud cst naliim imiiKNliatius ^Mu:nciv i|uain aetus intei-

(1"\ T'tntm Filiim gmrrrtnr dr Muttttitntut J\i!i'taf

256 LIB. I. DIST. II. (JIJAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. III.

Ugendi; ergo aliquod Verbum prius erit geniturn a Patre ut
a menioria quam ut ab ipsa inlelligentia noscente.
(16) d) Praeterea: Verbum est illius immediatius Verbum a
({uo immediatius exprimitur; ergo si ratio elicitiva Verbi sit
actualis notiiia ut in intellectu Patris formato, sequitur quod
Verbum sit immediatius Verbum intellectionis Patris quam
essentiae Patris: quod videtur inconveniens, quia tunc esset
aiiud prius Verbura, quod esset declarativum essentiae Patris
immediate, vel oportebit dicere quod ista essentia non posset
immediate declarari per aliquod Verbum : quod videtur incon-
veniens, cum secundum Aug. IX. De Trin. (1), notitia formata
ab ea re quam memoria continemus est verbum ; primum
* enim * obiectum memoriae divinae est essentia.

e) Praeterea: Si actualis iniellectio Patris esset genita
vel producta, produceretur virtute essentiae, non ut iam co-
gnita, sed ut prior omni cognitione. — Hoc patei: tum se-
cundum veritatem, quia alias esset processus in infinitum * actus
intellectus ante actum intelligendi *: tum secundum isiumy
quia supra dixit quod in Patre actum intelligendi essentiam
operatur ipsa essentia in intellectu ipsius. — Ex hoc arguo
sic : actualis notitia essentiae non potest esse formaliter alte-
rius rationis per hoc quod est ab alio communicata et non ab
alio sic communicata; quia tunc deitas esset formaliter alte-
rius rationis in personis, quia illam una habet a se, et non
alia; ergo et actualis notitia essentiae est eiusdem rationis in
Patre et Filio: quod igitur natum est esse principium qito re-
spectu unius, si esset principiabile, idem erit principium re-
spectu alterius, si principiatur (2).

309. i^'^) — Improbatur tertius art. praec. opinionis. — Ter-
iius articulus est, quod conversio iniellectus nudi super se
formatum est necessaria ad hoc ut intellectus nudus formetur
ab intellectu formato.

Hoc non video; quia intellectus Patris habens obiectum
sibi praesens est naturale principium, non solum operativum

(1) Necesse est enim cum verum loquimur, id est quod scimus loquimur,
ex ipsa scientia quam memoria tenemus nascatur verbum, quod eiusmodi sit
omnino cuiusmodi est illa scientia de qua nascitur. Formata quippe cogitatio
ab ea re quam scimus verbum est quod in corde dicimus. Cap. 10.

(2) Vid. adhuc iufra n. 310 a.

i.iij. I. i)isT. II. (ji;akst. IV. V. VI. KT vii. AHT. ni. •^57

t<!Sj)(;<:tii iiit<jll«Mtli(>iiis I';jlris, sod ctiam prixlintirinn rfsin^-lu
iiotitiin; <;«Miitae; adliuc or<;o, (•in-tiiiiscriijta illu rofl«?.\ione, t*n-
.sfl |)riiici|)iiirn i^rodiictiviini 1 1 1.

illo. — Duo posteriores articuli ialsi sunt etiam in nobis. —
a) Siu:un(lus Mtiarii arliciiliis [ii. ;{U.sJ »'st talstis iii noOts: lum
<iuia riotitia coiirusa rioii poteat «'sse |)riiicipiu(ii •'liciliviini no-
titia'; «listiiictac, siciit iiec iinpcrrcctuin potrst fv.s»' principiiiiu
filicitivuin productionis alicuius j^errccti: tum fjiiia illa notilia
actualis contiisa esset Hiniul cuni notitia actuali ilistincta, et ita
(luo actus eliciti simul, vel actus conriisus ({iiainlo non «'ssi-l
^.'■eiH^ranit actuni distinctum: lu)n iiuia omiiis actiis iiit»lli<.'»'ndi
secuiidiis est «zenitus a memoria, iit memoria est iii actu primo
proportioiiali sihi, piifa perlectus a perfecto, imjxMfertiis ab
iiiipcrrecto, sicut di.slinclione tertia patehif.

b) Tcrtius articulus iii, :{()!>; ctiam est falsus in no/ti\; »|uia
v»'rl)urii perfectissimum erit iii Patria, secuiidiim Aul'. W. Dr
Trin., et tainen iion erit illud v<'rl)um ^rcnilnm per actum re-
tlexiim sive conversivum super acfum i)rimum, * ut |)«»r lioc
illiid vcrhiim ^^'iieratum sit actiis rcll(\\us, siciit isl»' dicit. »ju«m1
iiolilia secunda ijiiac cst iii verlio est * ut |)«'r illinl s»iat .juis
sc .scirc vel iiilclli;^'i'rc. — (Juo»! aiit«'rii iion crit notitin re-
/Ir.iii |)rol)alur, ijuia v»'rl)iiin jicrfeclissimum creatum iioii haU'!
pro ohiccto siio jirimo aliijiiod crcalum, s«'d increatuin.

;'.ll. (•'*) — Sententia Doctoris{2). — Dico luiic ad i/uaestio-
neni, ijuod tiuitum sunt H>i dunc produrtinnes distinctai' sf-
rundum rationes /'ormates productionum, et hoc quia sunl
tnntuni duo pritiripia produrtiru hafjentin fornuiles ratione-K
produicndi di.stinrtas.

Uuod jiroho sic: aj Omuis |)luralitas n^diicitur ad uiiila-
lcm vel ad paucilatcm laiilaiii ad ijiiaiitam nNluci |)olcsl ; .'iv»
|)|iiralitas |)riii<'ii»iorurn activorum vcl i^riMluctivorum n^iluc»»-
tiir :id iiiiilalcm vcl ad laiilam paucit:ii»'m ad i|uanlaiii |Mile8(
rciliici: scil non j)ol(>st rc<liici ad :iliijti<Nl princi|>iuiii finunt
|it'o<liictiviiiii.

Profmtio: •|ui;i priiicipia juxMluctiv;!, ijuae sunt nalnra
.1 rolunlns, li;ilM'iit >>pposttos iikmIos princi|)ia!itli, i|uia •''• •
iiiiii iii.liti iitir .«\ s»> ad a^^eiidum nnfurnlHrr. nllcnirii

^\, \ iii. --i.itim II, ;uu /».

(2) Ufr. i}ii<>illit>. (| '2. n 10 MH\i\, — lirporl. l. il. tf. q. 7.

TOM. 1 t'

258 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. 111.

et in potestate sua habet producere, ita quod ad hoc ex se
naluralite^" non inclinatur. Si autem reduceretur ad aliquod
wutm priiicipium productivum, illud haberet determinate alte-
runi modum principiandi; vel enim esset productivum ex ae
determinate per modum naturae, vel non ex se deierminate,
sed Ubere, et ita per raodum voluntatis. * Et ideo * non possunt
reduci ad aliquod principium, ({uasi tertium ab istis, quod sci-
licet in producendo neutrius istorum hal)eat rationem.

b) Nec unwn istorum reducitur ad aliud, quia tunc alte-
rum secundum totum genus suum esset imperfectuin: (piod
falsum est, quia cum ex eadem perfectione conveniat utrique
esse principium operativum et productivum, el neutrum sit ex
se imperfectum iii quanlun) operativum est, quia tunc non erit
formaliter in Deo, * igitur * nec in quantum productivum est
imperfectum.

* Principia productiva * ergo non possunt reduci ad pau-
citatem maiorem quam ad daaliiatem, principii scilicet pro-
ductivi per modum naiurae et principii productivi per niodum
volantatis.

c) Haec autem duo principia secundum rationes suas prin-
{^.x-pVcmiW debent fjoni in primo * productivo*, quia in ipso est
omnis ratio principii, quod non reducitur ad aliud principium
prius; igitur sunt tantum duo principia productiva alterius
rationis in prim.o productivo : * scilicet unum productivum
per modum naturae, et unicurn per modum coluntatis libere *.

d) Haec autem sunt productiva ad intra. — Probatio :
memoria perfecta est productiva ad intia per modum natu-
rae, ex solulione praecedente: intellectus perfectus, sicut in
quantum est potentia * perfecta * operaliva natus est intelli-
gere obiectum quantum est ipsum noscibile, ita in quantum
est potentia productiva notitiae genitae natus est esse princi-
pium tantae notitiae quanta potest esse obiecti : intellectus au-
tem in Primo, etiam ut est principium productivum, est sim-
pliciter perfectus; * quod patet, quia non reducitur ad aliud
principium prius, et omne imperfectum reducitur ad perfectum
prius se *.

('-') Hoc etiam obiectum primum intellectus est inflnitum in-
telligibile; ergo intellectus ut est principium productivum na-
tus est esse principium producendi notitiam inflnitam.

lAH. I. DI.NT. II. UUAKST. IV. V. VI. KT VII. ART. III. 259

«') SimiliUT arjriiitiif d»- xioluntntr n^spprtii nmoris oh-
icrli inpniti.

f ) * Niliil aiih-rii iiifinituiii «'st CorMiMlilfr nisi IkMi.s, ««x
i\ii,(U'^lione illii, Vti^uii iJetts sit? [ii. 'i.')! s<j((.]. Krp) ista
jMiiii:i|»i;i smit |»ro«lu(:liva ali(pioruin iii natnrn divina *.

(j) ritoriuK s«'((uitiir: si iioii suiit il»i iiisi (Iu<j |)rinci|»ia pro-
(liictiva altoriiis ratioiiis, jtjjto tantuiii suiit dude prodnctioties
iiimicro. — Profjo, ((iiia utruin((u«' i)riiici()ium i^itMluctivum
li;ili"f iirodiirtioiifiii sil»i ttfl(U'(/untnm «'l r(ja»'leriiafii ; erpo
shiiitf ilhi, ii(»ii jiotcst li;il)«'rf' :iliam(l).

M'^. {^") — Obiectiones. — Ohiiritur coiitra istam dcdu-
ilinncrn sic : n) Natuia (X sc cst |iriiu'i(»ium (lotcrmiiiatuni a«i
apMidum: in Diviiiis autcm intcllcctus vnde inteltectns non
taniiim vid«'tur cssc j»rinci(»iiim d«»toiTninatum ad a}Xondiini,
s<'d ctiam nnlu)(/, iit csi «(uodammodo ()rior int«'Iloctu, ((uasi
nidix cl rundamcntum, siciit csscntia «jua«'lil)«'t vid«'tur e5»se
tiiMd:ini('ntum ()otcntiac; cr^^o non tantiim intclhrtus, sed etiam
ipsii essentiii dclicl (>oni liaU^rc rationcm (»riiici()ii illiiis ((uod
esl iinlurd iil di<tiii;:uitiir contra rolvntntrni.

h) Srcundo, duliiiim cst de istis actil»iis ()r(»<luctivis, quo-
modo sint istoriim (>rinci()iorum (>r(Hlucliv()ruiii, ((uoruiii sunt
actiis esscntintcs; cuin ciiim actus dislin^-uant ()«)lentias, //. De
.[iinnn, vidctiir i(iiod istis ()ot«'ntiis ((iiihiis conveniunt ■ nctus
essentinlcs iioii «•om()ctant actus )iotionnlcs sive |)riHluctivi.

c) Tertio, ()rol>alio ilhi iion vidctur valcre «(ua*- adducilur
(n. iUI n\ ad osl«'ndcndiim dualitntctn in i)riiicii)iis pnHhictivis
iioii (»ossc rcdiici ad unitntcui: nam (»rinci(»iarc ncccssnrio e\
l»iinci()ia rc cnnti^ii/oilc)- siinl ()(»(iositi ino<li ()rinci()iaiuli et
div»rsi; ot tamcn li;icc dii:ilitas rcdiu-itur ad unitat«'in; «•! con-

li lliiius nr);iiri)riiti viin |troliiiliv)iiii iiillrinnt iKtctnr in Huttdtilt. i|. 'i.
II. I.'i )«'(|i|. ft J{f/ioi(. I. (J. 'J. i\ 7. II. .'{, iilii • Hrpuittir •it- ; <^uidc|ui<l tmt
(Ir Hi- hur iinpnMMitiiii- rnt i|IIim1 |iliirifii'*<tiir : hciI i|ui(i<|iiiii «'Mt iii Pi' ■•(«

rntiniiin rnl lir nr Iiih' ; crfjo iiiliil iiiiiiiM riitiuiiiM iii I>iviiiia |iott>»t j .. .ifi;
Bi'il |ir<iiiiii'tio (iiviiiii (|un«' cHt i<hiij« priucipii foriiinli* v»x uiiina mtioai»;
if^itiir tiiliM prodiictio iion potfst pliiriHcnri in Pivinia; i|;ilur in I>ivinla
tiintniii «'8t unn proiliictio iu>i*uii«iiiin nuiinTUin uniu» rntioiii» • . — Mitmrrm

it iiiiiinrrm latc ilii pr<il)nt Sioti.'», c<iii. ' ' '' "' ' ' *

M'l riitio (|iiiir<' iii |)iviniK ii<>ii ponHUiit < ,

t quin qiin«'lili«'t productio diviiin ciit de ae hatv, •ieut rt iiliii omnia in
I )ivini.< . ,

260 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. III.

cedo quod illud unum habet determinate alterum istorum duo-
rum modorum, illum scilicet qui est perfectior et prior. Ita
diceretur in proposito quod ad principium quod est naiura,
quia illud est prius in ralione principiandi, reducitur voluntas,
licet habeat oppositum modum principiandi.

d) Quarto, contra ultimam propositionem praedictae de-
ductionis * art. * [n. 311 g] quaero * secundo *, unde probatur
illa propositio quae dicit quod, statite uno actu adaequaio 2^0-
tentiae, ipsa noti potest simul habere alium? — Si intelligat
adaequatum secundum extensionem, petitur principiuni. —
Si secundum intensioneni, videtur falsum, nam licet visio Verbi
adaequetur potentiae intellectivae animae Christi, tamen potest
noscere etiam aclu elicito aliud intelligibile a se. Patet etiam
quod Deus novit se notilia adaequata intellectui suo secundum
intensionem, et tamen novit alia a se. Si ig-itur ita est de actu
adaequato potentiae operativae quod compatitur alium, niulto
magis videtur de potentia productiva; quia eius productum
vel productio non est in potentia productiva, sicut operatio est
in potentia operativa.

(21) e) Quinto sic: principium non est principium in quantum
principiatum iam intelligitur positum in esse, sed in quantum
est prius principiato: ut autem est prius principiato non aliter
se habet per hoc quod principiatum ponitur in esse; ergo si
isto non posito posset esse principium alterius, pari ratione
videtur quod isto posito simul potest esse principium alterius;
(fuia islo posito principium in quantum principium, hoc est in
quantum prius principiato, nullo modo aUter se habet.

.313. — Solvuntiir. — Soluiio istarum duarum rationum
Ultimarum et declaraiio rationis [n. 311] illius contra quam
flunt, et probatio conclusionis ad quam illa ratio adducitur,
videlicet quod sunt tantum duae productiones [n. 311], dimit-
tantur us^jue ad d. 7. quaest. i]la: An possent esse plures
filii in Divinis ?

a) Ad primMm respondeo, quod hoc totum, intellectus
habens obiectum aciu intelligibile sibi praesens, habet ratio-
nem memoriae perfectae in actu primo, quae scilicet est im-
mediatum principium actus secundi et notitiae genitae. In hoc
autem principio quod est ^nemoria concurrunt duo, quae con-
stituunt unum principium totale, videlicet essentia in ratione

I

IJM. I. DIST. II. o''AKST. IV. V. VI. KT VII. AHT. III. *^^)!

(jlji<.'( li, i'l intellcrtus iit potfjitin, (jiinrurri iiti-uiiii|ue \m' se
est fjuasi i^arliulo resjxiclu i)i(^luclioiii^ adae^juatae laiic lolali
priricipio.

(hi,m ifjiiur arijuitur, iiuo<l ratio n/ituror iioii tantuiii
coiiii)«'til iiitcllcctiii, snl esseiitiae, rrspondeo, t|uo«l tolal»' priii-
cipiiiiii iiicludfiis notuvfiui ut nbiecluw et intelleclum ul y>o-
tentifim hal»ent<'in ohicctuiii sil)i piaeseiis est priiicipium pn>-
(liictivuiii (iiioil cst iiatura ct priiicipiuin coiiij^h^tuiii pnNlu-
ceinli per iiiodum iiaturae; si ciiiiii essentia iit oftiectum iioii
lial»t'r«'t ratioiicm priiicipii iii prodiictioiie Verbi, * iioii videre-
tiii- ratio * (juare ina^ns dicorctur Vcrhum rsscnliae (juam
lapidis, si cx .sola iiilliiitalc iiitclloctus ut priiicipii pnMluctivi
possct prodiici "\'<'rl»uiii infliiitiim, iiiiociim(|iu' alio oI)Ip«'Io
]jra('S('iit('.

(22) l,) Ad secuHtlum duhiuin dico, (iiiod iiicmoria in Patri' esl
priiicipiiiiii fjperatirum Patris, (juo scilicel ut acluyy>7mo F^ater
rormaliter int('llii.nt iit in acfu .sccMm/o;est etiam *e<Hlem mo<lo*
iiiciiioria l'atri priiicipium profluctiruui, i\\ut Pater existcns
iii :i(iii priiiio prodiicit tit iii actu sccuiido nolitiam t^cnitam, et
actiis piimus piior csi prioritatc ori;:inis aclu si»cuiido. —
Noii riindalur i;^itur actiis proftvctivus sup<'r acluin cssenliU'
Irin (|iii coiisistjt iii aclii sccunflo, vidclicet ijui ♦'st operalio,
(jiiasi supcr rfttioiwm fttrmfilcm clicieiuli illuiii actum s«ruii-
diiiii. scd (]iiodaiiiiiio(l(> praccxiiiit illuin aclum, (]uia actus ]>ri-
miiv * praeexi^^itur *, (lui cst oiM'ralivus cl ]iro<luctivu8 et esl
ralio pcrflcicndi suppositum iii aclu s^rundo, (|ui cst opfM*atio
suppositi, in (pio cst (iiKKlam oidinc priiis .'intc^iuam iiitclliv'a-
liir prodiici illiid (piod producHur; o]H'i"ans cniin <'t ]inNlu-
(•••ns pcr idcm ])riiicipnini prius cst opernns i\yv,\\\\ prminccns.
A\ci'mplum: si luci-rr ])(Hicrclur ali(]ua oi»eralio iii lumiiioso,
ct ilhniiinfire ponerdur productio luminis a lumiiioso, lux in
lumiiioso cssct principium f^uo, el n^siMVlu nperntiuuis ijuae
est liiccrc, ct rcspcclii jtrofluctionis quac esl illumihart>. N»»**
Imiikii lnccrc (piod cst opcralii> ess<»t rfttio fnrmalis \\\\\\.
lioiiis i|ua<' cst productio, scd ess<'t il>i onlo (]uasi e(T<vliiiiiii
ordiiiitoruiii ad camdcm causam commuiKMn amlN^ruin. a <|U»
imincdiatiiis proccdil umis cllWMus ijuam alius. Ita in \m>-
])osito. ad ciimdcm actum ]>rimuin, <iui <'st ni<>iiiorui Palris
ordincm (lucmdam iiilcllitruniiii- lialM'r<» iuleUnjcre, t\\\\*\ ••sl

262 LIB. I. DIST. II, QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. III.

operatio Patris, et dicere, quocl est producere Patris, respectu
notitiae genitae; non talem tanaen ordinem, quod intelligere
Patris sit causa vel principium elicitivum dicere Verbi, sed
quod immediatius, intelligere sit quasi productum a memoria
Patris quam dicere, vel quam Verbum sit productum ab eo-
dem. Non igitur est ibi talis ordo qualem ponit opinio prior
[n. 306] in ratione obiecti praesupposili, vel ratione principii
formalis agendi, sed tantum ordo prior quasi producti ad pvo-
ductum, respectu eiusdem principii communis, ad quasi pro-
ductum et vere producium.

(23) Et tunc ad illud TI. De Anima de distinctione potentia-
rum per actus, potest dici, quod quasi producere et produ-
cere sunt actus eiusdem rationis; si enim iilud quod non pro-
ducitur, sed quasi producitur, esset realiter distinctum a pro-
ducente, esset vere productum ; igitur quod modo sine produ-
ctione insit, tamen virtute principii qiiod esset productivum
eius si posset distingui, et pro tanto dicatur quasi productum,
non variat formaliter actum ab iilo quo produceretur, si esset
producibile.

Alia responsio esset de intellectu agente el possibili;
sed modo transeo, quia non dixi adhuc cui intellectui conve-
nit producere notitiam, ut principio partiali; hoc dicetur infra;
sed nunc de intellectu indistincte locutus surn.

c) Ad tertium dico, quod quando duo principia habent
modos oppositos principiandi, quorum neuter importat ali-
quam imperfectionem, neuter reducitur ad alterum ut ad
prius natura, Ucet posset ibi esse aliqua prioritas quasi ori-
ginis: nunc autem, neutrum istorum principiorum includit ali-
qliam imperfectionem, non magis in quanlum productivum
quam in quantum operativufn ; nec ergo unum ad alterum
reducetur ut ad prius natura, nec ambo ad tertium, propter
idem, quia neutrum est imperfecluin, et et.iam quia illud ter-
tium esset principium secundum rationera alterius istorum,
quia inter ista non est medium in principiando, et ita si ambo
reducerentur ad tertium, unum reduceretur ad aliud, et idem
ad seipsum.

314. (^i) — Instantiae. — Contra ista instatur, et a) primo
sic: Inlelligentia est in Patre sub propria ratione intelligen-
liae: et propria perfectio intelligentiae ut intelligentia est Ver-

I-IH. I. DIST. II. (jrAFST. IV. V. VI, KT VII. AKT. III. '^iui

1)11111 ; fr<^{) \'»mI)Iiiii <'sf in i?il»'IIii.'<'iiti;i l*;il?is u' iVttii»; ••vf,
i(iio(l ost np^^aluiii.

//) PiaettMTu, .\ii}_^ XV. Ih: Trin. c. l.i. vol '.\1 : Verl/um
est risio de visione; «tj^o :icliialis iio(iti.j »?«t ratu» u/vMt«*iuli
vcrliurii.

c) I*ra<'t»'r»'a, noii vi(l»'fiir »li(l»'n'nfia iiit»'r tnemoriaut «»1
inlellifjrntifUii iii Palre; i*r\io iion vi(|»'tur aliiid »»ss«' iiii|)r(>-
jiiif r;itif'iii uf iiit«'lli<.'»'iiliarii »'ss»' |)i-iiici|)iuiii \'»'rlii, ••t l'a-
inni iil iiiciiioriarii ; i(l(;in iiritiir iipproltas <>f irii]irolias.

(l) Ouarla iiist;iiitia «'st. »juai'»? Pat»'r isto actu pnHliu-il
iiotiliaiii ^'iiitaiii, («t iioii illo. iioii vii|»>tur rati»». cuim ut»'r<|ue
sil ;ictus secunilns, »'t priiicipiotiir virtut»' «'iiisilcii) actus iiriini.

iilT). - Solvuntur. -- n) .\<l jirtmuin »lic<>, <|uo»l Pal»»r
l<irmalit»'r <'sf rii<'iiioria, int»'lli<.^f'iitia, »'t voluntas: Aui:. AT. /)e
Trin. <•-. 7. siv<' 1.") dc purris: In illii Triniliitc qtiis hikIcuI
ilirere l^utrcm nec seipsum, ncc Filiinn, ncc Spirilum Siin-
cium intclli(/erc, nisi per Filium, rcl fliligerc nisi })cr Spi-
ritinn Snnctnm, pcr se uulcm meminisse tnntummndo rcl Mti
rel Filii, rcl Spiritus Suncti^ S»'<piifui : (piis haec tn tlin Tri-
nitdte rcl npinuri, rcl ii//irmfirc /iruesumatf Si cuitn sotus
ihi Filitis intellif/i/, ct intcllif/cntiii sihi, cl Putri, ct S/ii'
ritiii Sum-ti), ml tll(i<ii rcdilur uhsurditiitcm, iptod Putcr
nnii sil s(i/)icns dc sc i/)SO, scd dr Filin. Ila«'«" ill«'. Int»'!-

liuit i^.ntiir <|iio«l l»;it»'r l"oiiualit<'r »'Si ni»'nioria silii, iiit«'lli!.'«*n-
li:i silti, »'l voliiiitas sihi ; <'l in Ikk; »»sl ilissiiiiilitii«lo int«»r per-
soiias (!t p;irt»>s iiiiairiiiis in noliis, si>cun«luni i|>snin.

Cum if/itur dicilur: pidjirius actus int«>lli;.'»Milia«' i*»l \ ••r-
liiiiii, nc(/i), iiiio (!«» i;itioti«' V«'rlii «'st <ju»mI sil nnlitiu (/cniia.

l'uiii diris: sullicil <pi<Hl sit notiti:i »l«vlar;iliva, ncipt, inl«>lli-
i:<'iii|o p«'r dcclurntirum n'l;iti«>n»Mn rati»«nis, iit ••sl inl«>lli;;i-
liilis ;iil inl«'ll<'«*iuni; i:ilis «>niiii n'l;iti«» »>st iiotilia»' «l«fl:ualivae
:icfii;ilis P;itris. <pi:i P:it«'r r<»rmalil«M- int«'lli^Mt, a«l iiolili.ini lia-
l»ifii:il«'m 1'atris nt «'st m«'mori;i. ila ipio«I obi»vtiiiii pr.ifs^ns
iiif<'ll<'(tiii P:itris «l«Mlar;itur ;i»'»pi«> p«>rlccl«' jwr iioliti.iiii JuMua*
l<iii r;ifris suMif |)«>r n«>titi:ini :iclualein «pia«» «»-sl Kilnis. i>i la-
iiKii iiotiti:) ;i«tualis pjitris noii «>st V.>rl«uin. «piia niliil |H»l«>?il
«>ss«> l(>rm;ilii«'r in l*:itr<' iiisi nnn f/cnitiim.
-■») h) Cum rcro dicitur sccundn, »ju«>«l «•sl notitm tit* nu-
f/fiii, r<>sponsi(>, «pnHl ip.s4>ni»>t .\utr. •'X|H>nit s«> W. /)»• Trtn.

264 LIB. 1. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. III.

cap. 11. vel 28: Simillima est visio cogitai.ionis visioni scien-
tiae, et eodem c. 12. sive 32 de parvis: Tunc enim est ver-
biDH simillimum rei notae de qua gir/7iitur, et im,ago eius,
quando de visione scien/iae visio cogitationis exoriiur. Istae
constructiones sunt intransitivae ; nam sicut visio cogitationis
nihil aliud est quam cogitatio, ita visio scientiae nihil aliud
est quam scientia. Idem est igitur dicere de visione scien-
tiae nasci visionem cogitationis quod de scientia nasci cogi-
tationem; scientia autem est forma habitualis perficiens me-
moriam, secundum eumdem, XV. De Trin. c. 15 sive 48, ubi
dicit: Si potest esse in animo aliqua scientia sempiterna,
et sempiterna non potest esse eiusdem scientiae cogitatlo.
Ulud sempiternum, secundum eum, pertinet ad memoriam,
non sempiternum ad intelligentiam. Nihil igitur aliud vult dicere
visionem de visione, notitiam de notiiia, nisi actum secundum,
qui est visio vel cogitatio, in intelligentia nasci de actu primo,
qui est in memoria, quae est visio habitualis vel scientia, se-
cuiidum eum.

c) Ad tertiam instaniiam, cum dicitur de differeniia
memoriae et intelligeniiae, dico, quod illi adversarii non po-
nunt ditferentiam re.alem inter intellectum et volunlatem r*a-
tris, et tamen habent concedere tantam differenliam, quod al-
terum polest esse principium elicitivum alicuius productionis,
cuius alterum non potest esse principium elicitivum formale ;
* Filius enim non producitur formaliter per modum voluntatis,
sed intellecius * (a). Igitur licet non differant realiter memoria
et Intetligentia Patris, est tamen tanta ditferentia inter illa,
quod alterum posset poni principium elicitivum alicuius pro-
ductionis, cuius reliquum non ponatur principium elicitivum
formale. Talis differentia patet secundum Aug. XV. De Trin.
c. 8, et ubi prius; talis est enim quod si Pater esset memoria-
liier noscens, non autem inielligens, non esset perfectus, se-
cundum Philos. XII. Meiaph., non obstante illa identitate me-
moriae ad intelligentiam, sive recordationis ad intellectionem.
(26) d) Ad quariam instantiam dico, quod haec est imme-
diata contingens, calor caJefacii, et ista imraediata necessaria,

(a) Wad. Filius enim producitur fornialittT per modum natiirao, sed
non producitur formaliter per modum voluntatis.

Mli. I. DIST. 11. QUAEST. IV, V. VI. ET VII. AHT. III. 2<io

calm cs/ cftlefnctivus, qni.i iiitcr fxtrema UfMitriu.s islorum
invr-iiitur ;«li(jU()<l uifMliuiii.

Itji (lico, «luod istu csl pcr se, operatio in f/nfintum
nperfftin eat non i»'(>(luctirfi , (|uia oiM'rati(»iu's sunt fli/es »'t
pcrlectionos opcrantis; prnrluctio autoni ut procluctio ost non
est pcrlcctio ijroduccntis, sfid hal)Pt terniinuni prrNliicdini «vx-
(ij ossentiam j)roduccntis, vcl saltcni noii includitiir fornialiicr
iii jKTsoii;! j)i()diicpntis.

(Juaiv i<,'itur actus secioulus (jno Pafcr intrlligit vol ope-
raliit- |oriii;ilit(M' iioii jirodiicit^ Rcsjiondco: (juia illud iiitclli-
{^crc e.r rnliuiw sua esl oporari P;itris, ot non ost prnduverc ;
pr(j(liictiono autcrn sivo dictionc jirodncit, sicul ali^juid calcfa-
clionc calofacit Ibrrnalitor, ciiius non cst alia causa j»rior.

Uuoil fiiftrm (iicis, idcni essc j)riiicij)iurii istoruni duoriiiii
actiniiii, non ^dtcirando inodo dc intolloctu fujente ct possibili,
potcst concodi (JIkmI cx j)l(Miitiidinc j)(M*lcctionis j)otost c(jmjM'tore
aliciii (jurMl ojjcrolur ot j)r(Mlucat ali(juid aliud a so. Maj^is tamon
lioc i);itol)it (juando dicotur (juod dicere non ost aliquis actus
intrlU(jen(li fortiuiliter, ost tanion jili^juis actus intellertus:
iiulliis aulciii iictiis inlclli;.'cndi formalitor est jinj^Iuctivus, s<hI
aliijiiis aliiis actus fornialitcr natui-alitor pra«^;e<lens vel subs«»-
(jiiriiN potcst osse j)r(Mluctivus, (jiKilis est actus (iicendi.

:!|(). (••J') — Solvuiitiir arg. priiic. quaest VII contra j)lura-
litatf^m divinar. productionum adducta. - aj .\(l prinuwi nr-
ijuiitentuin prinripalc |n. '^\)'ia\ dlco, (JikmI Avcr. in com. 40
V//f /'/n/s. ciiiiis t(\\. incij)it, utrutn nutein uuuntifuodfiuet
iioii loijnilur c.\j)rosso nisi dc /nimine; el (juoad lio«' contradi-
cii .\viconna<;, sicMit ij)sc dicit ihidcm. lmi)osuil autom .\vicen-
ii:ic ijikhI jM)sn(MMt (jiiod lioino jM)tucrit f^oncran aetiuirore ; fi
tiiiic coin-liisio .Xvcrrois vcra csl; niliil enini c;i>ii,.i-abile uni-
V(Mt' i)otcst «.'(Micrari ao(juiv(K'o, nisi sil ita itnperfiTtuin, (|uo«l
causa ;ic(iiiiv(M*;i * sicut * uiiiviM'a siilllciat ad ;;«Micrati(jnem eius;
ot idco inijMM'fccta ciitia jM)ssunt ^.^(MK^niri a»?(iuiviH*o et univoi'e;
jMiicci;! ;iut(Mn 11011. Taiiicii r:iti()n(»s .\vorrois viibMitur concUi-
dcic iioii huitiiin dc /noniiit', sed d<> (|uacumi|uc sjMHMe iiatii-
iiililcr y(Mi«M-:il»iliuiii ; cl si Ikk- iiitcnd:»!, ronrtu.\'iti eiiis rst
falsii, ci ratinnes iunt conrludunt.

(^)iio(l ronclusio .\ua sit /at.yft, \y.\lrt jmt .\ni;. ///. lie I
c. : \i I lo lli ralio .\u^'ustim il»id«Mn esl. «iiiin iriMKT.iiiiui

2()() LIH. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. III.

per piitrefactionern propagat alia: propaj^aiitia autern suiit
univoca g-eneratis a se; ergo propagaia et generaia per pu-
trefactionem sunt univoca. Quod si negat Averroes assumplum
fle apibus et de animalibus, non potest negare de plantis, quia
aequivoce genitae, hoc est non ex semine, postea producunt
univoce seraen, ex quo genorantur plantae aliae eiusdeni speciei.

Contradicit etiam ei Aug. in Epistola ad Deografias,
ubi dicit: Multorum animalium genera sine pare?itibus ex
terra procreaniur, quae tamen coeundo parianf etiam ipsa
sui simile, nec propter diversitatem nativitatis iviiersit ali-
quid ad naturam eorum quae procreafa sunt ex terra et
eorum quae iltis coeuntibus orta sunt; sivniliie)- enim vivunt,
similiferque moriuntur, quamvis dissimiliter nata sini. —
Et Ambros. De Incamatione Verbi iii fine.

Sed et ipsemet contradicif sibi ipsi in aliis locis de hac
conclusione: nam de generatione accidentium aequivoca pafet
per ipsum //. De Coel. et Mun. com. 42, ubi concedit quod in
accidentibus non semper est generatio ab univoco; et ponit exfin-
plum de calore ; patet enim quod calor generatur aequivoce
ex motu et concursu i'adiorum, et etiam calore univoce.

In substantiis etiam patet, quia ignis getieratur aeipiivoce
et univoce. — Quod aequivoce patet ///. De Coelo et Mundo.
Et Aver. c. 56: Exitus ignis a lapide non est de capiiuio
translaiionis, sed de ca/pifulo alferationis, hoc est non ge-
nerafur per lationem, sed per aiterationem ; generalur etiam
per motum localem, ex XII. Metaph. c. 18, et /. Meteororam,
de generatione impressionum ignitarum.

(;^^) Ifem patet de animalibus, (juod multa generantur aeipii-
voce, XII. Metaph. c. 18: Vespae videiitur fleri de corpoi-ibus
aequorum mortuoruni, et apes de coiqjoribus vaccarum.

Quod autem omnia praedicta generata aequivoce sint eius-
dem speciei cum generatis univoce, probatur: quia haljent
operationes easdem, et circa eadem obiecta, et ab eisdem con-
servantur, et ab eisdem corrurapuntur. Eosdem habent motus,
sive ({uantum ad sursura. sive quantuin ad deorsum, sive quan-
tum ad motum progi^essivum, et eadeni organa raotus pro-
gressivi. Ex uniiate autem motus concludit Aris, /. De Coelo
et Mundo, unitatem naturae, et Comraentator ibid. corn. 8:
Mofus unus non provenit nisi ex unitate naturae. Habent

\AU. l. DIST. II. OC AEST. IV. V. VI KT VII. AHT. III 2(57

ctiain h;if)c «'l illa ineiiilun •!iiis<l»'in .s|>«vi«!i, «'t inemhra lt'onis
noii differuiil n nttnnbris cei'vi, nisi f/uia nnima ab anima,
I. hi'. Aninui.

El f^eiioritliter (jua«n:iim(|in' m«*<li:i ixissiirit conclnilci'»' uni-
liiteiu specificain, siv«* snmiita «;.\ * actihiis *, siv«! siiinpia ex
(jjMTilius, concluiliiiit proposiliim (1«' unirorntinne gentirfUu-
rum sic «»l sic.

Cnnlrndiiil «.'tiam nibi MiKji.ster suus VII. .\li'tii/ib., ubi
viilt i|uoil .siciit alii|ua «nidcm (lunt ah urte et a rusu, i|uaii(l(>
|ii'inci|)ium cst similc iii maicria illi i|iio«l cssct princi|>iuiii
iMotiis lactionis, si iilcm (i(;r«'l ab urlo, ila viilt i|Uo(| iiuacihini
iiaturali:i liunt a natiira «>t n casu, (>t i|ua(>(lain noii; cl itinlcni
.\vt!r., «jl incipit tc.xt. Kri/o sirut diclum cst, \u\l il>i i|ii(xl illu
possiinl «,'cncrari siiie .sciniiH' aci|uiv(x;e in (|iioruin mat«'ria |m)
tcst iinluci virtute coel(?sti alii|iia virtus similis virtuti s«'ininiH
iii propa^^^atis.

r.ilcl ij.Mtiir multiplicitcf oppositum cunclusionis .\v««rrois,
si c-,.ii,.r;ilitcr ci iiniv«!rsalilcr iiit«'lli^'alur.

Rntiones cliam suae non concludunl :
(■-••) .\(l priinum n^spondco, i|uotl muteriu, s(H'unilum IMiiloso-
pliuiii, /. P/n/sicor. ct T. Mrln/di., csl cx i/ua fit res cutn insit.
{.\i|«lilur runi insii{n)), ad tliircrcnfiam o/t/tositi \b), e.\ »1^0
traiismulato et corrupto (il rcs, non autcin inesl r(»i tactat*. —
Si cfiio accipit (pioil lorma «Musdcm rationis («»st iiial«M'ia«' «'ius-
dcni ratioiiis \^c) ) /iro/irie lot|ii«'ndo de matt:ria «juac csl pars
it'i ine.ristens, concedo. Scd si a«-cipiat malcrium pn» u/t/tw
silo, •'x (|ii() corriipto <_'cncr;itiir oppositiim, nc^'o: i^jiiis «Miim
ciiisdcm spcci«'i c-«'ncr;iiur siv«! cx tcrra «•orrnpla sivc cx atMi*
coiriiplo. Iii propai^^^atis aulcm ct piilrclaclis csl m:ilcri;i .'iiKdcrn
i;itioiiis /trimo hhhIo, s«'d noii srruudo modo.

.\d secuitdum dico, i|u<hI non dicitur ulii|ui«l lli^ri ravo
vil nl iii /ilurilnis, (|iii;i ipsum //1 se coiiliii^Ml InijUciiUM'
vcl rani. (i'('i|ucntius cnim lapis cadciis fran^il caput (|uam
l.mia cclipscinr; sctl ist;« di(lcrcnli;i (IcImM inlclli^i |)er rtnn»
/utrnlioiirm ;ilicuiiis («•//*«•«•//<.< (r/) ) ad suam causnm;e\ di-

«I ; l)Ol*!«t in l''.<l Vfll.

>f>) Va\ \'cn c.iinpoKiii.

»•) l>«'«>Ht iii i.ii Vi'ii.

'/) I).t>Mt in l.ii V«'n.

268 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. III.

citur ille effeclus eveniens in maiori parte qui liabet causam
determinatam a(i suum eventum (juae ut in pluribus produ-
cit effectum. Raro dicilur evenire ([uando non habet certam
causam determinatam ad suuin eventum, sed tantum provenit
ex aliqua causa ordinata ad alium effectum, impedita tamen
ab illo effectu ad quem ordinatur, et tamen ex tali impeditione
provenit istud raro. — Accipitur etiam raro vel ut in plu-
ribus prout disiungit inter opposita contradictorie, non prout
inter disparata disiungit. * Item, controdictio, quia ut in plu-
ribus et in maiori parte si sol approximetur tali materiae ge-
nerabitur mus quam non. Inter diversa distincla quantum ad
diversas materias e converso, quia rarius fit mus per putre-
factionem quam per generationem *.

b) Cum igitur arguitur [n. 292 b'] : generabile hoc si gene-
ratur aequivoce, * et * non ex semine, aut igitur ex necessitate,
aut ut in pluribus, vel raro ex necessitate, concedo quod non.
Aut in maiori parte, vel raro; concedo quod in maiori parte,
comparando ad causam determinatam; et etiam ut est disiunctio
inter contradicto7na, comparando scilicet effectum aequivocum
ad causam aequivocam sub disiunctione ad contradictoria, licet
rarius eveniat iioc quod generetur non ex semine quam quod
generetur ex semiiie, ut videlicet coraparantur invicem duo
dispa}'aia.

Quod autem primo ynodo eveniat u1 in pluribus proba-
tur; ita enim per se est sol causa ordinata ad generandum
non ex semine, sicut propagans est cansa ordinata ad ^^em-
randum illud ex semine.

SL Instatur hic, quod si secundo modo raro evenit, ergo
a casu, non sequitur, et tanien ita arguit ulterius de casua-
litale prout casualia dicuntui- illa quae eveniunt tantum ex
causa alterius effectus impedita, et ideo, ut dicit, casuaUa
sunt monstruosa, et non perfecta in aliqua specie; quia pro-
prie loquendo casualia non eveniunt ab aliqua causa ordinata,
sed causa ordinata ad productionem alterius impedita producit
casuale.

(30) c) Cum arguitur tertio [n. 292 c] de motu el termino,
respondeo, quod ista propositio, motuum differentiurn sjjecie
sunt termini s])ecie differentes, non est immediata, sed de-
pendet ex aliis duabus:

MH. I. DIST. 11. (JfAEST. IV. V. VI. KT VII. AHT. III. \HM

Priinn o.st: niotwnn dijft^riudiiua specie sun( /fuxus diffe-
rtintes sprcie, vp\ fnrtnae secundum qnns suut /fuxus di/ferunt
specie. — Se<;uiul;i ost : fo»'mn /fuens, nef farnia secundum
(juntn est /fu^xus, esi eiusdetn ratio/iis curn /ornin terminante.

ri»i autrm iillnra ist;iruiii iluaruiii est lalsa, propitsitio
assu/npta est falsa. — Ita esi iii i^roposih», ijufxl loniia iiHlu-
cta per producfioneni, cuiusMioiIi ost e.ssentin, iioii est «muh-
iliMii rationis curn rorma ijuao «'st /fuens, vel srHMintlum <|uaiii
«'sl fluxus, cuiusriHxli est p)'oductit).

(jikmI auttMii sit lalsa ijuanilo altorum illorum cst talsuiii.
palcl: ijuia iilem ufji potost acquiri \h'V motum virvufnrem
<'t rectuin, ijui «»tiam motus sunl nfterius speviei el incom-
/xirafntes, secumlum IMiilosojdiiim, 17/. Pfi>/s. Hoc autiMii »^1
ijuia forma ijuao ost terininus flu.xus rioii lialM'1 (listinctioinMii
s|)«'cificam, si«Mit illa forma ijua«» ost //«<?/f.s vol secuinlum ijuaiii
est fliixus.

Qualitor«Miiiiiju«' sit il«» exempfo, foi*saii oi)ortel ibi oxponeiv
IMiili»soj)Iium, «'f tiMionj <|uo«I >'(// flu«'ns s«^cuiiilum circulum
ol fi/ieani rectai/i sint i'ius<l<'m rationis in (juaiitum vbi fluons,
lic«'l reclum ot virvulare, ijua^* accitluiit Iiii«'ae seu iiiav'uitii-
«liiii, suj)«>r (juarii iiiov«Mitur, iion sint <>ius(I<Mii ratioiiis, ei ideo
ijuuad illa sit incor/ipnnifjilifas, noii aut(Mii (juoad ubi »'1 uhi
/lue/is por so, ol iilco noc iju«>n(I //mtus per se; salteiii illiul
ad ijuod lioc o.xomiilum adducitur, V(M'Uiii cst i|U(m1, f(iriiia flU(Mite
«'xisUMiti' allciMus ratioiiis a foiiiia lcrmiiiaiito, iion oporlot ex
(livliiicliono i/intuvin disliiiclioiicm coiicludcro ter/ninurum.

Iii iirojiosilo autiMii pi'tidi(ctio csl aIt(Mius ratioiiis al> «^.v-
sentia lerininanlc iit a l«>riiiiii«) formali accepto per eam, (|uia
productio est relt/tio, esscnlia aut(Mii ftd se, ot ideo pliiraliias
|)r(Hluctioiiuiii iion coiicliidit distinctioiKMii foriiialtMii tiMMiiiiii
i|isaruiii.

(•<•) Sod adliiic vidctiii nMiiaiKM»' di/fivuitos istoruiii aiyu-
mciilorum .\v<MM()is; licol ciiiiii cad(Mii nalura jKissil «•omiiaini-
( :iii uiiivix'e ot ao^juiviH-e, iion taiiion al» aIi(|uo «•i»/.W*Mii >/
>i'd al) iiidividuo uniiis sjHvioi laiilum univcx:e coiiiiiiuiiicttdir,
icijuiviK-o aut(Mn a caiisa sujMTioiv: (nalura autein diviiia iion
( Dmmiinicalur alt aliijiia (*ausa su|MM'ioro (n) ), mhI laiiliiiii ab

(»») DfCSl III lli. \ «■»>.

270 LIH. I. niST. II. QUAEST. IV. V. VI. KT VII. AKT. III.

aliquo in eadern natura; orgo videtur ({iiod natura illa non
habeat conimunicationem nisi unius raiionis.

Re.spondeo : natura creata non potest se communicare
nisi communicatione unius ralionis a supposito illius naturae.
Et ratio est quia effectus non excedir. causam: effectus auteni
communicatus tali supposito est natura; ergo oportet quod
principium communicandi sit i^aiura; quia nihil perfectius
ipsa natura est in taii supposito communicante, nec aliquid
aeque perfectum naturae: natura autem est principium com-
municativum unius rationis; ergo supposito agenti virtute
naturae competit communicatio tantum unius rationis.

Oppositum est in proposito, quia suppositum istius na-
turae potest haJ^ei-e principia alterius rationis in producendo,
quorum utrumque sit aeque perfectuin cum natura, et ideo
utrumque potest esse principium communicandi naturam; et
ita hic polest esse du^^ilea- communicatio ab illis suppositis
quae sunt huius naturae.

(3'2\ Ulterior ratio eius quod supponitur hic de duplici prin-
cipio communicandi naturam in Divinis, non autem in crea-
turis, potest esse talis: Licet in nobis sit duplex principium
operativum, voluntas et intellectus, et anibo sint perfecta, et
possint habere perfectas operationes sibi adaequatas in ratione
operationis, non tamen habent operationes adaequatas sibi in
esse, hoc est, licet per intellectum nostrum possumus habere
intellectionem ita perfectam sicut aliqua potest naturae no-
strae competere, non tamen inteilectio ista erit perfectum em
ut natura, quia intellectio adaequata intellectui ut potentiae
vel obiecto in ratione operationis non est adaequata intellectui
vel obiecto in esse.

Intellectus igitur et voluntas in creatura, etsi sint prin-
cipia producendi operationes adaequatas sibi in ratione opera-
tionis, non tamen in esse, et per consequens multo raagis nec
realiter adaequatas naturae, cuius sunt intellectus et volun-
tas. Ita polest argui de quibuscumque principiis productivis in
creaturis, quorum distinctio stat in eodem supposito alicuius
naturae. — In Divinis autem, quia principium operativum
non tantum aequatur naturae in ratione principii operativi,
sed etiam in essendo, operatio etiam aequatur principio ope-
rativo, et hoc in essendo, et per consequens aequatur naturae.

I.IIi. I. DIST. M. OIJAKST. IV. V, M. KT VII. AKT. II!. i~ l

SimilitJT |)rincii)iiiiii inoiluctivum a»'(juatui- ujiliirao iii esse/ulo,
(1 ideo \)rv ip^^iim jjotcsl commimicari termiuus tormaliK |»r«>-
iliictioiiis a(lac(juatus sihi ct nahirae in esst^nilo.

'Ml. (•"'•'<) — Solvnntiir arg. princ. qnaest VII ad probanduin
dnabus plures esse prodnctiones adducta. — Ad nr^MHin-iita (jmM'
jtrobaiit (jiKxl nnn sunl Innlmn In Prn dno /rrinriijia /tro-
tl ucrnlin.

n) Cnm j)Hmo nrf/nitnr |ii. '.i\y^ /l\ dc nnlion .1 in/rtir-
cf"., ijiiod siiiil diio jirincijtia |ir(Kluctiva disiincta, |»«'r IMiiloso
|)liiim, IJ J'Jii/sic.. respinulrn, (jtiod Pliilos(i|»lius j)aruni I(k-u-
liis fst dc rohcnlntc iil distiii|.aiilui" coiitra intcltrctu/n, st>i\
comiiiiiuilcr iii rationo principii activi coiiiimxit intrltcrtum
nil rntimtntcin, et idco iii //. J'/n/sic., iibi distiii<.riiit i«ta prin-
cijiia acliva iii nalurnni ct intrllcctum, rioii dchd int(>lli;:i ut
inlrllccttis dislin^Miiliir cnntrn rnlnnfatrm, iit i)atcl»it slatim,
sic ciiim coiicurril ciiiii voluiitalt^ coiiKtituctido i(]<>m principium
icsjjcclu artilicialium, Iloc j^atcbit r«>spoii(|ciido ad instnntinm
IMiilosoplii {\r JX Mcta/i/i.

Ad (jiiam dico, (JikmI intcltectus coiiijinratur ad snam rui-
tnrniit cl ad snani jirn/irinm nj^eralioncin, cuius i>st priuci-
jiiiim clicitivnm ci jiroductivum aliijuo iiiCKio, «*t comparatur
ad njicratinnes aliurunt jintcnlinrum, rcsjM^ctu <|iiarum »>sl
polciitia dircctiva vcl rcc-iilaliva. — Si primo nn,do uccipiatur,
ilici», (jiiod csl inci'c nalnrn, ct iii cliciciido ot in pnNiuct>n<lo,
ijncniciimijtic ciiim actiim iiilclli^rciidi jiroducit <'uui olii<H*tu
|ii;icscntc iii mciiioria, mrrc nnlurnlilcr j)ro<iucit, «'t i|uam<'urii-
i|iic ojK^ralioiicm opcratur, merc naturntitcr oiH>ratur. VoIuH'
liis aiilcm rcspcctu opcratioiiis propria(> ut pr<Niuctivn IuiIk'1
opjiosiliim iiiodiim jirodiicciiili.

l-;i lioc satis ai)i)ar(>t jK-r IMiilosojilium, IX. Mcta/dt. c. 4,
iiln Iractat (JUoukmIo jjot(>utia ratinnnlis <>t irrationnlis nv
iliicimliir ad actum. Mt ar^Miiliir. (JUihI |N>t(>ntia ratiotuttis,
(jiiac <>x s<> <>sl ad njijinsitn, iioii jM>t<>st <>x s«> «'xin» iii actuiu,
liiiic ciiim siniul cxir<>l iii oj)jiosita, «juia simul <>8t <ij>|M)si(u-
nim; <>t <>x Ikh- coiicludit ijiiod pr:(<>ter iliam |N>t(>utiani n\\u*-
nalcm ojiortcl i>onf>r<> aliam jH)t<>ntiam ralional»Mn dftt^t^iii-
ilirnm, \»'V (jiiam (b>t«>rmiiit>lur, <>l lila d«»t«'rmiiiala pot^-si
' \irc iii actiim; «*t <>x Ikh' sc(juitur «ju^Ni inti'll«H*(uA m »"ni
(•jijxisitot tim, sic (»sl oj)jv>siloruni jM'r moilnnt nnttirar, i|uo(l

272 LIB. 1. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. IV.

((uantum est de se necessario est oppositorum, uec potest se
deferminare ad alterum illorum, sed requirit alterum determi-
nans, quod libere potest exire in alterum oppositorum, iioc est
appetlkis, secundum eumdem, vel prohaeresis. Exenrplura:
sol habet virtutem producendi opposita, scilicet liquefactionem
et coagulationem ; unde si essent duo passa approximata,
quorum alterum esset liquefactibile, et alterum coagulabile,
sol de necessitato naturae iiaberet elicere illos duos actus in
illis, et si idem esset approximatum, quod simul natum esset
recipere opposita ista, sol de necessitate simul produceret op-
posita, vel neutrum. Est ergo potentia solis mere naturalis^
licet oppositorum, quia est illorum, mere ex se, ita quod non
potest determinare se ad alterum tantum. — Talis potenfia est
intellectus, ut intellectus est praecise, respectu oppositorum
intellectorum, et non est ibi aliqua determinatio ad alterum
tantum illorum, non ad reliquum, nisi quatenus volimtas con-
currit. — Philosophus autem communiter loquitur de intellectu
secundum quod cum voluntate constituit unum principium re-
spectu artificialium, et non ut est naturaliter elicitivus suae
operationis, et ideo est quod aliquando contra naturam distin-
g-uit intellectum, aliquando artem, aliquando propositum,
idem intelligens per omnia.

bj Gum ultimo [n. 292 e] dicitur de voluntate, quod est
principium respectu creaturarum, dico, quod per prius natu-
raliter voluntas Dei est principium productivum alicuius pro-
ducti sibi adequati, quam sit productivum non adaequati:
adaequatum infinito est inflnitum, et ita creatura est secunda-
rium volitum et productura a voluntate Dei.

Articulus IV.

RESOLVITUR QUAESTIO V : UTRUM SINT TANTUM TRES PERSONAE

IN ESSENTIA DIVINA ?

318. (34) — Proponuiitur hic probanda. — Ad secundamX
quaestionem, cum quaeritur [n. 285] de Trinitate personarum\
in Divinis, respondeo, quod sunt tantum tres personae in essen-
tia divina. — Quod probatur sic: Sunt tantum duae productaeA
et tantum una improducta ; ergo tantum tres sunt personae.j

Ml{. I. DIST. 11. nUAKST. IV. V. VI. KT VII. ART. IV. iT.i

Circa piimnni prol»»» •iii(j<I sinl diiae protluctae : siXAunlo
((iiuil iKni ])lnn;s.

Mii. — Probatur uiiam esse personam productam actu intel-
lectus divini, aliam actu voluntatis, easque distiuctas esse. - .\il
prohiirnlum ijii<»il suiit (luati pevsnntte prtnlmUte, n) pnmu
|)i'i)b(» i|U(»il (>st nliiiua porsoua producta actu intrllectus, et
lioc sic : liitcllcctiis ut ost |>orf('cla memoria, id •■st lialNMis obie-
ctum actu iiit(lli;^Mbilo sibi praosoiis, jxt alitpiom nctum sui
ost pioductivus t«.'rmini aduefpffiti, scilicoi infinili, ox prarce-
ilenti ipff/e.stifine [u. 'M'A a\: iiiliil aulcm soi|isiiiii pnHJucit, /. De
Trin. c. 1. (1). Kv\io ((uod i)ioduci(ur actu iiitollcctus nlitpio
niDihi distini/nifitr a producciito: essenfialiter noii distiiii.^^ui-
liii, i|uia o.ssoiitia diviiia ct (iiiaocuiiKjuo ossoiitialis |»«'rl»rtio
iiitiiiiscca sibi ost iii(listin<.;uibilis, ox (luaostioiic do nniftite
Dei i2i; i'.Mlur (listiiij.Miitur persimaliter productum a produ-
coiito; (eifjo ost ali^iua por.soiia pr(Mlucta (a) ) aclu intolloclus,

l)) (.'onsimilitor arjjfuitur di' producto actu rnluntatis.

c) (Jiiod aiitciii pcrsona pr(Mlucta actu isto ot illo .sit a/m
ct iilia, prolM»: t|ui:i doii jtotost oadtMii pcrsona pr(Mluci du:dius
prodiictioiiibiis totiililnis siillicicntihus: liaoc autcm pnHluctio
alia ost ab ilbi, cx (imu^stiono prtieredenti \i\.'Ml]: orj.^o liac
ct ill:t iKiM prodiicitur cadoiii pcrsoiia, scd diiac

l'i()f)atiit maioris: si idom piMHliiccrctiir duabiis prtMliiclio-
iiibiis tolalibiis, iitra^iuo a cc i po ro l o*«.so sulllcicnlor: S4»«l si sulll-
t:icntor acciport^t osst? a prtxluctMito hac prtMluctiono, hal«»rcl »«8s»»
pciicclc, nulla alia pn»ducli«»no j^osita; i;.ntur iion pt»tosi acci*
pcrr csso jM-r :iliam pio(lucti(»ncm. ipiia tiiiic noii cssi-t sino illa.

:v*{). — Probatui' duas tantum esse personas piodiictas. —
rilcriiis, ijiiod nit/i po.ssunt esse pli<res jtersonae pnniitrititf
ipiaiH istae duac, probo sic : Non |M»ssunl o.ss(» plun»s pnMJu-
ctioncs /;i//7/, (iiiod alii|ualilor suadcbatur in quaestiunr prtii''
cedenti \\\. :U l |, st»d ditroratur usiiut» ad dist, 7 lliialilcr tU»-.
:ir:iiidum. lloc i^Mtur sit cortum nunc. (|uo<l laiitum siiiit diiao
prodnrtiones intra. Nulla autoni isiarum |M»tisl loriniiiari iiitti

(1) iiiti piitnt eius ratr potnttiar DrHin, ut arij
rrrnt, i/iioiJ iinii nnluin /)rini i/ii nf>»i rnt, ,< '
rrfiifiirn ; uutfii rniiu oiuuiuu rrt rnt i/iini' •

(2) g. :). Inii. Dint.
^<() Demt in K<i. \'i>ii.

ToM. I. If*

271 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. KT VII. ART. IV.

ad imam personairi, quia persona produc-ta est terminus adae-
quatus illi productioni; ergo, etc.

321. (3">) — Probatur unam tantum esse personam non produ-
ctam. — a) Aliorum probaiiones. — Nunc restat projjare quod
una tantmn sit non produc/a. — Ubi. dicit unus Doctor quod
iilud ostenditur sicut ostenditur unitas Dei. — Hoc etiaiii })ro-
bat per Hilarium. c. de synod., ubi vult quod qui dicit duos
innascibiles confitetur duos Deos.

Praeterea arguit sic: plura supposita absoluta non pos-
sunt esse in liac natura, quia natura non est iii pluribus sup-
positis absolutis sine divisione naturae; erunt igitur plura sup-
posita relativa. — Aut igitur relatione muiua inter se, aut nd
alia. — Sed si plura essent supposita non producta, non di-
stinguerentur relative ad alia supposita; quia non relatione
ad alia supposita producentia, ({uia null;i sunt, ex hypothesi:
nec ad producia, quia ad illa haberent relationem earadem,
sicut modo Pater et Filius hajjent eamdem relationem spirationis
activae ad Spiritum Sanctum; ergo relatione inter se distin-
guerentur, et hoc relatione originis: quod est propositum. —
b) Infirmantur. — Conira, istae projjationes non videniur suf-
ficientes. — Prima non, quia uniias Dei probatur ex hoc quod
divina inflnitas non dividitur in plures essentias ; non autem ita
manifeslum est quod ratio ingeniti vel innascibiiis non sit in
pluribus suppositis: tum quia ratio innascibilis non dicit ali-
quam perfectio^em sim.pliciter, ex qua perfectione simpliciter
possii concludi unitas innascibilis, sicut ex perfeclione inflnita
concluditur unitas divinae essentiae. — Similiter auctoritas
HilayHi quam adducit dicit quod ita est, non tamen probat
esse ita.

(3*^) Ei cifym accipit in ratione sua, quod plures personae ab-
soiutae non possunt esse in eadem natura, qualiter est hoc no-
tius conclusione? Qui enim poneret plures personas ingenitas,
non diceret eas formaliter constitui aliquibus relationibus; ergo
accipere contra eura quod non possunt esse plures personae
absolutae, videtur non accipere raanifestius conclusione.

Cum uiira dicitur quod non distinguuntur relationibus
inter se, quia hoc non esset nisi per relationes originis, hanc
consequentiam oportet probare; concesso enira illo, quod non sit
distinctio nisi per relationes originis, cito haberetur propositum.

LIH. 1. DIST. 11. «jr-ALIST. IV. V. V|. ET VII. AIIT. IV. 275

r) l'i()l)uliuncs hoctoria. — Aliter perst/ndeo conclusio-
ncui intr'ii(;i[ii sic: (Juidtjuid jxjlost <'ss«' iii plurihus supposilis,
i'l iioii (U>t*>riiiiii:itui- m\ crrtiiiii nuui<>i'Uiii sup|M^sitoruin \tor
aliiid ;i sc, «juiuituin esl do so potost oss^' in inflnitis; »/l sj osl
necesse esse, est in iiifliiitis, (|tii;i (juithiiiid jtotcst ilii 08S«' #'.s/;
scd iiiij-ciiiliiin, si jiotost ossc in jiluribus suj)j)()sitis, non deter-
iiiiii:iliii- iil) ali(jU() iii (juol siij)jH)sitis sit, ijuia dotcriiiiiKiri ab
iilio :i(l cssc iii siij)ji()sil() vcl iii suj)j)ositis esl contra rationcm
irtf/cniti, i<.Mliir iV' r:itiono sua jiotosl osso iii innnitis: ot si
|)()tost esso, <'sl; (jiiia esso injiciiituiii cst ex se neces.se esse:
C(/nscfpfcns ost iiiijiossibilo; orj/o illud ox (jur) so(juilur.

Sccundo sic: .Nuikjujiii jiluralitas jM)iiciid:« est sino iieces-
silatc: nulla autoni ncccssilas noc ad s<» intra, n<i' fid c.rtra,
{u>'j\\ j)lurcs <'sso iiinascihilcs; cr;:o ost tantuni unus.

Tci'ti(t, (jiii:! cssciiti:« uiia :«ctu oxistons iioii vidolur e.r se
imiucdidtc li;ilti'rc jtliin^s inodos essondi: oj)j)osituni soquitur
si jilura <!.ssoiit siijij)()sil;i inf/cnitfi: nofi autoiii s«'(juitur iik^Io,
(jui;! css<'iitia diviii:i noii li;il)ot i)liir<'S iikmIos <^ss<'ndi iinincdiftte
si/ii' prodnctionc, s<'d taiiluiii iiiiuiii iikmIuiii oasondi sino pro-
iliictioiio, ol alios duos nicdifintilnts prothtctionilnts.

:V22. (-17) — Solvuiitur ;irg. jjrinc. quaest. V. - tt) .\d
nrtpiinoda princijmlid * secundnc t/nticst. *. .\d jn'imum
|n. VS()/f| (-11111 :ir^'uitur: :ie(juo iiohilcs siiiit; cr}.'o tot, fallacio
esl figurac tlictionis, coiiiiiiiil;iiido qualc iii iptol. Kt ratio
dcCcctus consct/ncntiac <»sl ist:i : iioii cniin est j)rojitor nobiii-
tatcin v(»| it/nohilitaton rchitioiiis vcl rationis jirincijni vel
I)riiicij)iali, (JIKmI iiiultli)li(-ctur vd iion iiiultij)li»-otur, s«h1 <lo i*a-
iiMiii- |)riiicii)ii csl uiiil:is. licct iii jirincijiialis jK)ssit t»ss«» piurali-
l;is, (juia sciiijicr cst r<'<lucli() jilur:ilit:itis ad unitatont;ot idi>o
sUnilc :ic)jii;ili iiol)ilit:itc jiotcst cssc inultij)li<-atio v<>| <lislinctio
iii rc|;ilioiiil»iis i»r(M|ii(-loriiiii, licct iioii iii n'l:ilioiiil>us jtnHlucon-
liiiiii ;i sc.

Mia cst rcsponsio: (jiiia lu-ct il)i (juaclilM»! r<>latio uiiiilN
rationis sit do s<' /ittcc. I;iiiicii a j)liiril)iis n'latK»iul>us jwiHiu-
liri j)otcst lors;iii ;ilistralii uiiuiii coininuiK', j>uta pmducti-
".,,', ct it;i a iiliiilhus n'I:«tionilius jiroductt |K)tOf(l aliNlrahi
iiiiiiiii coiiiiiiiiiic. j)Ut:i produclum. Klsi i)»iliir csi uiin rolalK»
III roiniiiiiiii. si <«at coinniunc :il)str:iliil)il<', <|uao ilicitur iii coiii-
iiiiiiii rclatio j)«'rsona<» produccnfis, m\\\ lani<>n <luac» n^jnlio-

276 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § 1 .

nes produceniis sic et sic, sicut duae correspondentes eis
producii sic et sic.

b) Ad secundam [n. 286 b] rationem concedo, quod rela-
tionibus ex parte producentium vel productivi correspondent
relationes ex parte produclormn, et tot; sed non sequitur:
si relationes producti distinguunt, ergo et relationes produ-
centis. Cuius ratio assignatur, quia relationes producti pos-
sunt distingui propter distinctas rationes jjroducendi, quae
sunt in producente, licet sit idem suppositum producens : sicut
productio artificialis et natui^alis distinguuntur per principia
productiva per ariem et tiaiuram, licet ista concurrant in
eodem supposito; relationes autem producii non possunt ita
concurrere in eodera supposito et una persona, sed sunt di-
stinctae personaliter, quia productum est per se subsistens
et suppositum.

Alia ratio patet ex superiori ratione [n. 319 c], quia non
potest idem produci duabus productionibus totalibus, licet idem
possit producere duabus relationibus («) totalibus, et ideo re-
lationes producti non pluriflcantur in eodem, licet relationes
producentis possint plurificari * in eodem *.

c) Ad iertium [n. 286 c] : potentia finita non potest habere
simul duos terminos adaequatos in produci, licet possit habere
unum in produci, et alium m producio esse; potentia autem
infinita habet terminum suum intra se semper in produci,
et iste est adaequatus, et ideo non potest habere pUu-es
terminos.

Artigulus V.

RESOLVITUR QUAESTIO IV : UTRUM POSSIBILE SIT GUM UNITATE
ESSENTIAE DIVINAB STARE PLURALITATEM PERSONARUM ?

§ 1. — Solutio quaestionis.

323. (3S) — Conclusio et declarationes praeviae. — Ad jjri-
m.am quaesiionem [n. 282] dico, quod simul siant unitas es-
sentiae ei piuralitas personarwn. — Quod apparet ex solu-

(a) Wad. productionibun.

riM I. Disr. 11. olAKST. IV. V. VI. KT VII ART. V. ^ J **T7

tioru* quafntionis pyaecedfntis, ({tiia siimil ♦■st iIm pturaliias
cum isla unilalc.

.\([ Ikk- jiutPrn aliqmilit*'!- dt^clnrnmlum, iiotaDilurii ••st i|U(mI
siciit r«'|)U'.'iianti:i ivpu^niant «'x iirojtviis fulionibus * incorn-
possihilium *, ila non rcpugnanfia * sivo corniK><«sibilitas pst
cx propriis rntionibus^ compftssiMliiim *.

Nalif)-n — Suppo.situm. — .\<l vi(l«'nilum aulfin islarnro;/i-
po.ssihilitatem, vidpiida «'st ralio extivnnorum, scilicf»t tinturar
«'t suppositi.

ri>i nofanduni ipKMl nnturu non se hal>«^t a«l suppositum
sicut unirersnle ail sinpulare, quia in acci<l»Mitil>tis iiivonittir
sinfpdn, itas, sinc ratioin! .suj/])0siti, ct in siihstantia, * ut vi-
(Ifiiir *, natiira atoina assumpta pst a VorlM>, s«»ctin(lum l)a-
masc., iKjii tampii .suppositutn Malnrac nostrac. N«H|Uf» sp haU't
natura ad sui>posiiuni sictil (/<<o ad 7/^0^/; narn cuicunKjUP 7V0
corrcspondct propritim (juod vcl (jui.\, <?t ita siciit nattira «*st
(jud, iia liahct proi)riiiMi (juod vcl (juis, (piod non contrahitur
ad supposiliim, cl sictit siipiK)siiimi cst (/uod vcl (juis, ita lial>Pt
suiiiii (juo propriuni inio stihsislit ; cl tniiKMi supi>ositum con-
comilantcr «lc iiccvssitafo ««sl sinL'ul:ir«'. of ctiam non iK^ti^sl
cssc (jun resp«»ctu allcriiis, (|uia cst stihsist«'ns iion iM>t«'Ms
«\ssc actiis aliciiius suhsisicnfis.

(ioiisistil crjro ralio suj^positi m dujdiri inrnmmunn:atn-

niidr

Ihi sciondum (jiiod roininunirnhHe dicitur ali(iui(l vcl p««r
idciititatrm, ita (|ti(Ml illtid cui comniunicatur sil ipsum, vcl
pcr informntionrui, ila (pKHl illiKl ciii commtimcatiir sit ipsn,
Mon ipsiim. — Primo modo tinivcrsalc commtmicalur sin^ulari;
ct v.Mimdo modo lorma inatcriac.

.\nfurn i;:ifur (luacctiiiKltic, «•! iiu.iiitum cst t»X si». i\o
rafioiK' Miiiiiiac, csl rommunirahilis titro<|Uc riKHlo, vidt»lic«'l
pluiihii^i siippositis, (luoriim (iiKMllihot sit ipsum, «»l iMiaiii tit
>iui) i:iMK|uaiM lorma tpi:i sin^Milarc vol stipiMtsiluin sit «mih
i|iihldifativc v«»l halM'MS nattiram Sujrpttsitum aul«Mii ••sl

inriimmuniruhiie dtiplici iiic«>mniunicahilital«' sihi op|M)siia.

:V^A. — Probatiu conclusio. -- K.\ his d«vlaratur pn»|M«i-
ttini. cf priiiio sic: a) Natur;» (|ua«Htiin(|Uo «'sl commiinuMhilis
pliirlhiis pcr id«'ntilal«»in; i«.Mtiir n:itura «livina «»sl ci^mmuimM-
hilis. Iloc cliain patcf «».x «/m/f.s/iVm** pnu'|M«ilii. — Noii «"»1

278 LIB. 1. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § i .

autem divisibilis, ex quaestione de unitaie Dei(l); ioitur
coramunicabilis sine divisione.

(39) b) Hoc etiam arguitur sic: Natura divina et quidquid
inest naturae ut natura est est "perfectio simpliciter : omnis
perfectio sirapliciter est coraraunicabilis pluribus; ergo, etc. —
Minorem probo: perfectio siinpliciler est quae melius est
ipsum esse quam non ipsum. Ansel. Monol. c. 15. Quod sic
intelligitur: quod perfectio simpliciter est melius quocumque
sibi incompossibili in quolibet supposito absolute considerato,
hoc est non determinando in qua natura sit illud subsistens (2).
— Sed si natura divina determinaret se ad subsistentiara incom-
municabilem, ipsa in nullo esset melior quocumque sibi incom-
possibili, nisi in illa subsistentia ad quam se deterrainaret,
quia cuilibet alii subsistentiae esset incompossibilis; igitur non
esset perfectio simpliciter.

c) Hoc etiam arguitur ex parte rationis swppositi; quia
enim suppositum de ratione sui est iiicoraraunicabile simplici-
ter, et ideo ratio suppositi non est perfectio simpliciter, modo
praedicto, non oportet illam rationem includere quamlibet ra-
tionem entis per identitatera, et ita potest stare alia ratio di-
stincta suppositi: si autera possunt stare duae rationes dislinctae
suppositi, igitur et duo supposita distincta, etiam sine divisione
naturae; ergo, etc.

(50) dj Hoc quarto declaratur ex infnitate, quae est conditio
naiurae, et hoc sic: Forma quae est aliquo modo illimitata in
perficiendo materiara, sine sui distinctione et extensione quali-
curaque, potest perficere phires partes raateriae. Exemplum :
aniraa intellectiva, quae non est liraitata ad perficiendura hanc
partera corporis organici, sine sui divisione et extensione qua-
hcuraque, vel per se vel per accidens, potest perficere aham
partem corporis organici; ista enim proprietas, videlicet, quod
forma non dislinguatur et taraen perficiat plures partes
corporis vel raateriae, non competit animae ratione iraperfe-
ctionis, quia ipsa ponitur forma perfectissiraa inter omnes for-
mas naturales; omnes autera aliae iraperfectiores carent isto
gradu in perficiendo; omnes enim hmitantur ad perficiendum

(1) Q. 3.

(2) Cf. infra d. 8. q. 1. ii. (7). — Quodlib. q. 5. nn. 13 seqq.

r.IH. I. DIST. n. C»'AKST. IV. V. VI. KT Vll. ART. V. .^ Z. iV.i

* Miiiitii *, iK-c j)fM'nciiiiit j)liif«'s |>:irt«"< rnal»'ria«» siiu» »>xlenHioii»»
per accidoiis. — K\ \ux, ar;.Mio sic: si talis uiiitas sit ciiin plii-
ralityto, ct iion ft-\ iinpcrfectione illiiis iiiiixl »»8t uniiin. ijjitur,
sulitracto omni eo (JikmI «»st iiiijxrrlrctionis «?.x utrai|iif>. parlf»,
|>ot»«t stan» {)erlV'cta unitas cum jjluralitatt»; s«?«l <|uoil aiiiina
jwiflcial mdtrfintn, \m' ost iinj>erlii'ctionis in ««a; ijiuhI etiani
illii jiliira ijorlecta sint jmrtes eiiisilem totius, Ihk* ••liaiii ••st
iinj)»,'rrectionis. Si ijj-itur tollatur al) anima lioc ijiiixi «'st />»•/••
ficere tnaterta/i/, et a j)luril)iis illis ilistjnctis Iuk' i|uo«l «'st
i's.si' partes uiiiiis totiiis, remandjit 1'orma lialM'ns perferln,,,
unitfitern; scd noii inrorinans materiam, siil dans totaic c •.
et lioc plnrifjus lUstinctis, ijuae non erunt jjart^^s unius totius,
scil criint per se su/jsistentes; i't tiinc «'rit ima natura ilans
totali' esse jilurihiis siijjjMisitis ilistinctiN. — Kr«.''o pssentia Mivina,
ijiiai' i'st j)i'iiilus illimitata. a ijiia auli>i-tur ijiiiilijniil •'st iin-
j)«'rtecti()nis, jM»ti'st ilare totale esse |)luril)Us siij)j)ositisilislinctis.

i:^ 2. — Scoti doctrina dc distinctione sire non
identitatc /'orniaii i\).

:Vir). (II) — Probatiii- aliquani esse distinction<»m inter e^seu-
tiam divinam et siipposita ante actum intellectus. — S«'d Inc re-
st;il iilti'iior dilllcullas; iidii i'mm vid»'tur iiil«'lli;ril»ile ijniMJ «'s-
siMilia iioii j)liiri(ici'tiir. «'t suj)j)osita siiit i)liira, nisi aliqua dtsttn'
clio jjoiiatiir iiit«'r ratioin-m ewenfiae «'t ration«Mn xnppustli ;
<!t iil«,'o ad salvaiidiim istam coiniKissiliilit^itiiii jiiaiiliclam njxir-
t«'t viden» «1«» illa distinctioae.

I'!i dic«> sin«' assi'rtion«> ct j)ra«'indicio s<Mit«>iitiai' intdioriH,
ijiiod ratio ijiia /'inntaliter siippositntn est inctnninnnicatnlf
«'t ratio es.\rntiae iit «'ss«'nlia tialM-nl aliiptitm distinctioncin
praecedenleai mnneni actmn intellectns cn»5iti ♦'! iiici*«*ali.

\) (.^iiiim iit |il«'niiiH iiKclliKiifl ciiiilVrrt' iiivitl>it (I S i|iimi-«i : UtrMm rmm
Miiiipliritiitr Hti poaiiit ntarr aUijuo mitfio liistinctio f itm »■••'

fn-iifrrflntji iillifiu, iiinilii iiiiiiirin iirtinit iittrllrrttt» * — l'i»l. l-l |irm'»'rtiiii >»
II. IS); li. •«'.'! iilii ilofliiriit |M*r (|iii>l |M«rH<>iiMi' iliviiuf .•..n-tieu .i.tnr n. ...«•
Iii-rxoiiali : it. 'J.l rt 2H , i|iiiliii« in Iiu-im pltirti liMlM't

«•oiuMTiwntiH — rfr. iiiHii|M>r llrftnrt I d \ft. q. 3. n. 9. — d. «H. «|. I. n. 5».
H<'i|i| l'.iti<)rii Dootoriit CHpitu ii<l ri*iii rMfifiitiM tr

Htn» l.riinni Srliolnntiriiin, piirt. II v. IHnliitctio in i'i<«.ii>. j> ■« ..••

280 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV, V. VI. ET VII. ART. V. § 2.

Et probo sic: a) Priinuiri supposituin habet realiter eiiti-
tatern communicabilem ; aliofjuiri iiori posset eain communi-
care: habet etiam i^ealiter entitatem incommwiicabilem ; alio-
quin non esset positive et in entitate i^-eaii suppositum. — Et
intelligo sic realiter, quod nullo inodo per actuni intellectus
considerantis; irao quod tahs entitas esset ibi si nullus intei-
Jectus consideraret; et sic esse ibi si nullus intellectus conside-
raret, * hoc * dico esse ante omnem actum intellectus. — Non
est autem aliqua entitas ante oinnem actum intellectus, ita quod
non per actum intellectus, communicabilis, et aliqua entitas sic
de se incommunicabilis, ita quod sibi contradicat communicari,
nisi ante actum intellectus, hoc est, quod non 'praecise per
inlelligere, sit aH(|ua distinctio inter hanc entitatem et illam;
ero-o, etc.

Si dicas, quod ante omnem actum intellectus Patris non
est aliqua distinctio, sed entitas omnino unius et eiusdem ra-
tionis; conira: ioritur entitatem istam unius rationis totam
communicat Pater * Filio *, et ita nullain entitatem positivam
in se habet Pater quam non communicat Filio; ergo commu-
nicat ei paternitatem sicut essentiam.

(■'*2) b) Secundo arguitur sic: Distinctio una in intellectu est
penes diversum modum concipiendi idem obiectam formale,
et hoc sive concipiendo grammatice, v^i homo et hominis, sive
logice, 11 1 homo et humanitas. — Alia raaior distinctio est in
intellectu concipiendo daobus actibus duo obiecta formalia,
et hoc sive ilhs c5rrespondeant diversae res, ut intelligendo
hominem et asinum, * et * sive * sit* una res extra, ut intel-
ligendo cohn-em et disgregationem (a).

Ex hoc ai^guo sic: Pater intelligens se in illo primo signo
originis, aut intelligit essentiam et A proprietatem ut diversa
obiecta formalia, aut praecise ut idem obiectum sub alio et
alio modo conciinendi. — Secundo modo non, quia tunc non
esset raaior ditferentia inter Deum et relationem quam con-
cipiendo Deum et deitatem, et ita non conciperet A pi^oprieta-
tein magis incommanicabilem quam deitatem incorainunica-
bilein ; nam homo non est incoramunicabilis, si humanitas- e^t
coinmunicabilis, nec e converso; ita in proposito. Similiter tunc

(a) Wtidd. disffvegativum.

LIH. I. DIST. II. QCAEST. IV. V. VI. KT VII. ART. V. j^ 'i. *iSl

Moii inaj^is «ss«!t inUilhjctiis 1'alris in i-ssentia «livina U>atuK
<|ii;iiii in A qiia»' difitui- propricUis I*atris, noc mau'!» in A
(jiiafii iii |)i-o|)i'iotati> Filii, et ita in <luol)Us olii(>otis, ut in pro-
jiriflatihus Patris et Kilii, priino cssot l)«*atus,

Kt si (lotur prinius inodus, i[uo<l patornus intfllfVins ha-
Itcaf fsscnliann et A tamiiuaiii fluo (thiecta forynniin, tunc
aiyiio sic : Int(»ll«.«ctus illo mliil inlelli^.Mt nisi inluitive, «(uia.
iil patfltit (list. W. ((. :i, omnis int«'ll(!ctio ahstrnrtira et non
intiiiliva est aliijiio iiKjdo itnperfecta : vo)i\\\\.U) 2i\\\om intuitiva
«;st oliiccti iit olticctiim csl pracs«Mis in ej'istentia nctuati, et
hoc in se vcl in nlio eminentcr contincntc totam cntil;«lcm
ij)siiis; {"{''^{i ((iiac coj^-noscunlur intuitivc ut oliiecla for/iinUa
(lisli)iclii, vel nniim (Mninentcr continetiir iii alio, vcl iitrum-
((iic sccnndiim |)ro()riain e.xistcntiam terminat artum ut esl
eius. Niliil aiitem intriiis«Hiiiii i>crsonac divina«' proprie conti-
ncliu- in aliipio eminenter, i(uia tunc essel ens /x?r jtnrtiri-
palio/ieiii illiiis continentis; i^ntur ((ua«H*uni((Uc intrinseca sunt
divcrsa obiecta lormalia intuihilia, s«x'unduni [)ru()riam «^xisten-
tiaiii actiial«Mii, terminnnt inlnitionctn ul ohiecfn ; et ita ha-
bciil ali({iiaiii dislinctioiicni ant(> nclum iiitclli;j(>ndi.
(i.*i Si dicas ((uod essentia de .se facit unum conccptum in
intcllccln Patris, scd circa illaiii [>otcst intelUx^.tus [)aternus
liK ••ii« diiiersa.s ratiinies, «>l [>ra«'cise sccumio modo distinc^uuii-
fiii cssenlin «»t A in inlcll(^«'tii [)alf»rno, et n«)n />/'imo modo; coH'
1)11 : i|iiidi[iii(l inlcllcctiis causal sinc actionc ohi^M-ti circaohi«vtmn
jdMccisc, lioc csl virtiitc [)ro[>ria inlcllcctus, «'l lux' lo«(u«>iul(>
(lc ohiccto iit hah«>t «^ssc coc-nitnm in int«'ll«*«'tu [)ra«»cis»', * i't
ilc iiitcllcctii [iraccisc *, ct d«' intcll<>ctu ut consider.ins ««sl, il-
liiil <'si [>ra«>cisc rclnlio rtitionis: iiunc aut«'m illa rntin «{uam
l:i( ii csscntin d«> sc [)atet «(iunI «?st nhsolutn, aliter non U»alifl-
caivl iiitcllcctum Palris; er^^o [^ractcr istam ratu>n«'in al«s«)lii-
taiii iiiilla «>sl alia iii r«> ant«> actiim inlt>llci'tus; (alias(a)) hati«»tur
piojiositiini. Niilla ctiain cst alia, [mm' t«>, in int«>ll«vtu PalnH. nifli
|Hi ;i(iiiiii intellectns nr(/ocinntis. «»t non |mm* im|>i' m

l;icl.iiii :il> ohiccto. (|iiia iion im[>rimil, [w-r l«>, nisi unum con-
/tlinn ; ciu^o (|iiaclilH't ralio alia a ralionc aihs«»lutc c.ssentinr
crii |>ra«»cis«' relntio rntionis; «mvo pro|>ri«'Cas 1'nlriK, «june

'>( Drcxt ii) K<i. \'i'U

282 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII AHT. V. § 2.

est incommunicabilis, eiit relatio rationis: quod est incon-
veniens.

:)26. — Explicatur qiialis sit ista distinctio. — a) Est mi-
nirna n pm-te rei. — Secundo oportet videre qualis sit ista
differentia quae ponitur praecedere omnem actum intellectus.
— Dico, quod tam in rebusquam in intellectu differentia maior
manifesta est; et ex illa frequenter concluditur differentia
minor, quae est immanifesta : sicut ex differentia creaturarum
concludilur differentia idearum in intellectu divino, sicut patet
per Aug'. LXXXIIL Quaestionum, q. 46.

In re autem manifesta est distinctio rerum-, et liaec du-
plex : suppositorum scilicet et naturarum: in inlellectu ma-
nifesta est differentia duplex: modorurn scilicet concipiendi et
obiectorum fot^malium.

Ex his concluditur difterentia hic intenta, quae est im-
manifesta (a), quia minirna in suo ordine, id est, inter omnes
quae praecedunt intellectionem. Concluditur autem ex di/fe-
rentia reali s\c: distinctio divinorum suppositorum est realis;
cum igitur non possit idem eodem formahter convenire rea-
iiter et differre realiter, concluditur aliqua differentia essen-
tiae in qua supposita conveniunt ab illis rationibus quibus
supposita distinguantu)-. — Similiter ex differentia obiectorum
formalium, quorum neutrum continetur in aliquo eminentf^r, et
hoc in intellectu intuitivf^ considerante, concluditur aliqua dif-
ferentia, ante actum intellectus, eorum (juae cognoscuntur in-
tuitive.

0) An dici possit realis? — Sed nunquid haec distinclio
dicetur i-eaUs? — Respondeo: non est proprie realis actuaUs,
intelligendo, sicut communiter dicitur, realis actnalis ilia (juae
est differentia rerum et m aciu, quia in una persona non e^^t
aliqua differentia rerum, propter simplicitatem divinam. — Et
sicut non est realis actualis, ita non est realis potefitialis;
quia nihil est ibi in polentia quod non est in actu. — Potest
autem vocari dtfferentia r ationis, sicut dicit Doctor <;[uidam:
non quod ratio accipialur pro differentia formaia. ab iniel-
lectu, sed ut ratio accipitur pro quidditate rei, secundum
quod q^iidditas est obiectum intellecius. — Vel alio modo

(a) Ed. Ven. mauifesta

MH. I. DIST. M. QLAEST. IV V. VI. KT VII. AKT. V, §2. '^fi^i

\H)U'.s\ Vdcuii (l///'erentia virluulis; (juia iIIikI <juoil luiU'! la-
|i'm (listiiictioiHMn in so non li:iiM;t re^n ol rcm, so<l esl ttna
res hijlxfns viitualiter sive emiyienter (jiijisi ihia.s rcaliiaU^,
i|uia ulri(iu(3 r«>alitati ut cst in illa rc (;orii|>('lit illiid priiitriiini
i|ii()(i iiKjst l;ili icalitati, ac si i{)sa ossct rcs ilistincta ; ita <Miini
liaec realitas (listiiiLMiit ct illa non (listinu'uit, sicut si ista cssi^l
iina r(>s (;t illa ali:).

('•'») f) IJnilalis (jradus (issif/nantur. — Vcl piopriissinir» ili-
ciitur: sicut possumus inv(>iiiic multos i/iailiis iii unilatr: in
l)riiii() miniiiia uiiitas(>sl uwiUys (((/(/ie(/((li(>nis: \u sccuikNj ^:railu
csl uiiilas ordinis, (|uap ali^piid addit supra uiiitatcm ;ii.'irrc-
gationis: in lcrtio cst unitas prr uccidens, ul»i ultra onlincni
ost iiilbrmatio. licet acTidentalis, iinius ab alt(;ro <?orum ((uae
siiiit sic iimim : iii (piarlo (>st unitas /tcr se cornp^jsiti cx prin-
cipiis esscntialil)us per se actu et pcr sc potciiti:i : in (juiiito *?st
iiiiilas siiii/ilicitalis, ipiac cst vcri' idcntitas, iiuidipiid <'iiini
est il)i cst rcaliter idcni cuililjet, ct noii tuniurii cst uiium illi
imilalc unionis, siciit in :iliis modis; iui :iilliiic ultni oriincs est

d) Identilas /orindlis. — \'oco ;»uti'm idenlitatcm forina-
Irni ul)i illiid ipiod dicitiir sic idcii mcliidil illiid cui sic (»st
idciii iii ratione sua fomiuli ct pcr coiiscjjuens /jvr se /iri-
iiio iiiudo.

In pro|)osit(> iiulcm rs.s, -/1/111 iioii includit 111 ralKiiii' mki
/iniuuli cl i/uiddilatira propri('t;iti>m sufi/)osili, iic(|uc c nm-
vcrso. Kt idio potcst conccdi i|uod aiilc omiicm :iciiim intcllcctus
cst rcalit;is es.scntiur, i|uac «>st cotinnunicaljHis, cl ri»alilas
sii})/)osili, ((u;i supposilum cst incotiiinunicabiie ; (>l anlc acluni
iiilcllcctus luicc i(>alil;is formaliter non est illa, vcl noii esl
iiilrui forindiitr)' illi, siciil prius (\\j)osituiiM»st «juid •'st /"or-
iiialiU'.)' cssc idriii.

e) Son-identitas /'ormalis /lolius i/tutm dtstinctio di-
cenda. — Nuikjikuii i^ritiir dchct concedi :ilii|ua distinrtio la),
scd niclius «>st iili ist;i iK'yativa, /lor non esl /'ormalii*'r tdem,
'1 11,1111 Ikk* (>st sic et sic distinctiim.

S(m1 noiinc sc(|uilur A d B iion siinl idcm rornialilcr. erp)
H\\i\\ /ormalitrr distinrtaf - Ucs|m)ikI««o, ipiod non o|M»rIel

Mi) WiMlilin^;»* l>nh«»t: NiiiiM|ui(l iyUiir il«'b««l «unefHli •li«|iiji di«liiirtiof
KtHliDiKico: incliiiM «'nt...

284 lAB. I. DIST. II. OUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § 2.

sequi: quia formalilas m antecedente ner/atur, et. in conse-
quente afjlrmatur.

Breviter ig-itur dico, omittendo illa verba de distinclione
rationis et de diatinciione virtuali, iion quia sint male dicta,
sed quia non oportet eis uli, dico, quod in essentia divina ante
actum intellectus est enlitas A et est entitas B, et haec /"orwa-
liter non est illa, ita quod intellectus paternus considerans A
et consideraiis B habet ex natura rei unde ista compositio sit
vera A non est formaliter B, non autera praecise ex aliquo
actu intellectus circa A et B.

327. ('«•'>) — Praefata doctrina exemplis declaratur, auctori-
tate confirmatur. — a) Exempla. — Ista differentia manifesta-
tur per e.xempla: primo si ponatur albedo species simplex,
non habens in se duas naturas, est taraen in albedine aliquid
realiter unde habet rationem coloris et aliquid unde hal:>et
rationem differentiae, et haec realitas formaXiter non est illa
realitas, nec e converso formaliter, imo una est extra * ratio-
nem * (a) alterius, forrnaliter loquendo, sicut si essent duae res,
licet raodo per identitatem istae duae realitates sint una res.
Hoc exemplum, licet aliqualiter sit simile ad propositum, quan-
tum ad hoc scihcet quod identitas realis non necessario con-
ckidit identitatem formalem cuiuslibet quod est in subiecto
eodem ad quodlibet quod est in ipso, non tamen est omnino
simile, quia ahqua compositio est in albedine, licet non rei
et rei, tamen talis qualis non conceditur in Deo propter no7i
identitatem formalem. — Ubi autem non identitas formalis
ali(j[uorum in eodem requirat aliquam compositionem et poten-
tialitatem, et ubi non, dicetur dist. 8. q. de attributis (1), et
in quaestione illa, an Deus sit in genere? (2).

Posset etiara poni exeraplum de toto quontitativo, sub-
trahendo illa quae sunt imperfeclionis, et ponendo illa quae
sunt perfectionis; sed in pluribus esset dissimile quara siraile,
ideo omitlatur.

(1) Xeinpe quaest. : Utrum cum. shiplicitate Dei possit stare aliqvo modo
distinctio perfectionum essentialimn praecedens aliquo modo omnem actum in-
tellectus f

(2) Scilicet: Utrum cum simplicitate divina stef quod Deus vel aliquid
formaliter dictum de Deo sit in gcnere '?

(«) Wad. realitatem.

L1I5. I. DIST. II. olAKST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. §2. 2«5

h) Aucfnrilfitns. — IsUi iiiit«'rii distinctio sivr non for-
iiinlis idenlilns, «jiiyr i(rol»:ila est jjrius |M?r «luas vel tr^-s ra-
IjiMirs, |»ol<;st ♦•li;uM prohari |(f'i- iliuis vcl tres uucloritati^s Aii-
«.'•iisliiii, VJI. iJi' 'rri/i. r;i\). * l tk' nuujnis vel <> «Ir /miTis*:
Dtiinis essfnlid (jHdc rnlnlivc dicilvr c.st efiatn nliquid eo'-
cepto refnfivo, et * in principio*: Si Pnter /nm r.\t nlifjuii/ nd
se ipsnm, non esl oninino tjni /efntire dicdtttr nd nlmnid.
— Est i}j:itur cs.srntin iii lo nd se el noii nd alit/nid, et in re
Pat«M" iii ipiaiitiiiii Pator re/atire ilicitiir: noii «»st aut»Mii Cor-
Fiialitcr «'ad«!rn ontitas ad se «U non ad se ; h/ilnv, o.u-.
(*«•) llorn iii oo(l«!m, cap. '.i. vel ['Z: yon en Verljuin i/uo sn-
pienfia, i/uin Vc/i/nui non ad se dicitu/-, .sed fnntum rela-
tioc ad cuui cuius Verljuui csl, sicut Filius nd Pntrcut, sn-
/)icntin vero co i/uo cs.sentia. — liitelli^rit cv^^o .\\\\:. ipnxl
sicut 1'ater noii co quo «'st Pnfcr esl sapicntia «'t csscnfia,
it;i iiKii <;(xlem «jst Pntc/- «'t Deus (n).

VA cx hoc coiicluilitiir cap. 1 I d»' uii/iori/jus : Qun/)ropter
/lon i/uia Pafcr non cst Filius cf Fiiin.s nnn est Pater, aut
ille inijenitus, il/e nuicm ijcnifus, ideo noti una essentia,
(/uia /tis nonii/iibus rc/ntivii eo/'u)/i ostendunfur. Vtcn/ue
iiiitci/i si/nul u/ui sn/ncnlin ct unn cs.scnfin. Ksl iyilur, se-
(-iiiidum ipsiiin, talis iinii iijfiititas rclafioni.s ail ntisolutum
III Divinis, ipiixl si unum •'lil vo res|>t>«'tii alicuius, iiltcriim
noii »'rit i/uo r»)sp»'ctu ciusdom: css»' aul»'iii i/uo convtMiit ali-
iiii si-cmidum <'ius rationc//i fo/-ina/ein ; (Myo uiiuiii coruin
non cst »1»' ratiKiie tormali alt»'rius, s4hI «'Xlra eaiii, ct |M'r coii-
seipuMis non c.st idcnt foruin/iter nlteri, sicul .supra n. .{^iJi
c.vj^Ksita esl ratio ♦mus ipndl •«st no)i csse forma/itcr idcm.

VA taiiion cx lioc noii s»'ipiitur simpliciler diversita.s vel
/II//1 /dc/ititns rcalis cssititiac i't i»'hitionis; noii eniin illiul
»[uo l*at«M' est Pater est atiud al» «'ssi-ntia, s*"»! id«Mn. s.^iiui-
ilum .\u^'UsL A7. lili. De Civit. Dei, cap. I<>: /ffcn r

dicitur, quoniam i/uod iiabct hoc csl. c.i
Intivc i/uuci/uc i>crso/ui ad alternm dicilur. .\nm u/f/int
Pnlcr lin/tcl Filium, /lec tamcn i/t.\e esl Filius; ct FHius
/kiIic/ Pa/rci/i, iiec /amcn ipsc cst hitcr. Se«i •|iiid«pii<l

.11) V.d. \'i'ii. iiifiiiiuHr liiih«'l. t lnt«'lli|;it «Tgu Atii.' fin.- 1 fnt.T . n .nu.T
pst futcr iioii u«» VMt •ApifiUiii o( (•M«<i)ti>i, ct p«>r <
/ '((//•(• rt Ilriui ».

286 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § 3.

habet Pater in se, ad ({uod per conse({uens non dicitur relatwe,
illud est ipse vera idenfitate, licet non foymali.

§ 3. — Solvuntur orgumenia principalia quaestionis IV.

328. (''7) — Solvitur I arg. princ. quaest. IV et explicatur
efFatum: Quae sunt eadem uni tertio, etc. — a) Explicailo
effati. — Ad primum argumentum principale [n. 283 ri]
dico, (]uod mazor sic est intelligenda: quaecumque aliqua iden-
titate sunt eadeni alicui, illa iali identitate inter se sic sunt
eadem; quia non potest conciudi aliqua identitas extremorum
inter se nisi secundum illam identitatem sunt eadem medio
et medium in se sic sit idem. — Et per iianc propositionem
sic intellectara tenet omnis forma s^dlogistica ; omissa enim
altera conditione, vel uniiatis medii in se, vel extremorum
acl meclium, non est syllogismus, sed paralogismus accideniis.
— Gum accipiiur in minori, quod quidquid est in essentia
divina est idem illi essentiae, non est verum intelligendo de
identitate formali, et ideo non potest concludi formalis iden-
titas extremorum inter se; quamdiu autem stat formalis distin-
ctio relatioimm suppositi stat formalis distinctio suppositorum.

b) Insiantia. — Ei si dicas, quod saltem ex identitate
reali eorum ad essentiam concludam identitatem realem eo-
rum inier se; dico, quod essentia non habet identitatem talem
unicam, scilicet suhnstentiae, prout personae vel personalia
ut extrema uniuntur in essentia; et ideo non potest concludi
identitas subsistentis vel subsistentiae per rationem identita-
tis eorum in essentia ut in medio.

cj Explicaniur quaedam sophismata. — Per hoc patet
ad talia sophismata: hic Deus est Pater: Filius est hic Deus;
ergo Filius est Pater. Quod conflrmaiur, quia medio existente
hoc cdiquid, necesse est extrema coniungi, — Respondeo, quod
sicut in creaturis commune se habet ut quale quid, singulare ut
hoc aliquid, ita hic essentia coramunis personis habet rationem
qualis * quid * (a), et persona habet rationem huius alicuius.
Medium ergo hic est quale c/uid, et non hoc aliquid. Con-
cluditur autem identitas extremorum in conclusione ac .si

(«) Wad. cuius.

LIH. I. DKST. H. QI\P:ST. IV. V. VI KT VII. AHT. V. % '.i. 2H7

iiMMlium liiissrl /kjc ulitjnid. — Siiuililiir ibi vidotur i'ss<' fyl-
l;iri;i accithutlis ot consequcnds : (juia * liic*la) Deus accipilur
iii |)ra«;riiissis jno (iUo ct alio mpposito. — Kl similitor rallacia
esl fitjHrac iticfio/iis commulamli) f/un/c (/ui<t \i\ /loc al/t/xitl.
(4"*! Quotl si iii'ijuns: DciUis rst P;il»'r: Mlius osl Doilas;
<;r^o, litc; res/tondco^ licet Dcihis noii supi^oiiat pro alio sup-
posilo iii inaiori cl iii niinori, tamen ost ilii t.illacia figurar
di<:lionis, commuUiinio (/iiate i/uid iii lioc ntii/uid ; iiihil aul«'iii
aliud ost sic commuhirc iiuam «'.\ vi ill;ilioiiis iiitcrprolari illinl
liaJMrr! i:itio!i»'m /luius alicuius «juoil Ii;iIm'1 ratioiKMii i/ualis
cuiifs; ita sic iiiticrcns sup|K)siluiii d»' supi)osito intorprptatur
ni»'<liuiii commuiio oss»; itlcui sccuiidum r;Uioiif»iii c.risltmtioc
vcl snhsistentiac, <pio<l talsum cst.

Quod si sattcin nnjiais, (;xtr<;ma rcalittM* <'«<s»^ i<l«'m iiit»M"
sc. ipiia <!liaiii iii m<'<lio suiit i<l<Mri; conccdn, (iikxI pot»^st in-
lei I i id<*iilitas * rcifis vol * cs.^cntialis, iioii fi)rinalis vol .s///>-
posilira; ol id«;o iioii <l»'|j«'t iiir<'rri (|uod Fitius esl Pater,
<pii;i ilii <l<'iiol;itur, <'.\ vi illatioiiis s«M'm<)iiis, id(Mititas forma-
tis vcl /ii//)osfalica : scil sic d«'b«'i iiilciri : l''ilius «»st idem cuni
eo i/uod cst l*;it«'r, vcl Kilius »*sl /(/ i/nod »'st I'af»M*.

329. — Prosuqiiitnr expliciitio praedicti effati et solutio I arg.
princ. — (jnod si ad/iKc confirinetur illa tnaior arizuiiK^iili
pi iii(ip;dis ^n. ".^SiWfl pcr lio • (jiiod iK^j^an» «»am vidctiir d»--
stiii<'iH priinuin /)rinci/uuin, poiKMido scilic«»t atlirmnlion^Mii
et lU^f^^atioiKMn «'ssc v«*ras <lc «»o<lcni; rcs/wiuleo : i\r alitjiM» lia-
l»<'iil«' rerain identitatein, scd iioii taiilum unicam venlilat*'in
forinatc/n, iiccessc cst id<'m ralioiK» uiiius r«»alitalis V(»r»? p <■
<li<'ari (oriii:ilil<'r dc ill:i, ct d»» alia r«»;ditat«» rormali lotiiiti
litcr iioii pra<'<licaii : sicul nf/icdo ralioiK' alicuius ivaliialis
<juam li;il»ct iii sc coiivcnil cum iii;/i'cdiii«', ct ratiunc allcrius
noii r<»;ilitiM' coiivciiit, scd dillcrt. Ncc :itlirmatio ot ni»^«itio «lo
<!od<'iii ralioiie eiusdcin rcaliUilis fonnalitcr dicuntur. lia liic,
Paler i':itione esscntiae esl itleni i/uidditatire Kilio, el ralioiM^
pro/)rietafis iion est iilern fonnatitcr n«r /njpostattce Filn»;
iicc dicuiitiir ;illiriiialio «'t n«';j:atio de «»o«lcrn ri»s|Mvtu »'<ii>

* Kl licet «laretiir :»illiiiiatio el ne^lio eiiisdi>ni idcntilaliA
dc codciii. iioii t:imcii ratiotui ciusdctn. Plita si dnrelur »111011

(a) Wiul. \y.

288 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § 8.

Pater non sit idem Filio quiclditative ratiotie paiernitatis-, sed
ratione essenliae *.

330. (4^) — Solvuntur instantiae. — Instantia prima. —
Si contra hoc arguas, quod afflrmatio differt ab afflrmatione
cuius unius negatio dicitur de alia vel stat curn alia, (juia
neutrum est verura de afflrmatione contradicente illi negationi;
erg'0 si Deiias stat cum non paternitate, puta in alia persona,
scilicet Filii, ipsa Deitas differt a paiernitaie, quae nunquam
stat in eodem cum non paternitate; respondeo: maior pos-
set concedi de non ideniitate formali, vel de non adaequaia,
({uia unum illorum non determinatur ad alterum, ex (juo stat
cum eius opposito: vel sub aliis verbis, de non identitate co^z-
vertibili et praecisa. Sed si maior accipiat dislinctionem rea-
iem, simpliciter neganda est: sicut patet in albedine, accipiendo
propriam realitatem unde sumitur genus, illi ex se non repu-
gnat differentia opposita, scilicet nigredinis; tamen realitati
unde sumitur differentia specifica albedinis differentia nigredi-
nis repugnat. — Et ista responsio debet intelligi quantum ad
.secundam pariem maioris, quae dicit quod altera affirma-
iio stat cum negatione. — Sed prima pars maioris, quae ac-
cipit negationem de afflrmatione dici, posset illa maior con-
cedi quoad illam partem, si intelligatur * de * dici necessario et
universaliter et per rationem 'propriam huius de quo dici-
tur, et hoc quando contradiclio illa de qua est sermo est rea-
lis, sive rei ad non rem, non autem rationis ad no7i rationem;
nam tunc non sequitur nisi distinctio rationis affirmationis ab
affirmatione. — Applicando * istam * primam partem. maioris
ut vera est ad propositum, sequitur quod Filius realiter distin-
guitur a Patre, non autem secundum quod Deus vel Deitas,
quia de Deo non dicitur non pater necessario et unizersa-
liter, nec per rationem subiecti, licet secundum aliquos dica-
tur particulariter ratione suppositi illius subiecti.
(50) Instantia secunda. — Quod si arguas: illud quo Paterl
distinguitur a Filio sit A: A in quantura A aut est idem, es-
sentiae, aut aliud. — Si aliud, hoc est inconveniens * propterj
simplicitatem divinam *. Si in quantum A est idem, igitur'
in quantum disiinguit est idem, et per consequens essentia
distinguit. — Respondeo et dico, quod nec verum est A in
(iuantum A est idem essentiae, nec A in quantum A est aliud

LII5. I. DIST. 11. yUAKST. IV. V. VI. KT VII. ART. V. Jj 3. 'iHW

;il) «issenlia; «'t li<»c iiilpllii^eiulo illinl ipioij se<iiutui- r«"«lu|»lica-
tioiicni in (fnaulum accipi s«M-miiliim rnfinnftn siuim forn^a-
leni, ct ciim Ihk" «'tiam fssi' rdtiomun finninleni infnierendne
|ir;i(Mlicuti, sicut ilistinxi su|H^i-iiis in tiilibiis .siTiiionilius jii
i(iiaostioiit' ilc nnifdlr obiecti /rnifjtfis, * rcspuiitloiDlo ail fer-
tiuni nrtiinluni * {\). — [Io(- (>ti;im |»;il('l iii exeni/Uo: homo
enirn et non honio suiit o|)|)osit;i immcdi^ita, ct taiiKMi toriiia-
litcr (lo ali(jiio «iitii rcdiiplication».» ncutriim ilicifiir, sicut nl-
Ijuni nci- iii (|ii;intiim alhuni csl honio, ni>c iii (|uaiitiim al-
Ihiiii «^st non lionio.

hisfanlia terfia. - Kt vi dicns, iilrm «•! nlind ciicii r/is
sunt immcdiatc opposita; rliro, (juod non sc(|uitui-: sunl iin-
mc(li;itc op|iosita; cr^^o ;iltciiim pra«'(lic;itMr t\r (piolilM't «•um
/// ijini/itidn, ila (piiMl rntio siihit'cti sit formnfis rntio inhnc-
ri:/ifiac altcriiis ])artis contradictionis, scd suflicil (|uod alt»»-
ruin contradictoriorum rere insit cuilil>«'l suhiccto, licct noii |x»r
so ratinne sithiecfi.

Si ;iiitcm :ic(-ipi;iliir \\ in iiunnfnm primo nnnto, iit
t;im('ii iiolct itccifii secu/ulnm suam rafio/wm formalem,
ilico, (pioil A (pio(-unnpi(' iiiodu ac(-cptum lornnilitcr »»««1 i<iem
cssciifi;ic, licct noii sit fo/'//inlifcr idcm csscniiao (ri). S«^I
liiiic iioii •<c(|uitur: A rormalifor acccjitiim osi idom ♦•ss«'iilioe:
A (orm;ilitcr disliii;j-iiil ; crijro cssonti:i disiintriiil; simI ost (Hllacia
/ifpirnc iticfionis, ((^mmulniidtt hoc alii/nid in iftialc iftiid.

Insfa/itia (jnnrta. — ^f/ adhuc i/istcs, (pii;i A in «pi:ni-
iiim A cst c/is vol res ; (juaoro, (pia«» res^ vo| (|U(nI cnst Si
cssc/itia, li;d»ctnr pro|M»situm. Si /ws ct non csstfntia, civt>
nlia rc.s. — licsjio/ulco: coiicod^» ipiod osl cns ol rcs, «'1 Iuh"
iilroipio modo accipicndo in iinri/ituni; (piia si ali(|UtMl pra»'-
dic;ifnm jtc/' sc jn-inio modn inost alicui, incrit sil»i •nhIciii
iiiodo />«'/• sc, sivc illiid subi«vtuiii sit ccs distincta a i|ii(-
(pi(» (piod csl (>xlra r;iti(»noin oius, sivo contiucntur per i
tifalcm in :iliipi(» (piod cst cxtra ralioiiom cius; contincnii;» cnim
l;ilis iion t(»llii r:«ti«»ncin rornuil«'in, iitv oa «|uac insiint .<»

modn pcr se.

Scd cuni <]/tneris, «jiukI cnsf Dic», (juotl oiis ipioil iwl
A. sicut si siil»st;mfi;i «'sf j)or s«» ons. - ^<>i qunents, quiMl oiih,

l) PotiiiM iirifiimnttum. n. 176 r.
(»i) Kd. Vrii. ••HM»'

T«..M 1 »'••

290 LIB. I. DIST. II. QUAKST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § '\.

(iescendendo sub ente? est per se substanlia, non aliud. — Ullra
si qaaeras, est ne 'per se essentia ? Dicturn est quod nou.
(oi) .Si infers: ergo est alia res, tVillacia est conseqaentis:
non est per se Jiaec {a) res, et est per se res; ergo esl alia res;
quia in anfecedente negatur per se identitas, in consequente
identitas simpliciter suinpta, et ita destruitur antecedens.

331. — Obiectiones. — Proponuntur. — a) Si obiiciiur:
est per se res, ei non per se essentia ; ergo per se alia res;
et ultra, ergo alia res. — Probatur prima consequentia :
nam circa ens idew et aliud sunt imniediate opposita; ergo
si est per se res, (est per se res [b) ) eadeni essentiae, et ita per
se essentia, vel alia res. — Secunda consequeniia jjrobatur :
quia per se non est determinatio distraliens.

b) Praeterea probatur prima conseciaentia , et est ad prin-
cipale: si enim est p)er se res, aut per se res quae est es-
sentia, aut per se res quae non est essentia. — Si est per se
res quae est essentia, ergo est per se essentia. — Si per se
res quae non est essentia, ergo est per se res alia ab essentia.

c) Praeterea tertio: essentia est per se res, et proprietas
est per se res, et non sunt per se eadem res; ergo sunt per
se duae res, et ita utrumque est per se res alia ab altera.
(^•2) Solvantw. — a) Ad primum, licet posset conclusio prm i
arguraenti distingui, quod ibi esset alieias perseitatis, wel per-
seitas alietatis, et primo modo negaretur ly per se, per nega-
tionein inclusam in alietate; secundo raodo affirmaretur, quia
praecederet vim negationis; et per consequens prirao raodo
conclusio primae consequentiae concederetur; sed tunc se-
cunda consequentia peccaret secundura consequens a destru-
ctione antecedentis : secundo raodo prima consequentia pec-
caret secundum consequens; tamen quia non videtur bene lo-
gice distum, quod negatio, si qua includatur in alietate, pos-
set aliquid attingere praeter terrainura respectus et formara,
in qua vel secundum quara notatur esse alietas, nec videtur
bene logice dictum quod ly per se, quod dicit raodum inhae-
rentiae et per consequens determinat corapositionera, possit
negari per negationem aliquara in praedicato, ideo potest dici
aliter, quod in consequente primae consequentiae tantum po-

(a) Ed. Ven. nec.

(b) Dcest iu Ed. Ven.

LIH. I. DIKT. II. QUAKST. IV. V. VI. KT VII. ART- V. § '.i. 21»!

tcsl liiilxjri (l<! vi seiiiioiiis iimis sfMisus, juMJic»!! qiifxl Iwjc prae-
(licytiuii esse rem alidin ab assenlin \ntr se insit propHeUtli,
et iste soiisiis est rulsus; qiiia sic liene K4'<|iiiMir ralsuiii illud
quod iiirertiir iii secuiulii conse<iuenli(t. Iiieo siinpliciteF iiejfo
priiiiam consequenliam, cuui duae projxjsitioiuiH in antece-
ilente Hiiit venie et consequens l';ilsuiii.

A(l * priiiKUii * probntiiment lonsequcntiae tha), (jucxl idem
el * (liversuin * iioii suiil iiiiiiiO(liat(M)p|Mjsita circa (iU(xlcuinque
Iiracdicatuiii iit /ler se (licluiii de Kul>i«!clo, imo ih-c coiitra-
dicloria sic .suiit iiiiiiKMliata; ii«.!C eiiiiii Ikjmio j)er se csl albus,
iicc pcr se ost non albus. Taiiion iiit(*r coiitradictoria dbsolut*'
siiiiipla vel absoluli! dicla d*; (|Uocuiii(|ue non est nie<lium.
Ita * i}j:itur * si jiropiu^tas (!St res, (Csl re8(a) ) eadein vd aiui:
vcruiii (!st (juod endnin: sed tunc noii \AeX conscqucntin, t\\nA
sit per se eadem vel alia.

b) .\d secunitani * probotionein dico, (jucmI * nntecedens
j)()test disliiiLrui secuinlum cmnpositionem et dirisionem ; ai
iii sciisu rninpositionis iieutrum daiidiim est; .sicut eiiim n(»n
eKt daiiduiii * disiunctim * «juod sit per se essentia, vel per
sc non essentia, itu iiih- altcrum mcmhrum illiiis disiunctivae
ciim accipitiir iii seiisu compositionis, * cum dicitiir iltidem :
siciil tcs |icr s(' afrfit; crj^o r(5s (luae est essenlia, aiil rcs ((uae
iioii est csst.Mitia *. — Nec ex lioc nc^^^untur omnia contradicto-
ria ; (juia si accipias de incinnplc.cis, lialHMur qiKxl nciilruiii
ill(»rum dicitiir pcr S(» de subieclo, Ikk* concedo. — Si * auicin *
vis lialicre c(jiitradicloriu comjilexn, Aictt t\Uin\ erunt ista : aiit
proprielus est i»cr se res (luae (,'st «>ss«'iilia, aut noii est p«'r m»» i-««ei
quac «^sl esK(,'iilia, el liuec iic;^'ativa «38t vei"a ; s«'d iion uilertur:
♦'lyo «.'st per Re res (luac * per se * non est esseniin, .sicul noo
scqiiilur: /lomo iioii csl jtcr se allnts, i^Mlur pcr sc cst non
nlbus. — In seiisu ilirisionis damla cst aftlrmutiva parH diHiuii-
ctivai', scilicel proprietiis «!st imm* s«' vc!s hum' oni astfntiu ; atd
iion seiiiiitiir iiltra : «m';^o «\st ;jf'/' .sc* t'S5f/j/<a, «luia t?x ideiilitjte
ceali inrcrtur idtMititas /ormalis: iiaiii anlect^tj^iis in sennu «li-
visioiiis taiitum iiotat idcntitatcm r«'uleni |)er liuc quac etl.

Aliter pot«»st dislin;4:ui nntecedcns praiMlictuiii, ul |M»r mi-
l>Iicatioiicm illaiii quae cst * per sc * intollijrjtur inliucnMiUa

\a) ncc.it iii Kd. Vcn.

292 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § .3.

formaliSi vel tantum identica. — Pritno modo neutra par»
est danda, (|iiia neutrum oppositorum per se inest illi rei quae
per se dicitur de proprietate. — Secundo modo est danda pars
affirmativa. Sed non sequitur ulterius propositum, propter po-
sitionem consequenti^.

Haec secunda distinctio non habetur ex vi sennoni.s, (juia
illa compositio implicata non determinatur per aliquid quod notet
eam dicere formalem inhaerentiam, sed tantum ideniicam.

Priraa distinctio habetur cx vi sermonis, et licet * ibi *
ly quae est non notet in sensu compositionis formalem in-
haerentiam, tamen ex unitate extremi, ubi est quasi specifica-
tiva et determinativa constructio, habet cssentiam denominari
per se inesse subiecto.

c) Ad tertium patet.

332. (53) — Solvitur II. arg. princ. quaest. IV. — Ad se-
cundum principale [n. 283 b] dico, quod accideniale * pro-
prie * aut accipitnr pro extraneo, aut accipitur pro eo quod
quaH perftcit aliquid accidentaliter, quod praeexistit in se
perfectum. — Si secundo modo, dico, quod non onnie ens otnni
enti in quo est est essentiale vel accidentale; est enim me-
dium inter essenHale et accidentale, ut contrahens, sicut dif-
ferentia contrahit genus, quae nec est essentiale, nec acciden-
lale, accipiendo hoc modo. Et sic in Diviiiis nihil est acciden-
tale. — Sed praeter essentiam est aUquid non essentiale. —
Si autera accipitur accidentale primo modo, quidquid non est
de ratione eius formati, sed extraneum, licet non proprie
sic dicatur accidentale, sicut ditferentia esset accidentaUs re-
spectu generis; et hoc modo accipit Philosophus accidentate
pro extraneo in fallacia accidentis ; sic potest dici accidentale
alicui quidquid est ei extraneum ut illud coraparatur ad ali-
(juod fertiura * praedicatum *. Et isto modo non est incon-
veniens distinctiva personarum accidere essentiae, quia sunt
extra rationem eius.

333. — Solvitur III arg. princ. quaest. IV. — Ad tertium
[n. 283 c] dico, quod si in maiori per illud si intelligatur con-
ditio possibilis, maior est vera et minor falsa; nulla enim
positione possibiU posita potest deesse secunda persona in Di-
vinis, quin summum bonura et summa perfectio deesset si ipsa
deesset.

LIH. I. DIST. 11. (JI;AKST. IV. V. VI. KT VII. ART. V. .^ .',. '4',).',

El si prohes qucKl si illa dcrssot, suinina j^erln-tio fssi-t in
Patr*'; dico, ({uod si illa deossot, surnina iK-rfectio deosspl, et
si illa deessel et Pater non deesset, sununa perfectio adt^set
et non achjsset, el ita ipsain dees.se (et patrem es.se (a)) in-
rhidit (•(»ntradicti(jn<'in.

.Si autern iii mainri per ly si poiiatur positio in(*omiK)ssihi-
lis, dico, ((uod tnaior (.>st falsa; illud eriim iioncnduin est in
Sumiiio lioiio (jiiod non i>f>t(\st iM)ni iion asse siiK^ positione in-
coiiipossihilis.

XW. — Solvitur IV arg. princ. qiiaest. IV. — Ad ultirnu.m
|ii. 2H.'? rfj dico, (luod illa ratio de necesse esse iXehoi sic inlcl-
Wiiw (Hiid(iui(l (^st ex se necesse esse halwt ejc se esse actua-
lissiniiini, ila (piod pcr iiiliil (iiiale<-um(iu(» aliud a s<^ oxiWM-tat
ali(|uaiii actualitatem essendi; et ideo e.\ .se est indivisibilc,
(jiii;i si p(jss«;t dividi, liinc ali illis p<^r (juae divitjorctur e.xiK»-
ctarct ali(|uam aclualitatPin esscndi, (luain lialMMot in illis di-
visis. ct oporter'ct * luiic * illa distinjj^uentia * ita esse * ne-
ces.se esse, (jikmI cssciit liirmalitcr imce.ssilates essendi, ((uia
esscnt iiltimac actualitat<;s el ncccssitates iii illis (liv<»rsis (b)
neresse rssc, siiie (juilius illa non lialM>rcnt actualissimam enti-
tafcm, ([uia divisibilc iion halM^t actualissimam cntitalcm sive
<;.\islciitiam actualissimam :inlc(|ii:im intclliir:iliir iri ali({uibiis
illoniiii iri (|u:ic dividitiir

l']l pcr hoc toiKJt ill:i r;iti() siipcrius posita in (luaestionc dc
unitalr Dci [n. 274] cx r:ilK)iic ncce.^ise «•.v.ve», ({uae <»liam facta
fiiit iii (juaestionc prima liuiiis sccundac (tistinctionis (n. vi
(piod nccesse essc iion dividitiir iii pliira: ({uia A ct B si noii
essciil roriii.dit(»r ncccssitat(»K es.s4>ndi :intc({uam * (>tiaiii * intcl-
li}^'crciitiir * nccesse essc * iii ali^iuo illorum in ({uihus nci cs.^
essc dividitiir, (iim siiil iijlimae actualitat<^, sinc ({uihus illa
actii:ilii:«s communis iioii cssci neccs.se cssc; «{uia rc({uir»>ret
ali(pKi modo ali({iii(l :diii(l :i sc p.-r ({ikmI (>ss<»t. — ."nnI hix- non
concliidil *\r divcrsis pcrsonis in eadcm cntitntc n
n:im ill:i cnlil:is ea; se neces.s;iria ik)ii cxiM>olal ali((uaiu .u lua-
liliiicMi ah ipsis distin^MK^ntibiis pcrsonas; ((iiia non divKliiur
pcr ill:i distin;;ucnli:i pcrsoiwis, ct ii:i distin^MK'nlia |M'rsonas non
sunt i(uasi ultiimic :i(-tii:ilit:itcs ({iiihiis t:ilia •>iilia cxistunl.

|(il Dortit in K.4i. Vcii
(A) VaI \'ni. f/ifMiVr.

294 LIB. I. DIST. II. QUAEST. IV. V. VI. ET VII. ART. V. § 3.

(S-4) Cum erg-o arguihir: A et B, intelligendo hic per ipsa
duas proprietates persotiales, aut sunt formaliter necessita-
ies essendi, aut non; concedi potest quod non ^unX formaliter
necessitates essendi. — Nec sequitur: igitur sunt possibiles{a);
quia per identitatem sunt illa una necessitas essendi. Sed si
A et B essent in diversis individuis, oporteret dicere quod A *>t B
essent formaliter necessitates, vel entitates possibiles, quia iion
possent esse eaedem alicui entitati ex se necesse esse ; illa enim
entitas communis, cui essent eaedem, esset quasi potentiaiis
ad existendum, ut praeinlelligitur ante illam rationem contra-
hentem vel dividentem.

Contra hoc: ipsi A in quantum A aut repugnat posse
deficere, aut non. — Si sic, A ergo in quantum A est necessa-
rium, et ita cui inest formaliter {b) est ei ratio necessario es-
sendi. Si non, igitur per nihil aliud potest ipsi A praecise in
quantum A repugnare; igitur per nihil * aUud * tolUtur ({uin
ipsi A praecise in quantum A sit compossibile deficere; ergo
semper praecise sumptum est possibile deficere; ergo repugnat
necessario ex se.

Quaere solutionem (1) ad hanc obiectionem. — Responde-
tur, quod nec repugnat, nec non repugnat cum ly in quantum;
sed sine ly in quantum, dico quod non sunt possibiles ipsae
relationes, sed sunt necesse esse, et hoc per identitatem, sed
non formaliter, nec non formaliter sunt possibiles; relationes
enim divinae abstrahunt a necesse esse et possibili. — \'el
aliter posset dici, quod univocum est necesse esse radicale
et a se, de quo supra quaest. praedicta fuit sermo. Plura
autem sunt necesse esse formaliter ex se, licet ab alio : quia
quodlibet reale ad intra; et sic pluribus convenit /brma//s ne-
cessitas essendi quam formalis infinitas.

* Et haec de secunda Distinctione — Sequitur tertia *.

(1) Quam statim damus ex Additione \n vetustis editionibus iaiu in-
ducta. licet iii Ed. Ven. desideretur.

(a) Ed. Ven. possibilitates.

(b) Ed. Ven. cui est forma.

-«sQ(3>— ■

DI8T1NCT10 TKHTIA

TKXTIS M.U.ISTIll SK.NTKNTI Alil M.

Iiuipit oatembre i/iiinntMln jht crciitiiritni fHttiierit cojfiu^nci Crrntitr.
— AjMisfolus iiuiiKjiu' ait ^li, <iuo<.l incixibilia iJfi n crmtiirn innniti
jii-r rii ijiKie facta snnt intellecta coiispiciimtnr, Henipiterna i/no<ju«
virtns eiuH et (tivinitas. Per crpatnram ninnili intelli^itur homo,
• propter e.rceilentiain qua exceilit iiiter alias creatui-aM. vel pmpter
conceiiientiam (luain hahet cum omni creatura • . Hoino ergo iuviMi-
liiliu Dfi iutcllectu incntis conspicere |Hituit vel etiaui c«>nH|»exit /yr
rn i/iiae /iicta Hiint, \d est, |)er creaturas visiliiles vel iiiviMil)ile.H;
ii (luohus eniin iuvahutur, scilicet a natiira (|uaf rationalis enit, et
iil» ojH-rilmg a iJeo factis, ut inanifestaretur honiini veritat*. Ideoqu*
A|KjHtolu8 dixit(2): Q»</V/ hens recelucit iUin, .scilicet duin tecit openi,
iii i|uil>UH artiKcis ali(|uateiius relucet indiciuin.

l'rima ratio cel ntotlns ijnonnHlo ptttnit coijmm-i l)en». — Naiu
sic uit Anilirosius l3) : < Ut Deiis, (|tii uutuni invisiliilis est. etiaiii a
visiliiliKus jMisset sciri, ojnis fecit qiiod o|>iticein visihilitate siii lua-
iiifestavit, iit per certuni incertuin |)0»Het sciri. et ille I>*uh oinniuiu
ense crederetur (jui hoc fecit quotl ah hoinine iin|iojMiliil« est Heri • .
1'otuerunt er^o co^noscere «ive cojfiiovenint, iiltra oinnein creaturam
eHHe illiini (|iii ea fecit quae nulla creatururuin facere vel deHtruere
valet. /Xccedat qiiaecinn(|ue vin, creatura. el faciat tale coeluiii ef ler-
ram, ef dicuin, (|iiiu Deiis ent. Sed (|uiu iiulla creatura talia farem
vulet, coiistut. siiper oiiineni creafiirani eHse illuni (|Ui ea tcfit ; ac j*r
lioi', illiiin esse Deiiiii liiiinuiiu iiieiis coKno»«'ere |»otiiit.

Secnnila ratio ifua fn^liiit coifinHici, crl moilu» tjiiu iiuivrKril. — AIh»

etiaiii uifKlo Dei verifufeni ilucfii i-afioniH iMjj[no«»c<»i'e jioluenint. vei

' Main co^novcrunt ; ut eniin Auf^UHtinuH ait in lih. /> i'ir. iMi yA):

Videriinf Hunuiii l*hiloH<iphi nulluin corpUH eiUH' Deum. et ideo cuiicta

corfKiru f lanscenderuiif (|uaerenfes IViini; videnint etiani quidi|iii«l

h .\'\ i: I I V -.1) (H) In KpMl. ml l!< m «• I

i-J- lli V II» (4 l.l»i VIII

•2!)() LIB. I. DIST. III. TEXT. MACxISTRI.

mutabile est non esse summum bonum Deum, omniumque principium :
et ideo omnem animam mutabilesque spiritus transcenderunt ; deinde
viderunt onnie quod mutabile est non posse esse nisi ab illo qui in-
commutabiliter et simpliciter est. Intellexerunt ergo eum et omnia
ista fecisse, et a nullo fieri potuisse » .

Tertia ratio vel modus. — « Consideraverunt etiam quidquid est
in substantiis vel corpus esse vel spiritum, meliusque aliquid spiritum
esse quam corpus, sed longe meliorem qui spiritum fecit et corpus » .

Qnartus modus vel ratio. — « Intellexerunt etiam, corporis spe-
ciem esse sensibilem, et spiritus speciem intelligibilem, et intelligibi-
lem speciem sensibili praetulerunt. Sensibilia dicimus quae visu ta-
ctuque corporis sentiri queunt; intelligibilia quae conspectu mentis
possunt intelligi. Cum ergo in eorum conspectu et corpus et animus
magis minusque speciosa essent, si autem omni specie carere possent,
omnino nulla essent, viderunt esse aliquid quo illa speciosa facta
sunt, ubi est prima et incommutabilis species, ideoque incomparabilis ;
et illud esse rerum principium rectissime crediderunt, quod factum
non esset, et ex quo cuncta facta essent » .

Ecce tot modis potuit cognosci veritas Dei.

Cum ergo Deus una sit et simplex essentia, quae ex nuUa di-
versitate partium vel accidentium consistit, pluraliter tamen dicit
Apostolus invisihilia Dei, quia pluribus modis cognoscitur veritas
Dei per ea quae facta sunt; ex perpetuitate namque creaturarum in-
telligitur Conditor aeternus ; ex magniiudine creaturarum omnipotens ;
ex ordine ec dispositione sapiens ; ex gubernatione feonws. Haec autem
omnia ad unitatem Deitatis pertinent monstrandam.

Quomodo iu creaturis apparet vestigium Trinitatis. — Nunc re-
stat ostendere, utrum per ea quae facta sunt aliquod Trinitatis ve-
stigium vel indicium exiguum haberi potuerit. De hoc Augustinus in
lih. VI. De Trinit.il) ait: « Oportet ut Creatorem per ea quae facta
sunt intellectu conspicientes, Trinitatem intelligamus ; huius enim Tri-
nitatis vestigium in creaturis apparet ; haec enim omnia quae arte
divina facta sunt et unitatem quamdam in se ostendunt, et speciem
et ordinem. Nam quodque horum creatorum et unum aliquid est,
sicut STint naturae corporum et animarum, et aliqua specie formatur,
sicut sunt figurae vel qualitates corporum ac doctrinae vel artes ani-
marum, et ordinem aliquem petit aut tenet, sicut sunt pondera vel
collocationes corporum et amores vel delectationes animarum. — Et
ita in creaturis praelucet vestigium Trinitatis ; in illa enim Trinitate
summa origo est omnium rerum, et perfectissima pulchritudo, et bea-

(1) Cai) 10.

I.IM I. DIST. III 7K.\T. MAOISTRI. 'J*J7

tiuHiina delectntio • . — * Sitmma aatein origo, ut Au^^UMtinuM «wten-
'iit iii lilni» I)p Vrra liPfigioiir (l ), intellijjitur DeuH Pater, a quo «unt
oiniiiu, a qun KiliuH et SpiritUH SanctuH. -- Perfevlisiiimn /nilchrUndo
iijrfllij^itur Filiu», .scilicet veritaH PatriH, nulla e.x parte ei <li.'*Himili»«,
quein cum ipHO et in ipHO Patre veneramur, qui fonua est omnium
qtiae ai) uno facta Hunt et ail uiium referuntur. — Quae tamen omnia
nec tierent u Patre [)er Filiuin, ne(|ue Huin tinil>UH nalva eHHent. nirii
Deu.s Hnmme hoiiiis eH.set, (jui et nuUi naturae, quae al) illo Ijona e.snet,
iiiviHii, ct tit in honn ipso nianeret, alia qtiuntum vellet. nlia quantum
|M).sset. ileilit; «juu»' houilaa iiitelli^itur Spiritu.s Sanctus, qui est ilo-
ntiiii Putris et Filii. Quare ipnuin donuin Dei cuiu Patre et Filio ae<|Un
iiicoiiiiniital>ile colere et tenere noH convenit,

• Per conHiderafionein ita^iue creaturariun iiuiitn substnutinr Tri-
nitatein intelli^riinus : .sed unum Deuin Patrein a i/iio siimuH, et Pi-
liuni /ler i/item siunus. et Spirituin Sanctnin /»/ i/uo HumuH: Hcilioet
/>riiiii/u'itm ufi qiuKl rHcurrinms. et fitnuaui qiiain se<juimur, et gm-
tiiini ijun reconciliamiir : iiiiiim .scilicef. qtio uuctore conditi HUinus, et
siuiilitiulinem eitis. j>er quam a«l unitatem reformainur, et pacrm, qua
unifuti adliaeremtis: .scilicet Deum (jui dixit, flat; et Verbuin, \)er
i/iiihI pu-tnm est oinne quo<^l Hiihstantialiter et naturaliter ent ; et Do-
iiiiin l)eni^nitatiH eiun, iinn /tlnvuil quod al» eo |)er Verhum factum
est et reconciliatuin est auctori, ut non interiret ».

Kcce ostciisuin est. ({ualiter in creattiris nlii/iintenus imago Tri-
nitnlis indicattir : non enim j>er creaturnriim conteinplationem *»/71f<-iW»«
iiotitin Trinifatis jjotest lial^eri vel potuif. sine doctrinae vel interio-
ris iiisj)irationis revelatione. Unde illi antiqui PhiloHOphi quani per
iiinl)iuiii et de lon^inqtio viderunt veritatein, deHcienteri in contuitii
Trinitatis, iit Ma<;i PliaraoniH in tertio nigno (2). Adiuvamur taiiien
iii tid)' iiiviHihiliuin j>er en quae fncta stint.

f^uniuiHln in iiuiuui sit iuutgo IViuitntis. — Nunc vero • ad eam
iaiii j>erveniiuus diHjiutationem, ul)i iii uwute humaim, quae nnvit
Dciini vel j»o.sHit noHse, Triuitatis imngiuem re\termmiiii » . Ut enim ait
Au^usfinus XIW liii. /><• Triuit. (&): • Licet humana mpii» non nit eiiw
iiutunu' ciiius DiMis («Ht, iiuago fainen illius quo uihU melius e*t ilii
(|UuenMida «»t iiivcnieiida ent. quo iiafiiru iiostru uihil haltet metint * ,
iii cst. iii meute. lii ij»Ha eniiii meute, etiaui nntetiuniu Hif |>orfic«»|)H Dei.
riiis iuiago rejH»ritur; etwi enim. amiMHa Dei |iartici|)ati(nie, tieformi»
Hit, iuuigit !>»M tnmeii j>««ruinn«'f •. Ko eiiiui \\m^ imafft Dei ent nienii,

< 1 ) (;»ip. v.\ .'t ftzs.

{-2} C( KxDil (• VIII V. 1«.

i3) rnp. H.

298 LIB. I. DIST. III TKXT. MAGISTRI.

quo capax eius est eiusque particeps esse potest. — lam ergo in ea
Trinitatem quae Deus est inquiramus.

« Ecce enim mens meminlt sui, InteUigit se, diligit se ; haec si
cernimus, cernimus Trinitatem : nondiim quidem Deum, sed imaginem
Dei ; hic enim quaedam apparet trinitas memoriae, intelligentiae et
amoris » . — « Haec ergo tria potissimum tractemus, memoriam, intelli'
gentiafn, voluntatem » . « Haec ergo tria, ut Augustinus ait in lih. X
De Trinit. (1), non sunt tres vitae, sed una vita, nec tres mentps, sed nna
mens, una essentia. — Memoriu vero dicitur ad aliquid, et intelli-
gentia et vohmtas sive dilectio simihter ad aliquid dicitur ; vita vero
dicitur ad seipsam, et mey\s et essentia. Haec ergo tria eo unum sunt
quo una vita, una mens, una essentia ; et quidquid ahud ad seipsa
singula dicuntur, etiam simul, non phirahter, sed singulariter dicun-
tur. Eo vero tria sunt, qvio ad se invicem referuntur » .

Quomodo aequalia sunt, quia capiuntur a singulis omnia et iota.
— « Aequalia etiam suut non solum singula singuhs, sed etiam sin-
gula omnibus; alioquin non se invicem caperent; se autera invicem
capiunt; capiuntur enim et a singuhs singula, et a singuhs omnia ;
memini enim me habere memoriam et intelhgentiam et voluntatem,
et intelhgo me intehigere et vehe atque meminisse : et volo me vehe
et meminisse et inteUigere » .

Quomodo tota illa, tria memoria capiat. — « Totamque ineam
memoriam et intenigentiam et voluntatem simul memini ; qviod enim
memoriae meae non memini, ihud non est in memoria mea ; nihil au-
tem tam in memoria est quaui ipsa raemoria ; totam ergo raemini.
Item quidquid intehigo intehigere me scio, et scio me vehe quidquid
volo, quidquid autem scio memini. Totam ergo intehigentiara totara-
que vohmtatem meara raemini » .

Quomodo illa tria tota capiat intelligentia. — « Simihter, cura
haec tria intehigo, tota siraul intehigo. Neque eniui quidquara inteh
hgibihum est quod non intelhgara, nisi quod ignoro. Quod autera
ignoro nec raemini, nec volo. Quidquid ergo intehigibihum non in-
tehigo, consequenter etiara nec memini, nec volo. Quidquid ergo in-
tehigibihura memini et volo, consequenter intehigo » .

Quomodo illa tota capiat voluntas. — « Vohmtas etiani mea to-
tam intenigentiam totamque memoriara meam capit, dum utor toto
eo quod intehigo et memini » .

« Cum itaque invicem a singuhs et omnia et tota capiantur, aequa-
lia sunt tota singula totis singuhs, et tota singula simul omnibus
totis ; et haec tria unura, una vita, una raens, una essentia » .

(1) Cap. 11

J

I.IH. I. I)1.M. III. IK.XT. .MA<iISTHI. 21M>

* Ecce illius Hiiininae LnitatiH atque TriDitatin, tihi tnta ent e»-

senlift (^t tres jtergQunc, iina^o est huinaiiH menH, licef impar • . Mena

autem hic pro animo ijfno accijtitur, ul»i ent illa ima^o Trinitatiii;

• jrra/rric vcro meim (iicitur, ut aii Anf^UHtinuH ( 1), non ip.na anima,

nerl quod in ea est excellentiuH > , qualiter naepe accipitur.

Illud etiain ncienduin est, qund mpmorin non Holum eHt aWiM^ntium
et praeteritoniin, «ed etiain prneseiitinm, ut ait AugUHtinuH in XIV.
Iil>. I)r Jrinit. {2), alioquin iion ne ca|»eret.

£.r ijiin seiian ilUt trin dicniitur ense nuum et una essentin, i/nae-
ritur. — Hic attendendum est diligenter, ex (juo senHU accipienduiu
sit quod nupra dixit, illa trin, Hcilicet memoriain, intellifjenMam et
viiluntatein esHe uuum, unam inentem, unain eHHentiain. Quod utique
iioii videtur esse veruiii iuxta /tro/rrietntem .serinoiiiH ; niens eniin, id
cst, spiritus lationalis, r.^iseutin est spiritualis ct incor|torpa ; illa vero
tria naturalcs jiroprietntes .seu vires siiiit ipsiiis mentis, et « *r invi-
cem differiiiit, (juia nieiuoria non cst iiitelli^entia vel voluntaH, nec
intelligentia voluntas sive ainor.

(.IuihI etinni nil ne iuvii'em divniitur relutive. — « Et haec tria
ctiain ad sc ip.sa leleruntur • , ut ait Au^ustinus iii I.\. lil». De
Trinit. ('6): « Men» enim ainare Hcipsani vel iiieniiniHHe tuui |M)test, niiti
etiam noverit se ; nain quonio(lo aiiiat vel ineminit quod neMcit » ?
Miro ita^jue nuKlo tria ista iii.separabilia suut a HeipHis^et taineii eo-
riim nin^ulum et Hiiiiul oiniiia iiiia e.ssentia est, cum et relativt dicau-
tur ad invicein.

///(• iijieritiir ijihhI sitjirn ijiinirelHttiir, svilivrt ijitomodo haev tria
iliciiutur iiuum/ — iSed iain videndum efit, iiuoiiuxlo haec tria dican-
liir iiiin siilistnutin : ideo quia scilicet in ii»Hu aiiiina vel inente »ut>-
stniitinliter cxistuiil. non sicut avvidentia iii siilticctis, quae poHsunt
Hcle.s.sc vcl al)0.s.se. LntU' Auf^UHtinus iii IX. lii». Ite irinit. \A) ait : • Ad-
luoneinur si utcuin(|ue videre |K>Hsumus haec in animo exintere stth'
slniitinliter, w>u tHiiKiiiaiii iii suhiecto, ut color in corpore, quin etni
rclative dicuntur ad invicem, sin^ula taincii sulistaiitialiter Hunt in
sultHtantia siia *. — Ecce ex quo Hensii illa tria diciintur eH->M* nnutit
\i\ iiiiH Hul)stantia. — • Quae tria, ut Au;.;uritinuH ait in XV, lib. />»
l'riuit. (li), in inente naturnliter divinitus institiita quiiiquii« vivaciter
|x<rspicit, et (|uani iiia^iiuiii sit in ea, iinde |ii>tcHt ettniii iieuipit«<rna
iiiiiniitHl)iliH(]ue natiira rec<>|i, conspici, conciipisi-i, reininmciiur enini
|>cr mcmoriaiii, intuetur |»(<r intelli^cntiain, ninplei*titur |M>r dilectio-
iiciiii, prolVvto re|»erit illius suinmne Trinitntis iiintijinrin ..

il) II). .t I W. «• 7. -.'1 Cmp II i.i « «1». a.

il) ('.i|> I i:»i Tnp. •J'».

300 LIB. I. DIST. III. TEXT. MAGISTRI.

Quod in illa similltudlne est dissimilitudo. — « Verumtamen
caveat ne hanc imaginem ab eadem Trinitate factam, ita ei compa-
ret, ut omnino existimet similem, sed potius in qualicumque ista si-
militudine magnam quoque d issimilitudinem cernat » .

Prima dissimiiitudo. — « Quod breviter ostendi potest : Homo
unus per ista tria meminit, intelligit, diligit, qui nec memoria est,
nec intelligentia, nec dilectio, sed haec habet. Unus ergo homo est,
qui habet haec tria, non ipse est haec tria. — In illius vero summa
simplicitate naturae, quae Deus est, quamvis unus sit Deus, tres
tamen personae sunt, Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus (1) », et
hae tres personae sunt unus Deus. — « Aliud est itaque Trinitas
res ipsa, aliud imago Trinitatis in re alia; propter quam imaginem
etiam illud in quo sunt haec tria imago dicitur, scilicet homo : siciit
imago dicitur et tabula, et pictura quae est in ea ; sed tabula nomine
imaginis appellatur propter picturam quae est in ea (2) » .

Altera dissimilitudo. — « Rursus ista imago, quae est homo ha-
bens illa tria, una persona est; illa vero Trinitas non una persona
est, sed tres personae, Pater Filii, et Filius Patris, et Spiritus Pa-
tris et Filii. — Itaque in ista imagine Trinitatis non haec tria umis
homo, sed unius hominis sunt ; in illa vero summa Trinitate, cuius
haec imago est, non unius Dei sunt illa tria, sed unus Deus; et tres
sunt illae personae, non una persona » . « Illa enim tria non homo
sunt, sed hominis sunt vel in homine sunt. Sed numquid possumus
dicere Trinitatem sic esse in Deo, ut aliquid Dei sit, nec ipsa sit
Deus (3) » y Absit ut hoc credamus.

Dicamus enim in mente nostra imaginem Trinitatis, sed exigua^n
et qualemcumque esse, quae summae Trinitatis ita gerit similitudinem,
ut ex maxima parte sit dissimilis.

Sciendum vero est quod « haec Trinitas mentis, ut ait Augusti-
nus in XIV. lib. De Trinit. (4), non propterea tantum imago Dei est,
quia std meminerit mens, et intelligit ac diligit se, sed quia potest
etiam meminisse et intelligere et amare illum a quo facta est » .

Alia asslgnatio Trinitatis in anhna, scilicet mens, notitia, amor.
— Potest etiam alio modo aliisque nominibus distingui Trinitas in
anima, quae est imago illius summae et ineffabilis Trinitatis. Ut enim
ait Augustinus in IX. lib. De Trinit. (5) : « Mens et notitia eius et
amor tria quaedam sunt. Mens enim novit se et amat se ; nec amare se
potest, nisi etiam noverit se. Duo quaedam sunt mens et notitia eius ;
item duo quaedam sunt mens et amor eius » . « Cum ergo se novit

(1) Cnp. 22. (-2) Cap. '2;3. (3) Ib. c. 7.

(4) Cap. 12. (5) Cap 4. et 5.

I.in. I. DIST. III. TK.XT. MAGISTIU. .'tt)l

inens et amat se, manet Trinitas. sc-ilicet nieiit et anior et notUia ». —
Mfim autem hic accipitur non pro nninin, se<l pro eo r/iiori in anima
f.nf/lfnfinH est. — Haec autem tria cum sint ilintinctn a .■♦« invic<>in,
(licuntur tamen esse unnm, quia in animo suhstantialiter existunt.

Qnia niend vice Patris, notitia Filii, amor Spiritng Sancti ncci-
l»Hnr. — Kt est i|)sa mens (juasi ftarens, ct notitia eius cjuasi prolea
fius. ' Mcns enim cum se coi^no.^icit notitiani sui ^i^nit et esf s(»l»
|)iirens suac notitiae. — Tertius est amor, fjui <le ijjsa mente et notitia
|irocedit, fJum mens cof^noacens se dili^it «e ; non enim jKisset se dili-
^jere, nisi coj^nosceret se. Amat etiam placitam prolem, id est, notitiam
suam, et ita amor quidam coraplexus est jwrentis et proli8(l)».

Qnofl non est minor mente notitia, nec nmor ntroque. — « Nec
minor est proles [)arente, dum tantam .se novit niens quanta est : nec
Miinor est amor parente et prole, id est, mente et notitia. dum tan-
tum .se dili^it mens quantum se novit et cjuanta est ».

(Imul /larr tr/n in se ipsis snnt. — « Sunt etiam haet^ sin^^uia
in seipsis, quia et mens aman.s in amore e8t, et nmor in amantis no-
titia, et notitia iii mente noscente est (2) ».

Ecce in liis trilms «jualecunHjue Trinitatis vostifiium apparet.

QnonnH/o niens /ler ista in-n/iciat ad inte//iijenitnni Dennif — MeDM
itaque rationalis considerans haec trin et illani iinam essentiam in
(|iia ista sunt, extendit .se ad contemplationeni Creatx)ris, et videt
iiiiitateni in Trinitate et Trinitatem in iinitiite. — InteIIi>;if enim
iiiiiiiii Deiim es.s(', unam es.sentiaiii, iiiiiiiii jirincipium. Intelli^^it enim,
(|iiia si duo esseiit, vel iitenjue insiifjicims »'s.Het, vel alter sufjer/iue-
rrt ; (jiiia si aliquid dee.sset uiii qiUHl hai>eret alter, non es*M»t ibi
siiiiima jierfectio; si vero nihil iini deesset ijuod halieret alter, cum
iii iinf) essent omnia, alter su|)ertlueret. — Intellexit erjyn unnm e>we
iU'11111 oinniuiii aiict^rein ; et vidit, ijiiia ahsfjue sapientia non sit,
quasi res fatua; et ideo intellexit eiim hal>ore safnrutiani, quae ab
i|).so ^enita est ; et (|iiin snpientinin siiniii dili^it, intellexit etiain ihi
• 'sse aiiioreni.

Ilic ilr snmnine Trinittttis nnitntr. -- (^unpropter ioxU ii«tain o»n-
iderationem, ut ait .'Xu^UMtinus in IX. lili. /V Trini'

l'iitrem, et Filiiim. et Spiritum Sniirtum iinuni •• .m. um'. i: -ui'

icntiirne (•oiiditonMii et reotorciii ; nec Pntivm es-.. , .Spi-

itum Sanctuiii vel l'ntrein CM.se vel Filiiim, .scmI Triii. (•arum

nd invicem jiersiMiBrum » . — Ut enim ait i|Nie in liliro tle Fkie tul

\ !)•> Triiiit I. IX. e. 12.
("1) Ib e 5. (3) Cii|i. 1

302 LIB. I. DIST. 111. TKXT. MAOISTRI.

Petriim (1): « Una est natura, sive essentia Patris, et Filii, et Spiritus
Sancti, non una persona. Si enim sic esset una Persona, sicut est una
substantia Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, veraciter Trinitas non
diceretur. Rursus quidem Trinitas esset vera, sed unus Deus Trini-
tas ipsa non esset, si quemadmodum Pater, et Filius, et Spiritus
Sanctus personarum sunt ab invicem proprietate distincti, sic fuissent
quoque naturarum diversitate discreti » . « Fides autem Patriarcharum,
Prophetarum atque Apostolorum umxm Deum praedicat esse Trinita-
tem » . — « In illa igitur sancta Trinitate unus est Deus Pater, qui
solus essentialiter de se ipso Filium unum genuit ; et unus Filius est,
qui de uno Patre solus essentialiter natus ; et unus Spiritus Sanctus,
qui solus essentialiter a Patre Filioque procedit. Hoc autem totum
non potest una persona, id est, gignere se, et nasci de se, et proce-
dere de se » . Ut enim ait Augustinus in I. lib, De Trinit. (2) : « Nulla
res est quae seipsam gignat ut sit » .

(1) Cap. 1. (2) Cap. 1.

DOCTOKIS 8UI'/riLfS AC MAlilANl

srPKK DISTINCTIONK III. LIHKI I. SKNTENTlAHrNr

QUAESTIONES

QUAE8T10NKS I i:T 11.

Artk.i I/. s I.

PllUl'OM NTIH Iil AK ni:.\F.8T«)NKS KARrWQUE
ARr.lMKNTA HRINCIPALIA.

iii^. ( • ) — Proponitur quaestio I. — Circa levtiiun fiislin-
ctionem ijiia«^ro priino <|(» cognoscibilitate Doi. Kl i|uium*«) primo:

Utrinn Dcus sit 7iatu>'aliter cognoscibilis nb intellerlu
riatoris^

X^. Arguuioutii piiiicip. quaest. I. — Arj^uo «|uoti nori.
— uj Fliilosopliiis, ///. Dc Aniniu: Phtnitnamatn sc hubent nd
intellcctum sicnt scmibilia nd scnsum ; i|zitur iiiU'll»rtus nihil
iiit<>Ili<.Ml iiiKi cuius pliaiilasiiiu |M)lrst |mt si>nsiiiii upprolfn-
(l(i<': Dciis uutnn iion linb«*l pliantasnia ; «'ijjfo, (."ti". ili.

Ii) llciii, //. Mctnph.: Sicut sc habct uculus nnctune ad
luccni solis, sic intcUcctus nnster ad ea quae sunt manife-
stissimn nuturnc: scd ibi •*st iin|KKSsil»ilitas; cr^jo ct hic (2).

(j Itciii, /. Phi/sicorutn : infinitum lu quanlum infinitum
est ig/iotn}/,. — Kt //. Mclapli.: infinita twn contingit cognw
scerc ; ciyv ixm- inliniluni; (|iua cadctn vubUur ««.«* proporlio
iiilcllcclus * lliuii * ad inllniluin ci ad iiillnila, <(uiu ac«|UHiis
• xcossus, vd non nuiior, (|iiia utrolii(ju«» cst mninlas :{\

(I I Vid. aol. Hil II. :ir>o.
I-.') Vi<l. lol Mii II. 351 .
i;)i Viii. tul Hil II. Xyi

304 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. II.

d) Item, Gregor. mper Ezechielem: Quantumcuynque
mens nostra in coniemylaLione Dei 'profecerit, noa ad illud
quod ipse est, sed ad illud quod sah ijjso est alliagit{\).

337. — Contra: IX. Metaphysic: Metaphysica est Theolo-
gia de Deo; ergo etc. — Simililer, iii actu eius, scilicet iu cou-
sideralione actuali substantiaruiu separatarum ponit fehcita-
tem humanam, X Ethic.

338. ( I ) — Proponitur quaestio II. — luxta hoc quaero:
Utrum Deus sit primum cognitum a nobis naturtditer

pro statu isto?

339. — Argumenta principalia quaestion. II. — Et argui-
tur quod sic. — a) Unumqitodque sicut se habet ad esse, sic
ad cogniiionem, II. Metaphysic: sed Deus est primum ens;
ergo primum cognitwn (2).

bj Item, uihil perfecte cognoscitur, iiisi Deo perfecte co-
gnito; ergo nihil sim.pUciter cognoscilur, nisi eo simpliciter
cognito. — Consequentia apparet, quia in his quae sunt per
se sicut maxiinum ad maximum, sic simpliciter ad simpliciter,
et e contra, ex //. Topic (3).

c) Item, perfectissiraus actus potentiae est circa obiectum
simpliciter primum: perfectissimus autem actus est circa Deum,
IV. Ethic; ergo Deus est simpUciter primum obiectum cogno-
scibile (4).

340. — Contra : Omnis nostra cognitio oritur a sensu,
I. Metaph. et //. Poster. in fine; ergo Deus, qui est a sensibus
remotissimus, non est primo cognitus ab intellectu nostro.

Articulus II.

NOTIONES PRAEVIAE AD SOLUTIONEM I QUAESTIONIS.

341. — Deus non cognoscitur naturaliter a nobis solum ne-
gative. — In priona quaestione non est distinguendum quod
Deus possit cognosci negative, non a^irmative; quia * nulla *

(1) Vid. sol. ad n. 353.

(2) Vid. sol. ad n. 364.

(3) Vid. sol. ad n. 365.
(4j Vid. sol. ad n. 366.

I

i.ir. I. i»is'i. 111. oi AK.M. 1. KT II. .\hi. II :M}5

iio^atio cofriii/scJtiir iiisi \h:v a(!iriiia(ioii«Mii, //. 1'erihrr., iit
(iiie, (3t /r. Mi;l<iph. — Pntet ♦Miam (juod imllas iiojratioiH's
co}.^noscimus de l)eo iiisi per afHrmjilioii^-s. jht tjuas nMiio-
vcmus incompossijjilia aliqua alj illis atliniiatioiiilius, sicui iioii
i«'mov<'miis composilioncm nisi ipiia aUriliiiimiis simpiicita-
tem vi'1 aliipiiil aliinl. — .\'ej:atioiif*s eliam lantiim iiuii siimme
aiiiamiis.

( •i j .Similitcr i-tiam, aut ne^^atio concipitiir jnftrcist', aiit iit
ilicla dc aliijuo. — Si praccise coiicipitiir 111'LMtio, iit mm la-
/jis, lioc aeipie «•onvenit iiihilo siciif lico, ipiia pura iics^atio
iliritiii (le cntc ct non entc; v/\U\v iii lioc noii iiitc||ii:itiir I)«'us
maj^Ms (|uam niliil vcl cliiiiiaera. — Si intc|li«.Mtiir non la|)is
ilc aliqiio, tiiiic ((iiacro. illc conceptus sultstractus, ilf ipio in-
tclliiritur ista nc^^-atio c.sse vera, aiit csl concei)tus n/prmatirus,
aiit ncf/ativus. — Si est nffirniatirus, liahctiir pro|)osilum, Si
ncgatiru.y, ipiaero iit prius: aut nc^-alio concijiilur praeciset
aiit ut ilicla ilcaliqico. Si primo nuxlo, hoc aeipic convenit iiihilo
siciil I)co. Si iil (licta de ali(/i(o, func siciit priiis. — Kt (piaii-
tiimcuiiKpie proceileretur iii ne^'-ationil»ns, vcl non intc|lij:er«»-
tiir Deiis inai-ns (piain niliil, vd staliitur in aliipio conceplu
ii//trinatirii, ipii csl |(iimiis.

:'>l'i. Explicantur qiiaedam distiiuHiones statusqiie definitur
quaestionis. — a) .Ncc * sei-iiinlo * cst ilisiiiii:ucnilum il«' i-o-
i.;iiitionc si csi c't ijuii/ est ; (piia iii proposilo ipiacro roncf'
ptuin sinipliceni, ile ipu) coj^Mioscatur esse pcr acluiii iiilcHe-
ctus (;ompoiienlis et (liviilcnlis; nuiKpiain enim co^noscu de
aliipio si cs/, iiisi hahcam ali(jucm conce|)tum illius extrciiii
i|c .pio coifiio.sco (»8se; ct Ai' * illo conceptu * i|uaeritur hic.

fj) N«n' * tcrtio * oporlct (listiii<j:ucre «l«» si tvv/, ut esl «piae-
slio (lc rcritatc p)'opositioni.s, vel iit cst ipiaestio de csse
* r(!i *(/;), (juia si polcst o.sBti «piaestio «lc verital»» pro|)o«ilit)iii«,
iii ipia esse taniipiam pracdicatum ipiaeritiir ile suhiivto, ad
concipieiKlum vcritatem illius (piacslionis oportct pra»roiiciiMM"»»
tcrmiiios illiiis ipiacstionis; ct ilc conceplu simplu-i illius sii-
hiccti, si cst possibilis naturalitcr, nuiic cst ipiaeslU).

c) Ncc * (/narto * valel distin^rucre dc ctuiceplu nntuntli
' t siipcrnnfarii/i ; ipiia ipiacrilui lU' naturati.

[n) WikI. Di-i.

loM. I. »»

30() LIB. I. DIST. 111. QUAEST. I. ET 11. ART. 111.

d) Noc * qubilo * valet distinouere de naturali, loiiiiendo
de natura absolale, vel de natura pro statu isto ; quia quae-
ritur praecise de coiZMiitione pro statu isfo.

e) Nec * sexto * valet distinguere de cognitione Dei in
creafdirt, vel m se, quia si cofi^nitio iiabeatur per creaturam,
ila (juod coi>nitio discursiva incipiat a creatura, quaero in g«o
termino sislitur ista cognitio? — Si in Deo in se, habeo pro-
posituiii, quia illuni conceptuni Dei in se ({uaero. — Si non
sistitur in Deo in se, .sed in creatura, tunc idem erit terminus
et principium discursus, et ita nnlla notitia habetur de Deo.

Est igitur mens quaestio/iis ista ; utrum. aliquem conce-
ptum ftimpliceni possii inteltectus viatoris naturaliter /la-
bere, in qno conceptu simplici concipiatur Deus?

Articulus III. .

ALIORU.M SENTENTIA CIRCA UTRAMQUE QUAESTIONEM.

34.3. ( "^ ) — Aliorum sententia (l) quoad I. quaestionem [n. 335].
— Ad iioc dicit quidam Doctor sie: (juod loquendo de co-
giiitione alicuius, distingui potest e.x parte obiecti per se vel
per accidens, in pariiculari vel in universali.

a) Realiter per accidens iion cognoscitur Deus, quia quid-
quid de ipso cognoscitur est ipse Deus; tamen cognoscendo
aliquod attributum eius cognoscimus quasi per accidens quid
est ; unde de attributis dicit Damasc. lib. I. cap. 4, quod non
naiui'am dicunt Dei, sed quae circa naturam.

b) In imiversaii etiam, puta in * aliquo * altributo, cogno-
scitur, non (juidem in universali secundum p^raedicaiionem ,
({uod dicatur de ipso, in quo nullum est universale, quia quid-
ditas illa est de se singularis, sed in universaU quod sibi ana-
Jogice commune est etcreaturae; tamen qitasi unum a nobis
concipitiu^ propter proximitatem conceptuum, licet sint dirersi
conceptus.

c) \\\ pariicuiari non cognoscitur ex creaturis, quia crea-
tuia est peregrina similitudo eius, quia tantum ei conformis
est (fuoad aliqua attributa, quae non sunt ilia natura in par-

(1) Quae attribuitur Henrico Gandavensi.

LIB. I. IJIST. III. QIAEST. I. KT 11. AHT, III. iM)?

tii-iiliiri ; iij-itiir cuiii iiiliil iluciit iii co<.'nitii>iieiii altfrius nisi
siil) ratioiH! .similitiKliiiis, .sffjuitur <|iio«l l)eus non c(jjrno8citur
iii jiHffirnlnri rx (^••'iiluris (1).

(Ij Ileiii iii nniKersnti tripliciler co«rnoscitur: «.'••noralis-
siiiK', <;«'iior;iliiis, «.'••'ncraiitcr.

c) Grncrnlissinn; lialwt tn's ^M-adii^: (•o;:iios<"eiiilo ♦Miini
<jit()(lcnm(/ne ens nt Ihk: cns iiKlistiiictissiiin' coiicipilur iJeus,
ijiiia conci|)itiir «'iis (jiiasi pnrs coiiccptus; ol vsl j)finins (jra-
(In^. - Aiiioli» lioc, «^t coiiciiiicmlo ens est secu/ulns gradus;
i;iin ('iiiiii ciis iil ctnirrjitntn, iioii ut pars coiic<!ptus, concipi-
tiir (•(•iiiiiiiinc anuloi.aini Dco ot creaturac (Juod si (lisliii|,,'ua-
tiir (•onccptus cnlis, (jui I)c(j coiiv»!nil, puta concipicndo ens
intfc/crininntuni ncynlire, u\ est non detcrnnnabilc^ ;« conce-
|)tii ciitis, i|iii coiivonit (•roatiirac analoj;icc, (juod est ens in-
(lctcrniinatunt jnurnfire, i;iiii cst tertius gradus. — Prinio
iikhIu indctcriiiiiiatuiii alistraliitur. iit Ibriiia ah onini materia,
tit iii sc sulisistcns ct iiiip;irticipal)ilis. Secundo iiKjdo indcternn-
iialiiiii csl iiiiivcrsale al»str;ictiim ;i p;irticnlaril)us, * sic * quod
iioii cst :i(-tu |):irtici|):itum iii illis.

/'J 1'ost istos trcs i^n-adus coiicipiciidi gc7iernlissit)ie, cou-
cipitur Dcus gcnerniins, coiicipicndo (juudcuniquc nttributum,
iioii simplicitcr sicul prius, s(>d cnm jn'accniin(*iitin sumtna.

g) (icncrniitcr ;«utcm coiicipitur * I)<nis ♦ concipicndo
«piodcuiiKpic attriliutum cssc idcni suo jiritnn attrihuto, sciliccl
* (jisi * cssc, i)roiil(.'r simplicitaicm. Ncc j)cr sp«H'icm |)ropriani
co;^ii()scilur, (juia iiiliil cst co simplicius, s«il ad nKMliim acsli-
iiuitivae * pcr spiricm aliciuim *. Sicul enim acsliimitiva in
iiiutis, sul) inlciitioiiilius S(Misatis sulitotlicndo, cof^noscit inten-
tioiics noii s(Misat;is nocivi ct proflcui, * sicut ovis v»»l a^nius,
siili iiilciitioiiiliiis s(Misatis coiriioscit iiiimiciti:un lupi subfo-
(liciido *, sic intcllcctus suh sj^ccic creatiirac, (|uat» non repra»>-
sciil;il iiisj crcatiiraiii, c.\ suo acuiiiine sul)t'(Hlit ad coj^noscen-
diiiii c;i ijiuic stiiit cl dicuiiliir de Dco, per s|>eciem alicnam
<'X crcaturis; ct lioc omiiilius Irilius iikhIis prac<liclis

:'. II. (♦) — Aliorum sententia i|uo;ul II. quaestioneui ^'4). —
(^»iiiiii(| sccnndnni (/(((tcsfioncm ^u. itts,, 8«rundum isi:ini (»pi-

1 1 ('tr. inrru, n. 817.

•J \'iil ridliitidiicin rutixiiiiiii ui u. 'Ml

308 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. IV.

iiionem, distinguendum est de modo coiicipiendi naturaliter
et rationaliter.

a) Primo modo Deus est primuin obiectum inJeIli<iibile a
nobis ex creaturis; quia naturalis cognitio procedit ab i?ide-
terminato ad determinatuni. — Indeterminatum negalive est
magis indeterminatum quam prirative indeterminatum; eigo
praeconcipitur illi; et illud indeterininatum privative, secundura
cognitionem noslram, praeconcipitur determinato; quia e7is et
res prima impressione imprinnmtar in anima nostra, se-
cundum Avicennam, /. Metaph. cap. 5; ergo indeterminatum
negative omnino primum est obiectum nostro intellectui, * se-
cundum modum concipiendi naturaliter *.

b) Rationaliter autem estDeus posteriiis creatura obiectum
cognitum secundum tres gradus: pvimo generalissirne, deinde
generatius, et ultiino generaliter ; quia primo concipitur lioc
bonurn; deinde bonum universate abstractum secunda <itj-
stractione, puta quod est indeterrninatum privative; deiiide
bonum prima abstractione abstractum, quod scilicet est inde-
terminatum negative, quia via ratiocinativae deductionis prius
oportet cognosci illud a quo fit abstractio quam abstractum.

c) Exponitur primum membrum, scilicet naturaliter,
([uomodo est sic cognitum primo: quia Deus ut est sic primum
cognitum non distinguitur ab aliis, propter simplicitatem, et
quia non est primum cognitum nisi tantum quoad duos pri-
mos gradus generaiissime concipiendi, quorum neuter pertingit
ad aliquam rationem determinantem illud attributum Deo. Qua-
liter autem posset esse primum cognitum, et non distingui ab
aliis per intellectum cognoscentem, exemplificatur sicut oculus
primo videt lucem, * sed * non distincte discernat de ipsa, pro-
pter subtilitatem, sicut discernit de colore per lucem.

Articulus IV.

DOCTORIS SENTENTIA CIRCA I. QUAESTIONEiM.

345. ( jj ) — Deus potest concipi naturaliter a nobis per se et
quidditative. — Respondeo aliter ad primam quaestionem,
et in quibusdam contradicam positioni praedictae; rationes
enim meae positionis ostendunt oppositum illius positionis.

I.Il;. I DIST. III QIAKST. I. ET II. AHT. IV. IMH)

Dico FRiMO, (juo<l iion linitum halM»ri |>otost «mcoptuH na-
tiiriiliffr iii <|ii<) (juasi jter acridens coiicipitur I)ou.s, puta in
ali<|U(j ottri/juto, .s(hI ctiyiii iili^iuis conceptus iii (luo />*»>• /w
ct f/aidflitfitire concij)i;itur I)«us.

I*robfj: (luia coiicipieiido sfl7>/>;i/^»i concipitur projjriotas,
sccuikIuiii euiii, vcl (iiiasi propripfas iii aciii s4'ciin(lo porflci»»ns
iiaturam; crj.ro iiitclii}.r<Mi(lo sapiciit(^m oportct praoiiifcllifzere
ali<|ui(l fjitfisi sa/nrcium, cui infcllijjo illud fjnasi j^rojirielfttem
iiicss<'; et ita aiif(? coiicoptus omiiium passionum v«'l ^piasi pas-
sioiiuin oportct iiii|iiir('ic coiiccj^tum ali^iucm fjuiilflHfiticum,
ciii *' iiiiclliiratur * ista attrihui; ct ille coiiccjitus alius crit
fl>ii(UIHfilivus (l(,' I)<'<i, <iiiia iii iiiillo alio potest t»ssc sfatus.

^nt). — Et in couceptu aliqiio univoco sibi et creaturae. —
Secindo, iioii asscrciido, (piia iion coiisonat o|)inioni coinmuni,
(lici potcst, (luod iioii taiitiim iii conccptii nnnloi/o conce|)tui
crcaturac coiicij)itur Dcu^, (lui scilicct sit omnino alins aU
illu (|iii dc crcatiira dicitur, sed iii conceplu ali^pio uniroco
silii ct crcatiiiac.

II) Drfinitio conccjjtns unirori. — Kt nc flat conlcnlio
di' iioiniiie aniroratiimis, conccjilnm nniromm dico (pii ita
e&t iinns, fjuoft cius unihis snffhit ad contradictionrm af-
firniiinflii rl nrijftnflo ijisnin tle eofletn : snfflcit rliftm pro
niedio si/l/of/isticn, ut e.rtrenifi unita in medio sic uno sine
ffillaria arf/uivorationis rnticlndantur inler se * uniri *.
( '' ) Ij) J*rima pro/nilio. — VA unirocntionetn sic inlcljc-
claiii prolio triiilirilrr. Priitio sic:()miiis iiiUdhrtus rcrtiis
(\>' iiiio conccptu, cf (lul)iiis d<> <livcrsis, liaU^t <-onccpium <!♦' «ino
csi c^-rlus. alium a coii<<'|itilius <!<' <iuil)iis cst <lul)ius: suhu»-
ctuiii incliKlit prac<licatuiii : scd mtcll«*«*tus viatoris |M»ti^t es.s»»
corliis di' ♦ l)<'o *, ipiod sit ens, duhitaiido d«-» «'nt«' finilo v»»l
iiifinilo, rrcfito vcl increfito; »'r}Zo »'onceptns enlis i\f>* [)«>•
esl aliiis ;i conccptu isto v<'l illo, ««t ila ncui«'r «»x h»», s«»»I in
utroiinr illorum inrluftitnr ; cr^'0 unirorus.

I*robatio mnioris: i|uia iiulliis idcm conceplus «»st • «»l •
ccrliis «'1 <liil)ius; i;jitiir vc| alius. i|uod cst pi*i>|Htsitiiin, v»»l
niilliis. rl liiiK- iioii crit c«»rfiludo d«» uli(|uo coiic«*ptu. — Prottn
minorem: )|uilil>cf IMMlo.sopliiis luit c«»rtii8 illuil <iu<>»l iM*suilPH»p
priiiiiim piiiKipiuiii «»s8«» ens, puta unus «le iynet alius «|«> nijiia,
ccrliis crat i|U()(l craf em: iioii aut«'in liiii «•«•rlus «juod «»»jm»I

310 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. IV.

ens creaiwn vel increatum, primum vel non primum ; iion
enim erat certus quod erat ens primum, quia tunc fuisset cer-
tus de falso, et falsum non est scibile; nec quod erat ens wo?i
primum, quia tunc non posuisset oppositum.

c) Confirmatur etiam ratio: nam aliquis, videns Plii-
losophos discordare, potest esse certus de quocumque eoruin
quod quilibet posuit primum principinm esse ens, et tamen
propter contrarietatem opinionum eorum * potuerit * simul
dubitare utrum sit hoc ens vel illud; et tali dubitanti si
fieret demonstratio concludens, vel destruens aliquem conceptura
inferiorem, puta, quod ignis non erat ens primum, sed ali-
quod ens posterius primo ente, non deslrueretur ille conceptus
primus sibi certus quera habuit de ente, sed salvaretur in
illo conceptu particulari probato de igne. — Et pcr hoc pro-
batur illa propositio sumpta in ultima conseguentia rationis,
quae fuit quod ille conceptus, quia est ex se neuter dul)io-
rum, m utroque illorum solvatur.

(7) d) Solvitur instantia. — Quod si non cures de auclo-
ritate ista accepta ex diversitate opinionum philosophantium,
sed dicas quod quilibet habel *hos* conceptus in intellectu suo
propinquos, qui propter propinquitatem analogiae videntur
esse unus conceptus, contra hoc videtur esse quia * tunc* ex
ista evasione videretur destructa omnis via probandi unitatem
alicuius conceptus univocam; si enim dicis hominem hal)ere
unum concepiwn ad Sortera et Platonem, negabitur, et dicetur,
sunt duo, sed videntur unus propter raagnam similitudinem.

(8) e) Secunda probatio. — Secundo principaliter arguo
sic: NuUus conceptus realis causatur in intellectu viatoris na-
turaliter nisi ab his quae sunt naturaliter motiva intellectus
nostri: sed illa sunt phantasma vel obiectum rehicens in plian-
tasmate, et intellectus agens; ergo nullus conceptus simplex
flt modo naturaliter in intellectu nostro nisi qui potest fieri vir-
tute istorura : sed conceptus qui non esset univocus alicui obie-
cto relucenti in phantasmate, sed omnino alius et prior, ad
quein iste haberet analogiam, non posset fieri virtute intelle-
ctus agentis et phantasmatis, ut probabo; ergo tahs conceptus
alius analogus, qui ponitur naturaliter in intellectu viatoris,
nunquara erit, et ita non poterit naturaliter haberi aliquis con-
ceptus de Deo: quod est falsum.

LIU. I. DIST IM. QtJAKST. I ET II. ART. IV. ',[ l

P)'i)bnli(> ffssunipti: <)l»io<liirii <]u<><I<-iiiii<|(ih. sivf? r<>l(ie*('iis
iri plKintnsriiato, sive in specift irit<'lli^Ml>ili. <'(iiii iiit<'llp(:t(i :ii.'«'nl«*
vfl jjossihiii <'<)<)j)<'iar)tf*, seciiriiliirii ultiriiiiiii suae viiiulis, facit
iii irit('ll<'<'t(i, sicul <*n'<'cturii sihi adfwijfffttuiti, coiicepdiiii -^uuin
j)i<)j)r'iiirn * (juiilditativurii *, <>t <()ric<'j»tuiii oniniuiii <'ss«'iiliali-
ter v<»l viriualitci' iricliisoiiiiii iii eo: se<l ille aliiis coiic<>j)lus
i|ui j)oniliir' (tnfilofjua rion est <^ssontialit<»i' *^«'<- * virtualil<'i'
iiicliisus iii is((», ?if'c fst iste; erjio ille noii fict :ili aliijiio t;ili
ri;ov<'nle.

( '•' ; f) El ciiafifiiKilur i (ilia, ijuia j)i-actci- concejttuiii suuiii
j)r'(ij)r-iurii adacfjuatuni ct inclusuiii in ijiso. altero j)ra<'<li<'loi'Uiu
(liioiinn iiiodoiuin, * scilicet v<'l essetitialiter \o\ riitunlifer *,
iiiliil j)ot(»st cojfiiosci e.\ isto obiecfo nisi j>ei- discursiini: scd di-
scursiis i)r'aesuj)j)()iiii coc-nitioiicni istiu«< siinj»li<'is a<l (ju<^l di-
scuriitur. — Foirii»'tiir n'*^^) i-atio sic: Nulluni ol»i<'ctuiii lacit con-
ccj)turii siriij)li<'crii ct i)r'oj»riurii siii in ali(jiio intellc<'tii,<»l coiicc-
j»tiiiii siiiij)liccrii ct j)i-(»j)riurn altcrius <)lii<>cti. iiisi coiitiiieal illiid
aliud ohif^cluiii cssentialitcr vcl virtualiter: ol)i<'clum aut<'ni crc;i.
liirii non cj)ntin<'t in<'r'<.'atuni <'ssciitialiler vel virtiialit<'i'; <>r«ro,
ctc. — Secictulu jKir.s minoris, scilic<'l (juod <»l»i<'ctuiii «'rcoliiiu
noii contiii<>at virtualitcr incrcatuni, ct lioc sul» <'a latioiic >iul)
(jua * con<-<>j»tus «-r<'aius coii<ej»tui incr<>alo * sil»i nttriliuilui . ut
jioslcriiis cs.scntialitcr attriWuitur jiriori <'ssentialilcr. jirohalur:
ijiiia cst (-(»ntia rati(»nein jiostciioris esscnlialilcr iii(-ludcr-<' vir-
tualitcr suuiii jiiiiis; <>t ctiarn jiatet (juod * <»l>icctuiii crcaluiii *
iioii (-oiitinct <'sscnti:ilitcr inci'<'atuiii s<>(-uiiduni aliijuid oniiiiiio
>i1m j)i()j)riuin, <'t rioii coiiiiiiunc; iioii lacil ci-l-o conccpluiii siiii-
j»lic<'ni <!t j)roj»riuiii ciili increato.

l'") ;/) Trrtiu prdfmlio. — Tcrlii) * :ir'«j:uilur * sjic: Oiiiins in-
ijuisitio iiictajiliysiiM dc Dco j»roc<'dit sic: scilicel consul«'r.ui<l«)
roi-iiial('iii r:itionciii alicuius, t>l :iulcr<'n<lo al) illa ratioiic lor'
iiuili inijicrrcctioiicin (jintin li:dM'rct in cr«'alui'is, cl ri>s«>('vaiid<)
illaiii r:ition<'iii foi'in:dciii. ct ailrilxiciKlo silii oiniiino suinuiain
j»<'rlcction<>in, <'i si»- allril>u«'iiilo illiid U-o. Eweinpiuui «le
lorniali r;iti(>iic saj»i«'nti:ic, vd iiilcllc(-lus, v«>l voliiiilaiis. ('«ni-
sidci;»tui- j»rini(» iri sc ct s«>cuiiduiii se; el »»x hoc «jiuxl rali«>
istoruni iioii iiicludit fbrnialitcr iiiij)«>rr«vtioii(!iii ali(|uniii > •-•
liiiiit:itioiiciii. i'cniovc;iiitur al> ijisa iiiijK>rl'«>cti«>ii«>s ijua(> coin •►•
iiiihmtiir c;iiii iii ci-c^iluris, «'i ri'scrv;il.i cad«>ni lalnnie sapn^n-

312 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. IV.

tiae et voluntatis, attribuanftir ista Deo perfectissime. Ero-o
omiiis iiiquisitio de Deo sijppoiiit ititellectum hahere conceptuiri
euiiideyyi univocum, quem accipit ex creaturis.

h) SolvHur instantia. — Quod si dicas, non, sed aha
est lorraaHs ratio eorum quae conveniunt Deo, en- hoc sequi-
tur inconveniens, scihcet quod ex iiuha ratione propria eo-
rum, prout sunt in creaturis, potest concludi ali(juid de Deo,
quia omnino alia et aha ratio est istoruni et ihorum; imo
non inagis concluderetur (]uod Deus est sapie^is tbrmahter ex
ratione sapientiae, ({uam apprehendiraus ex creaturis, quani
quod Deus est Ibrmahter la^^is, potest enim conceptus ahqnis
ahus a conceptu lapidis creati fbrmari, ad quem conceptum
lapidis, ut est idea in Deo, habel lapis iste altributionem, et
ita diceretur Deius est lapis, secuiidum istum conceptum ana-
logicuin. sicut sa.piens, secunduin ihnin conceptum analo-
gicum.

Qnalis autem sit univocatio entis, et ad quanta, et ad
quae, dicetur iiiagis infierius in quaestioiie de primo obiecto
intellecius (1).

847. (!<') — Deus non cognoscitiu' natiiraliter a viatore in
particulari et proprie. — Tertio dico, quod non cognoscitur
Deiis naturaiiter a viatore in particulari et proprie, hoc est
sub ratione huius essentiae ut haec el in se i2i.

a) Henrici probatio infirm.atur. — Sed ratio illa posita
ad lioc in praecedenli opinione [n. 343 c] iioii concludit. — Cum
eiiiiii arguiiur, quod non cognoscitur ahquid nisi per simile,
aut inteUigitur de sirailitudine univocationis, aut imitationis.

— Si priino raodo, igitur nihil cognoscitur de Deo, quia secundum
opinionem iUam, in nullo lialaet Deus similitudinera univocatio-
nis * aut imitationis * cuin creatura (per (/n) quara deberet a
no])is cognosci *secundum istum raodura *. Si secundo inodo,
etiara creaturae non tantum imitantur iHam essentiara sub ri^-
tione (jeneralis attributi, sed etiara ha^ic essentiam ut est
haec essentia, sive ut nudji, et ut in sp, * secundum eura, quia
sic est niagis exemplar et idea qucim sub ratione generahs

(1) C,). 8. sequenti. — Sequitur apud Wad. ionga additio ^nh nn. l\-\b.

— De iinivocafione entis cfr. infra q. III. art. III. § 1.

(-2) Vid. Prol. q. 1. n. 20. — Cfr. Quodlib. q. 14 per tot. .
(n) Deest in Ed. Ven.

I-IH. I. DIST. ni. ol AEST. I. KT II. AKT. IV. 'AVA

atliiltiiti *, (isl fxisUMJs; er«ro, s«'cinnlum «'iifii, proptcr tal«*m
KifiiililiKliiMMii poss^a creatiiru pss»? ))rinci|iiiiiii <'o^'noscen(li <«-
.scntiaiii tliviiiaiii iii sf <•( iii |iarli(-iiUiri.

ff) pniholiu I)ncfo}'is. — Kst if/ilf/r titin rtitio liuiiis
coii(.'liisionis: (jiiod l)ous itt Imec essenliu in se iion cop^nost'!-
tiir ii;itur.'ilil('i :i iioliis, (|ui:i sul» rationc talis cojjno^^cibilis t^sl
oliicctiiiii rnlxntnriuin, ct iioii n:itiir;i|t', nisi r«>s|H>ctu sui iii-
tcllcctiis l:inltini; ct idoo a iiullo intcllcctu crcato jMjtol siib
riiliitijc Ititius rssrntinr iit fi/irr iKituralitcr coyiiosci. Ncc ali-
((iia csscnii:i n;itur:ililcr cociioscil(ilis a iioliis ostciidit sullicicii-
lcr li:iiic cssciili:ini /'/ /i/irc, uoc |)cr siinilitudiiKMii uniforufitt-
ii/s, ncc iinilnlintiis ; univocatio cniiii iiun osi nisi iii ^rcnora-
liliiis r:iti(inilius: itnitatio ctiaiii dcficit, i|iji;i ini]NM-t'ccla est,
i|iii:i * crc:itui';i * iiiiii(M'(cctc cuiii * iiiiil;ttur *.

ririiiii :iiitcni ><il :ili:i ratio liiiius ini]H)Ssiliilit:itis, scilicct
liidjilcr liilidijciii in inii oljicrti, ut alii iionunt illud cssf» quiff-
(ltln/i'in rri mnlrriufis, Ai> Ikx- in (juacstiono do priino obie-
rlit /ntrllrcius.

;;is. (iTi _ Possiuiiiis tanien couceptus proprios liabere de
Deo. — u) Prtijionitur ussertiii. (Jlarto dico, (juod iid

iiiiillos coiiccjitu^ jirojirios dc l)eo j)0.ssunius jicrvtMiirc, (jiii
iiun ronrrniunt rrruturis: cuiusiiioili siint concojttus oiomiMm
jjrrfrctionuin siin/flirHer in sumino, cl jMMlcclissifnus conco-
jiliis, in ijiio (jiiiisi in ((ii;id;un dcscrijitioiK» jicrlcctisfiiiiM» co-
^iiosciiiiiis Dciiiii, t(iiiciiii(Mid<i tnnnrs /icrfrctinnrs siinpticiler
et iii sirinini)

1») l*rrfrrlissiinus rii/irr/iiiis ilr l)r<i. Tamcn coii-

(1 pliis jirr/rrtiiir (M siinfilicior ii(i|»is jM>ssiliilis cst coiiccj»tus
en/is sim/ilictfrr infinifi. Islc (Miim «»st siinitficior (jiiain
conc<'iiiii>. rntis fjniii, vcl entis rrri, vcl aIi(juorum similium:
((iii:! inllniliim iioii <'st t/i/nsi uttrifiufuni vcl jiassio (Milis siv«i
»'iiis (!.' i(u<i diiiiur. *«cd di( il inmfum inlrinsecum illius cnti-
liilis: ili •{iiol t iim dic(» («•/*.<(«)) inftnitum, iioii IkiImx» con-
( -plum <iii:isi /irr twcitfrns o\ sufiiecto ot iktssiorte, Jtotl coii-
('<'|iliim /)»';• sr sufiircti iii rrrtn ijrudu prrfecfionis, scilicH
ni/iiii/ttfis: sicui ufftedo intt'nsu iion «licit C(»nccptuni |mt ac-
cidciis, siiiil uff/rtfo nsif/ifis, iiiio intiMisio tlicit ^fr.iiluiii iiitrin-

ii) |)i'«>f<t iii Ivl. \'«'ii.

314 LIB. I. niST. III. QUAEST. I. ET II. ART. IV.

secum albediiiis m se. El ita patet simp/icikis liuius coiicoptus,
scilicet ens infmitum.

PerfecUo autein istius conceptus uiultipliciler probatur:
him quia iste conceptus inter oiniies a nol)is coiiceptibiles
virtualiter plura i?icludit ; sicut eiiirn ens includit virtualiter
bonum et verum m se, ita ens infinitum includit rerum in-
fnitum (et honuni infinilum [a) ) et omnern perfeclionein siin-
pliciter sub ratione infiniti: tum ([uia denioiistratione g^aa ul-
timo concluditur esse de ente infmito, vel esse infmitum de
aliquo ente, sicut apparet ex ({. 1. 2. dist. [n. 220 seqq.]: illa
autem sunt perfectiora (juae ultimo co<inoscunlur demonsti-a-
tione quia, ex crealuris, quia propter eorum remolionem a
crealuris dityicillimum esl ea ex creaturis co«iioscere.

c) Solritur insiantia. — Si autem clicis de siirnuto
bono, vel summo ente, ({uod ilkid dicit modum intrinsecuin
entis, et includit virtualifer * ali(|uos * conceptus, respondco,
quod si sumrnum intelligatur cornparative, sic dicit respectum
ad extra: sed infinitwn dicit conceptum ad se. Si auteni in-
tellio-atur absolui.e summum, hoc est, quod ex natura rei non
possit excedi, pertectio iila expressius concipitur m ratione in-
fniti enlis; non enim sunimwn hormm indicat iii se utrum
sit fnitum vel infmitum.

d) Corottarium. — p]x hoc apparet iniprohalio illius
quod dicitur in praecedenli opinioiie [n. 343], quod perfectis-
sirnum quod possumus cognoscere de Deo est cognosceie at-
trihuta reducendo illa in esse divinum, propter simplicitatem
divinam; cognitio eniin esse divini siib ratione m//«i7/ est per-
fectior cognitione eius sub ratione sirnplicitatis, quia simpli-
citas communicatur creaturis, hifinitas aulem non, secunduin
modum quo convenit Deo (1).

349. C^) — Quae cognoscuntur de Deo cognoscuntur per spe-
cies creaturarum. — a) Probaiio. — Quinto dico, ({uod isla
quae cognoscuntur de Deo cognoscuntiir per species crenta-

(1) Scilic^et, iiifinitas intensiva, quia repugnat aliqnid esse crpafnni ot
intensive infinitmn. Aliqua vero « creatura est siinplex, hoc est. uon conipo-
sita ex rehus : tainen nuUa creatura est perfecte simplcx, quiu aliquo uiolIo
sit coinposita vel componibilis », ait Doctor d. 8. q. 2, ubi quaerit: Utrnni
aliqua creatura sit simjdex?

(a) Deest in Ed. Ven.

r-IH. I. I)IST III. oI:aEST. I. ET II. AHT. IV, .'51.')

rarutn; (jiiia sive univer<alius ••t riiimis «uiiversale co^Mmsi-aii-
tur per earndfiii speciem niimis nriiversalis, sive iitnirii)|ii(' lia-
Itfiit speciem iMtfJliirihilom sil»i piopriam, sjiltcrn illiitl tpifKl
p<)t«!st imj)rimf*re vel caiisair spccirm riiiims iiiiiv»»rsylis iu in-
ffllcctu, polcst ctiam causar** sp«'ci»'m <uiuscumi|u«> univei*sa-
lioris; ♦;l ita cifatura»', qua*' imprimimt pioprias sjKtios in
iiitellectu, j^ossuiit etiam irnj)rim»'r«' sjx'ci«'s transrrnde/iliniti^
(juae commuiiilcr coiiveiiiiml cis ct ncod). Kl tunc iiilcllf^-tus
|in)j)ria virlule j)otHst titi multis sj)eciel>us simul ad coii(ij(i«'n-
(liim ill;t simiil (jiiorum sunt islac sjx^cics: jtuia sjMH-ie fntni,
sj)('ci(! suiinni, sj)eci(! uctus, ad concijiiciidiim sununmn /f»-
nnm et artun/issimum. ij\un\ iijijta rd sic j^cr loi'um ;i mi-
nori : imajj^iiiativa oiiim jtotcsl iili sj)ccielnis diversorum s»'n-
siliilium ad imacfiiuindum comjtosiium e\ illis diversis. sicul
ajijtaret imai^inando montcin nurmm.

/i) Impro/mtur sentcntia Ilenrici. — Kx Ikh" aj»j>arct
imjirobatio illius, (juod dicitur in j)racccdcnli oj)iniorie [n. :\\:\ ff\
dc illa su/fo.ssionc; (juia sutVodicndo iiuiKjiiam illud "[ikmI
iioii subcsl siidossioni iiivenitur jicr sullossioncin : iion autcm
siibcst coiicej)lui crcalurac alicjuis concej)lus vcl sjM»ci«»s ic|)i*ac-
scntaiis ali'|iiid proprium Dco, ijikxI sit ornnino allcriiis ratio-
iiis ;ili eo (jiiod convciiil crcaturac. iit jtrobatum cst jhm* .v*;-
iundam rationem iii secundo art. n. iUO»"; crj^^o j)cr siiflos-
sioiicm iiiilliis talis concejttus invcnitur.

Mt .jiiod addiicitiir similc At' oesfinmtira, dico, tpKMl vi-
dcliir addiici l':ilsuiii :id conliriiiaiioiicni altcriiis laisi; «juia si
iiKtncat ovis iii jtrojtiiit niitura, ct in c(Nlcm allcctii iialiirali
ad a^Miiim, mutarctur lamcii ovis, ut cssct similis Iujk(, jwr
iiiiraculiim. in omnibiis accidciitibus scnsibilibiis, |)uta, colon%
liiiiiiii. souo. inolu, ct liuiusmotli. a^Miiis 1'upMi'l ovimii sic tiiu-
lalam. siciit tiip'rcl lujtum; cl tanicii iii ovo sic iiiulala iioii
c>-<ci iiilciilio noiiri, scd profirui ct convi^niciilis; cl ihi a«»-
slimativa aixni iioii sullolcrcl :ttl invenicinlum uilciilioinMii coii-
vcnienlis siib sjHvicbiis scnsibilibus. »;nl jtra^vis»^ ila niovcri'-
liir sccimdiim :tjij>ctitiiin siMisitivum, sicul accKlciilia s^MiMbilia

IlliiV«M'(Mlt.

(1) rfr. (I. S. (]uiti'9t.: 1'lrum chih «jm/>/»<"i7i»/< «/«Viwn tiH qmtnl tirma rW
nliijnitt fnrmnlilrr fiivlum dr l)^o $it iu ffrnertf

316 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. V,

Si dica.s quod iiitentio ibi convenientis non nnultiplicat
se, (juia non sunt talia accidentia convenientia taii intentioni,
et intentio convenientis * communiter * non multiplicatur sine
acci(lentil)us sibi convenientibus: hoc nihil est, quia si agnus
hic fugeret lupum propter perceptionem nocivi conceptam ab
aestimativa, et illa non multiplicatur cum accidentibus istis
sensibilibus, quia non est cum eis intentio, stante isto casu,
ergo aut * hic * est suftbssio («) agni ad intentionem nocivi, quae
nulla est, aut si hoc non fugeret per suffossionem, ergo nec alias.

Articulus V.

SOLVUNTUR ARGUMENTA PRINCIPALIA I. QUAESTIONIS.

850. C^) — Solvitiir I. arg. princ. I. quaest. et explicatur ef-
fatum « Phantasma se habet » etc. — Ad Ai-giimenta princi-
paJla illius quaestionis. — Ad primuni [n. 836 a] dico, quod
illa comparatio Philosophi debet intelligi quantum ad primam
motionem intellectus ab obiecto ; ibi eiiim phantasmata cum
intellectu agente hahent vicem primi obiecii moveniis; sed
non debet intelligi quantum ad omnem nctwn sequentem mo-
tionem primam; potesl enim intellectus abstrahere obiectum
inclusura in aliquo primo movente, et considerare illud abstra-
clum, non considerando illud a quo abstrahit. et considerando
illud sic al)stractum considerat commune sensibili et insensibih,
* quia * in iho considerat inseiisibile in universali, sicut et
sensibile. Et polest considerare istud abstractum, et aliud ab-
stractum, cum quo fit proprium alteri, scilicet insensibili. Sed
sensus non est abstractiviis, et ideo in omni actu, tam primo
quam secuudo, reciuirit aliquod obiectum piimum movens, quo-
modo non se habet phantasma ad intellectum.

351. — Solvitur arg. II. princ. I. quaest. et exponitur simile
« Sicut se habet oculus noctuae » etc. — Ad secundum [n. 386 b]
dico, quod Gommentator exponit illud simile Philosophi de
difflcili, et non de impossibili. Et ratio sua est, quia tunc
natura fecisset ociose illas substantias abstractas, * id est * in-
telligibiles, et non possibiles intelligi al) aliquo intellectu.

f«) Wad. orgo aut huc- uon est suffossio.

Ll!{. I. DIST. ni. QUAKST. I. KT II. AIIT. V. 317

S«!<1 istn rntid eitts non rnlcl : tnni i|iiia noii est fliiis il-
laiiiiii siilisliiiitiaiiirii iii r|iiuii(iiiii iiilflli;:ibiles siiiit, iit iiil«'lli-
^;<iitiii- ;il» iiit«'ll<'ctii iiostro, <'l idfo si h<x: noii ronvpiiin'! eis,
iioii |)roj)t«'r lioc «>ssoiit Iriistra iiitcllij/ibiU^s: tmn (|iiia non w-
i|iiitur: iioii siiiit irit«'lli<.ril)il«'s nh inlcllpctii nostro; <»r^'o a iiiillo;
l)ossiiiit «'iiim intflli^M a sei|)sis; ct i«l«'o est rallocia consvtfuen-
lis. — IihN? Iic«'t imilliplicilcr |)oss«'t «'xpoiii aiictoritas Plii-
loso|)lii, (lico tamcii i|ti(Hl (xmiIiis iioctiia<Mion lial>«-t c(>^Miition«'ni
iiisi intuilivam ct nntuiHilem ; «'t (|iiaiitum ad istas «luas * co^-
iiitioiics *(«) potost c,\j)oiii auctoritas Philosoplii «U» impos^iihHi-
Idle, ijuia sicut impossihih! cst illi oculo (iiatunililcr «'t (Aj ) iii-
tiiitivc considcrarc ohicctum illiid, sic iiitt.'llcctui ii«jstro «'si im-
po«isihiI«' tutturnliler ot iiitnitire co^Mioscf^n* I)«»um.

:r>2. — Solviintiir arg. III. et IV. princ. I. qiiaest. et exponuutur
diio ellata de « In6nito ». — n) Ad terliutn fn. ;i3<5 c] dico, (luod
iiidnitiim (lotenlinle csf i}.riioturii, (|iii;i uiium(|uodtiii«' ost co-
;^ii()scihilt3 iii (|uaiilum est m ^/c/'/ ; non tamcii ila cst i^iioluiii,
(|uo(l rcpu^Miat sihi iiitclli<.ri ah intell«H'tu infhiito; .sod iion jk>-
tcst inlinitiim coj.Miosci ah ali^iiio intcllcctu cojjnoscento ipsuni
sernnttiini niottiim sune infinitatis; modiis eiiim suae innni-
t;itis cst accipi«'ii(lo allorum |M)st :iltcrum; et intellectiis ♦ iiosler*
i|iii c.(jc^noscor«'t lioc niodo altcrum post altorum, coj;iios«'«'n'l
scmpor ali(iuo(l fi/iilttni, et niiiiKpKim intinilum: intclhrlus ta*
iiioii intlnitus |M)lcst co^j-noscerc lnhnn ilhnl sintnl, iioii par-
tciii post pai'tciii.

h) Et cttiu nrifuilur II. Melit}th. dc infmitis ct in/inilt),
dico (piod iion ost siinilo; i|uia co^nitio (jhi«vtorum intlnitoruiii
iiiiiiii'r;ilitcr concliiderot iiillnilat<'m pot«'ntia«' couMiosci-ntis, mcuI
piitiiit iii 7. /. i*. (hsl. arh 2. \\\. 254] ad innnilalcm, vi«l«'licet,
<|iii;i ihi pliinditas ox partc ohiecti concliidil maioriUilem vir-
liitis III iiitcllfctii ; scd iiit«>lloctio alicuius innniti intensiee noii
concludit intiiiit;itcin ;ictus, <nii;i iioii o|M)ri«»t aclun; lial>oro ta-
jcm modtim * r«»aleiii * (iualcni h.ih«'t ohit^tMum, t|uia actus siib
nitioiK» lliiiti |N)l(>st ess<' ad ohiocliim suh r:ilione infiiiili; niHi
>sct ;iclus eompreliensirus; ««t conceilo «|UtHl lalo acluin «'irca
ohicclum iiilliiitum iioii liah«'mus, nec ««st iMissihilo • iioliis liab»'!**»*.

('() Wiui i'(iii(liti<ini>«.
(/<) |)v«'Ht iii IMil. V«'n

'MS LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. VI.

;p3. — Solvitur arg. IV. princ. quaest. I. — Ad Grer/.
[ii. 3.')(i d] dico, quod iion dehet iutelli^i ((uod conteinplatio
sistat sul) Deo iii aliqua creatura, quia hoc esset ft^ul utendis,
quod esset suinma perversio, secuuduin Aug. Quaesl. LXXXIII.,
q. 30., seii conceptus illius essentiae sub ratione entis est iin-
perfectior coiiceptu illiusmet essentiae ut /laec essentia est, et
quia iinj)er(ectior est, ideo est inferior in intelligiijilitate. Con-
tenqjlatio autein, de lege comniuni, stat in tali conceptu corn-
muni, et ideo stat in aliquo conceptu qui est minoris iii-
telligibilitatis quain Deus in se ut haec essentia, et ideo
debet intelligi ad * aliud * quod est sub * scilicet * Deo,
hoc est, ad aliquid in ratione intelligibilis cuius intelligi-
bilitas est inferior intelligibilitate Dei in se ut haec essentia
sino-idaris.

354. — Solvuntur argumeuta Henrici. — Ad argumenta
pro prima opinione. — Cum arguit [n. 343 b], quod Deus non
potest intelligi in aUquo conceptu universali cominuni univoco
sibi et creaturis, quia est singularitas quaedam, respondeo :
consequentia iion valet; Sortes enim in quantum Sortes est
singularis, et tainen a Sorie plura possunt abstrahi praedicata;
et ideo singularitas alicuius noii impedit quin ab eo quod sin-
gulare est possit abstrahi aliquis conceptus communis; et licet
quidquid est ibi in re sit singulare ex se in existendo, ita quod
nihil contrahat aliud ibi ad singularitatem, tamen illud ideni
potest concipi ut hoc in re, vel quodam * alio * modo indi-
stincte, et ita ut singulare vel ut commune.

Quod dicit [n. 343 a] de cognitione per accidens non
oportet iinprobare, quia quasi per accidens cognoscitur in
attributo, sed non praecise sic, sicut supra probatum est
[n. 345].

Articulus VI.

RESOLVITUR QUAESTIO II : « UTRUM DEUS SIT PRIMUM COGNITUM
A NOBIS NATURALITER PRO STATU ISTO ? ».

355. (^') — Distinctiones praeviae. — a) bitelligibilium ordo
iriplex. — Ad secundum quaestioneyn [n. 338] dico, quod tri-
plex est ordo intelligibilium in proposilo. — Unus est ordo 07'i-

I.IH. I. DIST. II!. gUAKST. I. KT 11. ART. M. Mi)

f/i/n's v»'I s«'niii(liini :;('iii'r;iM()ii»Mii : iiliiis est onlo perfectionis :
tciliiis csi (»i(l'j n(l(ieti>inti(tniii vpI ciius:ilit;itis prjHfis**,

\)r (linihiis itriniis |ii':r:iit;i tilius li;<lH'tur IX. Metnjili. r, 7:
(jii.in' sun/ jn-inrn sfcinnlinn f/encrnfinneni sunl posteriora
sccnndnni snhslnnlinin. !)•• /crtin jiiilciii pi-iiuitato huU^tur
/. /'osterinrnin, iii (lcliiiiliDin' n.fiirer.snlis, (]iiia pritno tlicit
ilii /trnecisiuneni ot ndnc^/nntionein.

I,()f|ii(*ii(|i) i^.nlur (!<• /triinn (nvliin', scilicel nrif/ints, vi-
(l<iii|iiiii csl juiriio (lc coLMiilioiK' nctunli : si^cimdo dc C(i«;rii-
lidiic liahitiiiili : tcrtio de rirlini/i.

h) (Ji/nrc/)tns siin/tlicHer sii/i/tlcjr — sim/)lej\ — (Juuiituiii
ud /t/'imnni prarMiiiltd diKj. — (Juoruiii itriiiium est, (((khI
;ilius cst ((Jiiccptus sim/tliriler sim/tlex, cl ;«lius csl coiic<»ntiis
sii/if)lc.r, (|iii iioii csl siiiiplicilcr simplcx. Cnnrcptnm simjtli-
riter .sinr/ilirein voco i/ni ni/n est resohihilis in j)lnres con-
rc/ilns, iit coiiccpliis rnli.\ vcj iillimuo ditrcivntiao. Conceptus
sim/tle.r, scd noii t;inicii siiii|iliciter simplc.x, ost (jnicumijue
/inlcs/ conripi nh inlellcctti nrtn simplicis ititellii/en/ine, licot
jni'^^!! rosolvi iii ]ilni(^s coiicc]»tiis scorsum coiicojitibilos, sicut
pst C(»iK-cjitns (lclinili vo| speciei.

c) Intrlligcrc cnnfnse-con/usum. — Socimdo (iraomilto.
ijtiod :iliud cst ron/use iiitclli<jr«»ro. ot oliud con/nsum intolli«;oro.
(nn/nsum ciiim idciii cst (jiiod iiulistinctum: et aicut osl dujilox
iiidistiiii:uiliililas ad jiroiiosiluiii, scilicct U)li\\s ess^entiulis iii jiar-
lcs c^.senlinles, ot lotius ii/iirersfilis iii jiartcs suhiertiras, ita
cst dujilcx distiiictio diijilicis lotiiis jmicdicti :i(l su:«s ji;irtos. Con-
fnsnni iuitiir iiilcllic-|iur (jmiiido iiitcliiirilur :di(juid i/nlistinctum
:dl(M'o jirucdiclorniii iiKHloriim. Scd rnnfnsc dicitur aliiiuid

coiicijii (jiKindo coiicijiilnr siiMit cxjiriiiiitur jht nnmen. — Di-
^liiiclcsavi) (jiiuiido coii<'i])itiir si<Mit cxjiniiiilur yov tlc/initionem.

:?."»<». (-'-M — Priimim origine actualiter coguitum coufuse est
species speciiilissiiua. - His j»r;iointclloclis, priuo |K>no onlinorii
ori(/iiiis iii coc-niiioiic ooiuiii nrtuali (juao concipiuiitnr coii-
/nsc. — Kt (juo;id lioc dico: jiriiiium actiialiUT co^nitum nm-
fnsc csl s/tecies sj)ecinfissima »miius .siii;^MiI;«rt' clllcacius ot for*
lins jiiinio inovot seiisuiii, sivo slt ;iudil»ilo, sivo visiltilo, .hIvo
l:iiiuil)il(>: •jnod^MiiiKjuc •>nini intlividuiim fortius movot s«'nsuiii
lus sjH'(Mcs jii imo co^niit:i ost co^Miitiono confus;i. Kt Ihk* snp-
jiosilo (jiiod sinv'uloro iioii jiossit suli propria ratione intol-

;V20 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. VI.

ligi, (le quo alias(l); loquor eiiiiii inodo de illis quae certuin
est posse intellij^i secunduni coininunera opinionein.

(23) Et proho conclusionem propositani sic: a) Causa naturalis
agit ad effectum suura secundum ultimum poteniiae suae, quyndo
non est impedita ; igitur ad ettectum perfecti.ssiimum ({ueni
primo potest producere primo agit: onmia autein concunentia
ad istum actum primum intellectus sunt causae mere natu-
rales, quia praecedunt omnem actum voluntatia: et non sunt
impeditae, ut palet; ergo primo producunt perfectissiinura con-
cepturn in quem possunt: ille auteni non est nisi conceptus spe-
ciei speciatissimae ; si enim aliquis alius esset, puta conceptus
alicuius communioris, ille esset perfectissimus in quein ista
possent, et cum conceptus illius communioris sit imperfectior
conceptu speciei specialissimae, sicut pars est imperfectior
toto, sequeretur quod illa non possent in conceptum illius spe-
ciei, et ita numquam causarent conceplum illurn.

bj Secundo sic: quia, secundum Avic. /. Metaph. c. :3,
Metaphysica est ultimci in ordine doctrinae; ergo principia
oranium aliarum scientiaruin possunl concipi et termini illarura
anle principia Metaphysicae: sed hoc non esset si oportei-et
primo((2) concipi actualiter conceptus commaniores * sive prio-
res* (j;uam conceptus specierum specialissimarum; tunc enini
oporteret ens et huiusmodi primo concipi, et ita magis sequitur
Metaphysicam esse primam. in ordine doctrinae; ergo, etc.

(24) c) Tertio, (^uia si oporteret praeconcipere conceptus uni-
versatiores ante conceptura talis speciei, tunc supposito * sensu
in actu, vel supposito * casu de singulari inovente sensum, et
intellectu existente soluto, oporteret ponere magnum tempus
antequam conciperetur species illius singnlaris primo sensati,
({uia prius oporteret intelligere omnia praedicata communia
dicta in quicl de illa specie secundura ordinem.

(1) Cfr. II. d. 3. q. G. u. (17) — q. 8. n. (15) — q. 11. n. (9) — 1>.
Anima, q. 22, ubi quaerit Doctor: Utrum singulare sit ab intellectti nostro
per se intellicjlhilef, et respondet sequentibus conclusionibus, quas ibidein
demonstrat: « Dicendum. quod singulare est a nobis intelligibile secundum

se Secundo dico, quod singulare est a nobis intelligibile pro statu isto —

Tertio dico, quod nulla potentia nostra, nec sensitiva, nec intellectiva, potest

cognoscere singulare sub ratione propria sinc/ularis ». — Cfr. ctiam

QQ. Metaph. 1. VII. q. 15.

(a) Ed. Ven. post.

lAU. I. I)J.M. III. <jr-AEST. 1. i;i II. AHI. VI. :',.ii

Ex lioc upjKinjt causii ([iiiiif intelleclus inlellifirit prius
itnnm inlelUf/ibih' tfuuni (i/iial, Vufl a|x*ci«'S pliiriuiii «inl ilii
|)i:u's«'ritrs; Ihh* eiiiiii iioii ♦•st a iiohnitate^ cuiii luiic iioii lia-
JM-yt inlcllf'<tiis actiiiii intfllif/^Muli, stil liuius cyiisa ••st. iiuiu
sin^nihiic unius for/ins morrf qtiaiii sinir|||;ir-»' ylt»'rius.

IIoc (lirtijiii fst ilc coLiiiifioiK' ri)/i/'i'so.

:!."»7. Primmii origine actualiter cognituin distincte est coni-
lilunissilUUill. .Skci NDo dico ih? cuj^MiitioiiL' actiuili dtstinctf:

con(i'|»t(>i uiii. Kt (lico •iihmI esl ♦• coiiv»'IS(j * il».* coiicfptu y^-
nerali *, (juia |iiiiiiuiii sic conccptuin est Cdminunissinuiin, et
i(ua<' suiil |ii'(i|)iniiui(>i'a silii sunl prioia. <■! 1(11:1«' Mint remo-
lioia |)Ost«'rioia suiil.

lloc sic |)i'ol)o: — aj (Juia «'.\ semndo f^raemi.sso iii. :i.V»cl
iiiiiil con<'i|)iliir flistincte iiisi (|uan<lo c<)H<"i|»iuntur umnin (|iia»'
includmiliir 111 /dtione cius esse/ifinli : e/ts iiKduditiir (intildt-
f(itii'i' iii oiiinihus conceptihus <|iii<l<litalivis iiit'»'rioribus: crtro
iiiillus conc('|»liis inlcrior distinrtr coiicipilur nisi coii<"«'pto
r/ile: r/is aut«Mii iioii jiotcsl concipi iiisi disfincte, <iuia liab«'l
<-oiic«'ptuni si//iplirHer simplicetn ; er4i:o potest concipi «listin-
clc sinc aliis, d alii iion siiie «'o distinct«' concepto; «'riro e/is
i'st (irinius <'oiic«'pliis disfinetr coiiccjililiilis.

K\ lioc sciiiiitiir (IikmI \'-,\ y\\\M' sunt sil»i pr<>pini|uiora
siiiil |»ii<»ra. i(iiia <'«j;;iios<-(M'(' dislinrfr liabcliir p«'r defi/iHiu'
iirni, ((iia<' iiiijuiritur iwr viaiii divtsio/iis, incipi«'n«lo ab eute
iis((iii' ad c<)iic<'|)liiiii di>liiiiti («): tii <livisioii«' autciii priiis «h*-
ciirruiil coii('<'j)tus coniynti/iiores, dciiKlc i:«'n«'rn et differentia»»,
111 i(iiil»tis (•oiicipiliir (listinrte coiiceptiis interior (l)).
(2'») I)) .S«'«iiii(l(» prolM) idcin: (piia Mclapbysica, secuiulum .\vic.,
iibi |»riiis, * scilicct I. sua<' Mrtn/dii/sicaef c. 3, * ost prima
sccuiidiiiii oriliiiciii sciciidi distincte, (piia ipsa babol cerlifb'are
principia aliariiiii scientiariiiii ; <'riro «'ius coirnoscibilia suiil
|irniia disli/icfe «•ofjno.scibilia.

.Nc( 111 lioc contra<licil sibt .\vic.. i|iii |»onil eaiii 111 oidiiit»
docl/i/inc iillimam, et pritnam i/t scieniio (iistincte : «juitf
su:ul |»aluil cx <iuacstion«' illa d«' propositione /H'r se noUt
I II. '^l*), priiici|)ia aliariiin sci«'ntiaruiii snnt per se nota fX

|ii) l'kl. Vcii. (ii-ti»iitiifii
(f>) 1*^1 \'cii t iiiniiiiii»i<ir.

822 LIB. 1. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. VI.

com-epdi coiiluso terininornm : sed ex Metaphysica scita po-
stea est possibiliUis iiujuireiidi quidditatem terniinorum di-
stincte. Et hoc ino(io lerniini scientiarum specialiuin non con-
cipiunlui" * distincte "^S iiec principia earum intelli^untur * di-
stincte * ante Metapliysicam ; sic eniin niulta possunt patere
Metaphysico Geonietrae, (luae non erant nota prius Geometrae
ex conceptu conliiso. Exemphna : Geometer in (juantum Geo-
ineter non utitur pro principiis p(M' se notis nisi UHs quae sta-
tim sunt evidentia ex confuso conceptu terminorura, qualis
occurrit priino cx sensibilibus, puta, Hnen est longitudo, etc,
non curans ad ([uod i?enus pertineat liaea, puta, utrum sit
subisianlia vel quantiias. Sed modo, cognita Geomelria et aliis
scientiis specialibus, sf^quitur Metaphysica de conceptibus com-
munibus, ex (|uibns potest fieri reditio per viain divisionis ad
inquirendum quidditates terininorum in scientiis speciaUbus;
et tunc ex illis (juidditatibus sic cognitis distinctius cognoscun-
tur principia specialiuin scientiaruin quam prius cognosce-
bantur. Cognoscuntur etiam multa principia quae non erant
prius nota ex terminis confuse cognitis.

Et hoc modo patet quomodo Metaphysica est pri^na^vel
prior *, et quomodo non prima.

358. {^^) — Ordo confuse concipiendi prior est ordine conci-
piendi distincte. — Sed coinparando totum ordinem confuse
concipiendi ad totura ordinem dislincte concipiendi, quis prior
est? Dico, quod totus ordo confuse concipiendi prior est, et
ideo primum in illo ordine est simphciter primum. — Et lioc
probatur ex auctoritate praedicta Avic. de ordine Metaphysicae
ad alias scientias speciales.

Obiectioiies. — a) Gontra istud obiicitur * primo *:
quia /. Physicorum dicitur quod confusa, id est magis
universaha, sunt prius nota nobis. — Quod probat, quia
pueri primo appellant omnes homines paires, et foeininas
wMtres] postea discernunt unumquod^iue; ergo prius cogno-
scunt patrem sub ratione hominis quam sub ratione huius
hominis.

bj Hoc idein probat Avic. de eo quod videtur a remotis,
quia prius cognoscitur ahquid sub ratione corporis quam ani-
malis, et prius sub ratione aiiimalis quam hominis, et prius
hominis quam huius liominis.

LIU. I. I)IST, III. oUARST. I. KT II. ART. VI. .'^{

(■) Ho(:<'ti;iiii vidftur, quia iii arjriuTido via comj)osittra ost
anl<' rf!saliitir(im\ er^^o ila ost in iiitolli<.'ibilii)US siin|ili('il)UH.

Solninhif. — a) \\\ j^rifnion dico, qu(Ml sicul «'Sl ilu-
p/e.r ro/i/nsinii, scilict»! totuiii uninersi/lt' (il lotuni esscntinle,
itji utniiiiijiK! III suo onliric fjst primum; sfd simpliciter pri-
muiii cst lilud <jui)d csf |ii-iiiiuiii in oidiiU! confuse rof,'no-
s('c:idi; i|ui;i proccjssu-^ naturalis ah iinixM-locto ail pfrfcctum
cst |M'r iii»»(liuin: ron/'usf autciu co;,'ii(»sccrc csl (|uasi mcdiurn
intfM- if/iioriirr ct distinctc co^iioscor»'. ct idco cnnfnse c<j-
^•■noscci'' <'sl iiiitc ijikmIcuiikjuc distincte iiil<'lli^'cr<'.

Kl i|u<mI di<'it d<' /incrn, con<'cd<) <|u<j(l spccics pracint^^lli-
;jilur :iiil(? sini/ufarc, (juia dixi (jikmI s})ccies cst /iciinum intel-
lif/ihile; scd ratio noii concjudit dc genere, scd d»M«) specie ;
priiis ••iiiiu iiatiiralitcr actiiidil<'r coiicipilur cr/A('rfo ipiam cotnr
in ordinc coiriiitioiiis ionfusftc, (piia color sub rnlinne colnris
non cojjriioscifur iiisi sul) niaiori absfractionc (piam sit abstr.i-
lio nlhcdiiiis al» liuc ;ill)cdin<' <'t ///(/; alislnictio autcm ina-
lor i-st diiljcijior. ipiia csl a miiiiis siiiiililiii>i.

h) Ad Arir. dico. ijllod ipi:iiido ohicctlliu Iloll cst dchitr
npin-fixi/niiluni ikjii iiiovcf ad co^nosc<Midiiiii s»> sul) pcrlcctis-
sini;i rationc, se<l sul) alia iiiip<Mlccta ; <'t luiic int<'llcctus s«»-
i|iiciiN s<'iisiim t;ilis obiccli oport<'l <pKMl sit talis obiccti itni-
rrfsiilis cuius scnsiis <'ral sub rationc sinjrularis. .Svl quaiido
m|)|('cIuiii cst in dchittt /irn/inrtiotic iit jM)ssit iiiov(»r»« s«'nsum
-iil) r;ifi()iic siia jcojiria ct jicrfccta, luiic inlcllcctus s»'ijucns
^cn^uni i;tliMii liabct notitiam talis iKitiirac, jirius sub rationc
^fn'ii/ic(i coiilus<» ijuaiii siib ratioiK' i/cncris conliisc.

(•) .\(1 tcrtiuin <lico, <juod utrobi<ju»' jiroccditur ab indu-
dctit»' ad inclusuiii, ita iii simjilicibiis sicut iii coniplcxis; setl
111 siiiij)liiMbiis iiiclu<l<'iis <'st iiilcriiH. iii conijilcxis vcro inclu-
<lcns cst j)riiicij)iiiiii rcsjicclu coiicliisioiiis.

:i.V.». (-1| Notitia habitiialis — virtiialis. Ouantum a<l
ii<)fili:ini /nthituittcin siv»' rirtunlcm, jiriino cXj)ono »juid in-
i<'llij,'o jicr l(Miniiios. — /lahitunlrm notitinm vtK*o (juando
obicctuiii sic e.sl pracse/is intcllcctui in ralione intcllii/ihilis
aclu, ut intcllcctus slatiin /to.^.sit hnhcre aclnm elicilum circa
illud ohicctum, Voco virtualci/i (juundo aliiiuid in/elliyitur

324 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. VI.

in ali.quo ul pars intellecti primi, non auiem ut primum
inletlectum, sive * ut * totale terminans inietlectionem: siciit
cum intelli^itur homo intellif^itur animal iii liomiiie ut pors
intellecti, noii iit intellectum primum sive iotale tenninans
mtellectioneni. Hoc satis propric vocutur intetlectum virtua-
liter, quia est satis proximum intcllecto in actu, non enim
posset e«so actualius intellectum nisi esset propria intelle-
ctione intellectum, ({uae esset ips;ius primi ut termini totalis.

.360. — Prius origine habitualiter vel virtualiter cognoscuntur
communiora. — Ouanlum ad istain notitiam hahituaiem vel
virtualem di(*o, quod comm-uniora sunt prius nota via ori-
ginis voi generationis. — Quod probatur: (|uia sicut diversae
formae perflcientos idem perfectibile ordiiio ({uodam natae sunt
inediatius ot immediatius informare illnd vel perficero, ita si
eadem forma contineat in so virtualiter perfectionem illarnm
formarum ordinatarum, quasi consimili ordino naturae porfi-
ciet illud porfectibilo, sicut si forma corporis * ot * substantiae
* et caoterae aliae formae * osseiU * divorsae et per prius ^' in-
formarot forma subsianiiae, ol deindo forma corporis, etc. {a).
Ita si una forma includat virtualiter omnes * alias *, ipsa quasi
prius perflciet materiam snb rationo snbsiantiae (quam sub
ratione.(/>) ) corporis. Et sempor in illa via generationis im-
perfectius erit prius, quia piocoditur a })Otentia ad actum.
Ergo sicut conceptus plures communioros ot minus communes
habitualos vel virtualos nati sunt perficoro intellectum via ge-
nerationis vol originis, ita quod imperfectior * sit * seniper
prius, ita si unus concoptus virtualitor includal omnes istos,
prius porflciet sub ratione conceptus })rioris et universalioris
quam sul) ratione conceptus particularis.

Hoc de ordine originis sive genej-afionis.

361. (29) — Perfectius intelligibile simpliciter — secuudum
proportionem. — Nunc do oi^dino perfectionis, distinguo, (juod
perfeclius a nobis potest inteiligi dupliciter: aut simpliciter,
aut secundunt proportionem. — Exempluin : visio aqudae de
sole est simpliciier perfectior respectu solis quam visio nostra,
videUcet, respectn candelae; et tamen visio nostra perfectior

(a) Wad. sicut si forma corporis, substantiae, etc. essent aliae forinae
in aUquo, per prius Inforinaret....
(Jj) Deest in Ed. Ven.

LIM. 1. niST. III. QUAI-^ST. 1. ET II. ART. VII. Ifi,»

«*sl prup()rlionalili'r, h<x; <'st, itliis hiihet ipsa il»* ralione vi-
sidiiis seciiiKhini |)i-<)|H)i-tii)iiPiii aii visihilit;it(>rn cundolaf, i|tiani
visioaquil:i«> hah<'iit il«' ratiom' visionis n*s{K*ctii visjhilitatis solis,
— Istii ilistincfio halwtiii a Hhilns. //. Dr A/iimnlibus, iihi vull
qiiixl licet (!«' irniuaferinlihu^ hahcaiiiiis niiniinain c/)<rnilion<?m,
«jiiod rst iiit<'lli^'<'ii(liini projxrrdofif/litfr, tanien illa est ilesi-
«h-rahilioi- (•o^Miitionc iii;i}j:iia ijiia<' pot<'St haU'ri <le i/iateria-
fifji/s. (|ua(.' cst nr.i^^iui iii coinpanilion^^ ad illa (-o^Mios(-ihili;i.

;5(i-^. — Prius oognitiim perfectione simpliciter est Deus. —
I.iMlucmlo er^'(» ilc ordiiic pe/fm:li<tnis siinplirilrr, di(-o, quo<I
pcrreclissiiiiuni cofz^iioscihile ;« nohis ctiani n;ilur;ilit<'r <'sf Deus ;
uridc in lioc cti;ini poiiit IMiilusophus rcli<itatcni ii;iluralcin,
A. Ethic; «'t p<»st ipsuin aperies specialiiisiiiKi prrferlior
iii univer-^o; ct dciiidc species jtro.rimt/ illi, et sii- us<|ue
:iil iiltimdi/i specie/n ; ct post oiiincs species spccialissiinas
tje/ius pro.riiiiuin iihstrahihilc ;i sp«.'ci«' perlVH-tissinui. et sic
8<'inp('i rcsolvemlo. — Mt i-;ili(i innniniii istoriiin cst, ijiiia at-
liii;.'erc ;ictualius ohicctiiiu csl iiitellciliM pcrfcctior simpliciter,
«pii;! Ii;ih«'t * «'s.seiiti^ileiii * p<M rection<'iii ;i<'<|ual<'m e.\ parte iw-
fellerlus ciim iiu;icuiiiiiuc ;ili;i intellccfidnc, vcl iioii iiiinorem,
't halict pcrrcctioiK^m miilto inaiorcm «'.\ part»' ohierfi : <jua«'
«lu«», scilicct p«'rlcctio poleiiti;i«' cl pcrfc«'lio ohi^^^-ti, sunt caiisa<»
pci-|cctissima«' c(»Lrnitioiiis sivi'- intellcctionis.

'MV.'>. -- Quid sit prinnim cognituni perfectione secundura pro-
portionem. — Si Iixiuamui- i\r iiotiti;i perfecti"/'r se< u/uiuui
/iritjiiir/ioneiii ;id *;iIitlUi>d* coj;n(»scihiI«', «lico, (jiKhI prrfr-
rf/('/-<i .•«•nsihiliu ct sciisus cfHcacius ni«»vciifia suiit |K'rl«'ctius
«•o^xnoscihiliii seruntiuiii pmportionrni, (|ui:i intcll«'ctus n<)st«»r
plus ;illiiii;it :id ilhi s«'cuiidum i:r;iilus co};noscihilit;itis corum;
ct ijiuic suiit r«'m(>tior:i ah illis suiil minus co;;iio8cibilia «VUM-
«hitii |)ri»porlionciii sikic ci»u'nosciI)iIit:itis.

l)c tcrtia |)riiiiit:itc, .scilic«'t /Klaeipnitiiini.s', ilicetur in s«'-
<|uciili <p/nt'slinnr.

.\iiTi(:i;LfS \ II.

SOIATNTI^K AK01:mKNT.\ I'RIN<.II'AI.IA II. 0« AKSTIONIS.

:uij. :jO) — Solvitur I arp. princ. qnaest. II. et eiplicAlur
efffttuni <• 55icut res se habent ad entitat'»ni », etc. .\il muju

326 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. VII.

menia huius qtcaeslionis. — Ad primum [339 a] dico, quod
consequentia noii valet, scilicet: est priinuni ens; er^o est pri-
muni cognilum a nobis, licet sequatur: ij^-itur est primum
cognoscibile quantum est de se. Et ita debet intelliifi veri-
ias de qua loquitur Philosopiiiis //. Metaph., Sicui res se ha-
bent ad entitatem, ita ad veritatera, pro evidentia rei iii se,
sive pro intelligibilitate rei ex parie sui ; non oportet autem
quod res sicut se habet ad cntifatem sic se habeat ad co-
gnosci, nisi intelligatiir cognosci ab illo intellectu qui respicit
intelligibilia omnia secunduni graduin proprium cognoscibilita-
tis eorum, qualis non est noster intellectus, sed maxirne co-
gnoscit sensibilia [n. 395].

365. — Solvitur II. arg. princ. quaest. II. — Ad secwidum
[339 b] dico, quod consequentia non valet nisi in cousis prae-
cisis. Quod patet in exemplo : si ecUpsis est cognoscibilis ex
duplici causa per duas potentias, scilicet per sensum et intel-
lectum habentem demonstrationem, nunquam cognoscitur per-
fectissime, nisi cognito principio demonstrationis perfectissime;
non tamen sequitur: ergo nunquam cognoscitur nisi cognito
principio demonstrationis; habet eniui aham causara (|ua co-
gnosci potest, quia ista non est praecisa causa; tamen per
aliam non potest ita perfecte "cognosci sicut per istam, quia
ista causa, scilicet demonstraiio, ({ua potest cognosci ab intel-
lectu, est perfectior causa cognitionis suae quain alia qua po-
test cognosci per sensum. — Ita est in proposito, quaelibet crea-
tura, praeter causam cognitionis suae quae est essentia divina,
habet aliam causam ilUus cognitionis, sciUcet essentiam pro-
priam, quae nata est gignere notitiam sui. Nunquam tamen
per motionem suam ita perfecte cognoscitur res sicut per essen-
tiam divinain. — Non igitur sequitur, ah effectu ad causam
arguendo: si perfectissime, perfectissime; ergo si simpliciter,
simpUciter; quia illud quod perfectissime sumptum potest esse
causa praecisa perfectissime * et!ectus * iii genere sumptuni,
tamen simpliciter non est causa praecisa effectus in genere.

366. — Solvitur III. arg. princ. II. quaest. — Ad iertium
[n. 339 c] dico, quod maior est vera loquendo de primitate per-
fectionis, sed non de primitate adaequationis. — Exemplum:
nunquam est visio circa aUquid sub ratione coloris praecise,
ita quod non sub ratione huius vel ilUus coloris, puta aU)i yel

Uli. I. I»lsT III. yUAEST. I. ET II. AHT. VII, .'{27

ni;_Ti, iiisi illiid vidcalur ;i r«'rii(jtis v»l ifn|H'rli'c'lf: visio aul»'iu
aliciiiiis sub ratioiif» roloris (iiiMrciHo (a)) non «•st |K'i't'e<'(is<(iriia,
sod iiiijM'rl«>ctissiriia. — IVrtirtissiina i^^itiir oj)eratiu |)Ot)'iitia(?
<»st circa priiiiiiin obifctum «^ius; vriuiii «'st, iioii priiiiuiti adae-
quntinne, s«'«l priiiiuiii iwrfectiimf, «jiioil vi«|t'lic<'t ost pcrte-
ctissiiiiuiii coiit)'iiloruiii sult priiiio olu<'ctit a*la«'i{uato. Kt idt^o
ilicit Pliilos<ipliiis. A'. Kthic, «[IKkI d»'l<»ctalio p*'rJectissima est iii
0|K'ialioii«^ circa opliiiiuiii oiiiiiiuin «'oruiii «jiia»' sunl sul> |*o-
t<>iitia, lioc )'st circa optiiuuiii <'<tiit<'ntum siil» ol>i<'ct<t adaeipiato
illius pol)'iitia<.*. l'i)>l)iil i^Mliir isla raiio cpDHl Ii)'us ••sl pri-
muiii «•^^'■iiiluiii, lio<' )'sl, /ir//'i'clissi/ntiiii, tpiod ci>iice«lo; setl
iioii piiiiium ni{(tr<iinihnn, d)> )ju«> iii sr<ii(rnti ijtniestione.

:u;7. t'<i) — Solvuutui' ratioues alterius opinionis. - n) (ju<xl
aul)'m )li<il isla ojiiiiio ivrilata ii. .'144/1 , et lioc «juaiitum aJ
aevitiulnin <iiines(i()nri/> th' imteterniinnto neyatire et jirica-
tivr, si iiil('lli;,Mt d«' j>iiiiiitat<* oriyinis, coiitra«li\i iii jjriino
ineinfjro s>'citn(ln<' (junestiijnis ii. :{,')(}].

h'l <>')ii <ir(jnilitr, ijuo«l indetertniniituin neynliee est
ma<ris iiid)'t)'rmiiialum ijuaiii indeterininntunt j/rivntire, iiejfo
«lo iiid«'t<*rmiiialioii)' nd jirojtositum I)mju«mi)I)>. )jiialis scilic«'t <'sl
iii jiiiiiKj iiit«'ll«'cto; (jiiia iiidclcrmiiiatiim ii«>^M(ive est singu-
Inrr, ct taj)' iioii )'-;t iiiaLns mdclcriiiiiiatum )juam iii«l)'t<>rniiiia-
(uiii privativ)'. liid)'t«*rmiiialio aut<'m net/atirn, scili<'<'t repu-
uiiaiitia ad dclcrmiiiari, <!t si sit aliijuo iiiodo maior «|uam iii-
dct)'rmiiialio j>rivativa, iioii tam<Mi tal)* iiid«'teruiiiiatum jtrius
occiirrit iiit)'ll)'(tui, «juia lale iioii «'st contusum ohi<H-lum, setl
tlistinrtttin co^niosiilulc. siciit juius dictum «'st.

//) (jnod uiujuit cliam iii serundo iiirniliri», «juia iiotilia
rnlionnli Dcus sit iiltimum cotrnilum. )juia jirius cti^noscitur
illuij ;i (|ii)> lit ahstractio (jiiam ahstractum; Imc non esl rerum
tiisi jtoiiciido altslraclioiiciii <ju«'indam (lis<'ursuiii a notiori uil
aliiid, ita ijiiod illiid a ijiio llt ahstractio est priiiio coirniluiu
' ad * {li) aliuil co^riiilum jicr ii^siim. Kt si ita inl«>lliira( nt/stra-
itiinirin, lalis coc^nitio j>«>r ahstractionem noii «'sl |)rima ic co-
■jiiilio ahstracti; si «'nim ila co^Mioscaiiir l»«'us per cr»'aturaiu.
ojioi lcl aliijiiiMii conc(>j>luiii jira«>lialN>rc d)' IKm, ;id )iu«>ni (iisi*ur-

1(1 ) ])i-i'Ht iii Va\. Vi'ii.

{(>) VVh«(. )t.

(o) K«l. Vni. tnliit.

328 LIB. I. DIST. III. QUAEST. I. ET II. ART. VII.

ritur, quia (liscursus praesuppoiiit alifiueui couceptuin de ter-
mino ad quem est. — Vel iiiilur propositio (luarn accipit est
falsa, vel si sit vera, concludit Deum esse prius cognitum an-
tequam co^noscatur 7-alionabiJ/fer, quod forte concederetur.

Quod etiam addtt, quod Deus * ut * est primum cognitum a
nobis naturaliter non distiniiuilur ab aliis, (]uia non concipitnr
in aliquo in quo distinguatur a creatura, in hoc videtur contra-
dicere sibiipsi, praedixit enini quod est primum cog-nitum ab
intellectu naturaliter (ut(r/-)) est indeteiMuinatum negative, et
dicit quod in hoc conceptu distinguitur a creatura, ({uia iste non
convenit creaturae.

(rt) Ed. Veii. ost.

-^wfS^IfvJcV^

QUAESTIO 111.

:U)S. ( • ) -- Proponitiir qiiaestio. - luxta illiid (|no<l t;»cinm
r<\ in fiwlio ftr/iittlo .sn- " ndin' f/t(fteslionis [n. '.\lh\ i'\ '\(\(\\ d»'
t»hi»Mi(» nditiujnnli, inlellfctns ct jnfiHciao, (jnaciitui":

rtruti) Drcs sil nhirclitni nnturale * primmn, /lOC esl *
Uilttrijitnlnin , ri"<pf't'l>' 1 iif>'llrrl ii< r inloris ?

.".(;*>. - Argumentii principalia. — Ar;/iiitui (IiuhI sir: —
fi) QuKi t'X in-fieredenli i/ufiestifine I)fus pst jninium, hoc
csl )ii'rfeilissininm, inter (»iiiiii:i * obiccla * ('(M^iKjsciliilin : pri-
iiiniii iiutciii iii (|U(Kniii(|Uc ijcncrc csl causa (>ss(?n«li aliis in
ill(j pMicic. c\ //. Miliijili . sicnl priinuiii (aliduiii csl causa
cal(»ris in (iiiniiltus aliis; cic-n l>('ns (»st ifiusti cognoscendi
(iiiiiiinin alkMUiii; i</iliii- cst |)riiiiuin (>l)i(>ctuiii iiit(>llirtns (1).

h) Scciiii(l(i sic : l'nifmtjuiniiiiie siinl se htiltel ud exse,
sir sr htihel ntl rofjnitinnein : scd nihil cst cns |M»r participa-
iKiiiciii iiisi ali cntc iinparticipalo; i;;ilui' iion co;;n(.>scitur nisi
piins c(ii;nil(i cnlc inipaiticipaio ("J ; * crj^o cns iiii|iarticipatuiii
c^t laliu co;_'-|iosccii(li alia *.

r lldc confirniilur pci Aii:j. 17//. Dr Trin. c :{. (jf
■niufjnis V(d S. i\r ptirris: Seijue direremns alind nlio melius
' nni rrrr iuflirnmus, iiisi esset nohis imjiressti utdio ipsius
hnni. \ idcliii- aulciii iluilcm l(M|iii \\i> lioiio indelerunnnto ne-
tfulire, dc i|no iii codciii capit»* dicit: Vitie ipiruin honum,xi
jiolrs, rl Ih-itni nlitjue citlehis; i|no(l noii vidclur vcruin nisj
(|c Imiiiii indeterminnlo nerfttliii-, i|ii(m| s«*ilic«^l noil csl deler-
iiitiialnlc, (|nalc cst Priniuni iMiiiniii \'.\\

li Viil. HMliiiiiiiK-iii ikI II. '.\\}i.
{'2i Viii. («••Iiitii>iii>ni M<i II. .'MC)
(.'!) Viil i'X|itiriitii>iiPiii hJ II IW*.

330 LIH. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. I.

370. — Contra: Priinum obiecturn primitate adaequationls
recipit praedicationem omniuni contentoruMi suh eo: I)f;us
autem non; erg-o, etc.

Articulus I.

EXPONUNTUR ET REICIUNTUR ALIORUM OPINIONES.

371. (-) — Exponitur opinio teneiis primum obiectum intel-
lectus nostri esse quidditatem rei materialis. — Iii ista quae-
stione est una opinio quae «licit quod primum obiectwn in-
lellectus HQsiri est qaidditas rei hiaterialis.

Ratio ponilur ad lioc: ({uia potentia proportionatur obie-
cto. Triplex autem est potentia coiznitiva : ({uaedam ==^ est *
omnino separata a materin, et in essendo et in operando, ut
intellectus separalus: alia coniuncta materioe, et in essendo
et in operando, ut potentia ori:aiiica, quae perficit niateriam,
et non operatur nisi mediante orijano * corporali *, a quo in
operando non separatur, sicut nec in essendo: alia est coniun-
cta materiae in essendo, sed Jion uiitur o}'f/ano uiateriali
in operando, ut inlellectus noster. — Istis correspondent obiecta
proportionata : nam potentiae omniiio separatae, ut primae, cor-
respondere debet quidditas onniino separata a materia: se-
cundae singulare oynnino materiale: tertiae erii'0 correspondet
quidditas rei materialis, ({uae etsi sit in materia, tamen co-
g-noscitur non ut iii matcria siimulari.

372. — Reiicitur. — a) Conlra: islud non potest sustineri
a Theolog-o; quia inteilectus, existens eadem potentia, * natu-
raliter * coirnoscet ■'' per se * ({uidditatem substantiae immate-
rialis, sicut [)atet secundum fldem di^ aiiiiii;i beata : jjotentia
autem manens eadeni iion {"^otest liabere actum circa ali({uid
quod non continetur sub suo primo (a) obiecto.

bj Quod si dicas: elevabitur {jer himen gloriae ad Iioc
quod cognoscat illas substantias immaleriales, contra : obie-
ctura primum liabitus continetur sub primo obiecto potentiae,
vel saltem non excedit; quia si babitus respicit aliquod obie-
ctum quod non continetur sub primo obiecto potentiae. sed

(ff) Ed. Veu. proprio.

MU. I. DIST. III. OfAKST. III. AHT. I. iiiU

('.V(;(>ili(, (unc ill** luibidi^; iioii ess(>l IkiMius illiiis |>oU>iitiu«\ se«l
Ihcci»! eain iioii r?sse illaiii |)Oh>nliam. s»mI aliam.

c) Confirmalur rddo: «juia «11111 j)ol«'iil!a iii primo .ni^no
M.ilura*' III 11110 csi |M»t«Mitia liab«'at tal»' «)bit>«tum primiim, per
iiiliil post«'iiiis natura pra«>supjK>nf>iis i-a(ioii«>m p<)lciitia*> |M»lest
lieri aliuil primum obicctum eius: omiiis aul«>m tiabitiiv tiatu-
i-alit<>r |)rM«>siipp(^nit p<)t<>ntiam.

d) Si flicfis, ^\iuu\ lia<>i' (>tiaiii opinio poii«>i«'iiir :i IMiilosoplio,
puta rpKjil inti>ll«'('(us nostcr propter siii infirmilalcm intcr
* alios * in((>ll«>ctus, ♦>( prop(«>r * convenien(i;im siv«' * coniun-
(•(ioncrii cius cum vir(u(«! pliantasti«';i in siipposito «'ofj^noscenl»*,
li;ib('( orfUnem immrdifitinn dd phnnfdsifim, sicut pliniilasia
liabel or(lini>m imm«>diatum a<l scnsum communcm, ci iijco
sicut pliaiilaslica non mov<>lur ab ali^pio nisi (|uo(l est obiectiini
s«>nsus commuiiis, licct alio nioilo idcm olii<'c(uin co<.'noscat, ita
ilic«'n'( (pio«l in(«'ll<'c(us riost<'r iioii t:intiim firoptrr slafitm
ii/iffitcm, s('«l c.r nfitniii poteniine noii |k)ss«'I aiiipiiil inlelli-
j.^crc iiisi absliatiibilc a pliaiitasmate; contrn lioc aiyiiidir tri-
jdiciter :

(•'») Primo sic: (juia ilesidciium na(ural<> <'si in inblbH-tu co-
•^Miosceiite cffectmn a«l c^ij.^nosccndum mnsam, «>t in i-ojrnos4'cnle
i-au.sam in universfdi ««st <l<'siil<M-iuiii iiatural«> ad cofrn<>s<'eii-
duiii illam in jiftrticnffiri et ilislincb': dcsidci-ium aut<'m na*
luialc rioii csi ad impossibilc, cx nalunt (lcsi<l<'rantis, (pii:i lunc
cssc( riiisliii: ci-f^^j rion «>st impossil)il«> irit«>ll«>«-(ui c.r jMirle in-
t('Ucf:tu.s co}.Miosc«'r«> sul)s(:iM(i:iin immftteritiicm in fnirtirit'
liiri, «'.\ (pio c<j^nosci( mfttcrinle i\\UH\ t^sl cffeclits «'lus; ♦•t ita
priiiiiim <)bi<'ctuin iii(«'ll«'ctus nun rxclnflit illud immaleriale.
Secitndo sic: Nullii pot«>iitia jiolest co^nost'«»rc obitvluiii
:ili(pioi| siib ratioiic ««tmmuniori (pi:im sit ralio sui |»riini oli-
i«'cti. (Jiiod p:itcl pririio p«M- /-/(//o/*^//! ; «piia tuiic illa ralio

piirrii obiccli iioM cssct iKincf/mita. — Ktiam pal«'l p«M* e,rfpm-
])lnm : visus noii (-o^Mioscit :ili(piid siib r:i(ioiie coiiimuniori
ipi:im sil ratio culoris v«>l iacis; n«'c imapiiatio alii|uiil siib ni*
lion«' comiiiuMiori (piam sit ratio imagin:tbHi&, «piod est * .•iuuiii *
|>rimuMi obicctum: scd int«>ll«HMus co^MK»«u'it alii|ui(l sub ralione
cummuniori (pniiii sit r:ilio «>iitis materialis, «piia co^iioscit
ali«piid sub r'.itr«>M«; enlis in comtnuni, alioipiin Mcl:ipliysicii
niiJLi rssct scicritia intcllectui iiostro.

332 LIB. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. I.

Pi'aeterea teriio, et redit iii idein (juasi cum secundo:
Quidqnid per se cognoscitui- a potentia cogiiitiva vel est eiiis
obiectum primum, vel continetur suh illo obiecto: ens autem,
ut est communius sensibili, per se intelli^itur ab intellectu no-
stro, alias Metaphysica non esset magis scientia transcendens
€|uam Physica ; ergo non potest aHfjuid esse primum obiectuin
intellectus nostri quod sit particularius ente, quia tunc ens in
se nullo rnodo intelligeretur a nobis.

Videtur igitur, quod lalsum supponilur in dicta opinione
de oblecfo primo, et hoc lo(iuendo de potentia ea.- natura po-
teniiae.

e) Ex hoc apparet quod si per viam istius opinionis sol-
A^atur prima quaestio dicendo quod quidditas sensibilis est
prinium obiectum intellectus, et ideo non intelUgitur Deus, vel
em immateriale, solutio innititur falso fundamento.
( 5 ) fj Conrjruentia etiam illa quae adducitur pro illa opi-
nione nulla est: potentia enim ei obiectum non oportet assimi-
lari iu modo essendi, se habent enim ut moiirum et mobile,
et ita se habent ut dissimilia, quia ut actus et potentia. Sunt
tamen proportionata ; quia ista proportio requirit dissimiii-
tudinem proportionatorum, sicut coininuniler dicitur in omni
proport.ione: sicut patet de materia et fornia, parte et toto,
cau.^a et causato et caeteris proportionalibus; igitur ex modo
essendi talis potentiae noii potest concludi similis modus es-
sendi in obiecto.

373. — Obiectio. — a) Proponitur. — Contra hoc obii-
citur : quia licet agens /hc/mm possit esse dissimile obiect(j,
quod est ibi passum, tamen operans in cognitiva operatione
oportet assiniilari obiecto circa quod operatur, quia non est
* ihi -^^ passum, sed raagis agens et assimilans; onines enim
antifjui concordant in hoc, quod cognitio tit per assimilationem ;
nec Aristot. in lioc eis contradixit; igitur hoc requiritur; non
tamen jrroportio, sed similitudo.

b) Solvitur. — Respondeo : ahud est loqui de modo es-
sendi ipsius potentiae in se, et aliud est loqui de ipsa in quan-
tuiii est sub actu secundo, vel dispositione proxima ad acium
secundum, quae sit ahud a natura polentiae. — Nunc autem,
quod potentia cognoscens assimilatur cognito, verum est, per
actum suuni cognosvendi, qui est quaedam obiecti similitudo,

lAH. I. niST. III. QIAKST. III. ART I. .'>-'>.'>

\ «'1 {)«3i- spacictn disponenteni de fjrfj.rimo mi co^fnoMwmlum ;
sf*(l ox hoi: «•oiicluden* ipsurii iiilclNrtiirn in se IkiUto naliira-
lit<M- mndntn asstindi sirMil«*rii riiotlii t'ss«>iiili obiecli, \'*'\ ♦» «•oii-
vcrso, est falluciu acridenlis »1 fifiurne diciionis. Sicul iioii
Sf'r|iiitur: aes assiriiihitur (^uos^iri, i|uiu pcr n^Miruin iiuluciuiii
* assimilutur *; if^ilur u«'s iu s«' liuhct similcm modum ••ssi-mli
riKxlo fSSciKli (Jucsuris. Vcl mairis uil pnipositum : «muIus vi-
(lciis j)rr spcijfMii ol)iccli ussimilutur oliii^clo; rifzo visus li:»bel
simijcm modiim cssciiili olticcti. Kt ila ultcrius, siciil ({uuciluiii
visilnliu liulxiit mulcriam ({uuc est causu corru{>lioiiis cl coii-
liadiclioiiis, iil riii^lu, r{uuciluiii carciit tuli mutcriu. iit cor^Ndii
coflesliu, ilu ciil ({uiilum visus iii mutcriu t:ili, i{ui«lam ^ au-
i'iii * sino iiiulcri:» tuli, vcj «{uinMuiii oiLMmim tal»', ct t|uo«Mam
iiDii l;ilc. V«'l udluic m:i^Ms :id {)roposilum: idea iii mcnt»' «li-
viii;i, ({uuc (;s\ simililiido obiecti, cst immutcrialis; i^^Mlui" ct
hipis ciiiiis cst idcu cst immulcriulis. I;;:itur {(ro{»tcr ill:iiii ron-
(irnenlKiin iioii vidcliir coiij,m"Uiiiii :irclur«' iiitcllcctuiii ej' nn-
lnra polcnlioi' ;id ol)i«'cluiii sciisil)il«', iil iioii cxcc«lul S4»iisurij,
iii^i t.iiitum iii iiiDilo co<:iiosc«>ndi.

'.MA. (•'») — Proponitur opinio tenens Deum esse primum ob-
i(3ctum intellectus. — .\li:i csi i){(mio •iuu«' {M»ml Drnm ••s.s»'
priiniiin ohierluin inlcllvclus ; cuius r:iti«)iH'S ruiMhiiiH^iit^ib^s
siiiil ill;i«' ({ii:ic ;idducl:i«' suiit :ul priinmn iKirtem «{uacslioiiis
:»r^Micii«lo :id piunripnle ^w. '.U'i\)\. — I«'l {(ro{)t«^r «':isd«'m {Htiut
b«'iiiii «'ss«> {(rimiMii •iliicclum rolunlatis ; i(ui:i Ii;iIh>I rulioii«'m
vo|«'iidi (iiiiiii;i :ili;i, sii iil ;itl(luxit uuclorilulcm Aii;,'. VIII. />»•
Iriiiit. c;i{i. (i. de maijnis vcl 17, de parvis: Cnr ertfo
aliiiiii diliijimus * nuetn creditnus iuslum, el non dititpmus
i>l (•/ iins insti essr jiossimus, ipsam fm mam, ubi ridemnx
i/uid sil iuslus aninius, ini rero nisi istnm dilif/eremus,
nuilo niodo riini diliijrremus iiuem rredimus essr instunt
iiurin r.r i.^^lii iliiiijimusf * {[).

'M'i. Roiicitur. — Cuntra istam opinionem :ii>MiiIur
sic: ii) 1'riiiniiii o|.ic<^luiii iiulur:«lc :iliciiius (H)lcntiai> liubfl

1 I) Kii D. AiiKttxt vrrlui. Cur rrifn ntiutu ilHti/nnu* tfnrm trrdiu*H» ittstmm,
rt itou diliijiutiin i/ni)iin /unnain, uhi viilrmw i/uid »it imatM» iiiii«mm«. «I H
iifMi iunti r»Mr fnjtnfimunf Aii vrru niiii rt iMtttm HitiijrrrmH* tfnrm ifi/iy«m»'« ^.
isla, nrii itum iunfi itint nuiHiiit minu» rnm diliifimus tfHitin n/ imaii rtmr !•«•

384 LIB, I. DIST. III. QUAEST. III. ART. II.

naturalem ovdinem ;ul illarn potentiam: Deus non liabet natu-
ralem ordinem ad intellectum nostrum * cuius est obiectum *
sub ratione motivi [a), nisi forle sub ratioiie aiicuius gene-
ralis attrlhnti, sicul ponit illa opinio [n. 343 6]; ergo non est
obiectum primum nisi sub ratione illius attributi, vel secun-
dum illam opinionem <iuam prius tenui, quod Deus non in-
telligitur nisi sub ratione entii^, non habebit naturalem ordi-
nein nisi sub lali conceplu universali: sed particulare quod
non intelligitur nisi in ali({uo communi non est primum obie-
cfum intelleclus, sed magis illud commune; ergo, etc.

h) Praeterea, certiun est, quod Deus i]pn habet primita-
teiii adaequationis propter communitatem, ita quod dicatur
de omni obiecto per se inielligihiU a nobis; ergo si aliquam
habet primitatem adaequationis, hoc erit propter virtualitatem,
quia scilicet virtualiter continet omnia in se, per se intelligi-
bilia : sed propter hoc non erit obiectum primum adaequatum
intellectui nostro; quia alia entia movent intellectum nostrum
jpropria virtute, ita quod essentia divina non movet intelle-
ctum nostrum primo ad se et ad omnia alia cognoscibiiia co-
gnoscenda. Sicut autem praedictum est in quaestione de suh-
iecto Theologiae [n. 6i seqq.], essentia divina ideo est primum
obiectum inteliectus divini, quia ipsa soia movet intelleclum
divinum et ad cognoscendum se et omnia alia cognoscibilia ab
ipso intellectu.

376. — Neque substantia est primum obiectum intellectus no-
stri. — Per easdem rationes probatur quod non potest poni
primum obiectum inteiiectus nostri suhstantia in communi pro-
pter attributionem omnium accidentium ad substantiam : quia
accidentia haijent propriam virtutera motivam intellectus; ergo
substantia non movet ad se et ad orania aiia cognoscibilia.

Articulus II.

SENTENTIA SGOTI TENENTIS ENS lESSE PRIMUM OBIEGTUM
INTELLEGTUS NOSTRI.

377. (6) — Praemittenda. — Ad quaestionem igitur re-
spondeo, quod nullum potest poni primum obiectum inteliectus

(a) Ed. Veii addit: sed sub ratioue motivi.

I,I|{. I. DIST. III. yiJAKST. III. ART. II. § I. .i'X>

iinstii iiiitiirMlf j»ri»j)N'i- fffl(ir/jK(i(ionem tal»'in virlu:i|oiii, pro-
]tlor iulioiioiii lyitjwii «oiitin |)riinil;il(Mn oluHifi virtualis in
/Vo n. ;>7r» //, v»'l iii si(hs((tti/ifi lii. ilTii'. — Vel lyitiir niil-
liiiii |»oii<'tiir |»iiiiiiiMi t)l»it'flinii. vcl oporfft jioimm»' priinuiii
n<lni'i|ii;iliiiii proptiM" (•inntniinildltin in ipso. — (JikhI si etxs
poiiiiliir (ir/finrnciiiii criMto ••! iiKioato, siiln^tantiaf' «'t acci-
ili-nli, •■iiiii i»iiiiii:i is[;i vint firt- sr iii(rUi(fihili(i :i nohis. nul-
liiiii viilcliii- pussr puiii priiiiiiiii ol»i('(-tiiiii intcllccliis nostri,
iicc piuplcr vit(i'(tlil(ilrti>, ncc pruplcr r(iymiiniii(n(rm. .S<^(l
poiicii(l(> ilhiiii p(»sitionciii <pi:iiii posui in fiiuina ifnnesdone
hiiius (Iis(i/ir(iniiis (U' ttnirocadoiu; cnlis |n. :vi()j, potest ali-
ipio iihmIu s:«lvari iili<pi(M| e.ss*» priinum ohipctum intcli(»ctiis
tiKslri.

:!Ts. Aiticuli divisio. — Ad (juod infclliiroiiijnm prinio
(lechiro ifiKtiis ><ii iiiiivocatio cntis ct ad (june ost: oX sociiinlo
»x li(»<- ;(<l pr(»posituiii.

i^ 1. — Q/tnlis si( iiiiirucndo rnds r( ad f/nnr est.

.'.7!». — Piobatur ens noii esse univocum dictum in qnid de
ditterentiis ultimis. Qiinnttuii ;iit nuMiM ilico, ipnMl ms non
csl i(tur()ri>ttt (lictiirn iii /fnid dc oninilnis \n*v m intclliLrihili-
Itiis, ipii:i iiuii (lc /lifp'trti(iis nl(i))}is, iicc jtropriis fmssinni-
'■"s ciilis.

J*fittii/iii, vulcjiccl (!<• difjrrrntiis /(lltini.\, (liiplintcr
|iiii|iit :

/ij 1'riiiio sif : Si di//'rrrn(ine inclinhmt rns uniroce lii'
ctiiin itc cis, ol noii siint omniiK» i(l»Mn, fM-tro sunt tlivcrs;i ali-
(piid ii(t'/t/ c/i(in, tali;i sunf proj^ri»' ili//'c/ rntin, cx V. r{ \.
Mrdififi.; cr<jo ilillcrciiti;ic illac ulliin;i»' j)r»»pri»' «MMint ditlcriMi-
tcs; «'r^"-!» ;diis diircr»'ntii.s ditlcrcnt. (JikmI * si • illae alia»» inclu-
tl:tiil rns (jt(i(/di((i(ir>c, ai>Miitur dc eis sicut «1»» [triorihus; et
il;i cril |iriM'»\ssus in inllniium iii dillcnMitiis, v»»I slahitur atl
aliipi;is omnitiit non incliidi^nlcs rtis i/uiddi(nlirf, ipiod ost
))roposiliim.

h) S»'cuiid(» sir ; Suut oiis coiii|M>situiii iii n» coni|)onilur
cx actii ct poli'iili:i in rc, it;t conc«'|)tus coin{>osilus /xw- sc
unus compomlur cx coiiccplii |)olcnti;di ct acluali, sivo ox coii-
''<|ifM iii'(/'r,tiiiut(>ili ct dc(rriinnnn(f. Sicut i^fitur nvsohHio

3'.l() LIB. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. II. «^; 1.

eiitiuin coMipo.sitorurn stat ultimo ad sim])liciter simplicia, sci-
licet ad actum ultimum et poteiitiam ultimam, ([uae suiil 2J''iW0
diversa, ita quotl iiiliil uuius iiicluclil aliquid alterius, aliocjuin
hoc noii esset i)rimo uclm, uec illud prlino essel potentia,
quod enim includit ali({uid poteutialitatis non primo est actus,
ita oportet in conceptibus omnem conceptum non siuipjiciter
simplicem, et tamen per se unum, resolvi in conceptum deter-
minabilem et determinanlem, ita quod ista resolutio stet ad
conceptus simpliciter simplices, scilicet ad conceptuFu deterrni-
nabilem taninm, ita quod niliil tleterminans includat, et ad
conceptum determinantem * laiitum =% qui scilicet non includit
aliquem conceptum determinal)ilem. Ille conceptus tantum de-
terminabilis est conceptus cntis et determinans lantum est
conceptus ^dtimae dif/ererJiae ; ergo isti eruiit primo diversi,
ita quod unum nihil includit alterius.

:)8(). — Probatur eus non esse uuivocum dictum in quid de
propriis passionibus. — Sccundu))i, scilicct pi-opositum de pas-
sionibas entis, probo dupliciter:

a) Primo sic: Passio pcr se sccuado modo praedicatur
de subieclo, I. Posterior. ; erjiO subiectum ponitur in defini-
tione passionis sicut additum, ex eodem I. et ex VIl. Me-
taph. ; eiis ii^-itur iii ratione suae passionis cadit ut additum;
liabet enim passiones proprias, iit patet per Philos., IV. Mc-
taph. c. ?>, ubi vult ({uod sicut linea in (luantum linea liabet
proprias passiones, et numerus in quantum nuinerus, ita sunt
aliquae passiones entis in ({uantum ens: sed si ens cadit in
ratione * horum * ut additum, ergo non est per se primo
modo m ratione quiddiiativa * eorum *.

("7) Hoc etiam confirmatur \)cv '^\\i\o^o^^\m\\\, I. Posterioy^um,
cap. de Statu principiorum, ubi vult quod praedicaiiones
per se nofi converiuntvr, ita quod si praedicatum dicatur de
subiecto per se, non e converso dicetur subieclum de praedi-
cato po- se, sed quasi per accidetis ; ergo si ista est per se
secundo modo, ois est unvni, haec, unum est ens, non est per
se secundo modo, sed quasi per accidens, sicut ista propo-
sitio est per accidens, risibile est homo.

b) Secundo sic : ens sufficienter dividitur, tamquam in illa
(luae includunt quiddiiaiive ipsurn, m ens increatum et in
decem genera, et in paries esseniiales decem generum : * sal-

1,11!. I. I)1.ST. III. Ol AliST. III. AIIT. II. ?; \L. X\~

Ifiii iioii vidctiir halM?n; j)liir;i (liviileiitij ijHidililtilive *, (juitl-
({iiiil sil (l<! islis(rO; {^'itiir ^i unum Vf| verum iiiclinint (////t/-
(Ufalive oiis, coriliiH-hiiur sul) aliquo istorurii: soil rerum non
ost .'iliqiKMl decem r/eneruvi ; pittelj nec ox s»' »'sl ens m-
crealui/i, (|uia «'orivfnit entibus cn-alis; iirifur esspt specirs in
aliqiio j?«'ii«'i«', v«'| principiHm t'.s-.st7e//V//<' alicuius ir«'rn'ris : m'i1
Ikh- *'st raNiiiii: i{uia oiiiiiis |)ar's rsscnlialis in i|uo(-uiiii{ue
^'fiiioif! ct oiiinis sj)('ci«'s ciiiuscuiii<{U(! «rciicris induilit lunHa-
tio7iem, ot ita ({UodcuiiKiuc lraiisc('ii(l»Mis «^ssct Af so finilum,
et pcr conseiiucris re|)U^Miar«'t Knli Infinilo, n«v posscl ilici
(l«! ip^o fnrmaliter: (juoil cst ralsum, i{iiia oinnia ti'ansccn-
(lciilia (liciiiitiir fierfecfiones simpliciier rl conveniiint Uco in
surniiio.

c) T«Mtio ar^rui ihjIcsI, cl iii Ikk* cliain confiinialur y)/wwia
ralio ad concliisioiKMn islain: ijuia si Hnum incliidil ens (/></(/-
dilatirc, iioii iiicliidit prnecise ens, ({uia * illiid * tiinc csset j)as-
sio sui i|)sius; erj^o iiicliidit ens et alif/nid aliud. — Sil illud A.
— Aut i^Mlur illiid A iiicliidit cns, ant iion. — Si sic, unum
Iiis iiicIu(l(M'«!t cns, ct cssct jiroccssus iii iiifiniluin, vcl ubicurn-
((uc staliilur, illiid ulliiniirn, ({iiod est dc rationc unius, et non
iiicludit cns, voccliir A. — Unum ratioiK' cnlis inclusi non est
passio. ({iiia id^Mu iioii cst |)assio sui, ct j)«'r cons^Njucns illud
aliud iiicliisiiin (juod cst A est jirimo passio, cl est talc «juod
/lo/i includit cns (piiddilalice. Kl ita «{iiidqiiid cst j)rirno jiassio
ciitis hoc iioii iiicliidif cii*; ipiiilditativc.

i^ 'i. Declurnlur e/is csse primum obieclum
inlcllectus noslri.

M. {^ ) — Qiialiter enti couveniat diiplex primitas (Juaii-

tlllll :id SllCUNDfM AHTICriLI M ["HINCIPAl.KM dico, «|U«kI e.\ islis

({iiatiiiM' ratioiiiliiis sc(juitur, cuiii iiiliil jiossii css^* coinrnunuis
I lilc, ct ens non j)ossit cssc cdnunuiK' univocuin d in

(piid dc oinniliiis jM'r s(» intelliHfilidilnis, •jnia noii Ao tu^/ncn-
liis nltinus | ii. :iTU|, n('c dc pnssimtiOus suis |n. IN" -juUur
(juod iiiliil cst jiriiiiiiin olii(H-luiii inlcllei'tus iKtMtri ; ''-1/4-

),ii/iu'f,if,','i i II ijuid lUSius ;i'l iiiMii'' I"''' N-' ittt.ll

^a\ \\u>l. i|iii(l(|iiii{ «it dr i«ti», ituit vulvlur It.ilKTt- plur.t Utfi«i*uU«
qiiidtiitiitiv, (|iiiii Hint iii intia....

luti. I. '12

;33S LIH. I. DIST. 111. QUAEST. III. ART. II. § 2.

b) El taiiien, lioc uoii ohstaiite, dico, quod ens est pi-l-
muni obicctuni inielleclas nostri: (juia in ipso concurrit du-
plex primitas, scilicel. communitatis et virlualitatis. — Narn
omue per se intelligibile aut includit essontialiter rationein
entis, vel continetur rirtuafiter vel essentialiier iii includente
ess(Mitialiter lationem eutis. Oiniiia enini ^-enera et species et
individua, et oinnes partes essentiales generum, et ens Increa-
tuiu, iiicludunt ens quidditative : omnes ditfereiitiae ultimae
includuntur iii ali^iuibus istorum esstmiialiier vel quiddiiative:
omnes passiones entis iiicludunlur in ente et in suis inferiori-
bus rirtuaiiier ; iiiitur illa (juibus ens non est univocum in
qvid. includuiitur in illis quibus ens est sic univocum. — Et
ita patet quod cns liabet pr(^'m/ta^em communilaiis ad prima
intelligU)ilia, lioc est ad conceptus quidtlitalivos generum, spe-
cieruin, * et praecipue * individuorum, el partium essentialium
omniuin istorum, et entis Increati; et babet jjrimiiaiem vir-
iualilaiis ad intelligibilia inclu.^^a in primis intelHgiiniibus, hoc
est ad conceptus * qualitativos * dijfo-eniiarum ultimarum
et passionwn p)-opria)'um.

382. — Explicatur speciatim qualiter enti conveniat primi-
tas communitatis. — Quod autem supposiii, communiiatem
entis in quid ad omiies conceptus quiddiiaiivos praedictos,
hoc probatur de omnibus iilis duabus rationibus positis in
prima quaestione huiu^ distinctLonis [n. ?A(S] ad probaiidum
communitateni eniis ad ens creaium et Ens Increaium, quod
ut * planius * pateat, pertracto eas aliijualiter:
( •' ) a) Primain [n. 346 ij] sic: De quocuinque eniin praedicto-
ruiu conceptuum quidditativorum coiilingit intellectum certuni
esse ijjsuin esse ens, dubitando de ditferentiis contrahentibus
ens ad talem conceptura, utrum sit tale ens, vel non : et ita
conceptus entis ut convenit illi conceptui est alius ab illis con-
ceptibus inlerioribus de quibus intellectus est dubius, et *iam(?)
alius qiiamvis * inclusus in utroque inferiori conceptu; nam
ditferentiae illae contrahentes pra^^supj^onunt eumdera conce-
ptum entis comrnunem quera contrahunt.

bj Secundam rationem [n. 346 <?] pertracto sic: Sicut est
argutuin, quod Deus non est a nobis cognoscibilis naturaliter
nisi ens sit univocum creato et Increato, ita potest argui de
subsianiia et accidente; cuin enim substantia iioii immutet

MH. I. DIST. III. yl'AK8T. III. AHT. II. i:;^ J. .{.'JV)

iinmiuliiili', intfllecUiin iiostriiin ad :ili(|i]ain iiil«'ll(>clionorn sui,
sed tiiiitMrn acridena sensibifi', soijiiilnr <|n<Nl Mnlluin concfl-
plnin i|Mi(Mit;)livinn li:ilH;n> p()t«'riniiis do f*u, fiisi sit alii{uis
tulis i|Mi possit ylislriihi a conccptii arcidenlis: sfd nulluH
talis <{Mi<l(lit:itiviis al)Str:iliil)ilis ost a coiK('{)tii :iccidentis, nisi
(•oiic('{)tiis enlis; crj.ro, clc.

c) IIoc aulcni <{Mod sMpjiositiiin est in nitionc ist;i dc suO-
.slantio, ({no<l non inunnliil iiit('ll<'ctiiin nostruin immediate
:i<l :iclMin nw-n s<>, prohulnr sic : <{ui:i <(Mi<li{ui<l ()i':i('S(>ntia .siia
iiinniit:il intcllcctnin, :il)S(>nti:i illiiis (totcsl iiatiir:diter cf><rnoHci
ali intclhclM, <{uaiido iioii iniinMt:itiir. siciit a(i():ir('t //. I)r
AiiiiiKi, ({Mod visus ost tenehrae ()('rc('()tiviis, ({ii:indo S4'ilicet
Imx iion cst ()r:«(>scns, ct idco iiinc visus iion iiniiiut:iliir; ic-itur
si iiit<>llc(*tiis natiir:ililcr irniniit:itur :i siil)staiiti:i iniincdiat«> ad
;i«tMin (irc:! ips:iin, sc (iicr-ctMr ({no«l <{u:in<lo suhstaiitia iioii csset
|)r:ics<>iis (toss-t ii:ituralit«'r co^Miosci noii cs.s«' (iracscns; el ita
luiiiiraliter (losst^t c(»|inosci in li(>sii;i Altaris consecrata non
cssc siil>st:inti:ini ():iiiis: ({uod cst nniiiitcstc lalsuin. Nnllus iy^itur
conc«>(>tns ({Middil:iti\'us iKihctiir iiatMralilcr (1(? sul)staiiff:i iinnie-
di:it(> cansatus a siibstantia, sc<l t:iiilMin caiisitus vcl abstractus
()rinio * :il) * accidcntc, ct illiid iion cst nisi conc»>()tus f»i//.v(l),
(") d) l*cr idciii coiiclnditur ctiarii ()ro(iositiiin de parlibm
rssenlialil)us i()siMS siibstantiac; si «nini inat«>ri:i noii iintnu-
tiit iiitcll(>ctiiin :id iictnin circ:i i(isain, iicc forina substanti:ilis,
«jiKicio, <{uis concc(>tiis siin(ilc.\ in iiit«'ll«>ctu li:il)«'tur k\*' inale-
i'i;i vcl lorniii? Si «licas ({uod :di«(uis coiic«'(»tns ;vAr//r</.s, puta
(>:iitis, vcl coiicc()tMs per acridens, ()Uta iilicniiis (iro()ri«>talis
nial«'ri:»«' v«'l f«)rni:i«', ((inicro, «{uis csl conc«'(>lus qitiilditalirus
r\\\ isl«> per arcidrns vcl rr/atirus attribiiiliir? Kl si nullus
ijifiddifatirus Ii:iIm>Imi'. iiiliil «>ril «'iii :ittribuctur iste coiic«>ptus
/)('/' arcidrvs : iiuIIms :iiit«'in i(Mi<ldit:ilivus (M>test li:ilN>ri nisi
iin[ii«'ssus v«'l :il)slr:ictus ab illo <[u*n1 niovct intcllirluin, put;i
al» iirridrnfr, «>t illc «'ril concc[>tus c/<//.s ; cl ita nihil « «•

rclur (lc (lartibiis (>.ssciitialibus sul>sl:inli:i«> nisi ens sil ciiiiiiuun**
uninicuni (>is ct accid(>iitibus.

:!s:?. (12) — Nnn tamen con«;liklitur romuiunitas outis in quid
ad nltimas differeutias et passiones oius. Isi;ic i-ati«>ncs nou

^l) Nuiii 10 \Vini>liii;ji liiilirtiir ioii-:» .ii/'/i' i

340 LIB. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. II. § 2.

concliKluiU ^mivocationem eritis in quid atl differentias ulti-
mas et passiones.

De prima [n. 382 a] ostenditur: * quia licet inlellectus sit
certus de aliquo tali ({uod sit ens, dubitando utruin sit hoc
vel illud, tamen non est certus quod sit ens quidditative vel
({uasi praedicatione per accidens. — Vel aliter et melius*: —
Quilibet talis conceptus est simpliciter simplex; et ideo non
potest secundum aliquid concipi, et secundum aliquid ignorari,
sicut patet per Philos., IX. Mefaphysicae, in flne, de concepii-
bus simpliciter simplicibus, quod non est circa eos deceptio,
sicut est circa quidditatem complexorum: quod non est in-
telligendum quasi intellectus simplex formaliter decipiatur
circa intellectionem quidditatis, quia in intellectione simplici
non est verum vel falsum ; sed circa quidditatem compositam
potest iutellectus simplex virtualiter i[Qcv^\\ si enim ista ratio
est in se falsa, tunc includeret virtualiter propositionem fal-
sam; quod autem est simpliciter siniplex non includit virtua-
liter nec formaliter propositionem falsam, et ideo circa ipsum
non esit ^eceptio ; vel enim totaliter attingitur, vel non attin-
gitur, et tunc totalitei ignoratur. — De nullo igitur simpli-
citer simplici conceptu potest esse certiludo secundum aliquid
eius, et dubitatio secundum aliud.

Per lioc etiani patet ad secundam rationem supra posilam;
quia tale simpliciter simplex ignotum est omnino, nisi secun-
dum se totum concipiatur.

Tertio etiam modo potest responderi ad primam ratio-
nem [ib. a], quod ille conceptus de quo est certitudo est alius
ab illis de quibus est dubius; et si ille conceptus certus
salvatur in altero illorum dubiorum, vere est univocus ut
cum alterutro illorum concipitur, sed non oportet quod insit
utrique illoi'um m qiud, * sed sic, vel est univocus eis, sed ut
determinabilis * {a) ad determinantes, vel ut denominabilis ad
denominantes.

384. — Corollaria. — a) Unde breviter : ens est univocum
omnibus ; sed conceptibus non simpliciter simplicibus est uni-
vocum in quid dictum de eis ; sed simpliciter simplicibus
est univocus ut deterrninabilis vel ut denominabilis, non au-

(«) Wad. sed vel sic, vel est univocus eis ut determinabilis..

LII'.. I. DIST. III. QUAKST. III, ART. II. j^ 2. 'Ml

tfini nt (Uchim nst d*» cis in 'inid, ([iii;i Iidc iti<'liiilil coiiti-a-
dictionniii.

b) Ex his apparol (IUoiikmIo iii ente voxwwwdi diiplex pri-
rnilas, scilicct j)rirnitas communitolis in nnid ml oinno.s con-
ceptus non simpliciter simpliccs, oi priniilas ririHafitatis iii
80 v»'l in suis inrerioribus ad oninos coiHN-phi^ in so .Kimpti-
titer sitnplicrs; «'f (jiiod isla «IujjIo.x j)riiiiilas concurrens sul-
flcial ntl lioc rjiiod ij)siiiii sil jtriniuiii ofiicrtnm intrftectus,
licot iKMjtrani liaJKMt prae.cise ;mI onui/n jior s«» iiitolli;:il)ilia.

H<x- ilox^laro jior e.remplnm: quia si visus ossf«t jmt s»;
coj,Mio.scitivus oiniiis coloris, ♦*l oinniuni j^assjonuiii ««t diirfron-
tianmi coloris iii <-oiiiniuni, ct omniuni sjiociorum ot imliviiluo-
ruin, ot taiiK'11 roftn- non incliidcrotur (piidditntine in dillV'roii-
tiis cl j)assioiiil)Us coloris, adlmc visus halwrot id«'m ol)i»»ctum
j)riniuin <ju(.m1 modo liajjot; ijuia disciirrondo j)oi- omnia, iiihil
aliud ossot sihi * obicctuin * adacijualum; i;:ilnr liiiic iion * in-
cliidonliir* jirimuni ohiccdim iii onmibus j)oi- s«' ohioctis ijuid-
dit;itivi', sod ijuodjihcl jior s«' ohioctuiii vol includorol ij)suiii
ossonlialit«'r, vi»! iiicludfrcliir iii aliijuo e.<:s«»nlialiti'r vd vii-
tu;dit»'r iiicludontc ij)suiii ; ct ii;i in * j)rimo * concurrot du[)lt'x
I^rimitas, scilicct communitatis ox j)arto sui, ot jirimita«* vir-
tntis iii s«' vol in suis inroriorihiis; * ot ista iluj)l<'.\ jtiiiiiil;is
yrimi ofiierti talis j)0li'nti;ti' suJllcift * (^/).

:{S.'). (<;<) — Obiectiones. — (jmtra ist;im nnivocationem
enti.K ;ir}.ruitiir mullij^licitcr:

(I) Piimo [)(•!• IMiiloso|iliuni, ///. .Metapti., ijiii;!, s«H.Mindum
ij)siini ibi, ens non ost (fenus, ijiiia tuiic. .stviindum ij)sum ibi-
di'iii, (ti/ferentia iioii «'ssct * j)or si'*oiis:si aiil«Mii «'ss»'l rom-
niunr dirtum i)i t/uiit dc |iluribus sj)»»ci»» ili(b'r<>iitihus, vid»M*<»-
liir t'>;s»> firnus,

fi) Mcin cti;!!!! iii /l . Mciapfi. \\\ prinripio, iibi viill »juo«l
Cfis diciliii dc entibus sitMil sanum d<» .umis, «»1 i|Uo«l M<*ta-
physic;i »»st una sci<Milia, noii ijuia omni;i illa «lo ijuibus Me-
t:i|)h\sic;i cst «licaiitur \ecanduni unum, Si»»| ad unum, s«mIicoI
iioii iinirore, s»»d (inalo(jiee: »'r;:o suhi<'cium .Nb'lai)hysi»":io noii
osf rniroium. s»!«| analoyuni.

(d) Wiitl (M iMt» (iii|il>-% priiiiitiiH »tilVt(-i«'t nd rutituifii) prtmi obi«H-li
tiiliH |)<i|(<iitia)'.

342 LIB. I. DIST, III. QUAEST. III. ART. II. § 2.

c) Idein VII. Meiaph. dicit quod accideniia * non sunt
entia nisi quia entis *, sicut Logici dicunt non ens esse ens^
et non scibile esse scibile, et sicut vas dicilur salubi-e: in
oiunibus istis exemplis non esl univocatio eius quod dicitur
de pluribus.

d) Item, Porphyrius: Si quis omnia eniia vocet, aequi-
voce, inquit, nuncupabit.

e) Item, /. Physic. principium est contra Parmenidem et
Melissum, quod ens multipliciier dicitur; et arguit: si omnia
sint unum em; ergo omnia sunt vel hoc uiium ens, vel illud:
quod non sequeretur si ens esset univocum, sicut non sequitur:
oinnis homo est unus homo; ergo ille unus homo, vel iile
unus homo.

f) Item per raiionem: si ens esset univocum ad decem
genera, ergo descenderet in ista per aUquas differentias. Sint
igitur duae tales differentiae A et B: aut igitur istae includunt
ens quidditative, et tunc in conceptu cuiuslibet generis gene-
ralissimi includitur negatio: aut ista non sunt entia, et tunc
non ens erit de conceptu entis.

386. (i^) — Solvuntur. — a) Ad primum arguraentum
///. Metaphysicae, quamvis non oportet dicere qiiod argumenta
illa concludant, quia Philosophus intendit ibi arguere ad op-
positas partes quaestionum, quas disputat, sicut ipsemet prae-
mittit in Prooemio: duo autem opposita non possunt concludi
nisi alterutn argumentum sit sophisticum; unde Commentator
eius, * com. 3 in princ. *, dicit in primo argumento ad pri-
7nam quaestionem ibi disputatam, esse fallaciam consequen-
tis: si contraria pertinent ad eamdem scientiam, ergo non con-
traria non pertinent ad eamdem scientiam; quamvis etiam
istud argumentiim specialiter non oportet tenere quod conclu-
dat, infert enim ibidem : quare si unum esi genus aut ens,
nulla di/fereniia, neque u?ium, neque ens erii: quaero, aut
intendit inferre quod non per se primo rnodo erit differentia
ens vel unum, et sic conclusio non est inconveniens de uno:
aut intendit inferre negativam absolute, et tunc non valet
consequentia ; non enim si rationale est differentia respe-
ctu animalis, sequitur quod rationale non est anima/, sed
quod non est per se primo modo animal; tamen tenendo quod
argumentum valeat, concludit oppositum magis quam propo-

MI5. I. DIST. III. (jnAKsT. III. ART. II. ?5 .i. 343

sitiim; iftii(»v«'t ciiini :il) rnlr iiilioinMii tjfnfri.s, iioii projjter
fK'f/uh70(fi(iont'}ii, iiiio si ossft (teijnirociini a<l «lefpiii j^ciHTd,
os8<'t decetn {/etierd, (|uia idoiii coiiccplus, ((uoc-iiiiii|u<' iioiiiine
si^Miinc(.'tur, lialitl cariKlciii latioiiciii (feneris: s»'»l rcmovct r:i-
tioiiciii fjeneris al> e/ite propter nirniuin eomtnunilntein, (|uia
vidclicct jiiaodicatur /ter ae primo nnnto dc (liff^^rentia nli-
f/U(t ; ct |)cr lioc '' possit * coiicliidi i|U()d ens iioii sit f/enus.
(>5) .\d vidciidiiiii autcdi )|uaiido Ikk: sit vcnirti. cuiii taiiien
pracdictiiiii sil iii. ;>?!>] (piod ens uou pracdiialur jter .se primo
niodo (lc di//'ere/ilii.\ nltimis, distiiiiruo (l' di/ferentiis: (jucxi
aliipia potcst suriii a partc essentidli /^/////h^ (piae cst rf»s * uiia *
cl iiatura alia al» illo a ipio suriiilur coriccpins (jeneris, sicul
si |)oiiatur toriiiariiiii pliiralitas, ct (/cmis dicaliir suriii a parl»»
cssciitiali piiori, ct di/ferrnlid s/teci/ieu a roriiia ultiiiia, tuiic
siciit ens dicitur /// t/nid dc illa partc cssciiti;ili a tpia »»iiiiii-
tiir diircrcrilia lalis sj)cciflca, ila dicitur in qidd dc lali dillc-
rciilia iii ahstracto, ila (piod sicut liacc (^st /// i/uid, (inima in-
/rl/ecfirn est ens, acci()iciido cuiiidcin coiucjiluiii entis, secuii-
diifii (piciii dicjtiir dc /lomine vc| tU' dihedine, ila liacc est //*
i/ii.id, rdtiondlitiis est ens, si rationdlitds sit lalis ditrerciiiia.
.Scd iiiill:i hilis dillcrciilia csl id/inni, ipu.i in l:ili conliiientur
|)liirc8 rcalit;itcs :ilii{Uo iiknIo distiii(-l:ic l:tli distiiicliou«>, vel
non identiUite, «(iialciu dixi iii «(. *' I. (ir.icc. dist. '.i"(J)*
cssc iiiter es.sen/idin cl pro/irie/d/em /tersondtem, ve| luaiorcni,
sicul alias c.\()l;iii;il»ilur; cl tiiiic l:ilis n;ilur;i (lotest conci(»i s»»-
ciiiidiiiii :ilii(iii(l, lioc est secuiiduiii ;ilii(u:<ni rc;ilil:ilein el jht*
rcclioiicrn, ct sccuiidum ;ilii(ii;iiii i^iior;iri : et ideo lalis naliirae
coiiccjitiis iioii t'sl siiii/iliritcr sim/de.c. Si^^i iiltiriia realil;is, seu
()circ(lio * rc;ilis l;ilis(/()* iialui;ie, ;i ((U:i * ullima realHale ♦
suiiiiliir iillimd di/fecen/iit, csl oinnino sim/iltiiler sinipiex.
Isl;i rc;ilil;is noii iiicludit cns t/niddi/dtiee, .sttl IkiIm-I coiic»»-
(iliiiii siiiijilicitcr simjdicciii. rnde si talis realitas sil A, liaec
iioii csi /// i/i(id, A est ens, sed esl t/unsi per accidens ; *H Uoc
sjvc A dic;il ilhim rc;ilil;itcm. sfn dincreiiiiam in alisiracio
sumjd.iiii a l;ili rc;ilil;«lc.

* Dico iuiliii* sic*: di.xi (iriiis ((iunI ntill;i diircreiilia siinftii'
ritcr idli'nii iiicltidit ens i/itiddttdtire, ijlliu OJ*t sinifdiriter

(\) II, H-*."» Hlilll Ct l«M'C ihi «'it.

1«) \Vn<l rfiilitiiti.t

344 LIH. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. II. § 2.

simple.v ; * sed alia * diffei-eiitia s?/,inpta a parle essentiali,
quae pars est ima iii re, alia a natura a qua sumitur genus,
illa dilfereiilia iion est simpUcite)- simplea-, et includit ens in
quid. — Et ex iioc quotl talis ditferentia est em in quid, se-
quitur quod en.s noii est geniis, propier ^umiam comniunita-
tem. entis; nullum enim genus dicitur de aii((ua diffei-entia in-
feriori in quid: nec de illa quae sumitur a forma, nec de
illa (]uae suinitur ab ultima realitate formae, sicut patebit
disl. 8, quod semper illud a quo sumitur conceptus generis
secunduai se est polentiaie ad illam realilatem a qua sumitur
concepfus differentiae, sive ad illam formam, si differentia
sumalur a forma.

('6) Ef si arguas coiilra islud, quod si raiionale includit. ens
quidditative, et quaelibet differentia consimilis, quae scilicet
sumitur a })arte essentiali, non ab ultima realitate eius, erf»o
addendo talem differentiam generi, erit nugatio, eo quod e^is
bis dicetur; dico, (]uod quando duo inferiora ad tertium sic
se liabent ({uod unuin denomma^ alterum, illud commune par-
ticulariter denomin.it seipsum sine nugatione; sicut albedo,
quae est iiiierior ad ens, denominat animal, quod est inferius
etiam ad ens, sine nugatione: et ideo sieut est denominativa
ista, aniinol est album, ita ens, qu(3d est superius ad album,
potest denominare animal, sive ens particulariter sumptum
pro animali, puta si illud ens denominativum esset eniale, baec
esset vera, afiquud ens est entaJe; sicut enim ibi concedo de-
nominationem accidentalem sine nu^iatione, nec tameii idem
omnino denominat seipsum eodem modo conceptum, ita bic,
aniinai rationale, est sine nugatione; iiani in animali inclu-
ditur ens quidditativc, et in rationali denominatii:e ; et sicut
raiionalitas est ens quidditative, ita raiionale denominatur
ab ente; igitur bic esset nugatio, an/ma/ * est^- rationalitas;
non autem bic, animal rationale, sicut esset hic, animal al-
bedo : iioii autem est nugatio liic, animal album.

b) Ad aliud quod dicitur de IV. Metaph. dico, quod
Philos. .Y. Meiapli. coir-edit ordinem essentialem inter species
eiusdem generis, ([uia ibi vult (juod in ({uolibel genere est
unuin ])rimuiii (]uod est mensura aliorum: mensurata autem
habeiit essenlialem ordinem ad mensurani; et tamen, non ob-
slante * tali * attril)utione, ([uilibet concederet unum esse con-

I.ll!. I. niST. IIl. yUAKST. III. ART. II. .^ 2. 'M't

cc/)l'tni (/1'nrris: iilicis ^'••mis noii |i!;uHliciir«;lur in qnid ilo
j)liifil»iis (liircifiitihiis sprci»?; si «Miiiii •^«'niis non lialicn^t coii-
<<'|)luiii :iliiiiii :i (Oiio-ptibus spcriiTiim, milliis coiicoptus dice-
rrtiii- il<' |>liiril»us ia t/niil, simI l;intiim (jiiilib«'t «fo soi|).so, et
tiiiK" niliil pr:n'<li(;ii('liir iit f/fnus d»» specie, sfd ut ideni dc
fixlcin.

(I") (ionsimililcr IMiilosoplius dicit iii 17/. I'ln/sic., «piod iii
(jctir)-!' latent acqtiirocatinnes, jiroptcr ipujs iion polcst flpri
comp;n;itio .S(^cimdiiiii ^rcniis; non oiiini csi a«'ipiiv(H-;ilio (pi:iii-
tiim :id Loc-iciim, ipii |)f>mt div(»rsos conccptiis, s«'(l ipiantuiii
»(l rculciii |>liil()<i)plMim ost :i«'(piiv(X';itio, (pii:i iion cst ihi uiii-
t;is 11/rturac. — It;i i;:itiir (>mn«»s auctoritatcs (|uac sunt in Mo-
tapliysic;i ct IMiysica, ipiac osscnt dc liac matcri;i, posscnt ox-
poni propti-r ilirrr^ilnlcni rcnlcm illorum iii (piilms cst attri-
Idilio, i-iim ipui l:imcii stat uniUis cnncc))tu$, :il>str:iliil)ilis ab
cis, sKiil p;itiiit in ('./v/x/^/o. (ioiicedo * tiinc * (|U(J<1 totiiiii illiid
(pi(Hl ncridctis. csl :iilril>nti(>noiii csscntialcm \k\W\ :ib su/>stan-
liuiti; ct t;iiiicii :il) Ikm- ot ab illo |)otost concc|)tiis unus coiii-
miiiiis :d)stralii.

(% .\(l ///// qmic ilicmiliir dc \ 11. .Mctuph. ilutt, ipKHl lit-
lcr:i iiltimi p:ir;i^^r;iplii dc ill;i iii;it(M'i:i solvit oiiincs ;iiictorit;itos
IMiilosoplii pr:iclial>it:is. ipiac iiiti|)it: Pnlnin nulcm illitd, tilc,
ibi ciiiiii dii it IMiilosopliiis t/nod /itiitin et siinpliciter defi-
nilin i'l quod qnid cfiil cs.vc snhslntilinttiiii cst, et non so-
Inni, srd nliitrtiin sini/iliciler cst, nun tamen jirimn. Kt prf>-
l>;iliir lioi' ilii, ipii:i r^itio siM-|ii||c:ins idcm nomini cst dclliiitio,
si illiid cuiiis cst ralio cst per se unnm. i'num vero dicitur
siciil cl cns; cf inlclliirc per .\e f/rv; * |H?r se * ena autem, hor
i/nidfiti linr nlii/nid, niiud qudtilitalcnt, aiimi qualilatem si-
fjnificnt ; ipiod vcriiiii csl i\r ctite jicrse; (pii:i ens per s«f iii
\. lili. divixil m dcccni (jcnem ; ic-itnr (piodlilH*t illorurn «'sl
1'iiinii i>i'r \c ; ct il;i ralio islorum cst dcllmlio, ««l Ikk' coiiclu-
«lil il)i : qntijirii/dcr crit lnnninis ailn ratio ei definitio;
:ilio vcii) modi) nllti ct .s/(^.\y/i/i//V/>', ipiia substantiao pr*r .*iif el
jiciitio, ;dl)i siinpliriter ct /)/'/• se, s»««l non primo, u\W\ Im>-
miiiis sccntidniti i/itid ol /ler nccidens. liidc «»1 in ill«i capl-
Milo tr:ici:ii pi iiu'ipalitci' dc t;ili ri\U* /u*r uccideus. cuiii.HMMNli
est homo tilhns, ipi(Nl «>ius iioii sil dcllnitio. /.'/«:> i^iliir

vcl i/nid vcl dcfinitionctii liab«M'o, (piodcuiinpic istoniin simpli-

o4() LIB. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. III.

cit<'r dicilur sicut do suhslaniui . do accidenle, sed nwn, aeque
primo ; et uon obstante ordine, polost bene esse univocalio.

d) Ad Porphyrium, ipse allegat Aristoteleni dicendo, aefjui-
voce, in{{uit, scilicet Aristoteles, de quo ibi loquitur; iion in-
venilur autem ubi hocdixerit in Loi>ica ; in Metaphysica autein
dicit hoc, sicut iain allegaluni est et expositum. Si quis autem
vellet pertractare auctoritatem Porphyrii, ([iiomodo ratio eius
ex aucloritale Aristotelis valet nd propositum suum, posset
exponi; sed nolo immorari.

e) Ad illud quod arguitur de /. Physic. dico, (|uod ad
opinioiiein illam Parmenidis et Melissi destruendam principium
est accipere, quod en.s- dicitur rnultiplicHer : iion aequi-
voce, sed rnultipliciter, hoc est de midtis, ad inquirendum
de quo illorum intelligant: sicut si diceretur omnia esse unum
animal, contra eos esset dislinguere animnl, et (piaerere de
quo animali intelligunt, aut omnia esse unuin iKnninem, aut
unum equnm.

Itein: (juod arguinenlum Philosoplii non valet contra eos
si ens esset univocum. — Respondeo, quod consequenda ista
descendendo sub praedicato stante C'o;i/«se tantuin *tamen*(a)
tenet formaliter, sed est fallacia figurae dictionis et fallacia
consequentis ; toinen si ipsi intellexerunt, sicut Pliilosophus iin-
ponit eis, (|uod omvia sunt unum, non lo^iuendo de uno con-
fuse, sed de aliquo uno determinato, bene se^iuitur ad ante-
cedens sic intellectum, ({uod omnia sunt lioc unum vel itlud
ununi.

Artigulus III.

EXAMINATUR AN VERUM SEU ENS SUB PRAECISA RATIONE
VERI SIT PRIMUM OBIECTUM INTELLECTUS.

387. C^) — Exponuntur argumeiita affiimantia (1). — His
visis de ente, restat ulterior dubitatio: rtrum posset poni ali-
quid alitid transcendens primum obiectum intellectns nostri,
quod videtur habere ae({ualem communitatem cum e^ite?

(1) Solvimtur ad ii. 389.
(a) Wad. non.

LIH. I. DIST m. QrAEST. III. ART. III. -UT

I'U vi(U'lur ijiiotl sic, »'1 li(»c iiiio iii(mI(j (juoil reruin sil
oluoctuiii (idneqnatinn cl jyrinium iiit«'ll»ttus nosiri hic, ot uoii
ens. — Oiioil Iriplicilcr jM-oltnlur :

aj Priiiio sic: (lisliiictaf! iMdciitin»» iKihrnt ^//.v///j(7(t nf/U'cla
/ormalia, t'\ II. /h; A/iima: •^cd Infrllerfas ol r^tlmtfas simt
(lisliiicta<* j)ot»'iiti;H»; vv\z{) lialjcnl di^^tiiicta (il»i»*cta roniialia :
((U(mI iioii vidctur possi' sustincri, si ens poiiatur primuiii oliio-
ctiim infcllcctus; snl si rerum jioiialur, Iwiic possuiil y.ssijznari
(lisliiicta (;t)iccta lormalia.

ffj Sccuiido sic: ens cst coinmunc d«' sc ad sensibile d
infelfifiibile: (j|jic<tuiii aulciii j)r(»prium alicuius jiotcnliao «'sl
ol)ic<'tiim cius siilt alitpia /iropria ratioiic; ci^ro ad Ikh' (JIKj»!
f/is sit proj)riiiiii ohicclum iiitidlcctiis, ojiortct (JiumI dctcrmi-
iictur cl c(tiitralialur ad «mis inteffif/ibife jtcr ali^jiiid jM'r (juod
cxcludatur ciis sensibife: scd talc conlraliciis vidclur css«' re-
7'inn, (jikmI dicit dc s«' ratioiiciii manifeslafiri vc| infefiif/ibiiis.

(J llciii tcrlio sic: ol iccliim iion cst jirojdium alicuiiis jm>
tciilia(; nisi scciindum (jikmI csI jirojuium iiKjtivum illiiis jmi-
tciiliac: 11(111 movct aulcm :ili(jiiid jM>t<>iitiani iiisi siHHindiim
(|ii(mI IkiImI ali(jiiam liabifaflinem ad cam: ens * i«,riliir * s»»-
ciindiim (jiiod :dtsolutiiiii, cl iioii IkiImmis ali(jiiam li:iltitiidiii<'in
ad iiifcllcctiim. iioii «'st * iiid.Kimum a\* ct immcdKitum olii«»-
ctiim: illinl :iiilciii sccuiidiim (jikmI eiis Ibrmalilcr lialN>t li:ilti-
liidiiiciii ad iiitcllccfum csl rerifas, (jiiia s»'cuiidiiiii .\nsc|.,
I)i' Verifafe, rerifas esf rertiltiifa snia menfe jiercrjitibiiis.

:{KH. ('2«M — Aigumenta Doctoris contra piaedictam opinio-
neill. — Stid conlra i.sfam conefusionem d<' r«';77(//#' ar;;iio sic :
ti) j*rimum ()|ii<'ctum, Ikk* esl fttffiei/uufum, v<'l ada<Hjuatiir sc-
ciiiidiim ciniiinanifalem. vcl sccuiiduin riilulem, vcl .sccuiidiim
islaiii fiu/ificem /irimitatem concurrenlem : reruiu aulcm
mill(t isloriiiii iiKMloriim aihic^jiiatur iiitc|Ic4-iiii: «vi.s iiiit<>m il >•■•
(pialiir, iil jialuil; crv'", <'l<'.

I*rofiiitio /irimae /utrlis minnris: Veruni noii diciliir
/'// tjKitl t\r omiiilius jicr si> inlclli^iliililiti*^. ijuia iion (liciliir
/// t/uitl dc /'///»', ncc dc :ili(iU(t jM'r «» intoriori iid ons.

Secunfla /ntrs minoris jtroJKitur cum tertia : (|iiin inlt»-
ri(ii:i :id rerum, liccl iii<'ludant ij)siim fSfUMitialilt»!*, iioii lunitMi

(a) Wait priiiiiiin.

348 LIB. I. DIST. IH. QUAEST. III. ART. III.

inclu(iunt omnia alia intelUgibilia virtualiter vel essentialiter,
quia hoc verum quod est in lapide non includit essentialiter
vel virtualiter lapidem; sed e converso, ens quod est in la-
pide includit veritatem ; et ita do quibuscumque aliis entibus
et eorum veritatibus.

h) Itein, verum est passio eniis et cuiuslibet inferioris ad
ens ; erg-o intelligendo ens et (juodcumque inferius ad ens prae-
cise sub ratione veri, non intelligitur nisi per accidens, et
non secundum rationem quidditativam: sed cognitio cuius-
cum(|ue secundum rationem. quiddiialivam est prima et per-
fectior cognitio de eo, ex VII. Metaph. c, 1 ; ergo nulla co-
gnitio de aliquo praecise sub ratione veri est prima cognitio
obiecti; et ita nec veritas est prima ratio praecise cogno-
scendi obiectum.

cj Confirmntur ratio ex //. Prioruni: cum scientia
mulae ut mula stat ignorantia huius mulae ut haec. Sicut
ergo comparando obiectnm ad habitum, inferius extraneatur a
suo superiori, de ({uo superiori est primo ille habitus, ita
multo magis extraneabitur subiectum suae passioni, compa-
rando sive ad habitura, sive ad potentiam.

d) Item, obiectum habitus naturaliter non praecedit obie-
ctum potentiae: sed primum oi^iectum Metaphysicae, quae est
habitus intellectus, est ens, quod est prius naturaliter vero, et
non verum, qiiod est p^o-ssio entis, est subiectum Metaphysicae;
ergo, etc.

389. (-21) — Solvuntur argumenta proposita n. 387. — Ad
rationes in opposilum, respondeo ducendo illas ad oppositum.

a) Primam [n. 387«] sic: quia sicut voluntas non potest ha-
bere actura circa ignotum, ita non potest habere actura circa
obiectum sub i-atione formali ahqua obiecti quae ratio est peni-
tus ignota; ergo omnis ratio secundum quam aliquid obiicitur
voluntati est cognoscibilis ab intelleciu, et ita non potest esse
prima ratio obiecti inte]l(?ctus illa ({uae distinguitur contra ra-
tionem volibilis, si qua sit taHs.

Item, intellectus ponit ditferentiam inter bonum et verum
et eliam convenientiam; ergo * utrumque *, etc.

Hoc eliam probatur, ({uia de quibuscumque passionibus
entis habetur aeque distincta nolitia: ila de bono sub ratione
boni, sicul dc rero sub ratione veri; quia, secundum Avic.

Liu, I. DisT. III. oi;af:st. III. ART. iii. M**

VI Mcliii)h. c. iiltimo, si (tUqud scieiitia esset de omnihus rau-
sis, illa esstd nohi/issi)/ui f/ime esset ile rausn finnli, ruius
r;»ti(), socumluiii inultos. ost honHas; iion ♦•r^'0 oiiiiiia ohiiriun-
tiir inlollcctiii sul» riitioiio veri.

A(l illinl (juotl iiccii>it in iirjruincnto »1«' dislim tione ol/ie-
rtftrnm rosj)oii<lco, tniod |)olciitia«' dispnrnlae triplicitcr m*
halKMil ail inviccni : aiit sunt o/nnino disparnlne, vcl subordi-
natuc, ct liinc v«'| in rodeni yenere, siciit co«;iiiliv:i supfrior

* vcl * inrfiior, vcl in fdio firnere polontiaruni, sicut coj;niliva

* conlia * suam appctilivam.

(22) primo inodo potcntiao «lisparalac lialicnt oinnino obiecta
dispfirulu ; i\\\\,\ iiiilla c;u"um, r\ «pKj (lisjiaratap, ost jrt se
ojM'rativa circa ohifvtum circa <(uo<l * ost * alia: talfs sunl
sonsus cxtorioros intor sc, iit risu.s, ftnditus, ctc.

SfiCU/ido inodo iM>l«Miliac <lisparata«> haliont ohiccta prima
suhfwflinutu, ita (|iiimI siciit itofcntia sup(M'ior potcst hal»ore
pcr so actum circa (|Uo(iciiin(pi»' circa (jikhI potcst potcntia
inCcrior, ila ohicctum primum potcnliac su|)<M*ioris coiitinot suh
se piimiim ohi<rtiini potcntiac infcrioris; alio(|uin iion os.s«'t
illinl oliicctum a<lacipialiim potcittiac supMMori. riKJc priniiiin
ohicclum visus s(>cuii<luni suani communitatcm contiiictur iit
inri riiis suh piimo ohiccto se/isus co/ninu/tis.

Tcrtio iiiodo potcntiac sic se lial»<Mit (piod sj nppctiliva
.iilaojiiarctur coirnitivac in opcrando circa (|uac(Mim(|Uc ohiccla,
/(//'(/( o.sscl olticctiim primum iiirius((uc, ct siil» endem rntinne
formuli cx partf ol/iccti ; si aiit(Mii a|»|M'titiva h.dwal :ictum
circa alif(iia cojjnoscihilia ct cina ali((ua iioii, liiiic ohii'iMuiii
y|t|>clilivac crit iiilcrius ad ohicctum coLMiitivao.

Ad i)ro|tositum, intctlectus d rtduntus caduiil sub lertii/
ineinhro ; <l si voluiilas ponaliir liah«M-c actum ciiru oiiino
,intclliLriliil(>, * ot suh i(iia(Mim((iic nitionc iiit<'lli;.MhiIiuiii *, jMiiuv
tiii iftcin CS.S4» ohicctum laiii nduntatis ((uatii intellerlus, el
^iih ratioiic eudem tormali : si iioii. scd ((uo«l voliinlas tantiiin
hahcat acluni circa iiitclli;;il»ilia <(uao sunt ftnis vol enlia ad
fincni, ci noii circa inere speculuhilin, tuiic |N)nclur obicclum
V()luiil;itis ali)(Uo iiHhUt particnlare r«vs|M»ctu obi«vli inlcJbvliiN;
scd S(Mn|)cr sl.ihit ((ikmI ens cst ol»i<>ctum intclhvlus.

h) Sccuntlain ratioiicni [ii. ii87 //] cliam duco iid oppiisiinuj;
ipiia ohicctum pi-oiM^rtioiKitum iHtttMitiae sii(M'rion c^t cominune

350 LIB. 1. DIST. III. QUAEST. III. ART. III.

ad obiecluin proportionatum potenliae inlbriori, ex praedicta di-
stinctione; et ita ens, secundurn quod abstrahens a sensibili
<'t insem-ibili, est vere propriuiii ohiectuni iiitellectus, quia in-
telleclus, tainquam potentia superior, potest habere actum tam
circa sensibile quam circa insensibile. Unde ista abslractio,
quae videtur esse noii approi^riatio, est sufficienter appro-
priatio re^^pectu potentiae suj^erioris.

Per hoc respondeo ad raiioitem: ((uod commumtas eniis
a(,l sensibile et insensibile est ratio appropriandi ipsum po-
tentiae operativae circa ulrum({ue ol)iectum per se * intelli-
{^•ibile *.

(■^■^) c) Teriioyn [n. 387 c] deduco ad oppositum: quia ralionem
obiecli dico esse illam formam secundum quam obiectum est
motivmn ])oientiae * circa quodcumque obiectum per se intel-
li<^ibile *, sicut ratio activi vel agendi dicitur esse illa forma
secundwn quam agens agit: talis aiitem ratio obiecti non po-
test esse respecius ad potenliam. Et isto modo loquilur Phi-
losophus //. De Anima, ubi assignans primum obiectum visus
dicit quod illud cuius est visus ut obiecti est visihile, non per
se primo modo, sed secundo modo, ita quod ipsum poiiitur
in ratione visibilis. Si autem formalis ratio obiecti poteiitiae
es^Qirespectus ad talem potentiam, tunc obiectum primum visus
esset visibile per se primo modo, quia tunc ipsa visibilitas
esset ratio formalis obiecti; et tunc facile esset assignare prima
obiecia, ({uia obieclum primum cuiuscumque potentiae esset
correhtivum ad talem poteiUiam, puta visus visibile, auditus
audibile: quomodo Piiilosophus non assignavit prima obiecta
potentiarnm, sed sicut aliqua absoluta, puta, visus colorem,
auditus sonurn, etc.

Unde si verum dicat formalem respectum obiecti ad intel-
lectum, de qiio alias, se.quitur oppositum propositi; ex hoc enim
sequitur quod ratio illa non sit ratio formalis obiecti, sed
aliqua alia ab ea.

390 — CoroUarium. — Patet igitur ex dictis, quod nihil
potest poni ita convenieiiter primuin obiectum intellectus sicut
ens. — Neque aliquid virtuale primura, neque alifjuod aliud
transcendens ; quia de quolibet alio Iranscendente probatur
per eadem media per quae probatum est de vero.

I

MM. 1. IHST IM. olAKST. III. Al!T. IV. X}1

.Vinicrus IV.

DK OniKCTO MOTIVO INTKLLKCTIS NOSTHI PBo STATf I8T0,

:!!M. c-i) — Prinmm obiectiuu motivum intellectus pro aatu
isto est quidditas rei sensibilis. — Srd icsUii unuin iliiliiiiin: si
('us s<>(iiiiiliiiii riilioiKiii sii:uii (-oiiiiiiutiissiiiKtin sil prhnittn
()h/fr(Kiii iiilcllccliis, tjii;irc iioii potcsl (juoiiciinKju** «•oiilciitiim
siil) ciiic niitiD-nlilcr movcrc iiiicllccluiii, sicut luil nr;jutum
iii iiriiitd rd/ioni' ;hI prininm qmirsliimein iii I'ruk)j;o? Kl
liiiic vidctiir (|u<mI Dciis n;»tiir;ilii('r |)os.s4't ro«:iiosci ;« nol>i«5,
cl siilisi;iiiii;i<' oiiiiics iiiiiii;i tcrijlcs, (juo«l ii('j:;ilun) csl ; imo m»-
^;iluiii cst tl'- n.nnilfiis snhslantiis (?t dc onmihus sulist;intiarum
pinlihus essenlinlilms, (|ui:i (liclum cst «iikmI iion conci]>iuntiir
iii :ilii|ii(» coiicciilu nniiUlitnlivi), nisi in coiicc)itu entis.

liespDnclro : obicctuiii |it-iiiium |><>t<'nli;i<* ;«ssi«;iiatur iliinl
(|uoil :i(l:i<'i[ii;iliit- |tol<'nli;u' iti rnlinni' jntlrntine, noii aut<'m
i|iiim| ;i(l;ici|u.itui' |)olciili;i<' nl iii nlii/no sUiln. (JU('tii;i(lmo<lum
|)i-iiiiutii ohicctiim visiis iion |ioiiilut- illuil (|U(nI ;(ila«'({uatur
visiii c.xislciili iii mcdio illuminalo lumiiic c^indclac prut^cise,
.scd (juod ii;ilum csi ad;ic(|u;ii-i visiii ex se, (luantum osi c.x na-
lur;i sui. Nunc ;iutctii, iit proli^ilum osl prius ,n. M'^], contra
pi'im:im opiiiioiiciii ;id (pi;icsti<)ii<Mii y\r primo ohierto intrile-
ctits, lioc csl ndiiei/nnto, ipiac poiiit (/niililitnteiH rei innterinli»
ess<> ]ii-imiim oliicciiim iiiliil |Nit<'st ;id:ici|u:iri iniclli^t-tui nostru
ex nnlnrd jiolenliae iii i-;iti(inc |)rimi oliiccli nisi connnunisxi-
innni. T;im<'ii /iro stntti istn ci adai^iju^ilur in nitiono molivi
(inidditns rei sensihilis |ii. li|; <'t idco |>ro stalu isto noii lia-
liir;ilitcr iiitcllip't :ili;i ijuac non coiiliiicntur sub illo priiiio
iiioliv<i.

:VJ2. — St;itus Quare intellectus indi^et phantasuiat^ pro
statii isto. Si i|ii;i<'riliii', (|u:ic <'8t ratio istius sintiisf —

Hcsiiondco: Slntns noii vidctiir cssc iwsn stnljilis pt-rmaneniin
le<jihns dirinne snpientiae /irntnln. — Stalulituiii «"sl aiilcni
illis lc^ilius s;i|)i<>iili:ic. <|no<l mlcllivtus iioslcr nuii intcilitr^U
])ro stalii isto nisi illa (jiiorum si^tH-ii^s rcluccnl iii pliuiil;!-
sm:itc, ci lioc siv(> pro]il<'r |NN'ii;ini oripin:iiis jMVonti, sivc
]ii-o|)tci- ii:itiii-;il('m ci)iictii-di:im p<iti'iili:irum :iniiiinc iii (»|k*-

352 LIB. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. IV.

rando, secunduiii ({uod vidernus ijuod i)OtenUa superior ope-
ratur circa idern cii-ca quod iiilei'ioi% si utraque haheat ope-
rationern perfectam; et de lacto i(a est in nol)is, quod quod-
cnreique universale intelliijirnus eius singulare actu phantasia-
mur. Isla tamen concordia, quae est de facto \)vo statu isto,
non est ex naiura nostri intellectus unde intellectus esl, nec
etiarn unde in corpore est; tunc eiiiin in corpore glorioso ne-
cessario haheret similem concordiam, quod talsum est. — Utcum-
([ue igitur sit iste status, sive ex inera voluntate Dei, sive ex
mera iustitia punitiva, (sive ex infirmitate (a) ), quam causam
Augustinus innuit XV. De T)'in. c. ult. : quae caum, inquit,
cur ipsam lucern acie fixa videre non possis, nisi uiique
infirmitas? et quid eani libi fecit, nisi uiique iniquiias?;
sive, inquam, haec sit tola causa, sive aliqua alia, saltem non
est primum ohiectum intellectus, unde poteniia est, quiddi-
tas rei uiateriaiis, sed est aliquid commune ad omnia intelli-
gibilia, licet primum obiectum adaequatura sibi in rnovendo,
pro siaiu isio, sit quiddiias rei sensibiiis.

393. ;2.5) — Solvitur obiectio. — Et si dicas, dato quod
ens commune sit ei obieclum adae({uatum pro statu isto, non
tamen movei^ent suhstantiae sepai-atae pro statu isto nisi in
maiori iumine quain sit lumen naturale intellectus agentis;
ista raiio nulla videtur: ium qiiia si tale lumen requiritur, non
est ratio ex parte intellectus nostri itnde ialis iioieniia, quare
modo non possit iiabere tale lumen, * potentia enim, scilicet in-
tellectus*, (est [b)) de se receptimis talis luminis, alioquin ma-
nens idem nunquara posset illud idera recipere: tum quia quando
aiiqua diio agentia concurrunt ad aliquem effectum, quanto
unum illorum plus potest supplerc vicem alterius, tanto minor
perfectio requiritur in alio; quandoque autem nulla, si illud
snpplet totam vicem eius: sed ad immutationera intellectus
possibilis concurrit obiectum et lux ; ergo quanto obiectum
est perfectius, et raagis potest supplere vicera lurainis, tanto
sufficit minus luraen, saltem non requiritur maius: sed primum
intelligibile est maxime lux; ergo maxirne potest supplere vi-
cem lurainis ohiecti intelligibilis; ergo quanlum est ex parte

(a) Deest iii Ed. Ven,

[b) Deest in £d. Veu.

LIB. l. DI3T. ni ur)AEsT. III AKT. V. iUV:}

iJhi, .si contiiiratiir •^iil) prim») obir»cto a(iaei|ii;i(o iiit^lUftiii tio-
stro pro .st;itu isto, noii dHt (l»*('»»rtus <»x jiartr» luininis. i|uin

jiossit tiiovfrr iiit("IU'ctuni nostiHiiii.

.\RTICILrS V.
SOI.VIJNTI R AH<VUMh:NTA l'IU.N<;irAl.lA.

:U)4. (•■i'i) — Solvitui' I. arg. princ. — Ad ariiuincnla prin-
(ipaiia istius qitaesfiDfiis, ilico ad ftrimuin n, :?09 a , .|uoU
iioii scinpcr pci lirlissiiniiin cst rnxsa ivsp«>ctu imjMM'l»'cioruni.
foinparaiiilo imiMjrlecta ad (juodcuiiKpic lcrtiuin, sjcnt /tcrfe-
cluin (ilhnin iKJii ost causji risibilitdtis (»innil)us visiliililius;
aiit si osl cansa, non tamcn prnecisd ct adncquntn ; o\ *i\ inn-
xime mntirnni, non tamcn jtraecisunt ct iKtarijnatuni. Priinuiu
aiitcm ()l)i(,'cium int^HIccliis, dc (|uo lo((uiinur iti ist;i qnaoifione,
(lcl)ot ««sse priinum ct tnlneqnnlnnt potciitiac.

.V.)'i. — Solvitui' II. arp. princ. — .\d aerunilnm ratioinMii
[ii. :i<){) ^l dico, (juod si rcctc arjruilur, dcl)cl inrcrri «|uod niil-
liiiii ciis participalum i)olcst co^^nosci nisi sit e/is ab enle im-
pnrliripntn ; ct iioii dclicl intcrri (jiiod iion potcst (-(ii;nosi'i
iiisi pcr rntionem mtis iinftnrtirijinti rot/niti : tunc cnim sunl
(|ualuor tcrmini; iiui:i poiiitur iii coiiclusioiu' esse rognilum
prr i'ns itnjinrtirifuitn/n, *\m tcrmiiius non fuit in pruposi-
tio/ie serimdn. Kt ralio rrniis istius dcrcctus ;issitrn;ili in lorina
(licta cst prius [ii. :i()l in rcs|M)ndciido ;id primui/i ari/umen-
Iti/n sernmtar i/unestio/iis liitius r//.s/. ; (|uia * non t»|M)rtct (|u«.mI *
si ro<j/io.\ribititn^ sc(|u;«tur proportion;ililcr cntit^itcin, * fioii
scijuitiir cam iii roij/iosri *, iiisi coinparaiHlo atl illuin inlclle-
fliiiii (jiii co^noscit (|uodlilM't sccundum i/radum suae eoffuasri-
bililnlis. Ita dico liic, (|iiod si cntil:ts p:irticipata i'oncludat d»
iicceKsit:ilc cntit:ilcm imp:irtici|)at;ini, (>t it:i parlicipalum ha-
lic.il ro(//ioscifiitilnlein pcr coijnoseibile iinparticipaliiin, noil
liiincn li:il)ct nu/nosci pcr co^nosciliilc iinparlicip:iluin iit ro-
(//iilnin, scd iit c;ius:im danlcni silii essi». Kt lioc lacluin >*•(
iii ari^Miiiictito liuodam d<' /'/')//. i|. I. 1. dist. n. tlM|.

:5!i«;, E.xi)lioaiitur iiuaediun D Aii:;ust. aiictoritates <•; .\a
illiid 17//. I)e Tri/i. [n. :U)'.>6'j dico, ({UinI UM|uitur iIu ilf no-
tili.i lnnii III coinmuni, <iu:ic naturafitcr iinpivs.s» »^t, Iwc

o54 LIB. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. V.

est (le facill iinprimitur in intellectu a siiigulariinis: quia iii
quolibot intentioiies universales facilius occurrunt priiiio.

h) Hoc probo per ipsuni, (jui eod. lib. c. 4, dicit: Habe-
miis enltn qimsi regulariter iiifixam humanae naturae no-
titiam, secunduni quam quidquid tale aspicimus statim ho-
minem esse cofpiosciinus, vel hominis formxun. — El sicut
secundum istain notitiam hominis, quam dicit infixam nobis
regulariler, lioc est faciliter a sonsibilibus abstractam, iudi-
camus de ({uocumque, utrum sit homo vol non, ita etiam per
idem possemus iudicare emineniiam. in humanitate, si illa esset
in occurrentibus, sicut iudicamus de occurrentibus boc esse
melius alio: ([uod apparet de notitia impressa albo^dinis, per
quam non tantuni iudicamus occurrens esse album, sed lioc
osse atbius altero. Ita dico hic, quod iUud boimin, de quo lo-
(juitur c. 3, cuius notitia impressa est naturaliter inteilectui,
esl bonam iii communi, et per illud iudicamus de occurren-
tibus, hoc illo esse melius. — Et quod loquatur de bono in-
deterjninato privative, ol non de bono indeterminato nega-
tive, in quo bono indeterminato intelligitur Deus, videtur per
hoc ({uod ibi, enumeratis multis particularibus bonis, dicit:
Bonum hoc, honum illud: iolle hoc, et tolie illud, et vide
ipsum bonum, si potes: hoc est, toile illa contralientia ratio-
nein boni ad creaturas, et vide rationom boni in communi,
et in hoc videbis Deum, sicut in conceptu comrauni, in quo
potest naturaliter a nobis videri, et non in particulari, ut liaec
esseniia {a) \u. 347].

c) Goiisimiliter intelligendum est illud quod praemittit
c. 2, ubi dicit: Cum audis, Deus est veritas, noli quaerere
quid esi veriios, staiim obiiciunt se phantasmata (1). Hoc
intelligendo sic: quando conceptus universalis abstrahitur a
singulari, quanto est universalior, tanto difficilius potest intel-
lectus diu sistei-e in tali conceptu; quia, ut praedictum est,
quandocumque intelligimus universale phanlasiamur eius sin-
gulare, et illud universale diutius et facilius possumus intel-
ligere quod est similius singulari relucenti in phantasmate,

(a) Ed. Ven. : et in particulari non ut haec essentia.

(1) Cum audls « veritas est » , noli quaerere quid sit veritas, statim enim
se opponunt caligines imaginum c.orporalium et nubila phantasmaium, etper-
turbant serenitatem, etc.

Ml!. I. 1)IST. III. gCAKST. ni. .\RT. V. 355

et i(iii:i iiiiivor.salissiinu siiiit roiiiotioni ab ipso sin^nilari, u\po
dilllciliiis «'sl st;ir«» iii (•oncoptu illornm universalissimorum.
(27) Coiicipifndo erj^o Deiim in cnncrptu univosntissimo, noli
qua<Mvre <juid fioc est, noli descemlore in alii|iu'rn concepium
particulareui, in quo ille iiiiiversalior salvatur, (jui particula-
rior propiinjiiior ost plKintasmati; <lescen(l«'iiilo ••nim a«l tal«'ni,
«jui maf^Ms r«.'luc«rt iii pli;inlasmate occurrcnti, stafiin amittitur
illa senMiilas v«'ritatis vel sinceritas veritatis, in (|iia int«'lli;^e-
halur Dciis, «piia statim iiilelli^ntur v«'ritas confracta, 'juae
non cdiivenit Dfo. cui ((mvfiiicltiit vcritas in «•ominuni concepta,
!KHi (•ontracta.

(I) Pcr idcm cti;im (lic(» ad iliiid \ 11/. I)r Tri/i. c. :'., dc
ijn)i(} et roluiitali': Pudrat rnin (tiia fion omentur, nisi quia
bona sunt, eis inhaerendo, no/i ainarr fjonuni ipsurn unde
bonn sunt. — Uiid»* ratio Ihmic pr«)l)at (pHxl ipsum Siimmuin
Doiiiiiii iiiii^Ms est :im:in(luiii (iu;iiii l>(>iia participal:i ; non tam«>n
|»i()l»:il (pio(| sit ftriinuiu amatuin j)rimilatc ndarqualionis,
ipii:i «'tsi ipsum sil ralio lionilatis \\\ \\\\\9,,i'{ ideo ratio nnia-
bililatis «'oriim, iion t;im«'n ipsiim iit ainnlum «'st ratio alit)rum
aiiKilorum; potcsl cniiii :ili(]uid :iliud aiiuiri, non ipso ;imato,
siciit in frurndo uteudis \)u\r\ ct uleudo fruenitis,

e) Kt isl;i inlciitio .\u<r. colli}.ritiir cx /.V. c- <>. He Trin.^
iilti lra«'l:ins d»; dilcclionc alicuiiis (pii «rcditur ««sse iustus, si
post iiiv«'ni;itur iioii esse iustus, slaliin, iiKpiil, nmor ilie quo
in ruin ferrbnr offrnsus rt quasi rrprrcussns, ntqitr ah in-
ilif/no hominr ablatus, non in ra forina prmutnet rx qua
euiii lalrni crrdrns ainarrram. 11«)«* «'sl, si dile.xi iuslitiani et
ipsuiii, (piia credidi iii i|>so csse iu«^titi:im. si inv«'niam cuin
iiiiuslum, rcsilil volunt^is al> co; scd :i(lliuc stat dilectio ipsius
instiliar ut obi«'cli. Istud intclli;;ciidiim non «vsl de iustitia ali-
(pi;i iiurticulari, sed de communi ratiotw iustitiae, «piao ama-
tiir jdoptcr S(\ et <pio(lcuiiiipie in (|uo «>sl ist;i proptcr illam.

f) lt;i cli;im ji^itct c.\positio illius auctt^ritatis VIII. Ik' Tritu
. i\. vel 27: Cur rrgo alium ditigimus * qurm rrt'dimus
'stinn, rt non dilii/imus ipsam /'ormam, ubi ridrmus quid

sit iuslus animus, nl rl nos iusti esse possimu.sf .1/« rero

nisi rl istam diliyrremus, nullo modo eum iliiii/eremus qut*m

r ista dilii/imus; srd duin iusti non sumus, mtnus rnm

diliijimus qiiam itt iusti esse raleamus. * In ista auctorilatu.

356 LIB. I. DIST. III. QUAEST. III. ART. V.

forma uhi videmus quid sit iustus animus, debet intelligi
iusiitia ipsa in communi, sicut forma hominis in cornmuni
est. illa ubi sive per quarn videmus quid requiritur ad esse ho-
minis vel ad esse hominem, et propter quam formam iudica-
mus illud quod occurrit esse vel non esse hominem, secundurn
ipsum in eodem, c. 7. Nisi ero-o hanc formam iustiiiae in
communi diligeremus, non diligereraus illum quem credimus
esse iustum, quem ex ista forma diligimus: sicut si non dili-
gas formam Jiominis in communi, nunquam occurrens pr^opter
formam hominis dilectara diliges. Est igitur haec iustitia in-
dete)-minaia privaiive, secundum quam de raente iusta iudi-
camus, et propter quam dilectam diligiinus raentem quara cre-
dimus iustam esse.

Et dura non sunius iusti minus diligirnus iustitiara in cora-
muni quam oportet; quia diligiraus quadani volitione sive com-
placeniia simplici, quae non sufflcit ad esse iustum, sed oportet
eam diliger^e volitione et araore efficaci, qua videlicet volens
earn eligit in se eam observans taraquara vitae suae regulam.

QUAEvSTrO IV.

M97. — Proponitur quaestio. — Uitimo, (Hiaiitum ad riiatc-
ri;iin islam cl«3 cognoscihili(nlc, rjuaoro:

Ulrum nliifim ro-ilas cerla cl sinccrn possit nah'rnlHer
< of/nosci ab intella tn riatoi-iy, 'ihsqtie lucis incrcnlnc ape-
cin li illus li v/ linne i

:{i»s, I M — Argumeiita principalia ( 1). — Ki artruo \\\xiA
iioii. — .\iiK- ^A' />/• Trin. c, (>. v«'l i.'i: f^ed inlimim^ir, in-
(juil, inriolahihm vcrilntem, e.r nun perfectc, qunntum poa-
sumuy, ilcfininmus ?ion qiinlis sit imiuscniusquc mens ho-
minis, sed qunlis esse sempilernis rntionibus debeal. Kl ihiii.
<*. «i: .Miis omni7io rcfjulis suprn mcntcm nostram incom-
mutnhililei tnaiwnlihus^ rcl approharc npud tiosmetipsos,
vel improharc conrincimur, cum recte aliquid approbamuSt
ri-l imprnlinmns. Kt iliid. c. (i: Artemquc ine/fnhililrr pul-
cln-nni Inliiim figurnrum super ncicm tnentis simpHci inlcl-
lif/ctilin i'npicnti's. VA ihitlfni. c. 7. vol iS: In illn if/itur ae-
tcrnn rcritnte, ex qun tcm/iornlia factn siinl otnnin , fnrtnnm,
sccutidum ipinm sumus, et sccundum iptnm, vet in twbis, rel
in corjinribus, rcra el rccla ratione aliquid ofk'ramur, risu
nicnlis nsjiicinius, ntquc indc conccpt^im rcrutn remn^
nntitinm Inmqunm rcrhum apud nos hatwmus. \\r\n, li(». XII.
<•• 'i vi'| ;i: Scd sublimioris radntiis esl iudicarc de istis cor-
pornlihwi sccinidtnti rntioncs incorpoiHi/es et si^tHpHcrHnx.
llcm. i'<>(I»'iii lilt. f. li vol '.V*'. Moti nuicm soiuin reruni sert'
aibiliuni in locis posibirinn, sine .<ywi/</.s locatibus, ituuieni
mlcllif/ihilcs iiicorporatcsquc ratioiu'S, • reruiii eiiam mo-

(1) Vid. MMJutioiuMii H<i nii. 4'.".' ct 42r>.

358 LIB. I. DIST. III. QUAEST. IV.

tiium in temporibus transeuntium sine temjjorali transitu
instant et ipsae utique intelligibiles non sensibiles rationes *.

Et quod intelligat ibi de rationibus aeternis vere in Deo,
et non de primis principiis, videtur per hoc quod ibidem
dixit quod paucorum est ad illas pervenire; si autem intelligeret
de primis principiis, non est paucorum ad illa pervenire, sed
multorum, quia omnibus sunt nota. Item, lib. XIV. c. 15 vel 34,
loquens de iniusto qui recte multa laudat et vituperat in mo-
ribus hominum, ait: Quibus ea tandem regulis iudicant * nisi
in quibus vident quemadmodum quisque vivere debeat? *.
Et in flne subdit: Ubi ergo scriptae sunt, nisi in libro illo
lucis ilUus, quae veritas dicitur? Liber ille lucis est intelle-
ctus divinus. Igitur vult quod in illa luce iniustus videat quae
sunt iuste agenda. Et quod per aliquid impressum ab illa vi-
detur; quia ibidem dicit: Unde omnis lex iusia de.scribitur^
et in cor hominis, qui operatur iustitiam, non migrandOy
sed tamquam. imprimendo transfertur ; sicut imago ex an-
nulo, et in ceram transit, et annulum non relinquit. Igitur
in illa luce videmus a qua imprimitur in cor hominis iustitia:
illa autem est lux increata. Itera, XII. Confessionum: Si ambo
videmus verum, nec tu in me, nec ego in te, sed ambo in
ea quae supra mentem est incommutabili veritaie (l).

Multae autem aliae sunt auctoritales August. in multis locis
ad probandum hanc conclusionem.

399. ('^) — In oppositum: ad Rom. I. v. 20: Invisibilia Dei
a creatura mundi per ea quae facta sunt intellecia conspi-
ciuniur : sed istae rationes sunt invisibilia Dei; ergo cogno-
scuntur ex creaturis; ergo ante visionem istarum habetur certa
cognitio creaturarum.

400. — Exponitur sententia tenens nullam veritatem certam
et sinceram posse a nobis naturaliter cognosci absque speciali illu-
stratione lucis increatae. — In ista quaestione est opinio una
talis(2), quod inter inientiones generaies est per se ordo na-
turalis. — De duabus quae sunt ad propositum loquamur, sci-
licet de intentione entis et veri.

(1) En integrum Augustini textum: Si amho videmus verum esse quod
dicis, ubi, quaeso, id videmus ? Nec ego utique in te, nee tu in me, sed ambo
in ipsa quae supra mentes nostras est incommutabili veritate. — Cap. 25.

(2) Quae attribuitur Henrico.

lA\i. I. hlSI III. uLAKST. IV. .'{.'»9

nj Inlciilio [)rini;i ont c/ifis. QikmI proljjrui- prr IHiul l)e
Causis, proposilione quarta : prirna rermn rrealarurn es(
t'ss(i, »'t iii (•oiiiiMcnlo prima»' pr(»|M)sitioiiis: esse est rehetnen-
tioris adhuerenliae.

h) Eti;nn probiitiir rationc: i|iii;t >'ntilas t-sl ahsoluta ;
reritas {\u'\l respecimn iul «>xciiiplar. K\ Ium- s)><|uiliir ((iiod

eris possit coiriiosci sub r;itioii<' cn/itatis, licot iioii suh nitioiif»
reritatis.

r) Hiicc cti:iiii coiK-lusio pi'ol)alur cx parlc intellectus: i|uia
rns jMttcst concipi siniplici intollip-ntiii, ct tiinc coiicipilur itluU
(fuod verum est; s(m1 ratio verilatis noii concipilur nisi iiilol-
liirciiti;! rootptnicntr vcl (tiridentc : coiiipo^itifiicni autcin ct
«iivisioncin pr;iccc(lit siniplcx iiitclli;rciiti;i.

Si ijjitiir iii //ucestionr projK)sita (piacr;itiir i\r noiitia
»'////.s. sivc ciiis (jKod est ri'ru/n, dicitur (|U(mI iiitcllectus oj
|)iiris iiatiir:ilil)us polcst sic co«inosc(^r«» reruin. — (^\nA pro-
l»;itur: (pii;i iiicoiivcniciis cst natur;iiii cssc iiu»xp<'rtcm pro-
priac ()pcr;ili()iiis, sccuikIumi I):iiiiasc.. cl lioc m;itris cst liu'0ii-
vcniciis iii ii:iliii:i pcrlcctiori ct supcriori scciiikIuiii IMuIo-
sopliiim, III //. De Coelo ct Mi/ndo, dc stcllis, (juia mairiuiiu
inconvcnicns cssct stcllas IkiIh-i-c virtulcm pro^^rcssivam, ct noii
liabcrc iiistriiiiicnl:i ii;itur:ilia :i(l proirrciliciKlum : iiritiii cuiu
|tropri;i o[M'r;itio iiitcllcctus sit iiitcllic-crc vciiim. v^dctur iiicoii-
vcnicns (pi(Ml ii;itiii:i iioii conccssit iiilcllccliii ill;i (piac sutll-
ciuiit :i(l liaiic opcr;itioiiciii.

d) Scd si l(Mpi:imiir {\*' co;.'iiiliotu' reritutis, rcspoiidi-lur
(pKMl sicut psl duple.r c.vci// plu/', crc;ituiii cl iiicnatum. se-
(■uiiiliim Phitoncm in 'riiii/uwt/ * priino. hoc vidclicft cxcmplar
r.ictiim cl iioii tacliim, sivc crc;ilum cl iioii crc;itum*: ••xcmplar
rrratui/i cst specirs unircrsalis * cr(»at;i *{a\ ii rc: increalum
cst i(li'(i /11 ///r/itc[h) diri/ui : ila cst duptej' confonntttis ad
cxcmphir, cl duplcx reritas: iina csl coiilorinitas ad exiMii-
plar creatutn, «»l isto iiiimIo posuil .Arislolclcs V(M-itati>9 n»riim
co^niosci pcr conlormit;itciii carum :id sjKviciii iiitclli^'il>ilciii:
cl il;i vidclur .\uir. poiicrc /.Y. De Trinit. c. 7 vcl |i>. ubi
vnll (pKMl rcriim iu)titi;im spccialcm ct p'iu»ralcni »»x «ifU-

(ii) Wiui. luiiitiitii
(Ij) Kil. Vcii. «'MMfiitia.

360 LIB. l. DIST. III. QUAEST. IV.

sibilihus collectani habemus, secundura quam de quocumque
occurrente veritaf.em iudicamus, quod ipsum sit iale vel taie.

Sed quod per exemplar acqmsitum in nobis habeatui'
omnino certa et infalUbilin noiilia veriiatis de re, hoc dicitur
esse omnino impossibile. — Et probatur triplici ratione, secun-
duni *illos*: prima ratio sumitur ex parte r<?/' de qua exem-
plar est extractum: secunda ex ^diVle subiecti in quoest: ter-
tia ex parte exemplaris in se.

(3) e) Prirna ratio est tahs: Obiectum illud a quo abstrahitur
exemplar est mutabile; ergo noii potest esse causa ahcuius
immutabilis: sed ceria notitia ahcuius veritatis de aiiquo ha-
betur de eo sub ratione immutabilis ; ergo non habetur per
tale exemplar.

Haec dicitur esse ratio Aug., LXXXIII. Quaesl. q. 9, ubi
vult quod a sensibilibus non est expecianda sincera veriias,
quia sensibilia sine intermissione muianiur {\).

f) Secunda ralio tahs est: Anima de se est mutabiiis et
passiva erroris; erg-o per nihil mutabilius ea potest rectificari,
ne erret: sed tale exempiar in ea est njutabilius quam sit ipsa
aniraa ; ergo illud exeniplar non perfecte regulat aniraam, ne
erret,

Haec dicitur esse ratio Aug. De Vera Religione: Lcx
omnium artium cum sit omnino incommulabilis, mens vero
humana, cui ialern legem videre concessum est, mutabilila-
tem pati possii erroris, saiis appjaret supra meniem no-
stram esse legem quae veriias diciim- {2).

g) Teriia ratio *est*: Notitiam veriiatis certam et inlal-
libilem rmllus habet, nisi habeat unde possit discernere verum
a rerisimili ; (j[uia si non potest discernere verum a fatso vel
verisimiii, potest dubitare se falli : sed propter exemplar prae-
dictum creatum non potest * discerni * rerum a verisimili ;
ergo, etc. — Probatio minoris: talis specics potest reprae-
sentare sc iamquam se, vel alio modo se tamquam olnecfum,
sicut esl in somniis. Si repraesental se tamquam obiectum,
falsitas ost: si se tamquam se, veritas est; igitur per taleia
speciem non hal)etur sulflciens (Hstinctivum, quando reprae-

(1) Vid solutionem ad n. 411 et 426 a.
{2) Vid. solutionem ad n. 412 et 426 b.

LIK. I. DIST. III. (JLAE8T. IV. IWti

f^fiilaf sf nl M', «'t (jiiaiido sc nl oliipiliim, ft ihi ii»'r siUnrioiiS
(Jistinctivum n-ri :i ftilsot\).

f l ) h) Ivv isti.s coiKluililiir (|ii(id c«'rt:«iij sc-i(Mili;iiii ft iiifalli-
liilciii vciitiilfMf), si (•uriliniryl lioniincin coj^rKJstre^n', Ikm- non
<(»iilin;.'il «'i jisjijcicndo ad <'.\cni|»lar a rc jmt sfiisum acco-
|>tiiin, ((iiaiituinciiiiKiuc <\\ dcpiiiaturii ct uiiivpr^alc ra<'tuni,
scd i'c(|uiriliir ijuod aspiciat a«l ej-rnrjiltir inrrentuin.

l']l tunc inudus |)()iiitur islf : I)4'us, non ut ^-o^Miiturii lialN't
rati(»iicni r.iwinjilaris, ad (|Ui)d as|iicicn(l(t sinctTa vorilaspHl;
f*8t (iiiin co^iiitiiiii iii ijenrrnli iitlrihuto n. '.\V.\^, sv(\ <»st ratio
co^no^icciidi iit niidiini cx»Mn|»lai', ct |H(»j»ria latio <'ss#'ntiae
croatac (JualiliM- aiitcin j»o«;sit essc rnlio riK/noscrndi cl iioii
rof/nilion, jMjiiitur r.remplnni : (juia siciit ra<lius solis dcrivalur
ijuaiido(jUf' Dhliijnalo asjicctii a su(» tbiitc, rjuaridoijuc <//r<v;/o;
<.;t eiiis (jiKHJ vidctur iii radio |»rinio in(»d(j derivat(» Iic»^t sol
sit iati<» vidcndi, iK»n taincii ut iii se <»st visus; oius autcrn (JUcmI
vidctur s('cund(» nK»(lo in radio sol esl ita ratio cofi-nosceiKli, (juo*!
etiani est coiiiiitus; ita iLMtur (a) lu.\ incrvala nngeticuni inlel-
lccliini (jiiasi itirerlo asj^eclu illustrat, ct tunc ul visa est ratio
vidcndi alm in i[»sa; intcllc<*tuiii aiitcrn nostrnni, pro slatu
via<?, (juasi ohliiindli) asjiciMii illiisti-at, idc^» est iiit^^lh^^tui iiostro
rnlio ridrndi, ct nnn risn.

i) 1'oiiiliir aiitcin (jiialilcr liabct IrijiliciMii ralioncin n»8pe-
ctii actiis vid(Mi(li, scilicct lucis arnentis, <'t sprciei intmntan-
lis, ct cliaracteris sivc exenijtlnris ronfignrantis.

\\\ cx Ikw concludilur iiltiino (JU(mI io(juiritur speriatta
in/lnrnlia : ijuia si(iil ilhi ('ssciitia non videtur a iK>l>is natu-
ralitcr in sr, it.i ctiaiii iit illa ^'ss^^iilia esl exeni/ilar r<»sjK»clu
alKHiiMs i rcaliirac iioii vidctur iiaturaliter, .s<s-uiiduni Au^'. do
vidiMido Dciitn : /// rius enini potrsfate rsl riitrri: si rull, ri-
drlur, si non riilt, non ridrtnr.

j) riliiiK» ad<lilur (JikmI p<'rlc<-ta notilia v<'ritalis esl ijiiaiKlo
dua(.' sjM»<*i«'s exeinjilares coniMii runt in ni<'nle, iina inharrens,
scilicci caiisata, alia ilhipsa s<Mlicel noii causala, in nn'iit<' lii-
cciidd l»c islis autciii diialtus speci<'l»us r<M, conlWMa iina ra-
lioiic ad inicllii^cnduni rem cuiiis ««st, iikmis coiicipil rcrhttm
|»iM re<*t(' rrritalis.

I) Vi<l Mitliitioiicin ii«l n. tl.'l <-t 4'i<i r .
III Kil Vrii i|iiHnil<> i^itiir iiln

362 LIB. I. DlSr. III. QUAEST. IV. ART. I.

401. — Quaestionis divisio. — * Contra isfam opinionem*
ostendo p^Hmo, quod Isiae rationes non sunt rationes fun-
damentales alicimis opinio7iis verae, ?iec seciindurn intHiitio-
nem Aug., sed pro opinione Acadernicoruni. — Secundo ostendo
quornodo illa opinlo Academicorum, quae videtur concludi
per istas ratioiies, falsa s/i. — Tertio respondeo ad illas rj-
tiones, qnatenus minus concludunt. — Quarto arguo co/i-
tra conclusionem istius opinionis. — Quinto soJro quae-
stionem. — Sexto ostendo quoinodo istae rationes (quatenus
sunt Augustini) concludunt illam intentionem Augustini, non
ouiem illam ad qunm liic inducuntur.

Articulus I.

OSTENDITUR QUOD PROPOSITAE RATIONES NON SUNT RATIONES
FUNDAMENTALES ALICUIUS OPINIONIS VERAE, NEC SECUNDUM
INTENTIONEM AUGUSTINI, SED PRO OPINIONE ACADEMICORUM.

402. ( 3 ) — Demonstratur praefatas rationes concludere omuem
incertitudinem. — Primo, istae rationes videntur concludere i^n-
possihilitatem certae cognitionis naturnlis.

a) * Primo sic *: (|Liia si o])iectum continue mutaiur, non
potest haberi aliqiia certitudo de ipso sub ratione immuiabilis,
imo nec in quocumque lumine posset cerlitudo haberi,